muslim.uz
Макка шаҳрида Покистон ва Aфғонистон давлатлари тинчлик декларациясини имзоладилар
2021 йил 10 июнь куни Покистон ва Aфғонистон Республикаларининг етакчи олимлари Маккадаги муборак "Масжид ал-Ҳаром" ёнида Aфғонистондаги узоқ йиллик инқирозни ҳал қилишга йўл очадиган тарихий тинчлик декларациясини имзоладилар. Томонлар Покистон Ислом Республикаси Ислом ишлари ва динлараро бағрикенглик вазири Шайх Доктор Нур ал-Ҳақ Қадри ҳамда Aфғонистон Ислом Республикаси Ҳаж, вақф ва иршод вазири Шайх Муҳаммад Қосим Ҳалимий вакиллигида ҳар қандай зўравонлик, экстремизм ҳаракатларининг барча шакллари ва кўринишларида рад етишга келишдилар.
Ислом Конференцияси якунида ушбу тарихий декларация имзоланиши тадбирида Ислом олами уюшмаси Бош котиби, Мусулмон уламолари уюшмаси раиси, шайх доктор Муҳаммад бин Aбдулкарим Aл-Исо жаноблари иштирок этди. Саудия Aрабистони Подшоҳлиги ҳомийлиги ва кўмаги остида Ислом олами уюшмаси ташаббуси биланн Маккаи мукаррамадаги "Масжид ал-Ҳаром" бағрида биринчи марта Aфғонистон ва Покистоннинг етакчи олимлари йиғилиб, афғон халқи ўртасида ярашувга эришилди.
Тарихий декларацияда Aфғонистондаги зиддиятли томонлар ўртасида ярашув жараёнини қўллаб-қувватлаш ва барча сиёсий, ижтимоий, иқтисодий ва бошқа тегишли масалаларни тинч йўл билан ҳал этиш орқали ярашиш жараёнини қўллаб-қувватлаб, афғон можаросига якуний ва кенг қамровли ечим топиш тўғрисида келишувга эришилди. Aфғонистонда давом этаётган хунрезликни тўхтатиш ва афғон халқини Аллоҳнинг ёрдами билан бу дунёда тинчлик, ярашиш, барқарорлик ва тараққиёт йўлига олиб бориш учун, зўравонликнинг ҳеч қандай дин, миллат, ирқ ёки маданият билан боғлиқ эмаслигини таъкидлаб, экстремизм ва терроризмнинг барча шакллари ва кўринишларида, шу жумладан, тинчликпарварларга қарши зўравонлик, ўз жонига қасд қилиш хуружларини Ислом эътиқодининг асосий тамойилларига зид деб эълон қилинди.
Покистон ва Aфғонистон олимлари Икки Муқаддас масжид ходими, подшоҳ Салмон бин Aбдулазиз Ол Сауд ва шаҳзода Муҳаммад бин Салмон Ол Саудга мамлакатнинг тинчликни қўллаб-қувватлашдаги қатъий ва тарихий мавқеи учун миннатдорчилик ва ташаккур билдирдилар. Саудия Aрабистони Подшоҳлигининг Aфғонистондаги барқарорлик ва сафларни бирлаштириш йўлидаги саъй-ҳаракатлари соясида икки томон олимлари бир майдонда йиғилдилар.
ЎМИ Халқаро алоқалар бўлими
“Катта Лангар Қуръони” варақларининг таъмири якунига етди
Жорий йилнинг 25 май куни Ўзбекистон мусулмонлари идораси кутубхонасининг реставрация лабараториясида маҳаллий ва хорижлик мутахассислар ҳамкорлигида “Катта Лангар Қуръони” варақларини таъмирлаш ишларининг якуний босқичи бошланди.
Ушбу жараён билан танишиш ва уни назорат қилиш учун Франциянинг Лувр музейи вакили Рокко Ранте ва ЎзР ФА Санъатшунослик институти директори Шокир Пидаевлар лабараторияда бўлишди.
Ўзбекистон Республикаси Маданият вазирлиги ҳузуридаги Маданият ва санъатни ривожлантириш жамғармаси ташаббуси билан ушбу қадимий Қуръони карим варақларини таъмирлаш ишларининг биринчи босқичи 2019 йил 7-11 ноябрь кунлари ва иккинчи босқичи 2020 йил 4-11 февраль кунлари якунланган эди.
