Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳим

Ер юзини асраб авайлаш, атроф-муҳит тозалигини таъминлаш, турли-туман боғ-роғлар, гулзор-дарахтзорлар ва яшил маконлар барпо қилиш, одамзотнинг шарафли бурчидир. Инсон бу хайрли ишларни амалга ошириш билан, бир тарафдан Аллоҳ берган неъматлар шукрини ўрнига қўйса, иккинчи тарафдан охирати учун ўзига захира ҳам ҳозирлаб қўйган бўлади. Бинобарин, Пайғамбаримиз Муҳаммад соллоллоҳу алайҳи васаллам шундай марҳамат қилганлар: “Мусулмон кимса бирор экин экар экан, ундан бирор қуш ё жонивор нимадир еса, бу унинг ҳисобига, садақа деб ёзилади” (Имом Бухорий ва Муслим ривояти).

Жорий йилнинг 2 феврал куни Президентимиз раислигида экологик холатни яхшилаш ва “Яшил макон” умум миллий лойиҳасини амалга ошириш бўйича ўтган йиғилишида кўкаламзорлаштириш бўйича катта ташаббусни илгари сурдилар. Бу ўз навбатида, кўплаб хайрли ишларга, садақа-ю жорияларнинг ортишига сабаб бўлмоқда.

Шу боис диний соҳада ҳам бир қатор режалар, устувор вазифалар белгилаб олинган бўлиб, даставвал, 2022 йил 1-март куни Ўзбекистон мусулмонлари Уламолар кенгашининг Баёноти қабул қилинди. Унда “Яшил макон” умуммиллий лойиҳасининг ҳаётимизда тутган ўрни, динимизда кўчат экиш фазилатлари, юртни обод қилишликка бериладиган ажру-мукофотлар тўғрисида ояту ҳадислар батафсил шарҳлаб берилди.

Дарҳақиқат, муқаддас динимизда экин экиш улуғ ва савобли амаллардан ҳисобланиб, ерни обод қилишга алоҳида эътибор қаратилган. Экилган кўчат ва ўсимликлар доимо Аллоҳ таолога тасбеҳ айтиб туриши, мўмин киши яхши ният билан кўчат экса, улуғ ажр-савобга эга бўлиши ҳақида кўплаб ҳадислар бор.

Жобир розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: “Қайси мусулмон Экин екса, ундан ейилса, унга садақа бўлади. Ўғирлангани ҳам унинг учун садақадир. Йиртқичлар егани ҳам унинг учун садақадир. Қушлар егани ҳам унинг учун садақадир. Ўша экиндан бирортаси манфаат олса, унинг учун садақа бўлади”, дедилар (Имом Муслим ривояти).
Ҳадисдан кўчат экиш, деҳқончилик қилиш нечоғли улуғ ва фазилатли касб экани маълум бўлади. Кўчат экаётган киши нафақат ўзига, балки ён-атрофдагилар, келажак авлодларга ҳам манфаат етказади. Бу амал деҳқонга нафақат тириклигида, балки вафотидан сўнг ҳам савоби етиб туриши билан аҳамиятлидир.

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг яна бир ҳадиси шарифларини ёдга олсак. Анас ибн Молик розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: “Агар қиёмат бўлиб қолса ва биронтангизнинг қўлида хурмо дарахти бўлса, уни экиб қўйсин”, дедилар (Имом Аҳмад ривояти).

Баҳор мавсуми зироат, кўчат экиш фаслидир. Барчамиз бу кунларни ғаниймат билиб, кўчат экиш ишларида фаол қатнашиб, хонадонимиз, юртимиз ободлигига муносиб ҳисса қўшмоғимиз, атроф муҳитни тоза, озода, табиий ободлигини сақлаб, юртни ям-яшил масканга айлантирмоғимиз даркор.

Айни дамда диний соҳа ходимлари ҳам “Яшил макон” умуммиллий лойиҳаси доирасида Андижон вилоятидаги барча масжид, мадраса, қабристон ва зиёратгоҳларга бир қанча мевали ва манзарали дарахтлар ҳамда гул кўчатларини экиб, юртимизнинг яшил макон бўлишлигига муносиб ҳиссасини қўшмоқда. Жумладан, шу кунга қадар вилоят бўйлаб имом-хатиблар ва отинойилар бошчилигида 4 мингдан ортиқ мевали ҳамда 3 мингдан ортиқ манзарали дарахтлар экилиб, вилоятнинг яшил макон бўлишлиги йўлида муносиб қадам ташланди. Бу ишлар жадаллик билан бардавом бўлмоқда.

Азиз ҳамюртлар! Ушбу хайрли ишни бирлашиб, ҳамжиҳатликда амалга оширсак, жонажон Ўзбекистонимиз янада обод бўлгай.

