Cавол: Ота-она, ака-ука, опа-сингиллар ҳақиқатдан закот олишга ҳақли бўлса, уларга закот бериш мумкинми?

Жавоб: Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳим. Закотни ўзаро туғилиш алоқаси бўлганлар, яъни, ота-онаси, бобо-момоси, ўғил-қизлари ва уларнинг фарзандлари, эр-хотинлик алоқалари бўлганлар, яъни, эр ёки хотинга бериши мумкин эмас. Шунингдек, ўзга дин вакиллари, нисоб миқдорича моли бўлган кишиларга ҳам закот берилмайди.

Ака-ука, опа-сингилларга келсак, ушбу саволга мўътабар фатво китобларимизда бундай жавоб берилган: “Закот, фитр ва назрни беришда энг афзали аввало ака-ука, опа-сингиллар ҳисобланади. Сўнг уларнинг фарзандлари. Улардан кейин амаки-аммалар, сўнг уларнинг фарзандлари. Кейин тоға-холалар ва уларнинг фарзандлари, сўнг юқоридагилардан бошқа қариндошлар. Улардан кейин навбат билан қўшнилар, ҳамкасблар, ҳамшаҳарлар ёки қишлоқдошлар ҳақлидирлар” (Фатавои Ҳиндийя).

“Баҳрур роиқ” китобида: “Қарзи бор кишига закот бериш фақирга закот беришдан кўра афзалдир”, дейилган.

Демак, агар ака-ука ёки опа-сингиллар закот бериш нисобига эга бўлишмаса закот бериш учун энг афзал кишилар ҳисобланар экан. Закот беришни яқин қариндошлардан бошланса, ҳам Аллоҳ таолонинг буйруғи адо бўлади, ҳам қариндош-уруғлик ришталари мустаҳкамланади. Силаи раҳмга амал қилиш – Аллоҳ таолони рози қиладиган ишлардан биридир. Валлоҳу аълам.

Ўзбекистон мусулмонлари идораси Фатво маркази.

 

«Улар: “Парвардигоро, хотинларимиздан ва зурриётларимиздан бизларга кўз қувончини бахш эт ва бизларни тақводорларга пешво қилгин!” дейдиган кишилардир» (Фурқон, 74).

Фурқон сурасидаги бу ояти каримада Раҳмонга суюкли бандаларнинг энг гўзал сифатларидан бири зикр этилган. Яъни, бу дуо Раҳмоннинг суюкли бандалари қиладиган дуолардан биридир.

«Парвардигоро, хотинларимиздан ва зурриётларимиздан бизларга кўз қувончини бахш эт...» Яъни, хотинларимизни бизлар учун дунё ва охиратда бахту саодат манбаи қилгин. Зеро, яхши хотин эрининг дунёвий ишларида ҳам, ухровий ишларида ҳам кўмакдош бўлади. Дунёнинг ташвишларини енгишда эрига сабру қаноат тилайди, унинг кўнглини кўтариб, далда бўлади. Эри юмушдан ҳориб, чарчаб келганида очиқ чеҳра билан кутиб олади, ором олиши учун жой ҳозирлайди, уй-рўзғор ишларини саранжом-саришта тутади. Имкони борича эрининг кўнглини олишга ҳаракат қилади. Ундай аёл эркак учун Аллоҳ таолонинг катта неъматидир. Эркак киши учун дунёда солиҳа жуфти ҳалолдан кўра яхши неъмат йўқлиги ҳадиси шарифда айтилган.

Буюк ватандошимиз Ҳаким Термизий “Наводирул усул фи аҳодисир росул” номли китобида қандай аёл яхши экани ҳақида алоҳида фасл ажратиб, далил сифатида ушбу ҳадисни келтиради: «Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) дедилар: “Бандага дунёда берилган неъматлар ичида энг яхшиси унинг имонини мустаҳкамлашига кўмаклашадиган мўмина хотиндир”».

Луқмон (алайҳиссалом) айтади: “Солиҳа аёл бамисоли подшоҳнинг бошидаги тождир. Ёмон аёл бамисоли мункиллаган чолнинг устига ортилган оғир юкдир”.

