Алданганлар Қуръон тиловат қилса, агар бир сурани бошласа, фикри уни тезроқ тугатиш бўлади. Мақсади вирдни бажариб, Қуронни шеър ёки наср ўқигандек тез хатм қилиш бўлади. Зотан, Қуръон Аллоҳ таолонинг каломи, бандаларга амри, қайтариғидир. У каломини ваҳий қилиб, кийими билан туширган. Унинг кийими унинг нуридир. Аллоҳ таоло: “Аллоҳдан сизларга Нур ва равшан Китоб келди...” (Моида сураси, 15-оят), деган.

Аллоҳ тарафидан бўлган нур нурларнинг аслидир. У тарқалиб, ҳар бир ҳарфда бир нур бўлди. Сўнг уни Олим, Жавод, Жалил Зот Ўз илми, ҳикмати ва адли билан уни ҳарфлар ўртасида тақсим қилди. “Китоб”нинг маъноси тизилган ҳарфлардир.

Катб эса тизишдир. Қўшиндаги “катиба” (тузилма) ҳам шундан олинган. Чунки улар бир-бирига эргашади. Ана шу тизилган, таълиф қилинган ҳарфлар бўлиб, уни оламлар Робби ўз саховати ва лутфи билан, сўнг таҳкими ва адли билан тизган. Сўнг уларни ўз йўлидан иззати билан юргизган. Бу ҳафрлар маърифат нурларига тўла. Кейин уни Ўз раҳмати билан туширди.

Ваҳийи билан яширин нарсаларни кўрсатиш учун фазлу лутфлари билан туширди. Ўз суюклилари ва хосларга меҳр қилиб, бандалик, огоҳлантириш, хушхабар бериш, ёрдам бериш, ҳидоят қилиш, нафс касалликларига шифо берувчи қилиб, баён этиб, ҳужжат олиш учун туширди ва “(Биз) Қуръондан мўминлар учун шифо ва раҳмат бўлган (оят)ларни нозил қилурмиз. (Лекин бу оятлар) золим (кофир) ларга фақат зиённи орттирур” (Исро сураси, 82-оят), “Эй одамлар! Сизларга Раббингиздан ваъз (насиҳат), диллардаги нарса (ширк ва бошқа иллатлар)га шифо ва мўминларга ҳидоят ва раҳмат келди” (Юнус сураси, 57-оят), “Сизга ҳамма нарсани баён қилиб берувчи, ҳидоят, раҳмат ва мусулмонлар учун башорат бўлган Китоб (Қуръон)ни нозил қилдик” (Наҳл сураси, 89- оят), деди. Аллоҳ таоло «Қуръонни “тартил” билан (дона-дона қилиб) тиловат қилинг!» (Муззаммил сураси, 4-оят), “Биз у (Қуръон) билан сизнинг дилингизни устувор қилиш учун мана шундай (оз-оздан нозил қилдик) ва уни тартили билан (равон) ўқиб бердик” (Фурқон сураси, 32-оят), “Қуръонни одамларга вақти-вақти билан ўқиб беришингиз учун уни бўлакларга бўлдик ва бўлиб-бўлиб нозил қилдик” (Исро сураси, 106-оят), деб ўргатганидек секин, тартил билан ўқиб, унинг зоҳирий маъноларини тушунган киши бир насиба олган бўлади ва унинг хушхабаридан хурсанд бўлади, огоҳлантиришларидан огоҳ бўлади, лутфларидан қувонади, ундаги оғир пандлар билан камтар бўлади, фарзларига енг шимаради, ҳадларига эътиборли бўлади, даволари билан даволанади, ундаги шифолар билан шаҳват касалликларидан ва ҳавойи истак иллатларидан шифоланади. Ана шу киши Аллоҳга қурбатнинг энг паст даражасига эришган бўлади. Бошқаларга эҳтиёжи тушмайди.

Қуръонни тўғри тиловат қилмайдиганлар уни шеър каби ўқиса, наср каби тез ўқиса, қалби ундаги маънолардан бебаҳра бўлса, ўша неъматлар ва лутфлар зикридан холи, даво ва шифони олишдан маҳрум бўлса, унинг қалби касал, нафси очкўздир. Очкўзлиги шу ҳолда давом этгани, тиловатдаги шижоатида, ҳадларини зое қилгани ҳолда ҳарфларини ёдлаб олганидадир. Фитнаси уни вирдларга бўлиб олиб, уни хатм қилишга берилиши ва шунда ғайрат қилишидир. Унга бундан фақат овоз, куйлаши ва ҳарфларни ёдлагани қолади.

