muslim.uz
Мазҳаб – Аллоҳ розилигига эриштирувчи, ҳақиқий тўғри йўлдир
Маълумки, Ислом оламининг аҳли сунна тоифаси ичида тўртта фиқҳий мазҳаб бўлиб, улар Ҳанафий, Моликий, Шофеъий ва Ҳанбалий мазҳабларидир. Агар ислом тарихига назар ташланса, бу мазҳабларнинг келиб чиқишидан олдин ҳам турли мазҳаб ва йўналишлар бўлган. Лекин у мазҳаблар муайян шахс номи билан эмас, балки шаҳар ва минтақа аҳолиси номи билан аталган. Масалан, Мадиналиклар мазҳаби, Маккаликлар мазҳаби ва ҳоказо. Имом Молик раҳматуллоҳи алайҳ ўзларининг машҳур “Муватто” (оммабоп) китобларини ёзилиш тарихини зикр қилганларида шундай деган эдилар: Халифа Абу Жаъфар ал-Мансур билан ҳажда учрашиб қолдик, шунда у менга: “Мен билан сиздан бошқа олим қолмади, мен сиёсат билан машғулман.
Сиз одамларга суннат ва фиқҳни баён қилувчи бир китоб ёзинг. Фақатгина, унда Ибн Аббоснинг баъзи масалалардаги рухсатларини, Ибн Умарнинг баъзи масалалардаги қаттиққўллигини ва Ибн Масъуднинг баъзи масалалардаги нодир сўзларини китобга киргизишдан сақланинг, уни оммабоп қилиб ёзинг” – деди. Китоб таълиф қилиниб, Абу Жаъфар ал-Мансурга тақдим қилинганда, у Имом Моликка: “Мен бу китобингизни Каъбага осиб қўймоқчиман, уни бутун Ислом оламига тарқатиб, ихтилофларга чек қўйиш учун одамларни ёлғиз шу китобга амал қилишларига мажбур қилмоқчиман” – деди. Шунда Имом Молик: “Йўқ, ундай қилманг, чунки саҳобалар ер юзи бўйлаб тарқалиб кетганлар. Улар мен китобга киритган Ҳижоз аҳолисининг ҳадисларидан бошқа ҳадисларни ҳам ривоят қилишган. Одамлар ўша ҳадисларни ҳам олганлар. Сиз уларни ўз ҳолларига қўйинг” – дедилар.
Барча ҳадис китобларида келтирилган ушбу машҳур воқеа асрлар давомида фақиҳларимизни янгидан-янги илмий чўққиларга, изланишларга чорлаши билан бирга, Қуръони карим оятлари, бошқа ҳадислар билан бир қаторда фиқҳ илмига ҳужжат ва далил бўлиб келмоқда. Кейинчалик забардаст уламолар томонидан саҳобий ва тобеинларнинг фатволари жамланиб, уларни таҳлил қилиш орқали янги мазҳаблар вужудга келди ва бу мазҳаблар мазҳаб соҳибининг номи билан атала бошлади. Хусусан, Куфада Ҳанафий, Мадинада Моликий, Мисрда Шофеъий ва Боғдодда Ҳанбалий мазҳаблари пайдо бўлди. Тарих нуқтаи назаридан қаралса, бу тўрт мазҳаб ҳам бир-бири билан боғлиқ, мазҳаб эгалари ўзаро бевосита ёки билвосита бир-бирларига устоз ёки шогирд бўлишган. Масалан, Абу Ҳанифа Имом Молик билан кўришган, Имом Молик Имом Шофеъийга устозлик қилган, Имом Шофеъий эса Абу Ҳанифанинг шогирди Муҳаммад ибн Ҳасан билан бевосита мунозаралар қилган. Шунингдек, Имом Шофеъий Аҳмад ибн Ҳанбалга устозлик қилган. Лекин шунга қарамай, ҳар бир мужтаҳиднинг мазҳаб тузишда ўзига хос илмий йўналиши бўлган.