Шу кунларда бўлиб ўтган таъмирлаш ишларининг навбатдаги босқичини Лувр музейи (Париж шаҳри) мутахассислари Аксель Дело ва Аурелия Стрери томонидан Алишер Навоий номидаги Ўзбекистон Миллий кутубхонаси “Реставрация ва консервация” бўлими бош мутахассиси Шухратуллоҳ Пўлатов, Ўзбекистон мусулмонлари идораси вакиллари Камолиддин Маҳкамов ва Саидраҳмат Икрамовлар кўмагида амалга оширди.
Мазкур реставрация ва консервация ишлари Юртбошимизнинг 2017 йил 24 майда “Қадимий ёзма манбаларни сақлаш, тадқиқ ва тарғиб қилиш тизимини янада такомиллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида” қарори ва 2019 йил 7 мартдаги “2021 йилда Лувр музейида Ўзбекистон музей экспонатлари кўргазмасини ташкил этиш ва Ўзбекистон музей фондларини хорижда самарали намойиш этиш учун шарт-шароит яратиш чора-тадбирлари тўғрисида” Фармойишининг ижросини таъминлаш мақсадида Маданият вазирлиги ҳузуридаги Маданият ва санъатни ривожлантириш жамғармаси, Дин ишлари бўйича қўмита ва Ўзбекистон мусулмонлари идораси томонидан амалга оширилди.
Ўзбекистон мусулмонлари идораси томонидан қадимий ёзма манбаларни сақлаш ва тадқиқ қилиш бўйича кенг кўламли ишлар амалга оширилмоқда. Жумладан, маҳаллий мутахассислар хорижнинг илғор тажрибаларини ўрганмоқда, соҳанинг етук мутахассислари иштирокида ўқув машғулотлар ташкил этилди, хорижнинг малакали экспертлари юртимизга таклиф этилди.
Маълумот учун, Ўзбекистон мусулмонлари идораси музей-кутубхонасида сақланаётган VIII асрга оид Ислом оламидаги энг қадим тарихга эга Мусҳаф нусхаларидан бири бўлган “Катта Лангар Қуръони” варақлари Қашқадарё вилояти Қамаши туманидаги “Лангар ота” масжидида узоқ сақлангани учун шу номни олган. Юртимизда “Катта Лангар Қуръони”нинг 17 варағи мавжуд. Уларнинг бир варағи Абу Райҳон Беруний номидаги Шарқшунослик институтида, иккитаси Бухоро вилоят кутубхонасида ва бир варағи Бухоро давлат музей-қўриқхонасида, 13 варағи Ўзбекистон мусулмонлар идораси кутубхонасида сақланмоқда.
“Катта Лангар Қуръони”нинг юртимизга қандай келиб қолгани ҳақида аниқ маълумотлар йўқ. Илмий тадқиқотлар хулосасига асосан нодир қўлёзма VIII асрнинг охирги чорагида – араб грамматикаси қоидалари шаклланган даврда ёзилган. “Катта Лангар Қуръони”нинг умумий ҳажми 206 саҳифани ташкил этганлиги ҳақида тахминий маълумотлар мавжуд. Ҳозирда ушбу мусҳафнинг фақатгина 98 варағи сақланиб қолган бўлиб, уларнинг 81 таси Санкт-Петербургдаги Шарқ қўлёзмалари институтида сақланади.