Мирзамақсуд домла Алимов,

Андижон вилояти бош имом-хатиби.

Рамазон – ислом тақвимида жуда муҳим ой. Кўпгина мусулмон оилалар Рамазонни ўзига хос тарзда ўтказишга, уйни безашга, таомномасини ранг-баранг қилишга, ўз гардеробларини янгилашга ҳаракат қилишади. Айнан шунинг учун Мичиган мусулмонлар жамоаси муқаддас ой арафасида махсус арзон ярмарка ташкил этишга қарор қилди. У ерда барча зарур маҳсулотларни арзон нархларда сотиб олиш мумкин. Бозорда заргарлик буюмлари, озиқ-овқат, хина ва бошқа шу каби маҳсулотларни сотадиган барча мусулмон бизнес эгаларини кўриш мумкин бўлади.
Islam.ru хабарига кўра, бозорда ҳалол маҳсулотлар, исломий кийимларнинг 20 дан ортиқ етказиб берувчилари ўз маҳсулотларини намойиш этади.
"Бундай ярмаркаларни ташкил этиш орқали биз нафақат мусулмонлар учун байрамона муҳит яратамиз, балки мусулмон бўлмаганларга Рамазон ҳақида кўпроқ маълумот олишга ҳам ёрдам берамиз", дейди тадбир иштирокчиларидан бири Фотима Сиддиқий.

Ўзбекистон мусулмонлари идораси матбуот хизмати

Муҳаммад Айюб Фахриддинов

Маккада Рамазонга тўғри келадиган кичик ҳаж мавсумининг авж палласи учун тайёргарлик ишлари фаол олиб борилмоқда. Жумладан, Икки муқаддас масжид ишлари бўйича бош бошқарма Ал-Ҳарам масжиди кутубхонасига 150 000 та Қуръон каримнинг янги нусхаларини тақдим этди. Эндиликда кутубхонага ташриф буюрувчи меҳмонлар мазкур китоблардан фойдаланиш имконига эга бўладилар.
Бошқарма мулозими Ҳамза Иброҳим Ал-Салимийнинг сўзларига кўра, Ал-Ҳарам масжиди кўзи ожиз зиёратчилар учун Брайл ёзувидаги Қуръоннинг кўплаб нусхалари билан ҳам таъминланган. Islam.ru хабарига кўра, COVID-19 пандемияси пайтида муқаддас Қуръон нусхалари муқаддас масжидлардан олиб қўйилган эди.

Ўзбекистон мусулмонлари идораси матбуот хизмати

Тўрт мазҳаб уламоларининг наздида намозда Фотиҳа сурасидан кейин “Омин”ни айтиш суннат ҳисоб­ланади. Ҳанафий ва моликий мазҳабида “Омин” овоз чиқармай айтилади. Бунга қуйидаги маълумотлар далил қилиб келтирилади:

Абу Ҳурайра розийаллоҳу анҳудан ривоят қилинади: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам:

"إِذا قَالَ الإِمَام : غير المغضوب عَلَيْهِم وَلَا الضَّالّين ؛ فَقولُوا : آمين ، فَإِنَّهُ مَنْ وَافَقَ تَأْمِينُهُ تَأْمِينَ الْمَلاَئِكَةِ غُفِرَ لَهُ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِه” (رواه البخاري)

“Қачон имом: “Ғойрил мағдууби алайҳим ва ладдоооллийн”, деса: “Аамийн”, денглар. Чунки кимнинг сўзи фаришталар сўзи билан мувофиқ келиб қолса, унинг ўтган гуноҳлари мағфират қилинади”, дедилар» (Имом Бухорий ривояти).

Ҳанафий ва моликий мазҳабида намозхон “омин”ни овоз чиқармай, ўзи эшитадиган даражада айтади. Бунинг ҳукми барча фиқҳий китобларимизда баён қилинган.

إذَا فَرَغَ مِنْ الْفَاتِحَةِ قَالَ آمِينَ وَالسُّنَّةُ فِيهِ الْإِخْفَاءُ كَذَا فِي الْمُحِيطِ الْمُنْفَرِدُ وَالْإِمَامُ سَوَاءٌ وَكَذَا الْمَأْمُومُ إذَا سَمِعَ

“Намоз ўқувчи Фотиҳа сурасини қироат қилишдан фориғ бўлса, “Омин” дейди. “Омин” дейишдаги суннат махфий қилишдир. “Муҳит” китобида ҳам шундай баён қилинган. Ёлғиз намоз ўқувчи, имом ҳамда Фотиҳа сурасини эшитган муқтадий “Омин”ни айтади” (“Фатовои Ҳиндия” китоби).