Оятдаги «зурриётларимиздан» калимасида фарзандлар кўзда тутилган. Дарҳақиқат, ота учун фарзандидан кўрадиган яхшиликдан ортиқ яхшилик йўқ. Ҳар бир ота фарзандининг одобли, илмли, Аллоҳ таолога итоатли ва ибодатли бўлишини истайди.

Мазкур оятдаги «кўз қувончи» деб таржима қилинган «қурроту айн» жумласига эътибор берайлик. «Айн» сўзи араб тилида кўз демакдир. «Қурротун» сўзининг эса бир неча маънолари бор. У бир жойда собит турмоқ, қарор топмоқ, хурсандчилик, сурур, совуқ маъноларини англатади. Кўз инсон танасидаги энг нозик аъзо бўлгани учун Аллоҳ таоло уни ташқи таъсирлардан ҳимоялаб қўйган.

Инсоннинг мўътадил тана ҳарорати 36.6 даража бўлгани ҳолда, кўзнинг ҳарорати 9 даражани ташкил этади. Тана ҳароратининг мўътадил ҳолатидан кўтарилиши кишининг касал эканига далолат қилса, кўз ҳароратининг кўтарилиши унинг хафалиги белгиси бўлади. Шунинг учун ҳам хотиржам кишининг кўзидан оққан ёш совуқ, хафа кишининг кўзёши эса иссиқ бўлар экан. Демак, кўзнинг ҳарорати даражаси ўзгармай, собит туриши кишининг хотиржамлиги, хурсандлигига боғлиқдир. Дарҳақиқат, кишининг хотини итоатли ва болалари аҳли солиҳ бўлса, кўзлари қувончга тўлади, яъни хотиржам ва хурсанд бўлади.

«...бизларни тақводорларга пешво қилгин!» “Пешво” – имом деганидир. Имом эса одамларни ортидан эргаштирувчи кишидир. Имом одамларни яхшиликка бошлайди, фақат яхшилик борасида ўзгаларга ўрнак бўлади. Киши дунёда кимга эргашган бўлса, қиёмат кунида ўша билан бирга бўлади, мазмунидаги ояти карима бор. Шунинг учун суюкли бандалар, “Бизларни одамларга фақат яхшиликда намуна бўладиган пешволардан қилгин, одамларга ёмонликни ўргатадиган, ўзгаларга ёвузликда намуна бўладиганлардан қилмагин”, деб дуо қилишади.

Аллоҳ таоло барчаларимизни ана шундай дуо қилувчилардан ва дуолари ижобат бўлувчилардан қилсин. Омин!

Тафсир китоблари асосида

ЎМИ раисининг биринчи ўринбосари

Устоз Ҳомиджон домла ИШМАТБЕКОВ тайёрлади.

«“У (Юсуф) уйида бўлган аёл (Зулайҳо) ундан нафсини (қондиришини) талаб қилди ва эшикларни қулфлаб: “Қани кел!” деди. (Юсуф) деди: “Аллоҳ сақласин! Ахир, у (эринг) хожам-ку?! Менга яхши жой берган бўлса?! Золимлар, зотан, нажот топмаслар”. (Зулайҳо) унга мойил, у (Юсуфнинг дили) ҳам бунга мойил бўлганди. Агар Роббининг ҳужжатини кўрмаганда (бўлар иш бўлар эди). Шу тарзда ундан ёмонлик ва фаҳшни буриб юбордик. Албатта, у (дили) холис бандаларимиздандир”» (Юсуф, 24).

Барча пайғамбарлар гуноҳдан маъсумдирлар. Шунинг учун муҳаққиқ муфассирлар ўз тафсирларида Юсуф (алайҳиссалом)нинг ботил, ҳаром ишларга мойилликдан пок бўлганларини баён этганлар.

«“У (Юсуф) уйида бўлган аёл (Зулайҳо) ундан нафсини (қондиришини) талаб қилди ва эшикларни қулфлаб: “Қани кел!” деди».