Мазҳаблар ўз тарихий тараққиётининг барча босқичларида диннинг яхлитлиги, мусулмонларнинг ҳамжиҳатлиги, ўзаро иноқлиги ва бирлигини таъминлашда энг муҳим омил сифатида курашиб келган. У мусулмонлар орасидаги ҳар қандай фирқачиликка қарши бўлиб, қавмнинг диний эътиқод белгилари бўйича гуруҳларга бўлиниш ғоясини ҳеч қачон тан олмаган. Гарчанд турли оқим ва фирқалар ҳар доим ислом дини яхлитлигини бузишга уриниб келган бўлсада, ҳеч қачон бунинг уддасидан чиқолмаганлар. Бу муваффақиятнинг замирида ҳам шу аҳли сунна уламолари келтирган далил ва асосларнинг мустаҳкам ва тўғрилиги асос бўлиб хизмат қилган. Мусулмонлар оммасига ушбу ҳақиқатларни тушунтириб бериш бемазҳаблик авж олган ҳозирги даврда айниқса муҳимдир.
Мазҳаблар Қуръони карим ва Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг суннатлари асосида ижтиҳод қилиб, саҳобий ва тобеинлар фатволарига мувофиқ равишда топилган Аллоҳ розилигига эриштирувчи, ҳақиқий тўғри йўлдир. Аллоҳ таолонинг энг охирги ва мукаммал, қиёматгача боқий қолувчи, барча замон ва маконларда инсониятга икки дунё саодат йўлини кўрсатиб берувчи дин Ислом эканини яқиндан англаймиз. Мазҳаблар тўла маънода бирлик, бирдамлик, биродарлик рамзи эканини англаб олмоғимиз даркор.
Аброров Жаҳонгирхон - ЎМИ Самарқанд вилоят вакиллиги ходими
“Жумадан жумагача” муҳим хабарларнинг қисқача тафсилоти (09-10-2022)
“Жумадан жумагача” рукни орқали muslim.uz сайтида эълон қилинган энг муҳим хабарларнинг қисқача шарҳи билан танишиш мумкин.
Тошмасжид меъморий мажмуаси (XVI аср)
Навоий вилояти Қизилтепа туманининг Ванғози қишлоғидаги ушбу меъморий мажмуа таркибидаги масжид тадқиқотларга кўра, XVI асрда қурилган. Тошмасжид асрлар мобайнида бузилиб кетган масжид, мадраса ва ҳаммомдан иборат меъморий мажмуанинг марказий биноларидан бири ҳисобланган. Мажмуа текис жойда жойлашган, унинг шарқ томонидан ариқ оқиб ўтган, шимол томонида йўл бор, мажмуанинг жануб томонида эса қабристон жойлашган.
Тошмасжиднинг Ўрта Осиё меъморчилигидаги аҳамияти. Масжид биносини қурилиш конструкциялари ва тарихий ечими ўзига хос, шунингдек, Ўрта Осиёда пишиқ ғиштдан ишланган устун-гумбазли маҳобатли иншоотлар ривожининг чўққиси дейиш мумкин. Бу XVI аср масжидлари учун ноёб кўриниш эди. Негаки, бу давр ва бу ҳудудда асосан кенг ички ҳовлили анъанавий меъморчилик тарзидаги масжидлар қурилган.
Ванғозидаги Тошмасжид ва миноранинг қурилиши тарихига оид қимматли маълумотлар Бадриддин Кашмирийнинг “Равзат ар-Ризвон ва ҳадиқат ал-ғилмон” тарихий асарида келтирилган. Ўзбекистон ФА Шарқшунослик институти қўлёзмалар фондида сақланаётган бу асарда шундай жумлалар келтирилади: “Ванғози қишлоғида синчли масжид бўлган ва у вақт ўтиши билан нураб тушган. Хожа Саъд Жўйборий эса ушбу масжидни буздириб, унинг ўрнига пишиқ ғиштдан янги масжид ва унинг ёнида баланд минора қурдирган”.
Бадриддин Кашмирий асарида биринчи масжиднинг меъморий тузилиши қандай бўлганлиги ҳақида аниқ маълумот берилмаган. Аммо изоҳланишига кўра, уни XVI асрга келиб эскириб қолган қўшсинчли йирик иншоот бўлган эканлигини тасаввур қилиш мумкин. Тахминан 1580 йили Хожаи Калонхожа масжидни қайта қуриш ҳақида кўрсатма берган. Эски синчлар олиб ташланиб, унинг ўрнига янги кўп устунли зал қурилган. Ушбу бинонинг конструкцияи тўлалигича пишиқ ғиштдан кўп устун ва кўп гумбазли шаклда барпо этилган эди. Масжид қурилишига “олти йил вақт кетди ва у ҳижрий 993 йили (1585-1586 й.) тугатилган”.
