muslim.uz
"Ҳозирги жамиятимиз тариқатга мос эмасми?"
Савол: «Баъзилар: «Ҳозирги жамиятимиз тариқатга мос эмас. Бир ерга беркиниб, зикр айтгандан кўра, ташқарида инсонларга ислом учун хизмат қилиш керак. Шунинг учун ҳам тариқат кераксиздир», – дейдилар. Бу ҳақда нима дейсиз?»
ЖАВОБ: Тариқат жамиятга қандай муносиб бўлмасин, ахир тариқатда ажойиб бир тарбия тизими, ички тарбия, ахлоқ тарбияси бор... Жамиятнинг комил инсонга эҳтиёжи борми, демак тариқатга ҳам эҳтиёжи бор... Агар эҳтиёжи бўлмайдиган бўлса, у вақт жамиятнинг ўзгармоғи лозим... Тариқат ҳақида билмай гапирадиганлар қайсарлик, ўжарлик, беҳуда хаёлларни ташлаб, аввало тариқатни чуқур ўргансинлар. Уятсизлик, андишасизликдан жаноби Аллоҳни ўзи сақласин! Ахлоқ жамиятга керакли бўлгани, ахлоқ тарбиясининг жамиятга татбиқ этилиши лозимлиги учун ҳам биз бу масалага жиддий ёндашамиз... «Бир ерга беркиниб олиб зикр айтиш» деган сўз билан тариқатга тош отилади, ноҳақ бир даъво, асоссиз айблаш бўлади, холос... Тариқат гумон этилгани каби ундай эмас. Балки, насроний роҳиблари, исломдан олдинги мистиклар бундай бўлганлар. Масалан, Туркиядаги Улудоғга чиқиб кетиб, у ерда махсус жой қилиб ибодат қилишган. Шунинг учун ҳам у ер «руҳоний тоғи» деб аталади. Ғорларга кириб кетишган. Ёки Ниғда, Оқсаройдаги қояларда махсус жойлар қилиб узлатга чекинганлар, тарки дунё қилиб, уйланмасдан ибодатга машғул бўлганлар. Исломда бундай қилиш тақиқланади.
Исломда мутасаввифларнинг ҳар бири бир касб соҳиби бўлган. Фариддин Атторнинг «Тазкиратул авлиё»сини ўқинг; мутасаввифлар ё аттордир, ё қассобдир, ё темирчидир, ё нонвойдир, ё ҳаммолдир, ё тўқувчидир, ё пўстиндўздир ва ҳоказо. Чунки улар қўл меҳнати билан кун кўришни, ризқ топишни энг савоб, энг ҳалол, суннатга мувофиқ яшаш тарзи деб тушунганлар.
Ислом тасаввуфида таркидунёчилик, жамиятдан қочиб, бир чеккага – узлатга чекиниш йўқ, дедик. Бироқ баъзан тарбия учун вақтинчалик «хилват» га кирилади. Буни нимага ўхшатиш мумкин? Агар бир талаба университетни битириш арафасида диплом иши олса, уни пухта ёзиш учун бир неча кун уйидан чиқмай вақтинчалик узлатга чекинса, ҳеч ким уни уйидан чиқмаганликда айбламайди. Чунки пишиқ бир лойиҳа ёки ёзма бир иш ёзиб тугаллайди. Имтиҳонларга ҳам тайёргарлик кўради. Бу бир ҳол саналади. Тариқатда ҳам тарбия учун бир нарсалар, тарбиянинг баъзи усуллари, шакллари қўлланади: қирқ кун хилватга /чиллага/ киради, зикр айтади, кўнгул кўзи очилади, маърифатуллоҳга эришади, Аллоҳнинг севгили қули бўлади. Хилватда қирқ кун ибодат билан машғул бўлгандан кейин, халққа хизмат қилади.
Масалан, Ашраф ўғли Румий Ҳамага кетибди. У ерда Саъдиддин Ҳамавий ҳазратларининг изни билан уч марта хилват /арбаийн, чилла/ ўтирибди. Яъни юз йигирма тўрт кун /тўрт ой давомида/. Тўрт ой доимий ибодатга шуғулланибди, бироқ ундан кейин Изникка келиб, халқни тарбиялашга, иршод этишга, дарвишларни етиштиришга, диний илмларни ўргатишга машғул бўлибди.