Камолиддин МАҲКАМОВ,
Ўзбекистон мусулмонлари идораси Кутубхонаси мудири
Ўзгалар қалбини хурсанд қилишлик
Бир ажойиб воқеа эсимга тушиб кетди. Мен бу воқеани падари бузрукворим раҳматуллоҳи алайҳдан эшитганман. Жуда ибратли воқеадир. Ҳазрат Мавлоно Ашраф Али Таҳановий раҳматуллоҳи алайҳнинг икки аёллари бор эди. Бири ёши катта ва бири ёши кичик эди. Иккиси Ҳазратга жуда боғланган эдилар. Лекин катта аёллари узоқ вақтдан бери бирга эдилар ва Ҳазратга кўпроқ ором етказишлик фикрида турар эдилар. Ҳайит яқинлашаётган эди. Катта аёлларининг қалбига Ҳазрат учун бирор энг яхши матодан узун камзул тикиб берилса деган ўй келди. Ўша пайтда “Кўз завқи” номли бир кийим кийилар эди. У жуда севимли турдаги кийим бўлар эди. Энди, Ҳазратдан сўрамасдан материал сотиб олиб, ўша узун камзулни тикишни бошлаб юбордилар. Камзул тикилгандан кейин тўсатдан уни тақдим қиламан, ўшанда тўсатдан тақдим қилиниш сабабли хурсандлик кўпроқ бўлади деган ўйда Ҳазратга буни айтмадилар. Бутун Рамазон уни тикишда машғул бўлдилар. Чунки, у пайтда тикув машинаси ривожланмаган эди. Қўл орқали тикилар эди. Чунончи, у тикилиб тайёр бўлгач, ҳайит кечаси у камзулни Ҳазратга тақдим қилиб, мен сиз учун бу камзулни тайёр қилдим, қалбим шуни хоҳлаяптики, буни кийиб ийдгоҳга борсангиз ва ҳайит намозини ўқисангиз деди. Энди, Ҳазратнинг дидлари қаёқдаю, бу гўзал камзул қаёқда. Ҳазратнинг дидларига мутлақо хилоф эди. Лекин Ҳазрат айтадиларки, агар мен кийишни рад қилсам, у ҳолда унинг қалби тилка пора бўлади.
Чунки, у бутун Рамазон уни тикишда ғайрат қилди ва муҳаббат ила меҳнат қилди. Шунга кўра, Ҳазрат унинг қалбини риоя қилишлик учун, маша Аллоҳ, Сиз жуда яхши камзул тикибсиз дедилар ва камзулни кийдилар. Ийдгоҳга етиб бориб, намоз ўқидилар. Намоздан фориғ бўлгач, бир одам Ҳазратнинг олдиларига келиб, Ҳазрат! Сиз кийиб олган бу камзул сизга ярашмабди. Чунки, бу жуда қимматбаҳо камзулдир деди. Шунда, Ҳазрат: Ҳа, Биродар! Сен тўғри айтяпсан деб жавоб бердилар. Шундай деб, Ҳазрат у камзулни ечиб, ўша шахсга, бу сенга ҳадя, уни сен кийиб ол деб бериб юбордилар.
Шундан кейин Ҳазрат Таҳановий раҳматуллоҳи алайҳ бу воқеани менинг падари бузрукворим Ҳазрат Муфтий Муҳаммад Шафиъ раҳматуллоҳи алайҳ жанобларига сўзлаб бердилар. Мен бу камзулни кийиб, ийдгоҳга кетаётганимда, асти сўраманг, қалбим қанчалар тилка пора бўлаётган эди. Чунки, бутун умр бу турдаги қимматбаҳо кийимни хеч қачон киймадим. Лекин ўша пайт қалбда, меҳнат ила уни тикган Аллоҳнинг бандасини қалби хурсанд бўлсин деган ният бор эди. Унинг қалбини хурсанд қилишлик учун у машаққатга чидадим ва уни кийишдаги таънага ҳам дош бердим. Чунки, одамлар қанақа либос кийиб келдингиз деб, уни кийганимга таъна ҳам қилдилар. Лекин уйдагиларнинг қалбини хурсанд қилишлик учун бу ишни қилдим.
Ҳар ҳолда, инсон энг яхши кийимни ўзининг қалбини хурсанд қилишлик учун кийса, уйидагиларининг қалбини хурсанд қилишлик учун кийса ва бирор туҳфа-ҳадя берувчининг қалбини хурсанд қилишлик учун кийса, унда бирор танглик йўқ. Лекин яхши кийимни одамлар мени улуғ деб билсинлар деган мақсадда кийса, мен дабдабали кўринсам, мен дунё аҳлининг олдида буюк бўлсам ва хўжакўрсинлик учун кийса, у ҳолда у азобга сабаб нарсадир ва ҳаромдир. Ундан сақланишлик лозимдир.
Шайхул ислом, Муфтий Муҳаммад Тақий Усмоний ҳафизаҳуллоҳ.
“Ислаҳий хутбаат” китобидан. 5-жилд, 274-бет.
