Салом бериш азал-азалдан давом этиб келаётган инсоний қадриятларимиздандир. Одатда бешикка гўдакни белаш олдида кўп тилаклар қилинади. Жумладан, “Ассалому алайкум” сўзлари қайта-қайта такрорланади. Айни шу кундан бошлаб фарзандга салом сўзи тез-тез эслатилади. Улар оиладаги кексаларга, ота-оналарига, оила аъзоларининг барчасига салом беришга ундалади. Боғча, мактаб ва олий ўқув юртларида ҳам устоз-мураббийларга салом берилиб, бу муқаддас таълим ҳаётда давом этиб бораверади. Салом – халқимизнинг ҳурмат-эҳтиромини билдирадиган, дилни дилга улайдиган, меҳр-оқибат кўприги бўлиб, одоб-ахлоқнинг асоси ҳисобланади. 

Турли вазиятда ҳам юракдан берилган салом киши юзида табассум уйғотади. Салом бериш инсоний бурч – у ёш ва тил танламайди. Саломлашиш жараёнида қўлланиладиган сўзларнинг маъно ва мазмунида нақадар эзгу ниятлар ифодаланади. Бир эътибор беринг-а! Саломлашиш эсон-омон бўлмоқ, сақланмоқ, безарар юрмоқ, тинчлик, ҳавфсизлик, хусусан соғлик-саломатлик тилаш каби одамийликнинг олийжаноб рамзидир. Бу ҳақда Юсуф Хос Хожиб “Салом беришдан асл мақсад салом берувчининг алик олувчига омонлик бераётгани, унга аминлик ато этаётгани, унга нисбатан ёмон нияти йўқ экани, айни пайтда ҳурмат-эҳтиром кўрсатишдан иборатдир”, деган экан. 

Ҳақиқатан, салом бериш – қарз. Салом билан киши бой бўлмайди ёки қорни тўймайди. Лекин “Ассалому алайкум” деган сўзингиз, сизнинг одамийлигингиз, инсонийлигингиз эътиқодингизни ҳамда қаршингиздаги кишига нисбатан ҳурматингизни билдиради.

Салом бериш халқимизниг турмуш-тарзига сингиб кетган. Шунинг учун ҳам қаерда ва қандай ҳолатда бўлишдан қатъи назар: отлиқ пиёдага, йўловчи ўтирганга, бир киши кўп кишига, кичик каттага салом беради. Бу эса эзгуликнинг бир рамзи бўлиб ҳисобланади. 

Ўзгаларга нисбатан яхши ният ва яхши муомалада бўлиш киши камоли учун аҳамиятлидир.

Бурҳониддин Марғиноний ҳазратлари “Одоб-ахлоқ, тарбия” рисоласида “катталар қўл чўзгандан кейин кичиклар таъзим қилиб, катталарнинг ҳурматини жойига қўйиб қўл бериши керак”, деб ёзган.

Кексаларни эъзоз қилиш учун ҳам ҳурмат воситаси сифатида уларга ёшлар салом беради. Ҳар бир юрт аҳли салом беришни ўзига хос равишда адо этади. Зеро, салом бериш одоби инсон табиатидаги ахлоқий ҳусусиятлардан бири ҳисобланади. Бу маъно Қуръони каримда “Эй, имон келтирганлар! Ўз уйларингиздан ўзга уйларга то изн сўрамагунингизча ва эгаларига салом бермагунингизча кирмангиз! Мана шу сизлар учун яхшидир. Зора, (бу гапдан) эслатма олсангиз” (Нур, 27), дея таъкидланган.

