Самарқанд шаҳрида жойлашган меъморий ёдгорликлар орасида Афросиёб шаҳарчасининг кунчиқар томонида, Сиёб канали ёқасида жойлашган ва халқ орасида “Дониёл пайғамбар қабри” деб юритилувчи мақбара машҳур. Дониёл (иврит тилида Даниэл, араб тилида Дониял) пайғамбар яҳудий миллатига мансуб бўлиб, милоддан аввалги 603 йилда

Қуддусда дунёга келади. Милоддан аввалги 534 йилда Бобилда вафот этади. Дониёл пайғамбарга тегишли деб кўрилувчи Самарқанддаги мақбара бугунги кунда яҳудий, насроний ва ислом дини вакиллари томонидан бирдек эъзозланиб зиёрат қилинади.

Ушбу мақбарада ким дафн этилганлиги ҳақида ҳозиргача мутахассислар бир тўхтамга келгани йўқ. Айни пайтда ушбу мақбарага кўмилган шахс ҳақида бир қанча ривоятлар мавжуд.

Улардан бирида айтилишича, Аҳамонийлар сулоласидан бўлган Кир II эрамиздан олдинги 539 йилда Бобилни истило қилганида Бобил подшоҳлари томонидан қулликда тутилган бир неча юз яҳудийни озод қилади. Ушбу яҳудий қавми озод бўлгач, Амударёдан ўтиб Ўрта Осиё ҳудудига кириб келган. Улар ўзлари билан бирга Бобил подшолигида юқори давлат лавозимларида фаолият юритган ва ўзини пайғамбар деб эълон қилган Дониёл пайғамбарнинг қабрини ҳам олиб келган экан.

Иккинчи ривоят Амир Темур билан боғлиқ. Ривоятда келтирилишича, ўзининг етти йиллик ҳарбий юриши вақтида (1399-1404 йиллар) Амир Темур Мосул шаҳри яқинида тўхтайди. Бу ерда Дониёл пайғамбар ҳақида кўп ажойиб ривоятларни эшитиб, унинг қабрини зиёрат қилади. Ровийлардан ушбу пайғамбар қабри турган жой файзли ва баракали бўлишини эшитади. Шу онда у кишининг ҳокларини пойтахт Самарқандга олиб кетишга буйруқ беради. Аммо бу ишга шаҳар аҳолиси қарши чиқади. Шундан сўнг Амир Темур қабрдан фақат нишона олиб Самарқандга жўнатади. Нишонани ортиб олган туя Самарқандга кириб, ҳозирги мозор ўрнида чўккач, қабрдан олинган нишона шу ерга кўмилади.

Бошқа бир ривоятда шаҳар номи ўзгариб келган. Яъни, Дониёл қабри Эрондаги Суза (ҳозирги Хузистон вилоятида) шаҳрида бўлган. Нишона ҳам айни қабрдан олиб келинган деб кўрсатилади. Дониёл пайғамбар билан боғлиқ юқоридаги икки ҳолатда ҳам қабрдан нишонанинг олиб келиниши Амир Темурнинг етти йиллик юришлари билан боғланади. Бироқ Амир Темур 1381-1384 йилдаёқ Эроннинг катта қисмини босиб олган бўлиб, Эроннинг тўлиқ бўйсундирилиши уч йиллик (1386-1388 йиллар) ва беш йиллик (1392-1396 йиллар) юришлар вақтида амалга оширилади. Яъни, ўзининг етти йиллик юришлари даврида асосий эътиборини Миср, Шом ўлкаси ва Усмонийлар империясига қаратган Амир Темур Эроннинг жануби-ғарбида жойлашган Суза шаҳрига борган бўлиши эҳтимолдан йироқ. Шунингдек, ҳозир ҳам Ироқнинг шимолида жойлашган Мосул шаҳрида Дониёл пайғамбар мақбараси мавжуд бўлиб, аҳоли томонидан зиёрат қилинади.

Самарқандлик тарихчи Абу Тоҳирхожа Самарқандий ўзининг “Самария” асарида юқоридаги фикрларни инкор этади. Бу ҳақда у шундай ёзади: “Авом уни Дониёл пайғамбарнинг қабри дейди, лекин унинг мозори Мосул вилоятидадир. Дерларким, у (Дониёл) Аббос ўғли Ҳазрат Қусамнинг, Тангри ундан рози бўлсин, ёронларидан эди ва шу ерда кўмилгандир”.

Юқоридаги манбаларда бир қанча қарама-қарши фикрлар мавжуд бўлиб, баъзи саволларни ўртага ташлайди. Уларни қуйида кетма-кетликда кўрсатиб ўтамиз.