Абдулқайюм Комил таржимаси.
Қатар ташқи ишлар вазири: Тўғридан-тўғри рейслар очилиши зиёратчилар оқимининг ўсишига хизмат қилади
Қатар Бош вазирининг ўринбосари - ташқи ишлар вазири шайх Муҳаммад бин Абдураҳмон бин Жосим Ол Соний 9-10 июнь кунлари Ўзбекистонда бўлди. “Дунё” АА мухбири мазкур ташриф дастури ва ундан кўзланган мақсад, Ўзбекистон-Қатар ҳамкорлигининг бугунги ҳолати ва истиқболлари ҳақида мамлакатимизнинг Қатардаги элчиси Баҳромжон Аълоев билан суҳбатлашди.
– Баҳромжон Жўрабоевич, Ўзбекистон ташқи ишлар вазирлигида икки давлат делегациялари ўртасида бугун бўлиб ўтган учрашув ва унинг Ўзбекистон-Қатар муносабатларини янада ривожлантиришдаги аҳамияти ҳақида сўзлаб берсангиз.
– Бугун Ўзбекистон билан Қатар ўртасида муҳим идоралараро ҳужжат – Ҳаво транспорти тўғрисидаги битим имзоланди. Ҳужжатга Ўзбекистон томонидан ташқи ишлар вазири Абдулазиз Комилов, Қатар томонидан эса Бош вазир ўринбосари - ташқи ишлар вазири шайх Муҳаммад бин Абдураҳмон бин Жосим Ол Соний имзо қўйди.
Мазкур ташриф жавоб ташрифидир - жорий йил апрель ойида Ўзбекистон ташқи ишлар вазири Қатарга сафар қилиб, икки мамлакат ўртасидаги муносабатларни фаоллаштириш бўйича қатор амалий келишувларга эришилган эди.
Бугун имзоланган битим ушбу келишувларни ҳаётга тадбиқ этишда муҳим қадам бўлди. Ҳужжатда Ўзбекистон ва Қатар авиакомпаниялари томонидан яқин кунларда мамлакатларимиз пойтахтлари ўртасида тўғридан-тўғри рейсларнинг йўлга қўйилиши кўзда тутилган.
Қатарда мамлакатимиз тарихи, замонавий тараққиёти ва бой маданиятига қизиқиш ортиб бораётгани боис тўғридан-тўғри рейсларнинг очилиши, албатта, сайёҳлик алмашинувини фаоллаштириш ва сайёҳлар, жумладан, зиёратчилар оқимининг ўсишига хизмат қилади
Бундан ташқари, авиапарвозларнинг йўлга қўйилиши мамлакатларимиз ўртасидаги савдо-иқтисодий алоқаларни фаоллаштириш ва сармоявий ҳамкорликни кенгайтиришга ҳам таъсир қилади.
– Ўзбекистон-Қатар ҳамкорлигининг бугунги ҳолати ҳақида сўзлаб берсангиз.
– Ўзбекистон Президенти Шавкат Мирзиёев ташаббуси билан икки давлат ўртасидаги муносабатларда бурилиш юз бермоқда. Олий ва юқори даражадаги сиёсий мулоқот мустаҳкамланмоқда, делегацияларнинг мунтазам алмашуви йўлга қўйилди, биргаликда амалга ошириш учун инвестиция лойиҳалари ишлаб чиқилмоқда, маданий-гуманитар ҳамкорлик ривож топмоқда.
2016-2021 йилларда 70 дан ортиқ икки томонлама тадбир, жумладан, Доҳага 12 марта ва Ўзбекистонга 11 марта ташриф ҳамда ташқи ишлар вазирликлариаро сиёсий маслаҳатлашувларнинг иккита раунди ташкил этилди.
2021 йилнинг ўтган даврида мамлакатларимиз ўртасидаги савдо айланмаси 8,2 миллион АҚШ долларини ташкил этди.
Таққослаш учун, 2020 йилнинг охирида бу кўрсаткич 12,5 миллион долларга тенг бўлган. Ўзаро савдонинг ўсиши кузатиляпти, унинг таркибида экспорт сезиларли даражада устунлик қилмоқда.