Шу билан бирга бу ишида унинг нияти чин. Бу билан Аллоҳнинг розилигини истайди. У шу учун чарчагани, Аллоҳ розилигини истагани учун ажр олади, мақталади. Лекин у Аллоҳнинг каромати, эҳсони, шарафидан маҳрум. Аллоҳга Унинг каломи билан юзланиш, Унга муножот қилиб яшашдан, унинг лаззатларини тотишдан, ҳаловатини топишдан, унинг шифосидан шифо топишдан узоқдир.

Тиловатдан кейин ишларига киришса, Аллоҳнинг каломини эшитмаган одамдек ишлайди. Ишларига қарасанг, таши ялтироқ, ичи қалтироқ эканини кўрасан. Ишлари орасидан аниқ, холис бўлганини деярли топа олмайсан. Аксар ишлари нохолис. Чунки бу ишларда нафси ўз насибасини олган. Шунинг учун ишлари тоза, холис эмас. Умар розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: “Биз имонни Қуръондан олдин ўргандик. Сизлар эса Қуръонни имондан олдин ўргандингиз”.

Буни Жарир Лайс ибн Абу Сулаймдан, у Умар ибн Хаттоб розияллоҳу анҳудан ривоят қилган. Ибн Масъуд розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: “Эй қавм, бизга Қуръонни ўқиш оғир бўлиб қолди. Унга амал қилиш эса енгил бўлди. Келажакда бир қавм келадики, уларга Қуръонни ўқиш осон, унга амал қилиш оғир бўлади”.

Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: “Сизларнинг тилларингиз кучли, бизнинг қалбларимиз”. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан ривоят қилинади: “Одамларга шундай замон келадики, унда Қуръон қалбларда худди кийим эскиргандек эскириб қолади”.

Абул Жалддан ривоят қилинади: “Яқинда бу Қуръон ёпиқ қалбларда эски кийим каби эскиради. Уларнинг қалблари дунё тамаси билан тўлади. Уларга қўрқув кирмайди. Инсонларни адаштирадилар. Қалблари – бўрилар қалби. Устларига қўй терисини ёпиб олишган. Ўшанда уларнинг энг афзали ҳам мунофиқдир”.

Солиҳ ибн Абдуллоҳ Амр ибн Жумайъдан, у Амр ибн Убайддан, у Ҳасан Басрийдан ривоят қилади: “Қорилар уч қисмдир: бири, уни ўқиб, одамлардан бирор нарса ундириш учун мол қилиб олган. Иккинчиси, унинг ҳарфларини ёдлаб олади, ҳадларини зое қилади, у билан волийлардан нарса тама қилади. У билан одамлардан ўзини юқори қўяди. Бу турдаги қорилар жуда кўпайган. Аллоҳ уларни шарафлантирмасин. Учинчиси, Қуръонга юзланиб, уни қалбига жо қилган. У билан тунларини бедор ўтказади. Кунларини ташналик билан кечиради. Кўзлари у туфайли ёш тўкади. Хушуга бурканади. Аллоҳ ўшалар сабабли юртларга ёмғир ёғдиради, ўшалар сабабли Аллоҳ душманлар устидан ғолиб қилади. Ўшалар туфайли Аллоҳ балоларни қайтаради. Ўзидан ўзга илоҳ бўлмаган Зотга қасамки, бундай Қуръон қорилари қизил кибритдан ҳам ноёбдир”.

Қуръон кўп қирралидир. Унда панд-насиҳат, тарғиб (яхши ишларга ундаш), тарҳиб (ёмон ишлар оқибатидан огоҳлантириш), неъматлар зикри, мукофот ва жазонинг сифати, яхшилик ваъдаси, жазо таҳдиди, хушхабар, эслатма бордир. Оқил бу нарсаларнинг барини фикр юритиб, мағзини чақиб ўқийди. Аллоҳнинг ердаги хос бандалари ақл юритадиган кишилардир. Улар Қуръон ўқишганида қалблари ундаги Аллоҳнинг салтанати, ваъдаси ва таҳдиди, хушхабари ва огоҳлантириши, лутфи каби маънолар билан ҳамоҳанг таъсирланади. Унинг каломини ифодалаб беришади.

Ана ўшалар Раҳмоннинг ерда камтарона юрадиган бандаларидир. Қуръонни ўқиш улар учун юриладиган йўлдир. Гоҳо улар олдидан довонлар чиқиб, ундан ўтишлари керак бўлади. Бу сидқ (тўғрилик) қийинчиликларидир. Унинг буйруқлари ва қайтариқларида уларнинг қаршисидан биёбонлар чиқади. Бу Унинг таҳдидидир. Гоҳо уларнинг қаршисидан гуллар, ёнғоқ, жасмин боғлар чиқади. Бу Унинг неъматлари зикридир. Гоҳо ўша боғларда гулу ясминлараро кезадилар. Бу уларга Қуръонда айтилган неъматлар ва лутфлардан насибалар. Гоҳида уларга тиконли ер дуч келади. Бу гуноҳга ботган нафслар ва шайтонлар зикридир. Қуръонда ана шундай қирралар мавжуд.