Масжиднинг меъморий қурилмаси. Ванғозидаги Тошмасжид баланд (тахминан 70 см) супага қурилган ва олд томони бўйлаб чўзилиб кетган маҳобатли бинодир. Унинг кўркам ҳажмий-маконий композициясининг марказий қисмида баланд пештоқ ва йирик мовий гумбаз ажралиб туради. Масжиднинг 24х40 м. катталикдаги умумий биносида 2 та йирик ва 16 та бир хилдаги майда гумбазлар билан ёпилган ягона хона бор. Бинонинг ички қисмида марказий (ўрта) ва унга икки томонидан туташган ён бўлмалари ажралиб туради. Бинонинг ўрта бўлмасида, маҳобатли пештоқ ва асос айланаси 3,8 м. бўлган гумбаз билан ёпилган даҳлиз; асос айланаси 5 м. бўлган йирик мовий гумбаз билан ёпилган масжиднинг марказий қисми жойлашган. Пештоқ қаршисидаги орқа-ғарбий деворда равоқли меҳроб бўлиб, у Маккага томон йўналган. Икки ён томондаги бўлмалар бир-бирига ўхшаш бўлиб, учта мустаҳкам устунга ўрнатилган саккиз гумбазли бир хил қисмлардан иборат. Асос айланаси 3,2 м. бўлган 16 та бир хил шаклдаги кичик гумбазлар бурчаклари қалқонсимон бағалли равоқларга таянган. Масжиднинг барча деворларига (марказий пештоқдан ташқари) яна 4 тадан қўшимча эшик ўрнатилган, фақатгина, анъанага кўра ёпиқ саҳнли меҳроб девори бундан мустаснодир.
Масжиднинг бош қисми шарққа қаратилган бўлиб, кириш жойи баланд пештоқлидир. Ушбу пештоқнинг икки томонини унча чуқур бўлмаган равоқсимон тоқчалар, пештоқ тепа сатҳини эса эпиграфик нақшли горизонтал панно-китоба безаб туради. Бинонинг тўрттала тарз (фасад) деворлари ғиштин сатҳга эга. Ғарбий орқа тарз девори бурчакларида гулдаста шаклидаги минорачалар ўрнатилган. Ушбу тарзнинг марказида меҳроб чуқурлиги даражасида бўртма ҳажм, унинг икки томонида эса, чўққили равоқсимон туйнуклар жойлашган.
1970 йилларда ҳам бино деворидаги мозаик паннолар, ички қисмида эса, хусусан, “меҳробнинг муқарнасли безаклари, шунингдек, ганч ўймакорлиги ва қирма усулидаги безаклар” мавжуд бўлган.
Мустаҳкам устунлар билан бўлинган бинонинг ички қисм деворлари ва тоқлари ганч билан сувалган. Масжид зали катта гумбазнинг баланд пойигумбазидаги туйнуклар орқали яхши ёритилган. Бу эса хонанинг ички қисмида ёруғлик ва соя ўйинини ҳосил қилади. Туйнукларга ганч панжаралар ўрнатилган. Эшиклар ўйма безаклар билан, меҳроб токчаси эса нақшлар билан безатилган. Бино 29х29х5 см. ўлчовли тўртбурчак пишиқ ғиштдан қурилган. Полларига ғишт ётқизиб териб чиқилган.
Ванғози минораси.
Ванғозида 1585-1586 йилларда Тошмасжид ёнида қурилган минора, XVI асрда бунёд этилган шу типдаги иншоотлар орасида энг баландидир. Унинг баландлиги – 24 м. пастки қисми асос айланаси – 3,8 м. пойдевори тошдан терилган. Бино ўзаги олти қаторли бўртма ғиштин белбоғ билан, унинг тепасидаги саккиз равоқли қафасаси эса, пастки ва якунловчи қисмида муқарнасли шарафалар билан безатилган. Шуниси қизиқарлики, Бухоро шаҳридаги Гавкушон минораси Арслонхон минорасининг кичик нусхаси, Вобкент шаҳри яқинидаги Ванғози қишлоғи минораси эса Вобкент минорасининг кичрайтирилган нусхасидир.