Тошкент ва Доҳа ўртасида Афғонистонда тинчлик ва барқарорликка эришиш йўлида самарали ва конструктив ҳамкорлик йўлга қўйган. Қатар раҳбарияти Ўзбекистоннинг ушбу йўналишдаги позицияси ва ташаббусларини тўлиқ қўллаб-қувватламоқда. Қатар, шунингдек, мамлакатимиз халқаро ташаббуслари, республикада амалга оширилаётган ижтимоий-иқтисодий ва демократик ўзгаришлар, бизнес ва инвестиция фаолияти учун яратилаётган қулай шарт-шароитларга ижобий муносабат билдириб, ҳаётнинг барча жабҳаларидаги ижобий ўзгаришлар жараёнини олқишламоқда.
Қатарликлар ўзбек халқининг бой тарихи ва маданиятига катта ҳурмат билан муносабатда бўлади. Жумладан, Қатар ислом санъати музейида Темурийлар ва Бобурийлар меросига бағишланган алоҳида бўлимлар, Қатар миллий кутубхонасида буюк мутафаккирларимиз Имом Бухорий, Муҳаммад Хоразмий, Абу Али Ибн Сино, Мирзо Улуғбек ва Аҳмад Фарғоний асарлари сақланаётгани бунинг ёрқин далилидир.
– Сўнгги йилларда эришилган натижалар, албатта, катта эътиборга лойиқ. Ҳамкорликнинг истиқболлари, яқин келажакка белгиланаётган режалар ҳақида ҳам тўхталсангиз.
– Қатар Бош вазирининг ўринбосари - ташқи ишлар вазири шайх Муҳаммад бин Абдураҳмон бин Жосим Ол Сонийнинг бугунги ташрифи Ўзбекистон-Қатар муносабатларининг фаоллашувига янги туртки бериши шубҳасиз.
Яқин кунларда ўтказиш учун кўплаб тадбирлар тайёрланмоқда. Хусусан, Доҳа билан сармоявий ва савдо-иқтисодий ҳамкорлик янада фаоллаштирилади. Ушбу йўналишда Ўзбекистон Бош вазирининг ўринбосари - инвестиция ва ташқи савдо вазири Сардор Умурзоқов бошчилигидаги делегациянинг Қатарга сафари режалаштирилмоқда. Бўлажак ташриф доирасида Қaтар раҳбарияти, ушбу мамлакат бизнес ҳамжамияти вакиллари билан қатор учрашувлар, шунингдек, бизнес-форум ва Савдо-иқтисодий, илмий-техник ҳамкорлик бўйича ҳукуматлараро комиссиянинг биринчи йиғилишини ўтказиш кўзда тутилмоқда.
Қатар томони ушбу воқеага катта аҳамият бериб, унинг натижалари савдо – иқтисодий ва инвестициявий соҳаларда икки томонлама ҳамкорликни мустаҳкамлаш ва кенгайтириш учун муҳим ҳисса бўлиб қўшилади, деб ҳисобламоқда.
Маданий-гуманитар ҳамкорликни ривожлантириш борасида ҳам аниқ режалар мавжуд. Айни пайтда икки мамлакат илмий-тадқиқот институтлари, шунингдек, Ўзбекистон Ислом цивилизацияси маркази ва Қатар Миллий кутубхонаси ўртасида ҳамкорликни йўлга қўйиш масалалари кўриб чиқилмоқда.
Тез кунларда Қатар жамғармаси билан биргаликда Доҳада Ўзбекистон халқ амалий санъати кўргазмаси ва фотокўргазма ташкил этилади.
Бундан ташқари, таълим соҳасидаги муносабатларни фаоллаштириш муҳим аҳамиятга эга. Хусусан, Қатар университети ва Ўзбекистон олий ўқув юртлари ўртасида шериклик алоқаларини ўрнатиш борасида келишувларга эришилган.
– Жаноб элчи, мазмунли суҳбат учун раҳмат!
Наргис Саидалиева суҳбатлашди.
Ўзбекистон мусулмонлари идораси матбуот хизмати
Абу Муин Насафийнинг ақоид илмида тутган ўрни
Мотуридийя мактабининг атоқли намояндаларидан бири Абу Муин Маймун ибн Муҳаммад ан-Насафий, ал-Макҳулийдир.