Ким Қуръонни юзаки ўқиса, бу нарсаларни ухлаб ўтказиб юборади. Ухловчи фақат уйқудан лаззат олади. Уйқуда вақти алам ва чарчоқни сезмайди. Ким Қуръонни астойдил ўқиса, қалби ўша довонлардан ўтганда, чарчайди. Ўша биёбонлардан ўтганда чанқайди, ҳорийди. Агар боғлардан ўтса, завқ олади. Агар мевалардан еса, маст бўлади. Чунки меваларда соф ичимликлар бўлади.

Ана шу вақт Аллоҳ таолога юзланиш вақтидир. Уларнинг қалблари дунё ва охиратдан, Ундан бошқа барча нарсадан узилган бўлади. Ақллари фақат Унда. Агар у бир тиконли ерга келиб, йўл унга торлик қилса, сирпанчиқ ерга келса, хавфдан титрайди. Агар душман ерига келса, ҳайрон қолиб, ёрдам сўрайди, Роббисига ёлворади. Бу ҳолатлар Қуръонни астойдил ўқиган тавба қилувчи бандаларда юз беради. Бу йўлда турли қўноқлар бўлиб, улар у ерларга қўниб, дам оладилар. Бу Аллоҳ бандаларига лутф қилишидир. Аллоҳ бу йўлни босишда бандаси қалбига етган, биз айтиб ўтган чарчоқ етганида ўша ўринларнинг баъзиларида баъзи оятлар маъносини очиб қўяди, унинг қалбига Ўз нуридан ташлайди. Шунда банда ўша оятни такрорлаб қолади. Ҳатто унда ўзига аён бўлган маънолар туфайли соатлаб такрорлаб туриши мумкин. Бу банданинг қалби шу вақтда юкларини тушириб, роҳат олаётган бўлади.

Молик ибн Динор раҳимаҳуллоҳ Тавротдан ҳикоя қилиб дейди: “Эй одам боласи, Менинг олдимда намозингда йиғлаб туришдан ожиз қолма. Мен сенинг қалбингга яқин бўлган Аллоҳман. Сен ғайбдан менинг нуримни кўрдинг”. Баъзан ўша қўноқларга етишганида ўқиган Қуръонлари сабабли чарчамаган бўлсалар ҳам, у ерга тушишни истаб қоладилар. Ундан олдин солиҳлар топиб, атрофида айланиб қолган, қайта-қайта ўқиб тафаккур қилган насибани истаб қоладилар.

Солиҳларнинг насибасига ҳеч бир чарчоқ ва машаққатсиз эришишни истайдилар. Малик, Можид, Карим Зот остонасида ҳузурланиб, ўша нурнинг яна порлашини истайдилар. Лекин у қўноқларда улар учун дастурхон ҳозирланмаганини, балки у ернинг кимсасиз водий, ҳувиллаган уйлар эканини кўрадилар ва у ердан жўнаб кетадилар. Агар дастурхон тайёрланган бўлса, улар истаган нарсаларини топган бўладилар. Агар такрорласалар, қалбга бир шуъла кўринади. Нурга туташиб кетади. Ундаги қоришиқ маънолар қалбида жонланади, қулоғида қўшиқ бўлади. Унга таъсир қилиб, йиғлатади.

Қуръонни ўқишининг бошидан ҳали чарчамасдан туриб, парда унга очилишини истаган инсон худди уйидан чиқиб, бир фарсахгина юргач, дам олишни истаб қолган кишига ўхшайди. Зуҳд бобида айтиб ўтилдики, у Бухорийда ҳам ривоят қилинган, бир киши Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам билан намоз ўқиди. Ўқиб бўлгач, Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам саҳобаларига: “Бу киши жаннат аҳлидан”, дедилар.