Ҳаётнинг ижтимоий одобларидан саналадиган салом бериш одоби асосий алоқа воситасидир. Шу муносабат билан ўртадаги узоқликни яқинлаштирувчи меъёрлардан бири ҳамда муноабатларнинг дўстона тус олишининг сабабчиси, бир-бирига хайрихоҳ бўлишлари учун таниш ва нотаниш инсонлар ўртасида салом-алик анъанасининг аҳамияти жуда буюк. Саломлашиш ҳикматининг қирралари бошқа ўзаро муносабатларга нисбатан алоҳида эътиборга моликдир. Шу маънода Қуръони карим “... Бас, қачонки, уйларга кирсангиз, бир-бирларингизга Аллоҳ ҳузуридан бўлган муборак, покиза саломни айтингиз....” (Нур, 61) дейилди. Яъни, Аллоҳ таоло “Ассалому алайкум” деб, “покиза саломингизни айтингиз” деган сўзи билан салом беришга амр этмоқда. Демак, салом беришни Қуръони карим оятлари билан таъкидламоқда. Саломнинг жавоби тўғрисида ҳам қуйидаги ояти каримада: “Қачон сизларга бирор саломлашиш (ибораси) билан салом берилса, сизлар ундан чиройлироқ қилиб алик олингиз ёки ўша (ибора) ни қайтарингиз...” (Нисо, 86),  деб буюрилган.

Ушбу икки ояти карима жамиятнинг ўзаро муносабатини яхшилик билан тўлдирувчи  мақталган ахлоққа чорламоқда. Айни шу маънода Расулуллоҳ  соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳам атрофдагиларга салом ҳақида таълим ва тарбия бердилар. Бу давргача жоҳилият асорати сабабли саломга аҳамият берилган эмас эди. Абдуллоҳ ибн Амрдан ривоят қилинади: “Бир киши: Ё Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи васаллам)! Исломнинг қайси хислати яхши?”  деб сўради. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам “Таом беринг ва таниган-танимаган кишига салом беринг” (Имом Бухорий ривояти), деб саломни динимизнинг энг гўзал хислатларидан бири сифатида айтдилар.

Саломлашиш нотаниш кишилар билан бўлган мулоқотда ёки танишув жараёнида бўлса қалбдан қалбга ўзаро меҳр риштаси пайдо бўлиб, кўзланган мақсадга ўтиш осон кечади.

Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинган ҳадиси шарифда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Токи имон келтириб мўмин бўлмагунингизча, харгиз жаннатга кирмайсизлар. Бир-бирларингизга нисбатан меҳру-муҳаббат ҳосил қилмагунингизча, мўмин бўла олмайсизлар. Мен сизларга бир амални ўргатаман, агар уни қилсаларингиз бир-бирларингизга нисбатан меҳр-оқибат пайдо бўлади: Ўзаро ўрталарингизда саломни ошкора қилингиз!” деб марҳамат қилдилар. (Имом Суютийнинг “Жомиул Кабир” китобида келтирилган ҳадис). Абу Ҳурайра розияллоҳудан ривоят қилинган ҳадиси шарифда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Бир-бирларингиз билан саломлашиб юринглар. Шунда ўрталарингда меҳру  муҳаббат уйғонур”, деб марҳамат қилган (Имом Аҳмад ривояти)

Дарҳақиқат, инсон салом берган кишига бағрикенглик билан муомалада бўлади. Юқоридаги ҳадиси шарифда айтилганидек салом меҳр-мурувват риштаси боғланишига сабаб бўлади.

Муҳаммадали Каттабоев,

“Ҳидоя” ўрта махсус ислом билим юрти АРМ мудири

1. “Уф” деманг... Аллоҳ таоло ота-онага “Уф” дейишдан қайтарган: «Раббингиз, Унинг Ўзигагина ибодат қилишингизни ҳамда ота-онага яхшилик қилишни амр этди. (Эй, инсон!) Агар уларнинг бири ёки ҳар иккиси ҳузурингда кексалик ёшига етсалар, уларга «уф!..» дема ва уларни жеркима! Уларга (доимо) ёқимли сўз айт!» (Исро сураси, 23-оят).
2. “Эртага бажараман” деманг...

Бирор иш бошлаш олдидан “Мен буни эртага албатта бажараман”, дейишдан қайтарилганмиз: «Бирор нарса ҳақида: «Мен, албатта, эртага шуни қилувчиман», дея кўрманг!» (Каҳф сураси, 23-оят).

Аллоҳ таоло оятнинг давомида: Илло, «Иншоаллоҳ, (Аллоҳ хоҳласа)» (денг. Бу сўзни) унутган вақтингизда (ёдингизга келиши билан) Раббингизни зикр қилинг (яъни «иншоаллоҳ», денг) ва: «Шояд, Раббим мени бундан ҳам яқинроқ Тўғри йўлга ҳидоят этса», денг!» (Каҳф сураси, 23-оят) деб марҳамат қилган.