У зотнинг исми Маймун бўлса-да, Абу Муин куняси билан шунчалик танилганки, куняси қўшиб айтилмаса ҳеч ким ёлғиз исми билан танимаган. Тўртинчи бобоси Муҳаммад ибн Макҳул (в.375ҳ.) ҳам Абу Муин куняси билан куняланган.
Унга Насафий нисбати берилиши Насафда таваллуд топгани учун бўлса, ал-Макҳулий нисбати берилиши бешинчи бобоси Макҳул ибн Фазлга нисбат бериш учун қўлланган, яъни макҳулийлар оиласидан деган маънода истеъмол қилинган.
Абу Муин Насафийнинг бобоси Абу Мутеъ Макҳул ибн Фазл Насафий (204-395ҳ) Имом Абу Мансур Мотуридий раҳматуллоҳу алайҳнинг шогирдларидан бири бўлган. Макҳул ибн Фазлнинг бир неча бебаҳо асарлари бор ва баъзилари бизгача сақланиб қолган.
Абу Муин Насафийнинг тўлиқ насаби Маймун ибн Муҳаммад ибн Муҳаммад ибн Макҳул ибн Фазлдир[1].
Абу Муин Насафий бошланғич илмни оилада ўз отаси ва бобосидан олган. Шу билан бирга, илм учун Самарқанд, Бухоро шаҳарларига сафар қилган ва дарса олиб, кейин муайян вақт дарс бериш учун ушбу шаҳарларда яшаган. Илм сафарида замонасининг пешқадам имомларидан дарс олган.
Насафийнинг устозларидан бири Абул Юср Муҳаммад ибн Муҳаммад ибн Ҳусайн ибн Абдулкарим ибн Муса ибн Мужоҳид ан-Насафий ал-Паздавийдир. (421-493ҳ. 1030-1100м.) У зот Мотуридий эътиқодида муҳим асар саналган “Усул уд-дин” китоби муаллифидир.
Абу Муин Насафийнинг “Табсиратул адилла фи усулид дин”, “Ат-тамҳид ли қоваъидит тавҳид” ва “Баҳрул калом” асарлари бўлиб, уларнинг ўнлаб қўлёзма нусхалари дунё кутубхоналари фондида сақланмоқда. Бугунги асримизда мазкур уч асарнинг барчаси таҳқиқ қилиниб, дунёнинг турли жойларида нашр қилинди.
Яна бизгача етиб келмаган ёки бўлса ҳам ҳали нашр қилинмаган асарлари ҳам бор. Улар: “Шарҳул жомеъул кабир лиш-Шайбоний”[2] (Имом Муҳаммад Шайбонийнинг “Жомеъ ул-кабир” китобига шарҳ), “Маноҳижу аимма фил фуруъ”[3] (Фарий масалаларда имомларнинг йўллари) “Изоҳул маҳажати ли кавнил ақли ҳужжатан”[4] (Ақл ҳужжат қилинадиган ҳужжат эканининг изоҳи), “ал-ифсад ли хадъи аҳли илҳад”[5] (Куфр аҳлининг ёлғонини бузиш) ва “Сифатул калом”[6] (Калом сифати тўғрисида) каби асарларидир.
“Табсиратул адилла” асарини дунё мусулмонлари ўқиб-ўрганиб, унинг устида турли даражадаги илмий ишлар қилинган ва қилинмоқда. Абу Мансур Мотуридийнинг “Тавҳид” китоби ва Абу Муин ан-Насафийнинг “Табсиратул адилла” китобини таҳқиқ қилган зотлар ёзган муқаддималарида “Табсиратул адилла” китобини қуйидагича эътироф қилади: “Абу Муин Насафийнинг шоҳ асари “Табсиратул адилла” Мотуридий мазҳабида Имом Абу Мансур Мотуридий раҳматуллоҳу алайҳнинг “Тавҳид” китобидан кейинги иккинчи китоб сананалади. Балки, “Табсиратул адилла” асари “Тавҳид” китобига шарҳ, тафсир ва баён деб эътибор қилинади. Чунки “Табсиратул адилла” асари кўп ўринда “Тавҳид” китобининг услубларини баён қилиб, унга нисбатан кенг қамровли ва тафсилотлар билан бойитилган асардир”.