Амр ибн Ос ўғли Абдуллоҳга деди: “Ўғлим, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бу киши тўғрисида шундай дедилар. Сен кундузи рўза тутасан, кечаси ибодат қилиб чиқасан. Ўша кишиникига меҳмонга бориб, қара-чи, нима амал қилар экан?” Абдуллоҳ бориб: “Эй амаки, меҳмонингиз бўлай”, деди. У: “Хўп”, деди. Унинг чодири, хурмо дарахти ва қўйи бор экан. Кеч тушганда у чодиридан чиқиб, эчкини соғди, менга хурмо узиб келиб, олдимга қўйди. Бирга едик. У тунни ухлаб ўтказди. Мен ибодат қилиб чиқдим. Тонгда у рўза тутди. Мен ҳам рўза тутдим. Уч кеча шундай қилди. Мен унга: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам сиз тўғрингизда жаннат аҳлидан эканингизни айтдилар. Менга айтинг, нима амал қиласиз?” дедим. У: “Сенга у киши айтган нарса сен амалимни айтганинг учун кетди”, деди. Мен Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам олдиларига келдим. У киши: “Унга бориб айт, амалини айтсин”, дедилар. Мен бориб: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам амалингизни айтишингизни буюрдилар”, дедим. У: “Энди майли. Агар менда бирор мол бўлиб, у мендан олинса, бунга ачинмайман. Агар менга берилса, хурсанд бўлмайман. Тунимни ҳеч кимга гина адоватсиз ўтказаман”, деди. Абдуллоҳ деди: “Мен кечаси билан ибодат қилиб чиқаман ва кундузи рўза тутаман-у, лекин бир қўй берилса ҳам, хурсанд бўлиб кетаман. Агар қўлимдан кетса, хафа бўламан. Аллоҳга қасамки, Аллоҳ сизни биздан аниқ афзал қилиб қўйибди”. Ибн Масъуд розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: “Кишининг ақли унда ўнта хислат бўлмагунча комил бўлмайди: тўғрилик ундан умид қилиниши, кибрли бўлмаслиги, ундан эҳтиёжини сўраган кишидан безор бўлмаслиги. Уларга нисбатан камтарлик улардан устунликдан севимли бўлиши, хорлик иззатдан севимли бўлиши, ўзи қилган яхшиликни кам санаши, ўзига қилинган яхшиликни кўп билиши, дунёдан фақат озуқасинигина олиши, умри бўйи илм излашдан эринмаслиги, унинг улуғлигини оширадиган, машҳур қиладиган ўнинчиси – барча инсонларни ўзидан яхши деб билишидир. Инсонларни икки тоифа деб билади: бир киши ундан яхши ва афзал. Бу уни қийнайди. Унга етиб олишни истайди. Агар ўзидан ёмон ва паст кишини кўрса: “Балки бу нажот топиб, мен ҳалок бўларман. Балки бунинг яхшилиги махфий бўлиб, шу унга яхшидир. Менинг яхшилигим эса ошкора-ю, бу менга ёмондир”, дейди. Ана шунда унинг ақли камол топиб, ўз замони аҳлига пешво бўлади”.

 Ҳаким Термизийнинг “Оқиллар ва алданганлар” китобидан

Аслиддин РАҲМАТУЛЛОҲ таржимаси.

Агар Байт ёнида турса, ўзи дунё талабида келган бўлса-да, ўзини Байт ёнида туриш учун келгандек кўрсатади. Аслида катта бир тижорат учун келган, моллари орқасидан турли тарафдан келаётган бўлади. У тавофда югуриб, ҳамроҳларига: “Бугун шунча тавоф қилдим”, деб мақтанади. Унда фақат кучи кўплигидан гердайиш, манмансирашгина бор. Аллоҳ таолога тазарру қилиш, ёлворишнинг асари ҳам йўқ. У бу ерда туриб, юртидан келиб: “Сенга қандай яхши”, деювчиларга қулоқ солади. Балки уларга Байтга киргани, тавоф қилгани билан мақтанади.

Ўз юртидан келганлардан ўзини юқори олишини кўрасан. Агар одамлардан узлатга чиқиб, хилватга кирса, хасис бўлади, ҳақларини бермайди, хулқи ёмон бўлади ва муомаласи йўқолади. Бир хабарда ривоят қилинишича, Аллоҳ таоло Мусо алайҳиссаломга: “Биёбонда яшаб, дарахтлар шохидан озиқланадиган якка қуш каби бўлгин. У қуш ҳар кеч тушганида бошқа қушлардан қочиб, Роббиси ёди билан ёлғиз тунайди”. Аллоҳ бу тур қушни бандаларга ибрат, уларга қарши ҳужжат бўлиши, бандалар одамлардан ажралиб, Аллоҳ ёди билан яшаш қандай бўлишини билишлари учун яратган.

Ўзини саёҳатчи атаб, юрт кезган бу киши эса, ўзини ҳалокатга ташлагандир. Агар хотиржам бўлмаса, у муроқаба қилувчидир. Ҳар сафар нафси ҳаддидан ошиб, узоқ йўқ бўлиб кетса, одамлар билан аралашиб кетади. Қалби улар билан учрашишга боғланиб қолади. Улар томон қочади ва нафсидан тийилади. Агар хотиржам бўлиб, уларга яқин бўлса, қалби уларга боғланса, уларга аралашса, бу кишини нафси алдаб қўйгандир. У хилватида ғам-қайғуси кўпайганида кучайиб олиши учун нафсига дам беради.