3. Замонни ёмон деб айтиб бўлмайди...

Замонни Аллоҳ яратган. Аллоҳ таоло яратган нарсаларда камчилик бўлмайди.

Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: “Замонни сўкманглар, чунки Аллоҳ замон (га боғлиқ бўлган барча ишларни қилувчиси)дир”, дедилар.

4. “Агар” сўзини қўллашда эҳтиёт бўлинг.

Атрофни кузатадиган бўлсак, қандайдир мусибат ва фалокат қашисида ўзимизни беихтиёр “Агар” сўзига тўқнаш келамиз. “Агар мен бу ерга келмаганимда фалокат юз бермасди”, “агар мен уни уйдан чиқармаганимда шу мусибат содир бўлмасди” деб айтиш ўрнига “Аллоҳ таоло тақдирга ёзгани бўлади”, деб айтиш дуруст бўлади. “Агар” деган сўзни қўллашда эҳтиёткор бўлмасак, Аллоҳнинг тақдирига рози бўлмаслик ҳиссини пайдо қилган бўламиз. Ва унутмаслигимиз керакки, неки содир бўлса, “агар”сиздир. Чунки Аллоҳ хоҳлагани бўлади! 

Хуморбегим

Мотуридийя мактабининг атоқли намояндаларидан бири Абу Муин Маймун ибн Муҳаммад ан-Насафий, ал-Макҳулийдир.

У зотнинг исми Маймун бўлса-да, Абу Муин куняси билан шунчалик танилганки, куняси  қўшиб айтилмаса ҳеч ким ёлғиз исми билан танимаган.  Тўртинчи бобоси Муҳаммад ибн Макҳул (в.375ҳ.) ҳам Абу Муин куняси билан куняланган.

Унга Насафий нисбати берилиши Насафда таваллуд топгани учун бўлса, ал-Макҳулий нисбати берилиши бешинчи бобоси Макҳул ибн Фазлга нисбат бериш  учун қўлланган, яъни макҳулийлар оиласидан деган маънода истеъмол қилинган.

Абу Муин Насафийнинг бобоси Абу Мутеъ Макҳул ибн Фазл Насафий (204-395ҳ) Имом Абу Мансур Мотуридий раҳматуллоҳу алайҳнинг шогирдларидан бири бўлган. Макҳул ибн Фазлнинг бир неча бебаҳо асарлари бор ва баъзилари бизгача сақланиб қолган.

Абу Муин Насафийнинг тўлиқ насаби Маймун ибн Муҳаммад ибн Муҳаммад ибн Макҳул ибн Фазлдир[1].

Абу Муин Насафий бошланғич илмни оилада ўз отаси ва бобосидан олган. Шу билан бирга, илм учун Самарқанд, Бухоро шаҳарларига сафар қилган ва дарса олиб, кейин муайян вақт дарс бериш учун ушбу шаҳарларда яшаган. Илм сафарида замонасининг пешқадам имомларидан дарс олган.

Насафийнинг устозларидан бири Абул Юср Муҳаммад ибн Муҳаммад ибн Ҳусайн ибн Абдулкарим ибн Муса ибн Мужоҳид ан-Насафий ал-Паздавийдир. (421-493ҳ. 1030-1100м.) У зот Мотуридий эътиқодида муҳим асар саналган “Усул уд-дин” китоби муаллифидир.

Абу Муин Насафийнинг “Табсиратул адилла фи усулид дин”, “Ат-тамҳид ли қоваъидит тавҳид” ва “Баҳрул калом” асарлари бўлиб, уларнинг ўнлаб қўлёзма нусхалари дунё кутубхоналари фондида сақланмоқда. Бугунги асримизда мазкур уч асарнинг барчаси таҳқиқ қилиниб, дунёнинг турли жойларида нашр қилинди.