Ушбу мозор устида XX аср бошларига қадар мақбара бўлмаган. Мақбара ўтган асрнинг бошида самарқандлик уста Абдулқодир Чолдивор томонидан Самарқанд вилояти ҳарбий губернатори ажратган маблағ ҳисобига бунёд қилинган.

Мақбара ичидаги қабр ҳам ҳозирги кўринишидан фарқ қилган. Дастлабки кўринишда қабрнинг бош томони шимоли-шарққа қаратилган бўлиб, жануби ғарбга қараб пасайиб борувчи, узунлиги 17 метр атрофида бўлган мармар билан қопланган қабртош кўринишида бўлган. XIX аср охирида Самарқандга келган сайёҳлар олган фотосуратларда бу яққол кўзга ташланади.

Ислом динида эса маййит кўмилганда юзи қибла (Макка) томонга қаратилиб кўмилади. Яъни, қабр қиблага кўндаланг тарзда жойлашади. Дониёл пайғамбар қабрининг оёқ томони қибла – жануби-ғарбга қаратилган бўлиб, дин ва давлат ҳомийси бўлган бирор ҳукмдор маййитнинг бундай кўмилишига йўл қўймаган бўларди, шу жумладан Амир Темур ҳам. Шунингдек, агар мозорнинг шаклланиши Амир Темур даврида юз берган бўлса, нима учун ўша вақтдаги кимсасиз Афросиёб шаҳарчасининг бир чеккаси танланди? XIII асрда мўғулларнинг қирғинбарот урушлари давридан буён қадим Самарқанд шаҳри ҳозирги Афросиёб шаҳарчаси ҳудудида ривожланишни тўхтатиб, Регистон майдони атрофларида янгидан қад кўтара бошлаган, Амир Темур даврида обод шаҳар даражасига етган эди. Дониёл пайғамбар ҳоки ҳам айнан шу ерга қўйилган, унинг устига муҳташам мақбара бунёд этилган бўлмасмиди?

Энди Абу Тохирхўжанинг “Самария” асарида келтирилган фикрларга келадиган бўлсак, ушбу мозор Ҳазрат Шоҳ-Қусам ибн Аббоснинг издошига тегишли эканлиги ҳам эҳтимолдан йироқ. Агар шундай бўлганда “Хўжа Дониёр” Қусам ибн Аббос ҳазратларининг ёнига – Шоҳи Зинда мажмуасига дафн этилган бўлар эди. Яна мусулмонча анъаналар билан кўмилган, қабрининг оёқ томони қиблага қаратилмаган бўлар эди.

Мақоламиз бошида келтирилган фикрга тўхталадиган бўлсак, анчайин ҳақиқатга яқинроқ эканлигини кўрамиз. Биринчидан, Арабистон ярим ороли, Ўрта денгизнинг шарқий қирғоғи ва Қуддусда истиқомат қилувчи яҳудийлар қадимда маййитнинг оёғини Қуддус шаҳрига қаратиб кўмишган. Уларнинг эътиқодига кўра маййит “қайта тирилганда” Қуддусга қараб йўл олиши керак бўлган. Ушбу одат ҳозиргача Қуддусда истиқомат қилувчи яҳудий жамоаларида сақланиб қолган. Биз кўриб чиқаётган мозорнинг ҳам оёқ томони жануби-ғарбга – Қуддус томонга қаратиб бунёд қилинган. Қабрнинг бош томонидаги туғ эса қадимдан туркий ҳалқларга хос бўлиб, Дониёл пайғамбарга ҳурмат юзасидан Ўрта Осиё ҳукмдорлари томонидан ўрнатилган. Бундан ташқари, юқоридаги барча манбаларда ушбу мозорга қуддуслик Дониёл пайғамбар кўмилганлиги баён этилган. Яна шуни ҳам таъкидлаш лозимки, қадимда мақбарага олиб борувчи асосий йўл кўҳна Афросиёб шаҳарчаси орқали ўтган. Унинг қолдиқлари ҳозиргача сақланиб қолган. Бу эса мозорнинг ҳозирги Афросиёб шаҳарчаси ҳудудида истиқомат қилган қадимги самарқандликлар томонидан мунтазам зиёрат қилиб турилганидан далолатдир.

Юқоридаги фикрларни умумлаштириб шундай хулоса қилиш мумкин: Дониёл пайғамбар мозори Чингизхон истилосига қадар гуллаб яшнаган Самарқанднинг энг қадимги ўрни – Афросиёб шаҳарчасида ислом дини ёйилгунга қадар ҳам мавжуд бўлган. Бироқ пайғамбарнинг ҳокини Самарқандга келтирилиши хусусида манбалар мавжуд бўлмаганлиги боис, уни Аҳамоний шоҳ Кир II томонидан озод қилинган яҳудий жамоалари олиб келганлиги фақат тахминларга асосланади.