«(Юсуф) деди: “Аллоҳ сақласин! Ахир, у (эринг) хожам-ку?! Менга яхши жой берган бўлса?!”» Мужоҳид, Ибн Исҳоқ ва Суддий каби кўплаб муфассирлар, таржимада “ҳожам” деб берилган, оятдаги “Роббий” калимасинидан мурод аёлнинг эри дейишган. Муфассир Зажжож эса, ундан мурод Аллоҳ таолодир деган. Юсуф (алайҳиссалом) Аллоҳ таолонинг ўзларига берган неъматларини эслаб, шунча неъматлар берган Зотга осийлик қилмасликларини айтганлар, деб тафсир қилган.

“Золимлар, зотан, нажот топмаслар”. Ўзига саноқсиз неъматлар берилган Зотга осий бўлган киши, ўз нафсига зулм қилган бўлади ва ундайлар, албатта, ҳалокатга йўлиқади.

“(Зулайҳо) унга мойил, у (Юсуфнинг дили) ҳам бунга мойил бўлганди”. Маълумки, баъзи ҳолларда гаплар орасида тўхтамай, бир-бирига улаб сўзланганда, маъно ўзгариб кетади. Шунинг учун муфассирлар оятнинг “(Зулайҳо) унга мойил” дейилган қисмида тўхтаб, тин олиб, кейин “у (Юсуфнинг дили) ҳам бунга мойил бўлганди. Агар Роббининг ҳужжатини кўрмаганда (бўлар иш бўлар эди)”, қисмини ўқиш керак, дейишади. Бундай ёмон-мункар ишни амалга ошириш йўлида ҳаракат қилиш гуноҳ ҳисобланади. Муфассирларнинг ёзишларича, Зулайҳонинг хоҳиши ана шундай бўлган.

Қалбга беихтиёр келган, аммо қасд ва ҳаракат қилинмаган хоҳиш, агар тилга чиқарилмаса ва у асосида иш тутилмаса, киши унинг учун гуноҳкор бўлмайди. Пайғамбаримиз Муҳаммад (соллалллоҳу алайҳи ва саллам): “Умматимнинг хаёлидан бирон нарса ўтганда, токи уни гапирмаса ёки амалга оширмасалар, Аллоҳ уларни кечириб юборади”, деганлар.

Абу Наср Қушайрий айтади: “Аллоҳ ризоси учун рўза тутаётган одам жазирама кунда муздек сувни кўриб қолса, табиий равишда ичкиси келади. Аммо имони рўза тутгани учун сув ичишдан қайтаради. Ўша одам сув ичишга мойил бўлгани учун гуноҳкор бўлмайди” (Қуртубий).

“Агар Роббининг ҳужжатини кўрмаганда (бўлар иш бўлар эди)”. Оятдаги “ҳужжат”дан мурод Юсуф (алайҳиссалом)нинг кучли иймони эди. Аллоҳ ўз бандаларини доим кузатиб турганлигини билиш, ундан қўрқиш, банда учун гуноҳлардан сақловчи қўрғондир. Зинонинг гуноҳи оғир ва оқибати шармандалик эканини билиш ва ундан сақланиш ҳақиқий иймоннинг мевасидир.

Муфассирлар оятдаги “ҳужжат” сўзи тафсирида бир неча ривоятларни келтиришган:
1. Оталари Яъқуб (алайҳиссалом) бармоқларини тишлаган ҳолатда кўриндилар ва кўксига уриб юбордилар.
2. Аллоҳ Юсуф (алайҳиссалом)га яхшилик қилаётган хожасини кўз олдига келтириб, ҳушёр қилди.
3. Хонада: “Албатта, сизларни назорат қилиб турувчи, амалларингизни ёзиб турувчи фаришталар бор”, деб ёзилган оятга кўзи тушди...” (Ибн Касир тафсири, 2-жуз).

“Шу тарзда ундан ёмонлик ва фаҳшни буриб юбордик”. Муфассирлар оятдаги “ёмонлик”ни шаҳват, “фаҳш”ни эса ношаръий жинсий алоқа деб ҳам тафсир қилишган. Баъзи муфассирлар: «Оятдаги “ёмонлик”дан мурод кишининг биродарига, яқинига хиёнат қилишидир», дейишган.