Яна бизгача етиб келмаган ёки бўлса ҳам ҳали нашр қилинмаган асарлари ҳам бор. Улар: “Шарҳул жомеъул кабир лиш-Шайбоний”[2] (Имом Муҳаммад Шайбонийнинг “Жомеъ ул-кабир” китобига шарҳ), “Маноҳижу аимма фил фуруъ”[3] (Фарий масалаларда имомларнинг йўллари) “Изоҳул маҳажати ли кавнил ақли ҳужжатан”[4] (Ақл ҳужжат қилинадиган ҳужжат эканининг изоҳи), “ал-ифсад ли хадъи аҳли илҳад”[5] (Куфр аҳлининг ёлғонини бузиш) ва “Сифатул калом”[6] (Калом сифати тўғрисида) каби асарларидир.

“Табсиратул адилла” асарини дунё мусулмонлари ўқиб-ўрганиб, унинг устида турли даражадаги илмий ишлар қилинган ва қилинмоқда. Абу Мансур Мотуридийнинг “Тавҳид” китоби ва Абу Муин ан-Насафийнинг “Табсиратул адилла” китобини таҳқиқ қилган зотлар ёзган муқаддималарида “Табсиратул адилла” китобини қуйидагича эътироф қилади: “Абу Муин Насафийнинг шоҳ асари “Табсиратул адилла” Мотуридий мазҳабида Имом Абу Мансур Мотуридий раҳматуллоҳу алайҳнинг “Тавҳид” китобидан кейинги иккинчи китоб сананалади. Балки,  “Табсиратул адилла” асари “Тавҳид” китобига шарҳ, тафсир ва баён деб эътибор қилинади. Чунки “Табсиратул адилла” асари кўп ўринда “Тавҳид” китобининг услубларини баён қилиб, унга нисбатан кенг қамровли ва тафсилотлар билан бойитилган асардир”.

Абу Муин Насафий “Табсиратул адилла” асаридек буюк бир асарни тасниф қилиш билан бирга, бутун оламга донг таратган шогирдларни ҳам тарбия қилган. Жумладан: Аъло уд-дин Муҳаммад ибн Аҳмад ас-Самалқандий (575ҳ), Абул Музаффар Исмоил ибн Адий ал-Талқоний (540ҳ), Садр ул-ислом Аҳмад ибн Муҳаммад Бухорий (482ҳ-542ҳ), Абул Ҳасан Али ибн Ҳасан ал-Балхий (548ҳ), Абул Фатҳ Аҳмад ибн Муҳаммад ал-Хулмий (547ҳ), Абдурашид ибн Нўмон ал-Валволижий (540ҳ), Маҳмуд ибн Аҳмад ас-Соғуржий (510ҳ), Маҳмуд ибн Зайд ал-Ломиший ва бошқалар.

У зотнинг шогирдларидан бири Абул Ҳафс Умар Насафий (461-537ҳ.)  ундан ва яна бошқа кўплаб улуғ устозлардан дарс олиб Мотуридий мактабининг кўзга кўринган намояндаларидан бирига айланган. У тасниф қилган асарлар сони юзта бўлгани учун  “Юз китоб соҳиби” деб ҳам лақабланади. Тасниф қилган асарларининг ичида “Ақоид ун-Насафия” модуридия ақидасининг жавҳари саналади. Мотуридий таълимотини тутган барча диёрларда “Ақоид ун-Насафия” китоби бирдек қабул қилинган, ўқиб-ўрганилган ва юздан ортиқ шарҳ ва ҳошиялар битилган. Шунинг учун бу асар асрлар бўйи мадарасаларда давомий дарслик бўлиб хизмат қилиб келмоқда.

Бунинг сабаби у моҳиятан Абу Мансур Мотуридийнинг “Тавҳид” ва Абу Муин Насафийнинг “Табсиратул адилла” китобига мухтасар шарҳдир. Ҳожи Халифа ўзининг “Кашфуз зунун” китобида “Табсиратул адилла” асарини танитиш ниҳоясида: “Ким “Табсиратул адилла”га назарса солса, Умар Насафийний “Ақоид ун-Насафия” асари “Табсира адилла”нинг фиҳристи эканини билади”[7],  дейди.

Умар ибн Муҳаммад Насафийнинг “ал-қанд фи зикри уламои Самарқанд” (Самарқанд олимлари зикрида қанд китоби) асарида “Шарқу Ғарбнинг олиму уламолари Абу Муин Насафий илмининг денгизидан баҳра топиб, у таратган зиё нурларини кўзларига тўтиё қилиб суртганлар”,  дейди.