Агар нафсига озроқ дам берса, кўп турмай қалби садақа фойдаларидан холи бўлиб қолади. Агар биродарларни зиёрат қилса, буни учрашиб хурсанд бўлиш, хотиржам бўлиб, ғайрат билан қилади, Аллоҳдан ҳимоя сўраб қилмайди. Ёмонга учрашишдан Аллоҳ паноҳ беришини сўраймиз. Бизга етиб келишича, Суфён Саврийнинг олдига бир биродари келибди. Келса, эшик ёпиқ экан, киришга изн сўрамай, ортига қайтибди. Унга: “Фалончи келди. Эшигинг ёпиқ экан. У сен билан учрашганда ўрталарингда нима бўлишини билиб олардим”, дейишди. У: “Фалончи менга сендан яхши қарар эди. Учрашишда фақат у менга чиройли кўринишга ҳаракат қилади, мен унга чиройли кўринишга ҳаракат қиламан”. Шунда ҳалиги гапирган киши йиғлади ва: “Аллоҳ сени тирилтирсин, мени тирилтирдинг”, деди. Фузайлга Жарир Розийнинг ҳаж қилгани, эртага уни кўргани келиши хабари келди. Фузайл ташқаридан қулф солиб қўйишни буюрди. Жарир келса, эшик ёпиқ экан. Қайтиб кетди. Фузайлга оиласидан бири деди: “Жарир келиб, сизни тополмади”. У: “Бу унинг менга ясаниши ва менинг унга ясанишимдан бошқа нарса эмас”, деди. Алданганлар ўзларидан бу нарсани излаб кўришмади.

Умар ибн Хаттоб розияллоҳу анҳу айтдилар: “Ким одамлар учун ўзини ўзида йўқ нарса билан чиройли кўрсатса, Аллоҳ уни хунук кўрсатади”. Бизга Ибн Абу Ҳассон Афлаҳ ибн Ҳумайддан, у Али ибн Ҳусайндан, у отасидан ривоят қилади. Али розияллоҳу анҳу ушбу калималар билан кўп дуо қилардилар: “Ё Аллоҳ, мен Сендан менинг ташқи кўринишимни одамлар кўзига чиройли қилиб, Сен билан холи қолганимда ботинимни хунук қилишингдан паноҳ сўрайман. Менда ўзинг билган нарсаларда одамларга чиройли кўринишни истаб, одамларга яхши ишларимни кўрсатишдан ва Сенга энг ёмон амалларимни тақдим этишдан асра. Одамларга, гўёки савоб улардану, жазо Сендан эмасдек, яхшиликларим билан яқинлашиб, улардан Сенга ёмонликларим билан қочишимдан асра. Шу сабабли менга ғазабинг етишидан Ўзинг асра, ё Раҳмлиларнинг Раҳмлиси”.

 Ҳаким Термизийнинг “Оқиллар ва алданганлар” китобидан

Аслиддин РАҲМАТУЛЛОҲ таржимаси.

(Алданганлар) Агар илм талаб қилса, буни сайру саёҳат учун қилади. Юртларни кезиб, ўз юрти олимларини тарк қилади. Устозларининг исмларини бошқача қилиб айтишни истайди. “Эртага бизга фалончи фалоний ҳадис айтади” деб, бу билан оммага ўзини кўрсатмоқчи бўлади. Турли санадларни қидириб, рақибларига ажойиб кўринадиган ҳадисларни излайди.

Агар илм талаб қилишга қизиқиши сўниб қолса, дунёга берилиб кетади. Агар фақиҳлик даражасига етса, раҳбарлик, умр лаззатлари, мажлислар тўри, қалб хотиржамлиги, кўнгил тинчлигига кўз тикади. Ўша нарсалар, ўлчовлар ва сабабларни тушуниш билан ўзига ўхшаганлар билан рақобатлашиш, тенгдошларидан устун келиш, рақибларини енгишни мақсад қилади. Мана шу унинг дунёдаги сайру саёҳатидир.

Аллоҳ ҳаққини қоим қилиш ёки Аллоҳнинг динини юксалтиришни истамайди. Балки бунда раҳбарлик илмида ўзини кўтариш, рақобат учун ўрганиш бордир. Шу йўлда чарчоқлик ва бедорликларга дуч келади. Раҳбарликка етиб, одамлар унга муҳтож бўлганда ва нафси одамлар муҳтожлигини сезганда кибрланади, ўзидан кетади, барчадан ўзини юқори қўяди. Фатвосига қарши чиқилса, ғазабланади. Одамлар олдига чиқса, мажлислар тўрини талаб қилади. Одамлар кўзи ўзида бўлишини истайди, фақат унинг фикрини олишларини хоҳлайди. Унинг фикрига қарши чиққаннинг, бирор ишда истагига хилоф қилганнинг ҳолига вой. У шундай ҳолда давом этади. Раҳбарлиги уни чарчатиб, умри охирида жабр қилувчи, бағритош, кибрли, дунё матолари ва обрўга алданган ҳолда топасан.