Абу Муин Насафий “Табсиратул адилла” асаридек буюк бир асарни тасниф қилиш билан бирга, бутун оламга донг таратган шогирдларни ҳам тарбия қилган. Жумладан: Аъло уд-дин Муҳаммад ибн Аҳмад ас-Самалқандий (575ҳ), Абул Музаффар Исмоил ибн Адий ал-Талқоний (540ҳ), Садр ул-ислом Аҳмад ибн Муҳаммад Бухорий (482ҳ-542ҳ), Абул Ҳасан Али ибн Ҳасан ал-Балхий (548ҳ), Абул Фатҳ Аҳмад ибн Муҳаммад ал-Хулмий (547ҳ), Абдурашид ибн Нўмон ал-Валволижий (540ҳ), Маҳмуд ибн Аҳмад ас-Соғуржий (510ҳ), Маҳмуд ибн Зайд ал-Ломиший ва бошқалар.
У зотнинг шогирдларидан бири Абул Ҳафс Умар Насафий (461-537ҳ.) ундан ва яна бошқа кўплаб улуғ устозлардан дарс олиб Мотуридий мактабининг кўзга кўринган намояндаларидан бирига айланган. У тасниф қилган асарлар сони юзта бўлгани учун “Юз китоб соҳиби” деб ҳам лақабланади. Тасниф қилган асарларининг ичида “Ақоид ун-Насафия” модуридия ақидасининг жавҳари саналади. Мотуридий таълимотини тутган барча диёрларда “Ақоид ун-Насафия” китоби бирдек қабул қилинган, ўқиб-ўрганилган ва юздан ортиқ шарҳ ва ҳошиялар битилган. Шунинг учун бу асар асрлар бўйи мадарасаларда давомий дарслик бўлиб хизмат қилиб келмоқда.
Бунинг сабаби у моҳиятан Абу Мансур Мотуридийнинг “Тавҳид” ва Абу Муин Насафийнинг “Табсиратул адилла” китобига мухтасар шарҳдир. Ҳожи Халифа ўзининг “Кашфуз зунун” китобида “Табсиратул адилла” асарини танитиш ниҳоясида: “Ким “Табсиратул адилла”га назарса солса, Умар Насафийний “Ақоид ун-Насафия” асари “Табсира адилла”нинг фиҳристи эканини билади”[7], дейди.
Умар ибн Муҳаммад Насафийнинг “ал-қанд фи зикри уламои Самарқанд” (Самарқанд олимлари зикрида қанд китоби) асарида “Шарқу Ғарбнинг олиму уламолари Абу Муин Насафий илмининг денгизидан баҳра топиб, у таратган зиё нурларини кўзларига тўтиё қилиб суртганлар”, дейди.
Ҳа, ақоид илмида битилган барча манбаларда, шарҳ ва ҳошияларда Абу Муин Насафий ва “Табсиратул адилла” асарининг зикри қайд қилинади. Унда баён қилинган нарсалардан иқтибос келтирилади ёки ундаги баён қилинган ҳукм эътироф этилади.
Хулоса шуки, Абу Муин Насафий “Табсиратул адилла” асари ва Абул Ҳафз Умар Насафий сингари шогидлари билан мусулмонларнинг эътиқодини бирлаштириб келган. Тарих китобларида жаннатмонанд диёримиз анҳорлари, боғу бўстонлари ва гўзал шаҳару қишлоқлари мадҳ қилиниши билан бирга мусулмонлар оммаси аҳли сунна вал жамоа эътиқодида жам бўлган деб мақталади. Албатта, мусулмонларнинг бир эътиқодда жам бўлишида Имом Абу Мансур Мотуридий, Абу Муин Насафий ва бошқа издошларининг катта хизматлари бор.
Ақоид илми илмлар ичида энг шарафлисидир. Фақат соф ва тўғри ақоид инсоннинг дунё ва охиратда бахт ва нажотга эришишига сабаб бўлади.