Ҳа, ақоид илмида битилган барча манбаларда, шарҳ ва ҳошияларда Абу  Муин Насафий ва “Табсиратул адилла” асарининг зикри қайд қилинади. Унда баён қилинган нарсалардан иқтибос келтирилади ёки ундаги баён қилинган ҳукм эътироф этилади.

Хулоса шуки, Абу Муин Насафий “Табсиратул адилла” асари ва Абул Ҳафз Умар Насафий сингари шогидлари билан мусулмонларнинг эътиқодини бирлаштириб келган. Тарих китобларида жаннатмонанд диёримиз анҳорлари, боғу бўстонлари ва гўзал шаҳару қишлоқлари мадҳ қилиниши билан бирга мусулмонлар оммаси аҳли сунна вал жамоа эътиқодида  жам бўлган деб мақталади. Албатта, мусулмонларнинг бир эътиқодда жам бўлишида Имом Абу Мансур Мотуридий, Абу Муин Насафий ва бошқа издошларининг катта хизматлари бор.

Ақоид илми илмлар ичида энг шарафлисидир. Фақат соф ва тўғри ақоид инсоннинг дунё ва охиратда бахт ва нажотга эришишига сабаб бўлади.

Пайғамбаримиз Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васаллам мусулмонларнинг эътиқоди софлигига хизмат қилган зотларни қуйидагича мадҳ қиладилар:

عَنْ إِبْرَاهِيمَ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ الْعَذَرِىِّ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ، قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: " يَحْمِلُ هَذَا الْعِلْمَ مِنْ كُلِّ خَلَفٍ عُدُولُهُ، يَنْفُونَ عَنْهُ تَحْرِيفَ الْغَالِينَ، وَانْتِحَالَ الْمُبْطِلِينَ، وَتَأْوِيلَ الْجَاهِلِينَ " رواه البيهقي[8]

Иброҳим ибн Абдураҳмон ал-Узрий розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Ҳар бир замонларда адолатпеша инсонлар (мўътадиллик) ҳаддидан ошганларнинг нотўғри талқинини, лаёқатсиз кимсаларнинг асоссиз тасдиқлашини ҳамда нодон кимсаларнинг таъвилларини инкор этган ҳолларида бу илмни ҳимоя қиладилар”, дедилар (Байҳақий ривоят қилган).

Мазкур ҳадиси шарифда тўғри йўлдан адашган, асосиз нарсаларни ўзларига ҳужжат қилиб олиб бошқаларни чалғитадиган ва илмсизликдан оят ва ҳадисларни нотўғри таъвил ва талқин қиладиган кимсаларни тўғри йўлга соладиган ва мусулмонлар оммасини соф ақоидга бошлайдиган инсон ўз замонасининг адолатпеша инсони деб зикр қилинмоқда.

Абу  Муин Насафий ўз замонасида барча адашган инсонларга ҳидоят йўлини баён қилган, ҳадиси шарифда баён қилинганидек, адолатпеша инсонлардан биридир. У зот Мотуридий ақоидининг бизгача етиб келишида силсиласининг гўё катта ҳалқасидекдир.

2017 йил 15 июнда Тошкент шаҳрида бўлиб ўтган «Ижтимоий барқарорликни таъминлаш, муқаддас динимизнинг софлигини асраш – давр талаби» мавзусидаги видеоселекторда Ўзбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёев: “Қашқадарёда – Абул Муин Насафий марказида ақида илми мактабини ташкил этсак, ўйлайманки, бу жуда фойдали бўлади. Келгусида чуқур билимли имом-хатиблар, исломшунос мутахассислар, уламолар тайёрлашда, энг муҳими, фарзандларимизни буюк аждодларимизнинг бебаҳо мероси руҳида, соғлом эътиқод руҳида тарбиялашда бу мактаблар таянч бўлиб хизмат қилади”, деган эди.

Муҳтарам юртбошимизнинг ташаббусини халқимиз хурсанд бўлиб қабул қилди. Бугун ана шу илмий мактаб ўзи ишини бошлади. Бу илм даргоҳларидан яна кўплаб насафийлар чиқишини умид қиламиз. Ҳақиқатан, бугунги кунда  орамизда динда ғулвга кетган адашганлар ёки бепарволикдан эътиқод нима эканидан хабари йўқ инсонлар  борлиги учун халқимизнинг яна адолатпеша инсонларга эҳтиёжи бор.