Бизга Ибн Абу Майсара, Яъқуб ибн Ҳамид ибн Косибдан, у Абдуллоҳ ибн Абдуллоҳ Умавийдан, у Ҳасан ибн Ҳуяйдан, у Яъқуб ибн Утбадан, у Саид ибн Мусайябдан, у Умар ибн Хаттоб розияллоҳу анҳудан, у Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан ривоят қилади: “Ким бандалар билан ўзини кучли санаса, Аллоҳ уни хор қилади”.

Энг алданган киши шудир. Чунки у амалларига қараб: “Одамларни тўғри йўлга бошлайман, уларни тўғри йўлдан олиб бораман, уларга илм бераман, ишларини ўз фикрим билан бошқараман. Илм йўқолиб, ҳақ зое бўлмаслиги учун менинг фикрим улар учун ўзларининг фикрларидан яхшидир”, дейди. Сен одамларни сўзда тўғри йўлга бошлаётганини, лекин ўзининг тўғри йўлдан юрмаётганини кўрасан. У ўзи қайтарган ишларни қилади. Унинг ўй-фикри одамларни тузатиш эмас, балки халқ олдида иззати, обрўси ва қадри давом этишидир. Агар буни йўқотса, хафа бўлади. Давом этса, хурсанд бўлади. Кўрмайсанми, у шуни деб ҳасад қилади, яхшилик йўлини тўсади. Қўрқиши халқ олдида ҳурмати йўқолишидандир. Кўрмайсанми, у одамларга мулойим бўлади, уларни рози қилишга интилади. Уларнинг истаги бўйича, Аллоҳнинг амрига хилоф, Уни ғазаблантирадиган иш қилади. Буларнинг барига эътибор бермайди. Буни ўз раҳбарлигида қолиш, обрўсини сақлаш учун қилади. Бу дўзах оловига туташган оловдир. Эртага у тирик экан, алдангани, йўлининг зулматли экани туфайли ўзи билмаган ҳолда ёнади. У йўлни ўзи зулматга чулғаган. Қабрига ўша олов билан бирга киради. Ана шунда унга йўл равшан бўлади. Унга шундай дейилади: “Ўзинг тўғри йўлда бўлмасдан қандай тўғри йўлга бошлайсан? Нимага бошлайсан? Қалбингга Яъжуж ва Маъжуж девори каби девор солдинг. Қалбинг Аллоҳдан узоқ бўлгани ҳолда кимга чақирасан? Ўзинг ботил зулмати ва бекорчи лағвларда бўла туриб, қайси хулққа чақирасан? Ўз ишларингни олиб боришда адашганинг ҳолда қандай қилиб одамлар ишини бошқарасан? Ўзинг бузилган ҳолда қандай қилиб одамларни ислоҳ қиласан? Қалбинг ўлик бўлгани ҳолда қайси илмни тирилтирмоқчисан? Қалбинг дунёни яхши кўриш, раҳбарликни севиш, обрў, мақталиш, дунёга, обрўга боғлиқ ишларда иззатли бўлишни исташ каби разилликларга тўлаки, агар одамларга бу ошкор бўлса, сени итқитиб, устингдан тупроқ тортишарди. Бу разилликлар илонлар заҳридир. Алданган киши худди қудуққа тушиб, уни ўзига келгунча билмаган мастга ўхшайди. Агар уни илон ёки чаён чақса, ўзига келмагунча унинг оғриғини сезмайди. Агар ифлос жойларда ифлосликка булғанса ҳам, ўзига келмагунча буни англамайди. Фаҳш ишларни қилса, ўзига келмагунча ундан нафратланмайди. Агар молини ҳавога совуриб, хотинини талоқ қилса ҳам, бунинг фожеасини ўзига келмагунча билмайди. Агар ўзини ўлдирса, буни барзахда ўзига келмагунча англамайди”. Унинг ҳолига минг вой бўлсин! Агар яшашга пул топиш учун ишласа, бунда ҳирсни ўзига улов қилиб олади. Очлик билан йиға бошлайди. Неъматга сарфламай, ёмон гумонига ҳавойи нафси ва шаҳват билан сарфлайди. Яна: “Мен одамлардан сўрамаслик учун, оилам учун, ортган молимдан фақирларга ёрдам қилиш учун, шу билан диним ва обрўйимни сақлаш учун ишлаяпман”, деяётганини кўрасан. Яна у ўша ҳирс билан ишлашида обрўйини тўкиб, динини парчалаб, қуллар ва мардикорлар каби тер тўкишини кўрасан. Агар омонатли жойга жойлашса, омонатга хиёнат қилади, унга қўйилган тақиқларни бузади. Натижада на обрўси сақланади, на дини асралади. Агар мол-дунё тўпласа, мажбуриятларини адо этмайди. Нафақада хасислик қилади. На адолат учун ишлаган, на фақирларга меҳр кўрсатган, на қариндошлар билан алоқани боғлаган, на сўраб келганларга ёрдам берган бўлади. Агар инфоқ қиладиган бўлса, нафсига ёққан, истаган жойларга сарфлайди. Бу истаги тўғри бўладими, ботил бўладими, фарқи йўқ. Буни ҳам ўз истакларини қондириб бўлгандан сўнг қилади. Кейин яна кўрасанки, у қанча кўп йиғса, шунча ҳирси ва очкўзлиги ортиб боради. Шу билан бирга, кибрланади, жабр қилади, мақтанади, исроф қилади, одамларга зуғум этиб, гердаяди. Унга ўлимни эслатган киши у энг ёмон кўрган одамдир. Унга насиҳат қилган киши унга энг оғир кишидир. Дунёдаги кўз қувончи тўплаган молида. Дунёдаги хурсандчилиги нафсининг очкўзлигини тўйдирадиган нарсалардир. Қуръон ўгитларини, олимлар одобини, гўзал хулқлар, бағрикенглик, Аллоҳ учун биродар тутиш, эзгу ишларни буткул унутган. Агар эзгу иш қиладиган бўлса, худди ўйнаётгандек қилади, Аллоҳдан қабул қилишини ёлвормайди. Амаллар қабул бўлиши учун уларнинг холис бўлишига парво қилмайди. Бу ишлар билан Аллоҳга яқин бўлишни мақсад қилмайди. Аллоҳга кўрсатилади, деб уларни пишиқ қилмайди. Қалби ҳавойи истакларига боғланган. У тили билан: “Буларни иффат учун қилаяпман”, деса-да, аъзоларини тиймайди. Оиласи учун ҳаракат қилади-ю, Мавло розилиги учун интилмайди. Бировга меҳр кўрсатиши ҳам ўз истагига кўра, ўзи лаззат олиши, очлиги босилиши ёки манфаат учун бўлади. Бу оғир бир турмушни излашдир. «Ким Менинг эслатмамдан юз ўгирса, (кофир бўлса) бас, унинг учун танг (бахтсиз) турмуш (қабр азоби) бўлиши муқаррар ва Биз уни қиёмат кунида кўр ҳолда тирилтирурмиз. У: “Раббим! Нега мени кўр ҳолда тирилтирдинг, ахир (дунёда яшаган вақтимда) кўрувчи эдим-ку?!” – дейди. (Аллоҳ) айтур: “Шундай. (Лекин) сенга Бизнинг оятларимиз келганида, уларни унутдинг. Бугун сен ҳам ана шундай “унутилурсан”» (Тоҳо сураси, 124–126-оятлар). Бу ўз нафсларига қараб, ҳақдан юз ўгирганлар жазосидир.