Ҳанафий ва моликий мазҳабида “Омин”ни махфий айтиш суннатлиги айтилган бўлса, шофеий ва ҳанбалий мазҳабларида жаҳрий (овоз чиқариб) айтиш суннатлиги таъкидланган.

Шофеий ва ҳанбалий мазҳаб уламолари ўзларининг сўзларига қуйидаги ҳадисларни ҳужжат қилиб келтирганлар.

Абу Ҳурайра розийаллоҳу анҳудан ривоят қилинади: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам:

إِذَا أَمَّنَ الإِمَامُ فَأَمِّنُوا، فَإِنَّهُ مَنْ وَافَقَ تَأْمِينُهُ تَأْمِينَ الْمَلاَئِكَةِ غُفِرَ لَهُ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِهِ (رواه الامام البخاري)

“Қачон имом “Омин” деса, сизлар ҳам “Омин” денг­лар. Чунки кимнинг сўзи фаришталар сўзи билан мувофиқ келиб қолса, унинг ўтган гуноҳлари мағфират қилинади”, дедилар» (Имом Бухорий ривояти).

Бу ҳадисда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам иқтидо қилувчилар “Омин”ни имомнинг “Омин”ига қўшиб айтишларини айтмоқдалар. Бу эса орқадагилар имомнинг “Омин”ини эшитганликларига далолат қилади.

Абу Ҳурайра розийаллоҳу анҳу айтади:

“تَرَكَ النَّاسُ التَأمِين وَكَانَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ إِذَا قَالَ ( غَيْرِ الْمَغْضُوبِ عَلَيهِمْ وَلَا الضّالِينْ ) قَالَ آمِين حَتَّى يَسْمَعَها أَهلُ الصَّفِ الأَوَّلِ فَيرتج بِها المَسْجِد”
(رواه ابن ماجة)

“Одамлар “Омин” дейишни тарк қилишди. Ваҳоланки, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам қачон “Ғойрил мағдууби алайҳим ва ладдоооллийн” десалар: “Аамийн”, дердилар. Ҳатто биринчи саф аҳли уни эшитар, у билан масжид ларзага келарди”.

“Омин”ни овоз чиқармасдан айтиш суннат деган уламолар бу ҳадисларга қуйидагича жавоб берганлар.

Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи ва саллам: Қачон имом “Омин” деса, сизлар ҳам “Омин” денглар, деган гапларида очиқ-ойдин оминни овоз чиқариб айтишга далолат йўқ. Уламолар Набий соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг ушбу ҳадисдаги: “Қачон имом “Омин” деса, сизлар ҳам “Омин” денглар, деган сўзларидан, “Имом “Омин” дейдиган ўринда “Омин” денг-лар” деган маънони тушуниш ҳам мумкин. Чунки юқорида айтиб ўтилган бошқа ҳадисда Набий соллаллоҳу алайҳи ва саллам: “Қачон имом: “Ғойрил мағдууби алайҳим ва ладдоооллийн”, деса: “Аамийн”, денглар”, деганлар. Бу икки ҳадиснинг ўртасини жамлайдиган бўлсак, имом “Ғойрил мағдууби алайҳим ва ладдоооллийн”ни айтиб, “Омин”ни айтадиган ўринда имомга иқтидо қилувчи ҳам “Омин”ни айтади, деганидир.

Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг “Омин” деганларини биринчи саф эшитиб, масжид ларзага келиши ҳақидаги ҳадиснинг санадида ҳам, матнида ҳам муаммо бор. Унинг санадида Бишр ибн Рофеъ бўлиб, Имом Бухорий “Унинг ҳадисига эргашилмайди”, деганлар.

Ҳадиснинг матнидаги муаммога келсак, “У билан масжид ларзага келарди” деган жумла “Ҳатто, биринчи саф аҳли уни эшитар эди” деган жумлага зиддир. Чунки масжид ларзага келадиган даражада овоз бўлса, уни фақат биринчи сафдагилар эшитмаган бўлар эди, балки барча масжид аҳли эшитар эди.

Имомга яқин турган ёки унинг ёнида турган киши имомнинг махфий ўқиган нарсаларини гоҳида эшитиши мумкин. Бу билан “жаҳрий қироат қилди” де­йилмайди. Набий соллаллоҳу алайҳи ва саллам саҳобаларга пешин намозини ўқиб берганларида, баъзан Фотиҳадан кейинги суранинг бир ёки икки оятларини эшиттириб қўярдилар.

Маълумки, махфийликнинг энг ками ўзи ва ўзига яқин турган кишининг эшитишидир. Агар бир ёки икки киши эшитса, у жаҳрий бўлавермайди (Манба: “Радд ул-муҳтор” китоби). Ҳанафий уламоларимизнинг наздида бу борадаги барча ҳадислар “Омин”ни таълими учун айтилгани ёки ровийнинг баъзи саҳобалар эшитган нарсани умумий қилиб ривоят қилгани эҳтимоли мавжуд.