Пайғамбаримиз Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васаллам мусулмонларнинг эътиқоди софлигига хизмат қилган зотларни қуйидагича мадҳ қиладилар:
عَنْ إِبْرَاهِيمَ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ الْعَذَرِىِّ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ، قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: " يَحْمِلُ هَذَا الْعِلْمَ مِنْ كُلِّ خَلَفٍ عُدُولُهُ، يَنْفُونَ عَنْهُ تَحْرِيفَ الْغَالِينَ، وَانْتِحَالَ الْمُبْطِلِينَ، وَتَأْوِيلَ الْجَاهِلِينَ " رواه البيهقي[8]
Иброҳим ибн Абдураҳмон ал-Узрий розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Ҳар бир замонларда адолатпеша инсонлар (мўътадиллик) ҳаддидан ошганларнинг нотўғри талқинини, лаёқатсиз кимсаларнинг асоссиз тасдиқлашини ҳамда нодон кимсаларнинг таъвилларини инкор этган ҳолларида бу илмни ҳимоя қиладилар”, дедилар (Байҳақий ривоят қилган).
Мазкур ҳадиси шарифда тўғри йўлдан адашган, асосиз нарсаларни ўзларига ҳужжат қилиб олиб бошқаларни чалғитадиган ва илмсизликдан оят ва ҳадисларни нотўғри таъвил ва талқин қиладиган кимсаларни тўғри йўлга соладиган ва мусулмонлар оммасини соф ақоидга бошлайдиган инсон ўз замонасининг адолатпеша инсони деб зикр қилинмоқда.
Абу Муин Насафий ўз замонасида барча адашган инсонларга ҳидоят йўлини баён қилган, ҳадиси шарифда баён қилинганидек, адолатпеша инсонлардан биридир. У зот Мотуридий ақоидининг бизгача етиб келишида силсиласининг гўё катта ҳалқасидекдир.
2017 йил 15 июнда Тошкент шаҳрида бўлиб ўтган «Ижтимоий барқарорликни таъминлаш, муқаддас динимизнинг софлигини асраш – давр талаби» мавзусидаги видеоселекторда Ўзбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёев: “Қашқадарёда – Абул Муин Насафий марказида ақида илми мактабини ташкил этсак, ўйлайманки, бу жуда фойдали бўлади. Келгусида чуқур билимли имом-хатиблар, исломшунос мутахассислар, уламолар тайёрлашда, энг муҳими, фарзандларимизни буюк аждодларимизнинг бебаҳо мероси руҳида, соғлом эътиқод руҳида тарбиялашда бу мактаблар таянч бўлиб хизмат қилади”, деган эди.
Муҳтарам юртбошимизнинг ташаббусини халқимиз хурсанд бўлиб қабул қилди. Бугун ана шу илмий мактаб ўзи ишини бошлади. Бу илм даргоҳларидан яна кўплаб насафийлар чиқишини умид қиламиз. Ҳақиқатан, бугунги кунда орамизда динда ғулвга кетган адашганлар ёки бепарволикдан эътиқод нима эканидан хабари йўқ инсонлар борлиги учун халқимизнинг яна адолатпеша инсонларга эҳтиёжи бор.
Жалолиддин ХОЛМЎМИНОВ,
Абулвафо ал-Қурайший. “Жавоҳирул музийя фи табақотил ҳанафия ”.
Байрут: “Дорул кутубил илмийя”, 411-бет.
[2] Ҳожи Халифа. “Кашфуз зунун ъан асомил кутуб вал фунун”. Биринчи жуз. Байрут: “Иҳёъут туросил арабий”, 338-бет.
[3] Ҳожи Халифа. “Кашфуз зунун ъан асомил кутуб вал фунун”. Иккиннчи жуз. Байрут: “Иҳёъут туросил арабий”, 1846 бет.
[4] “Ат-тамҳид ли қоваъидит тавҳид” ва ““Табсират ул-адилла” Биринчи жуз. 285-бет.”
[5] “Табсират ул-адилла” Биринчи жуз. 837-бет. Бу Ботинияларга раддия учун тасниф қилинган.
[6] “Табсират ул-адилла” Биринчи жуз. 281-бет.
[7] Ҳожи Халифа. “Кашфуз зунун ъан асомил кутуб вал фунун”. Биринчи жуз. Байрут: “Иҳёъут туросил арабий”, 338ва570 бетлар.
[8] Муҳаммад ибн Абдуллоҳ Хатиб табризий. “Мишкотул Масобиҳ” Биринчи жуз. Байрут. “Дорул фикр”. 115-бет.
Мақолалар