(Фотосурат Дмитриев Кавказскийнинг “Ўрта осиё бўйлаб. Рассом кундаликлари” Санкт-Петербург-1894. асаридан олинди)

Маҳмудхон ЮНУСОВ,
Самарқанд давлат музей-қўриқхонаси бош муҳофизи.

Тараққётимизнинг янги босқичида иқтисодий ривожланиш, тараққиёт, ижтимоий ҳимоя каби соҳаларга катта эътибор қаратилмоқда. Кексаларни қўллаб-қувватлаш давлат тизимини янада такомиллаштириш мақсадида қариялар ва фахрийларни ижтимоий ҳимоялаш, уларнинг фаоллигини ошириш, мамлакатнинг ижтимоий-сиёсий ҳаётида тўлақонли иштирок этишлари учун шарт-шароитлар яратиш, тинчлик ва осойишталикни таъминлаш соҳасида катта авлод вакилларининг ролини оширишга катта эътибор қилинди.

Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2021 йил 17 сентябрдаги “Кексалар ҳафталиги”га тайёргарлик кўриш ва уни юқори савияда ўтказиш чора-тадбирлари тўғрисида”ги 158-сон баён қарорига асосан 4-10 октябрь кунлари вилоятимизда “Кексалар хафталиги” муносиб ўтказилмоқда.

Бу юртимиздаги барча хонадонга сурур бахшида қилиб, кексаларимиз кўнгилларини тоғдек кўтарди. Бу билан албатта, кексаларимизга янада эътиборли, меҳрли бўлиш, уларнинг ҳаёт тажрибаларида синалган бебаҳо ўгитларидан фойдаланиш, оилаларнинг тинч-тотув, тўкис яшашида, фарзандлар тарбиясида уларнинг панд-насиҳатларига эргашиш каби азалий қадриятларимиз янада ривожланади.

Зеро, ёши улуғларнинг панд насҳатларига қулоқ тутиб фаолият юритиш, иш бошлаган пайтимизда уларнинг дуосини олиш энг қадрли анъаналаримиз сарасига киради. Юртбошимиз бу ҳақда таъкидлаб: Хонадонларимизнинг файзу фариштаси бўлган нуроний отахон ва онахонларимизни эъзозлаш, уларни ҳаётдан рози қилиш, қўлимиздан келганича умрларини узайтириш асрлар давомида энг улуғ қадриятларимиздан бири бўлиб келмоқда. Бундай табаррук инсонларга хизмат қилиш, уларга муносиб турмуш шароитларини яратиб бериш бўйича қўшимча чора-тадбирлар кўришни эзгу ва савобли ишимиз деб биламиз.

Дарҳақиқат, кексаларни эъзозлаш, уларга доимо эътиборли, меҳрли бўлиш қон-қонимизга сингиган қадриятларимиздан. Уларнинг ҳаёт тажрибаларида синалган бебаҳо ўгитлари оилаларнинг тинч-тотув, тўкис яшашида, фарзандлар тарбиясида қанчалар зарурлигини ҳаммамиз яхши биламиз. Ёши улуғлар билан маслаҳатлашиб иш тутиш, иш бошлашдан олдин уларнинг дуосини олиш энг қадрли анъаналаримиздандир. Бунинг маъно-моҳияти “Қари билганни пари билмас”, деган нақлда ҳам яққол акс этган. Азалдан халқимиз кўплаб эзгу ишларида кўпни кўрган отахон-у онахонларнинг маслаҳатларига таянади.

Юртимиздаги ҳар бир корхона ва ташкилот, таълим ва тарбия муассасаларида, давлат ва нодавлат ташкилотларида фахрийларга, нуронийларга эътибор қаратилади. Меҳнат фахрийлари эъзозда, уларга зарур моддий, маънавий, тиббий ёрдам кўрсатиш чораларини кўришда, барча муаммоларини ечишда атрофдагилар беғараз ёрдам кўрсатадилар.

Ўзбекистон мусулмонлар идораси Наманган вилояти вакиллиги ташаббуси билан ҳам ҳафталик доирасида вилоятимизда фидокорона меҳнат қилган ҳурматли нуронийлардан 70 нафарини вакиллик ҳузурида бир пиёла чой устида суҳбатга чорланди.