“Оминни овоз чиқариб айтиш афзал” деган уламолар юқоридагилардан бошқа далилларни ҳам келтирганлар. Ўз навбатида, ушбу далилларига
“Омин”ни махфий айтиш суннат” дейдиган уламоларимиз бирма-бир жавоб бериб чиқганлар. Биз бу ерда барча эътироз ва раддияларни келтирмадик.

“Омин”ни махфий айтиш суннатлигига саҳобаи киромларнинг сўзлари ва амаллари ҳам далил бўлади. Абу Воил розийаллоҳу анҳудан ривоят қилинади, у зот айтадилар:

كَانَ عَلِيٌّ وَابْنُ مَسْعُودٍ لَا يَجْهَرَانِ بِبِسْمِ اللهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ
وَلَا بِالتَّعَوُّذِ، وَلَا بِآمِينَ

(رَوَاهُ الإمام الطَّبَرَانِيُّ عَنْ أَبِي وَائِلٍ رضي الله عنه)

яъни:“Али ва Ибн Масъуд разийаллоҳу анҳумолар “(Намоз ичидаги) Бисмиллаҳир роҳманир роҳийм” ни ҳам, “аъуузу”ни ҳам, “омин”ни ҳам овоз чиқариб айтмас эдилар” (Имом Табароний ривояти).

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам билан
доимо бирга юрган Ҳазрати Али ва Абдуллоҳ ибн
Масъуд разийаллоҳу анҳумо каби ниҳоятда илмли саҳобаларнинг “Омин”ни ичларида айтишлари ҳам кучли далил ҳисобланади.

Бошқа бир ривоятда Ҳазрати Умар розийаллоҳу анҳунинг ҳам “Омин”ни ичларида айтиб намоз ўқиганлари таъкидланади.

Ҳанафий уламолар худди шу маънода, бошқа саҳобаи киромларнинг ривоятларини ҳам келтирганлар.

Уламоларимиз “Омин”ни махфий айтиш мандуб эканлигига ояти каримадан далил келтирадилар. Унга кўра “Омин” лафзи дуодир. Унинг маъноси “Ижобат қил”, яъни “Дуони қабул қил”, демакдир. Қандай дуо қилиш ҳақида Аллоҳ таоло Қуръони каримда шундай марҳамат қилган:

ادْعُوا رَبَّكُمْ تَضَرُّعًا وَخُفْيَةً إِنَّهُ لَا يُحِبُّ الْمُعْتَدِينَ

яъни: “Раббингизга зорланиб ва хуфёна (овозсиз) дуо қилингиз! Зеро, У (дуода ва бошқада) ҳаддан ошувчиларни ёқтирмагай” (Аъроф сураси,
55-оят).

Ҳадиси шарифда Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи ва саллам бу ҳақда шундай дейдилар:

خير الدعاء الخفى

яъни: “Дуонинг яхшиси махфийсидир” (Ибн Ҳиббон “Саҳиҳ”да ривоят қилган).

Демак, “Омин”ни ичимизда айтсак, мазкур оят ва ҳадисларга амал қилган бўламиз.

“Омин” лафзи Қуръондан эмаслиги ҳаммамизга маълум. “Аъуузу биллаҳи минашшайтонир рожийм” эса Қуръонда келган, Аллоҳ таоло бизга Қуръон ўқиганимизда уни айтишни вожиб қилган. Шундай бўлса-да, “Аъуузу биллаҳи минашшайтонир рожийм”ни намозда ичимизда айтамиз. Нима учун энди “Омин”ни овоз чиқариб айтишимиз керак?!

Намоз жуда ҳам улуғ ибодат ҳисобланади. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам намоз фарз бўлган кундан бошлаб ҳар куни беш вақт намозни жамоат билан ўқиганлар. Ул зотнинг ҳар бир намозлари минглаб кишилар томонидан синчковлик билан кузатиб борилган. Агар “Омин”ни овоз чиқариб айтиш афзал бўлганида, у зот бу нарсани баён қилган бўлар ва орада ҳеч қандай шубҳа қолмас эди. Ҳолбуки, Набий соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг ўзлари имомлик қилаётганларида, баъзан таълим учун биринчи сафдагилар эшитадиган қилиб “Омин” деганларидан бошқа ҳеч бир далил йўқ. Айнан имомга иқтидо қилган кишиларнинг “Омин”ни овоз чиқариб айтганлари ҳақида ҳеч қандай ривоят маълум эмас.

ДИНИЙ-МАЪРИФИЙ СУҲБАТЛАР КИТОБИДАН