Мутасаввифлар меҳнат қилиб, касб ўрганиб, ундан рўзғор боққанларини айтиб ўтдик.Ҳазрат Аҳмад Яссавийнинг қандай ҳаёт кечирганликларини биламиз. Қошиқ йўниб, бозорда соттирганлар. Ҳатто ўзлари бозорга бормас эканлар. Қошиқларни бирор уловни икки тарафидаги қутиларга жойлаштириб, «чуҳ-чуҳ»лаб ҳайдаб юборар эканлар... Улов бозорга бориб, айланиб юраркан, одамлар қошиқни олиб, пулини қутининг ичига ташлаб қўяркан. Агар бирор киши пулини бермаса, ҳайвон то пулини бермагунича унинг кетидан қолмас экан...
Бундай воқеалар кўп гапирилади. Бир нарса аниқки, улар меҳнат қилганлар, бировга юк бўлмасдан пешона тери билан кун кўрганлар.
Ҳа, улар ҳаётида тижорат бор, хизмат бор, зикр ҳам бор... Албатта, мурид вақт топиб кечаси икки билан уч орасида ярим соат зикр айтсин, Аллоҳ, Аллоҳ десин, кўз ёши тўксин!... Ояти каримада ва ҳадиси шарифда бу ҳақда кўп таъкидланади...
"Ислом ва ахлоқ" китобидан олинди
Ўзбекистон Алишер Навоийнинг Ҳиротдаги мақбарасини таъмирлашда Афғонистонга кўмаклашади
Аввал хабар қилинганидек, жорий йил 14-16 декабрь кунлари Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг Давлат тилини ривожлантириш департаменти мудири Абдуғаппор Қирғизбоев раҳбарлигидаги делегациянинг Афғонистон Ислом Республикасига сафари амалга оширилиб, афғон матбуотида ушбу воқе тафсилотларига бағишланган мақолалар чоп этилди, деб хабар бермоқда hordiq.uz.
Хусусан, “Bakhtar News” ахборот агентлигининг интернет саҳифасида Ўзбекистон ва Афғонистон ўртасида маданий алоқаларни янада ривожлантириш бўйича икки томонлама амалга оширилаётган саъй-ҳаракатларга бағишланган мақолада айтилишича, Афғонистон ахборот ва маданият вазири вазифасини бажарувчи Тоҳир Зуҳайр Ўзбекистон Республикаси Президентининг Афғонистон бўйича махсус вакили Исматулла Эргашев билан биргаликда Қобулдаги Заҳириддин Муҳаммад Бобур боғ-музейига ташрифбуюрган.
Бундан ташқари, Ўзбекистон делегацияси ўзаро маданий алоқаларни ривожлантириш ва Алишер Навоий мақбарасини таъмирлаш ишлари билан яқиндан танишиш мақсадида Ҳирот шаҳрида бўлган.
Ўзбекистон делегацияси раҳбари мамлакатимиз Алишер Навоий мақбарасини таъмирлаш ва унинг атрофини ободонлаштириш бўйича Афғонистоннинг мутасадди ташкилотлари билан ҳамкорлик қилишга тайёрлигини билдирган. Шу ўринда 2021 йил Алишер Навоийнинг 580 йиллик юбилейи Ўзбекистонда кенг миқёсда нишонланиши маълум қилинган.
Шу ўринда, Ўзбекистон Республикаси Афғонистондаги тинчлик жараёнини ҳамда мамлакатда барқарор тинчлик ўрнатиш бўйича барча олиб борилаётган саъй-ҳаракатларни қўллаб-қувватлаши билдирилган.
Ўз навбатида, Афғонистон ахборот ва маданият вазири вазифасини бажарувчи Тоҳир Зуҳайр Ўзбекистоннинг ушбу жараёнлардаги муҳим ролини таъкидлаб, Афғонистон халқи ва ҳукумати Ўзбекистон билан барча соҳаларда, жумладан маданий соҳада ҳамкорлик алоқаларини кун сайин кенгайиб боришидан манфаатдор эканини билдирди”, – дейилади мақолада.