Ҳафталик доирасида вилоятдаги барча масжидларда “Кексалар ҳафталиги” муносабати билан бир пиёла чой устида тадбирлар ўтказилиб, нуронйи отахонлар йўқландилар, беморларининг ҳолларидан хабар олинди. Амалга оширилаётган тадбирлар вилоят марказий оммавий ахборот воситалари ва ижтимоий тармоқларда кенг ёритилмоқда.

Абдулҳай ТУРСУНОВ,

Ўзбекистон мусулмонлари идорасининг

Наманган вилоят вакили

Ўзбекистон Республикаси Президентининг қарори билан эҳтиёжманд оилаларнинг фарзандларини, чин етимларни, оғир касалликка чалинган ва ногиронлиги бўлган болаларни даволаш, уларнинг таълим олишини, уй-жой билан таъминланишини ҳамда касб эгаллашларини қўллаб-қувватлаш мақсадида «Болалар жамоат фонди» ташкил этиляпти.

Қуйида фонднинг энг муҳим вазифалари белгиланди:

- оғир вазиятга тушган, ижтимоий ҳимояга муҳтож болаларни аниқлаш ва уларга манзилли ижтимоий ва моддий ёрдам кўрсатиш тадбирларини ташкил этиш ва молиялаштириш;

- болаларнинг ҳаёти учун хавф солувчи оғир, сурункали ҳамда кам учрайдиган (орфан) касалликларга ўз вақтида ташхис қўйиш ва уларни республикада ёки зарур ҳолларда хорижий давлатларда даволаш учун тиббий, ижтимоий ва молиявий ёрдам кўрсатишнинг қўшимча механизмларини жорий этиш;

- эҳтиёжманд оилаларнинг фарзандлари ҳамда имконияти чекланган болаларни бепул дори воситалари, тиббий ва протез-ортопедик буюмлар билан таъминлаш;

- жисмоний ёки психик ривожланишида нуқсони бўлган болаларни таълим олишларида кўмаклашиш, шу жумладан, махсус ўқув адабиётлар ва ўқув қуроллари билан таъминлаш;

- ногиронлиги бўлган болаларни ижтимоий мослаштириш, уларга қизиқишларидан келиб чиқиб касб-ҳунар ўргатиш ва уларни уй шароитида ўзини ўзи банд қилиши учун асбоб-ускуналар билан таъминлаш;

- оғир ташхисли касалликлари бўлган болаларни парвариш қилаётган кам таъминланган оилаларни ҳомийликка олиш;

- ногиронлиги бўлган болаларни ижтимоий қўллаб-қувватлашга доир, шу жумладан, уларга юқори технологик ихтисослашган реабилитацион тадбирларни ташкил этиш ва молиялаштириш.

Болалар жамоат фондининг асосий пул маблағлари қуйидагилар ҳисобига шакллантирилади:

- Давлат бюджети ҳисобидан 2021-2022 йилларда маблағларни амалда ўзлаштирилишига қараб 100 миллиард сўм миқдоридаги беғараз молиявий ёрдам;

- жисмоний ва юридик шахсларнинг ихтиёрий хайриялари;

- давлат, хорижий ва халқаро ташкилотлар, чет давлатлар ажратадиган грантлар;

- краудфандинг механизмлари орқали келиб тушган маблағлар;

- вақтинча бўш турган маблағларни тижорат банклари депозитларига жойлаштиришдан олинган даромадлар;

қонунчилик ҳужжатларида тақиқланмаган бошқа манбалар.

                                                                                                                                                                                                  Манба: uza.uz

— Оиламизда кетма-кет ўлим бўлди. Ўтган йили икки опам, яқинда эса яна бир опам бирин-кетин оламдан ўтишди. Бизга баъзи кишилар буни “ўлик чақирибди, хонадонингизда тез тўй қилиб юборинглар, ирими шунақа”, дейишяпти. Лекин ўлган одамнинг йили ўтмасидан тўй қилсак, қандай бўларкан? Умуман, шундай ирим бор-ми?

— Оилада кетма-кет ўлим бўлиши Аллоҳ таолонинг иродаси билан бўлади. “Ўлик чақирди”, деган гап йўқ. Бу бидъат-хурофотдир. Шариатимизда ўлик чиққан хонадонда бир йилгача тўй қилиб бўлмайди, деган гап ҳам йўқ. Вафот этган одамнинг яқинлари у учун уч кун мотам тутадилар. Фақат эри ўлган аёл тўрт ой-у, ўн кун аза тутади. Шундай экан ўлик чиққан хонадонда бир йил ичида тўй қилишга монеълик йўқ. Аммо “Тўй қилиб юборилса, ўлик чиқиши тўхтайди”, деб эътиқод қилиш иймонга футур етказади. Валлоҳу аълам.

Муҳаммад Айюб ҲОМИДОВ