“Албатта, у (дили) холис бандаларимиздандир”. Юсуф (алайҳиссалом) бу тур ёмонликлардан ҳимоя қилинган, барча ишларини Аллоҳ таоло кўриб турганини биладиган, ихлосли ва танланган банда, пайғамбар эдилар. Аллоҳ таоло имонли, тақволи бандасини Ўзига дўст тутади ва гуноҳдан асрайди.

**  **  **

Бу оятдан аёлларнинг ёмон йўллардан қайтиши ор-номусли эркакларга боғлиқлигини билиб оламиз. Ҳа, йигитлар ориятли, илмли, шарму ҳаёли бўлиб тарбия топишлари, қиз болаларнинг тарбиясидан кўра аҳамиятлироқ. Лекин таассуфки, кейинги пайтда кўпчилик бунга эътибор бермай қўйди. Уларнинг фикрича, ҳаё ва ибо фақат хотин-қизларга хос. Шу сабаб, ўғил фарзандларининг баъзи беодобона қилиқлари ва беҳаё сўзларига эътибор бермай, бепарво қарашади. Бу, албатта, катта хато! Чунки одоб-ахлоқ барчага бирдек зарурий хислатлардир.

Аллоҳ таолодан қўрқиш ҳар бир яхшиликнинг кафолатидир. Жамиятнинг асоси бўлган оиланинг фаровонлиги, аҳиллиги, фарзандларнинг камоли ҳам эркакларимизга боғлиқ. Буни Пайғамбаримиз Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)нинг сўзлари ҳам тасдиқлайди: «Қиёмат кунида Аршнинг соясидан бошқа соя бўлмаган вақтда, Парвардигори олам етти (тоифа) кишини Ўз паноҳида асрайди... улардан бири, гўзал ва бадавлат аёл зинога чақирганида “Мен Аллоҳдан қўрқаман деб”, зинодан қочган одам...»

Аллоҳ таоло барчаларимизни тақволи ва ихлосли бандалардан қилсин. Ўзи адаштирмасин.

Уқба ибн Омир розияллоҳу анҳу айтадилар: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг туяларини етаклаб борардим. У зот соллаллоҳу алайҳи васаллам менга: “Эй Уқба, энг яхши икки сурани сенга ўргатиб қўяйми?” дедиларда “Қул аъуузу бироббил фалақ” ва “Қул аъуузу бироббин-наас”ни ўргатдилар”.

Яна Уқба ибн Омир розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: “Кунларнинг бирида Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламни учратиб қолдим, у зотнинг қўлларини ушлаб: “Ё Аллоҳнинг Расули, мўминнинг нажоти нимада?” дедим”.

У зот алайҳиссалом: “Тилингни тий. Уйингга сиғ. Гуноҳларинг учун йиғла”, дедилар.

Бошқа сафар Набий алайҳиссалом мени учратиб қолдилар ва қўлимни ушлаб: “Эй Уқба ибн Омир! Сенга Таврот, Инжил, Забур ва Қуръондаги учта яхши сурани айтайми?” дедилар.

– Ҳа, айтинг ё Расулуллоҳ. Ота-онам Сизга фидо бўлсин! – дедим.

– У зот менга “Ихлос”, “Фалақ”, “Нос”ни ўқиб бердилар. Кейин: “Эй Уқба, уларни унутма, бирорта тунни бу сураларни ўқимай ўтказма!” дедилар.

– Мен ушбу сураларни асло унутмадим. Уларни ўқимай бирорта тонг оттирмадим.

Бошқа ҳадисда Уқба ибн Омир розияллоҳу анҳу бундай деганлар: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам менга ҳар намоздан кейин “муъаввизатайни” яъни “Фалақ” ва “Наас” сураларини ўқишни буюрдилар”.

Шунинг учун, кечаси ухлашга ётишдан аввал ҳамда ҳар намоздан кейин ушбу сураларни ўқишга одатланиш лозим.

Даврон НУРМУҲАММАД

Муҳаммад Бобур домла Насриддинов,
Наманган шаҳар "Ҳомиддин қори" масжиди имом-хатиби.

«Бизнинг бандамиз Айюбни эсла. Ўшанда у Роббига нидо қилиб: "Албатта, мени шайтон машаққат ва азоб ила тутди", деди» (Сод сураси, 41-оят).

Ўзбекистон мусулмонлари идораси Матбуот хизмати