Истиқлол туфайли Тошмасжид ҳам қайта барпо этилди. 2002 йилда Хукумат бошчилигида олиб бориилган беш ойлик жиддий сай-ҳаракатлар мажмуани гўзал қиёфага келишига асос бўлди. Хуллас, ноёб меъморий ёдгорликларга эга бўлган Ўзбекистоннинг XVI асрга тегишли яна бир қадимий зиёратгоҳи қайта тикланди.
ЎМИ Масжидлар билан ишлаш бўлими
ҲАМДАРДЛИК БИЛДИРАМИЗ
Ўзбекистон мусулмонлари идораси жамоаси узоқ йиллардан буён диний соҳада хизмат қилиб келган Фарғона вилояти Ўзбекистон тумани "Имом Жаъфар" масжиди имом-хатиби Солихон домла Мўнисхоновнинг вафоти муносабати билан марҳумнинг оила аъзолари ва яқинларига чуқур таъзия изҳор этади.
Аллоҳ таоло марҳум домлани Ўз мағфиратига олсин, имонларини саломат қилсин, дин ва ватан равнақи йўлида қилган солиҳ амалларини ўзларига ҳамроҳ этсин. Охиратларини обод этиб, жойларини Фирдавс жаннатларидан қилсин!
Аллоҳ таоло марҳумнинг барча солиҳ амалларини ҳусни қабул айлаб, Ўз мағфиратига олсин, барча саҳву хатоларини кечириб, раҳматига чулғасин, қабрларини жаннат боғчаларидан қилиб, охиратларини обод айласин!
Ҳақ таоло марҳумнинг аҳли оиласи, фарзанду аржумандлари ва яқинларига чиройли сабр бериб, бу мусибатларини яхшиликлар ила тўлдирсин.
Иннаа лиллааҳи ва иннаа илайҳи рожиъуун.
Таъсирли мавъизалар намозхонларга манзур бўлмоқда
Шу кунларда юртимизнинг ўнлаб таниқли уламо ва имом-хатиблари Тошкент вилоятининг бир қатор туманларидаги масжидларга ташриф буюриб, пешин ва хуфтон намозларидан сўнг жамоатга илмий мавъизалар қилиб бермоқда. Бундай манфаатли маърузалардан аҳоли ҳам мамнун.
6 октярбь куни ана шундай суҳбатлар Ўрта Чирчиқ тумани масжидларида ташкил этилди. Унда Ўзбекистон мусулмонлари идораси раиси, ўринбосари Иброҳимжон домла Иномов ҳамда Обиджон домла Мирҳамидовлар пешин ва хуфтон намозига “Фирдавс” жоме масжидига ташриф буюриб, намоздан сўнг жамоатга таъсирли мавъиза қилиб бердилар. Шу билан бирга суҳбат давомида йиғилганлар ўзларининг қизиқтирган саволларига уламоларимиздан жавоб олдилар.
Бундай илмий суҳбатлар “Бобохон Ота” масжидида Собиржон домла Рустамов ва Мусахон Бобоев, “Саид Муҳаммад Вали” жомесида Раббим домла Муҳаммадиев ва Абдулҳамид Маликов, “Усмон Ота” масжидида Мансур Даминов ва Мирвоҳид Миржалилов, “Бургалик” масжидида Дониёр Файзуллаев ва Зокир Зиятдинов, “Ҳазрати Назарали Бобо” жомесида Ибн Турсун Билолқори ҳамда Рашид Рустамов, “Ҳазрати Умар” масжидида Раҳимберди Раҳмонов ҳамда Суннатуллоҳ Эрназаров каби имом-хатибларимиз томонидан ташкил этилиб, жамоатга манфаатли мавъизалар қилинди.
Эътиборлиси, мазкур суҳбатларнинг тез-тез ташкил этилаётгани намозхонларнинг маърифий билими юксалишига хизмат қилмоқда. Буни уларнинг уламоларимизга бераётган саволларидан ҳам англаш мумкин.
Ўзбекистон мусулмонлари идораси матбуот хизмати
Мақолалар