Шунингдек, мақолада Афғонистон тарихий обидаларни қайта тиклаш, хусусан, Ислом даври обидаларини таъмирлашда Ўзбекистон билан ҳамкорлик ўрнатишга қизиқиш билдиргани ҳам таъкидланган.
Афғонистонда инглиз тилида босиладиган «Daily Outlook Afghanistan» газетасида чоп этилган бошқа бир хабарда эса Ўзбекистон буюк шоир ва мутафаккир Алишер Навоийнинг Ҳиротдаги мақбарасини таъмирлашда Афғонистонга ёрдам бериши айтилади.
“Ўзбекистон делегацияси аъзолари Афғонистоннинг Ҳирот шаҳрига сафари давомида буюк файласуф, шоир ва адиб Алишер Навоий мақбарасини таъмирлашни режалаштирилаётганини таъкидлашди.
Делегациянинг мазкур ташрифи давомида Алишер Навоий қолдирган шоҳ асарлар Афғонистон ва Ўзбекистон халқларининг муштарак маданий мероси экани ва бу мерос икки давлатни бир-бири билан боғлаб турувчи кўприклигига алоҳида урғу берилган.
Ўзбекистон мусулмонлари идораси матбуот хизмати
Абдуллоҳ домла ЙЎЛДОШЕВ: Маърифат улашиш энг эзгу амал
Бир савол сўрасам: Бомдод намозининг фарзини жамоат билан ўқиган, суннатини кейин ўқийди-ми?
— Масжидга бомдод намозига борганимизда, биз намознинг суннатини ўқий бошласак, жамоат фарзини ўқишни бошлаб юборишди. Биз ҳам жамоатга қўшилиб, фарзга ўтиб кетдик. Бировлар фарздан кейин суннатини ўқиса бўлади, дейишса, баъзилар бўлмайди, дейишяпти. Бировлар эса суннатини ўқимай фарзига ўтиб бўлмайди, дейди. Қандай йўл тутишимиз керак?
— Бомдоднинг суннатини ўқиса, фарз жамоатига етиша олмайдиган бўлса, суннатни тарк қилади. Чунки фарзнинг савоби суннатнинг савобидан афзал. Агар фарздан бир ракатга етиш имкони бўлса, суннат ўқилади. Чунки шу тариқа ҳам фарзнинг, ҳам суннатнинг фазли топилади. Бомдоднинг икки ракат суннатига улгурмаса, уларни қуёш чиқишдан олдин ҳам, кейин ҳам қазо қилмайди.
Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Қачон намозга келсангиз биз сажда қилиб турган бўлсак, сиз ҳам сажда қилинг ва уни ҳеч нарса санаманг. Ким ракатни топса, намозни топган бўлади”, дедилар (Имом Абу Довуд ривояти).
Масжидга кирган одам бомдоднинг суннатини ўқимаган бўлса, бир четда ўқийди. Сафнинг орқасига бориб ўқимайди.
Муҳаммад Айюб ҲОМИДОВ
Истанбулдаги “Ўзбек қўналғаси”
ОАВ ходимлари учун Туркияда ташкил этилган Пресс-тур дастурининг Кўня билин боғлиқ тадбирлапри ниҳоясига етгач, иштирокчилар Истанбулга кўчишди. Ҳам Европа ҳам Осиёга дахлдор ушбу афсонавий шаҳар бўйлаб саёҳат Султон Аҳмад туманида жойлашган “Тўпкапи”, яъни тўп (пушка)ли дарвоза, тўрлар билан қуролланган макон маъносини англатувчи майдондан бошланди.
Константинопол (Истанбул)ни илк бор ишғол қилган туркий подшо, Маҳмуд томонидан қарийб 7 гектар ерда улкан сарой барпо этган. Бу жойлар 4 минг йиллар аввал афсонавий Троя ҳукмдорларига тегишли бўлган экан. Маълумки, машҳур Усмонлилар империяси тарихи 1299-1699 йиллар оралиғини ўз ичига олади. Аввалига “Янги сарой” деб номланган мажмуа таркибида турлича аталган 4 ҳовли ва ҳовлиларга кириш учун алоҳида 3 дарвоза мавжуд.