Аллоҳ таоло айтади: «Кимки Раҳмон зикридан (Қуръон насиҳатларидан) кўр бўлиб олса (юз ўгирса), Биз унга шайтонни улфат қилиб қўйгаймиз, бас, у унга ҳамроҳдир. Албатта, улар (шайтонлар) уларни (“кўрлар”ни) йўлдан тўссалар ҳам (тўсилганлар) ўзларини ҳидоят топувчилар, деб ҳисоблайдилар. То қачонки, Бизнинг ҳузуримизга келгач, (ўша шайтонга қараб): “Қани энди, мен билан сенинг орамиз Шарқ билан Ғарбнинг орасидек узоқ бўлса. Бас, (сен) нақадар ёмон ҳамроҳ экансан!” дер. Зулм қилганингиз сабабли бугун (яъни, қиёмат куни) азобда шерик бўлишингиз сизларга сира фойда бермас» (Зухруф сураси, 36–39-оятлар).

Ҳаким Термизийнинг “Оқиллар ва алданганлар” китобидан

Аслиддин РАҲМАТУЛЛОҲ таржимаси.

Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм

“Албатта, Аллоҳнинг зикри буюк ишдир” (Анкабут сураси, 45-оят) деб марҳамат қилган Аллоҳ таолога ҳамду санолар бўлсин!

“Аллоҳ зикр қилинадиган уй билан Аллоҳ зикри қилинмайдиган уй худди тирик ва ўликка ўхшайди” (Муттафақун алайҳи) дея умматларига зикрнинг фазилатларини гўзал мисоллар ила етказган Ҳабибимиз Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга дуруду салавотлар бўлсин!