Ёв ҳужумидан ўта кучли ҳимояланган, яъни уч томондан денгиз билан ўралган қулай ҳудуд эгалланиши Усмонлиларни дунёнинг ўша даврдаги энг қудратли давлатни барпо этишларида ҳал қилувчи аҳамият касб этган. Ҳукмдор оиласи, сарой аҳли учун ҳам яшаш ҳам иш жойи сифатида хизмат қилган мажмуадан туриб мамлакатни бошқариш учун зарур бўладиган барча шароитлар яратилган. Кўплаб турар-жойлар, боғлардан ташқари пул, танга ясаладиган зарбхона, хорижий меҳмонларни қабул қилишга мўлжалланган алоҳида қароргоҳ, ҳатто, подшоҳ томонидан аскарлар машқи кузатиладиган кенг яланглик ва бошқа кўплаб, бино, иншоот, майдонлар шундай хулоса қилиш имконини беради.
Истанбулда Ўзбекистон номи, ўзбек миллати билан боғлиқ яна тарихий-маданий манзил бор. Бу – олтин шаҳар маъносини англатувчи Ускудар туманида жойлашган “Ўзбеклар қўналғаси”. Мазкур мўъжазгина уй қурилганига 300 йилдан ошиб кетган. XVII асрнинг иккинчи ярмида Турк давлатини бошқарган Султон Маҳмуд, тарихий манбаларда келтиришича, бир куни овга чиқади. Севимли машғулоти билан банд бўлган пайт, ногаҳон, чангалзордан иборат каттагина ҳудудда учта – яшил, сариқ ва ҳаво ранг чодирга кўзи тушади. Бориб танишса, чодир ичидаги одамлар ҳозирги Ўзбекистон ҳудудидан, аксарияти бухоролик, Ҳаж амалини адо этиш мақсадида сафарга чиққан йўловчилар экани маълум бўлади. Улар қуръон тиловати, мутолаа, маърифий суҳбатлар ила машғул эканликларини кўриб, султон вазирига эзгу ниятли ўзбеклар учун уй барпо этишни буюради. Шу тариқа Истанбулда “Ўзбеклар қўналғаси” вужудга келади ва Ҳаж сафарига чиққан ҳамюртларимиз шу ердада тўхтаб ўтадиган бўлишади.
Бино ва ҳовли мамлакатни XIX асрда бошқарган Султон Абдулмажид даврида ҳозирги кўринишига келган. Мажмуа таркибида меҳмонхона, турар-жой, алоҳида ётоқ хоналари, ошхона ва бошқа зарур иморатлар, шунингдек, номозхона (эҳтимол кичик масжид, деб аташ ҳам мумкиндир), дарвешлар учун зикр хонаси, хонақоҳ, қабристон бор. Бу ерда биз, журналистлар эътиборини тортган энг муҳим жиҳат шу бўлди-ки, меҳмонхона мажмуасига киришингиз билан ҳар бир бўлинмада мўъжазгина кутубхонага кўзингиз тушади.
Демак, хулоса қилиш мумкинки, Истанбулдаги ўзбеклар қўналғаси, мусофир ватандошларимиз учун шунчаки тўхтаб ўтадиган жой сифатида барпо этилган бўлса-да, даврлар ўтиб, маърифатпарвар элимиз зиёлилари, сахий, бағри кенг инсонлари саъй-ҳаракати билан ўзига хос маърифатхонага айлантирилган.
Дарвоқе, гуруҳимизга ушбу маскан ҳақида сўзлаб берган тарихчи мутахассис сўзларига қараганда, мажмуа таркибидаги хонақоҳ-қабристонга дафн этилган юртдошларимиз орасида бухоролик машҳур сулола фарзанди, сиёсий арбоб Файзулла Хўжаевнинг қариндоши, таниқли ватандошимиз Усмон Хўжа ҳам бор экан.
Нима бўлганда ҳам Ўзбекистондан келган журналистлар бу галги сафаримиз охирлаётган бир пайтда мана шундай зиёли, маърифатга ошно аждодларимиз билан фахрландик. Энг муҳими, бошқа эллардан келган ҳамкасбларимиз олдида “бўйимиз бир қарич ўсгани ҳам рост!
Ғайрат ХОННАЗАРОВ,
Туркия, Истанбул
Мақолалар