Каъбул Аҳбор раҳимаҳуллоҳ айтадилар: “Аллоҳнинг зикри билан уйингизни нурга тўлдиринг. Хонадонингизга намозингиздан бўладиган хурсандчиликни олиб киринг. Аллоҳга қасамки, албатта, уларнинг номлари само аҳлига маълумдир. Улар: “Фалончи уйини Аллоҳнинг зикри билан обод қиляпти”, дейишади”.

Каъб раҳматуллоҳи алайҳи дедилар: «“Субҳаналлоҳ”, “Алҳамдулиллаҳ”, “Лаа илаҳа иллаллоҳ” ва “Аллоҳу акбар” зикрлари Аршнинг атрофида асаларининг ғувиллаши каби эшитилади. Улар ўз эгасини ва унинг солиҳ амалларини зикр қилиб туради».

Даврон НУРМУҲАММАД

(Алданган) агар ҳаж қилса, ишининг бошини зое қилади. Зеро, ҳаж бу банданинг ўз Роббиси томон юришидир. Аллоҳ таоло у Байтни (Каъбани) бандаларга раҳмат қилиб қўйган. Токи улар ўша ерга бориб, Байтни тавоф қилишса, уларни уқубатдан қутқаради, мағфират қилади, гуноҳларидан ўтади, уларни азобдан сақлайди. Чунки улар гуноҳ қилганларида қўрқиб, Аллоҳ таоло томонидан хавфда қолдилар. Шунинг учун уларга бу ерни омонлик қилди ва: “Эсланг, Байтни (Каъбани) одамлар учун зиёратгоҳ ва хавфсиз жой қилиб қўйдик” (Бақара сураси, 125-оят), деди.

Агар бандалар у ерга ҳаж қилиб, паноҳ сўраб, тавба қилиб кирсалар, уларни ҳаж сабабли омонда қилади. Уларга паноҳ беради, гуноҳларини кечиради. Аллоҳ таоло халили Иброҳим алайҳиссалом Каъба пойдеворини кўтарганида унга одамларни ўз ватанларидан гуноҳларини тарк қилиб келишлари, шу билан уларни кечириши учун чақиришни буюрган. Гуноҳини тарк қилмаганга ваъда қилинган нарса унинг устидан кулиб келади.

Ҳожи ишининг боши – барча гуноҳларни, зулмни тарк қилиши, тавба қилиши, ҳақдорларга ҳақларини бериши, ўша йўлда аъзоларини ўзи тавба қилган гуноҳлардан тийишидир. Токи у Роббисининг ҳовлисига келгунча тавбаси тўғри бўлсин. Кейин у ўзи чақирилган жойда қилган гуноҳларига узр тилаб туради. Роббиси уни кечириб, гуноҳидан ўтсин. Унга тавфиқ бериб, эҳромида ҳажини тугатгунча аъзоларини ҳар қандай жафо, хато ва одобсизликдан тийсин.

Ҳажнинг нусук деб номланишининг сабаби шуки, банда Роббиси байтига вазминлик, виқор, қурбонликлари билан келди. Барча жойларда Аллоҳ таолога хокисор бўлиб, жабр, манманлик ва худбинликни тарк қилиб, ўзини паст олиб келди. Агар шуларнинг барчасини қилиб, кўп тавоф, намоз билан машғул бўлса, сўнг ҳар йили ҳажга келаверса, у алдангандир. Чунки у тавба қилинадиган жойга келса ҳам, гуноҳларни тарк қилмади. Узр сўраладиган жойга келиб, узр сўрашга парво қилмади. Гуноҳларни тарк қилмаган бўлса, қандай қилиб узр сўрайди? Бировнинг молини тортиб олиб, қариндошлик алоқасини узиб, зулм қилиб, молини ҳаром йўллардан топиб, ота-онасига оқ бўлиб, хотини ва болаларига ҳақларини бермай, гуноҳида давом этиб тургани ҳолда тили билангина узр сўраши фойда берадими?! У ана шу билан алдангандир.

Ҳаж қилиб, гуноҳи кечирилмаса, унга ижобат қилинмайди. Гуноҳлардан сақланиб, шунда собит турса, унга Аллоҳ таолодан сабот келади, қалбини шу билан ислоҳ қилади. Бизга ривоят қилишларича, Аллоҳ таоло бундай деган: “Эй Довуд, Мен кимни бир марта мағфират қилсам, шу билан унинг дунё ва охират ишларини ислоҳ қиламан”. Бизга Сулаймон ибн Мансур Заҳабий Ибн Муборакдан ривоят қилди: Ҳасандан: “Ҳажжи мабрурнинг белгиси нима?” деб сўрашди. У: “Олдингидан ҳам зоҳид бўлиб қайтиши”, деди.

Ҳаким Термизийнинг “Оқиллар ва алданганлар” китобидан

Аслиддин РАҲМАТУЛЛОҲ таржимаси.