Жалолиддин ХОЛМЎМИНОВ,

“Кўкалдош” ўрта махсус билим юрти мударрисин

Абулвафо ал-Қурайший. “Жавоҳирул музийя фи табақотил ҳанафия ”.

Байрут: “Дорул кутубил илмийя”, 411-бет.

[2] Ҳожи Халифа. “Кашфуз зунун ъан асомил кутуб вал фунун”. Биринчи жуз. Байрут: “Иҳёъут туросил арабий”, 338-бет.

[3] Ҳожи Халифа. “Кашфуз зунун ъан асомил кутуб вал фунун”. Иккиннчи жуз. Байрут: “Иҳёъут туросил арабий”, 1846 бет.

[4] “Ат-тамҳид ли қоваъидит тавҳид” ва ““Табсират ул-адилла” Биринчи жуз. 285-бет.”

[5] “Табсират ул-адилла” Биринчи жуз. 837-бет. Бу Ботинияларга раддия учун тасниф қилинган.

[6] “Табсират ул-адилла” Биринчи жуз. 281-бет.

[7] Ҳожи Халифа. “Кашфуз зунун ъан асомил кутуб вал фунун”. Биринчи жуз. Байрут: “Иҳёъут туросил арабий”, 338ва570 бетлар.

[8] Муҳаммад ибн Абдуллоҳ Хатиб табризий. “Мишкотул Масобиҳ” Биринчи жуз. Байрут. “Дорул фикр”. 115-бет.

Қолган дарслар ушбу ҳаволада...

Саудия Арабистони Подшоҳлиги араб дунёсидаги кучайиб бораётган Эроннинг таъсирига қарши курашни кучайтиргани 19 ноябрь куни Араб Давлатлари Лигасига аъзо давлатларни Ҳизбуллоҳ ташкилотини “террорчи ташкилот” сифатида тан олишга ундашида билинади. 

Ҳизбуллоҳ Эроннинг Ливандаги иттифоқдоши ҳисобланиб, Араб мамлакатларининг ташқи ишлар вазирлари Лиганинг Қоҳирадаги бош қароргоҳида Саудия Арабистони томонидан чақирилган фавқулодда мажлисга тўпланганлари хабар қилинди. 

Ливан ва ташқи ишлар идоралари вакиллари Қоҳирага келишмаган ва мажлисда қатнашишмаган. 

Лига аъзолари Ливан каби ҳукуматда Ҳизбуллоҳ шерикчилик қиладиган мамлакатларни назоратга олиш истагини билдирганлар. Айрим фикрларга кўра, Ливан ушбу террорчи гуруҳ томонидан бутунлай назорат қилинмоқда. 

Саудия Арабистони ва Эрон ўртасидаги кескинликнинг кучайишига жорий йилнинг 4 ноябрида Ямандаги ҳусийлар томонидан Ар Риёд халқаро аэропортига баллистик ракета учиргани сабаб бўлган эди. Ҳусийларнинг Эрон томонидан қўллаб-қувватланиши тахмин қилинади. 

Саудия Арабистони ушбу зарбада Ҳизбуллоҳ ва Эронни айблади. 

Саудия Арабистони ташаббуси билан чақирилган Лига мажлисида Ҳизбуллоҳ жиддий тарзда айбланган. Саудия Арабистонининг Кўрфаз масалалари бўйича вазири Тамар Сабаҳ Ливанга “ё тинчликни ёки Ҳизбуллоҳнинг сиёсий бошқарувида яшашдан бирини танлаши керак”, дея огоҳлантириш берган. 

Араб давлатлари Лигаси доимий равишда масалалар юзасидан баёнот ва резолюциялар берувчи, бироқ ушбу ҳужжатлар фақат қоғоздагина қолиб кетиши билан ажралиб туради.

Маълумот учун, Ҳизбуллоҳ ливанлик шиа мазҳабидаги ҳарбийлашган ташкилот ва сиёсий партия ҳисобланади. Ушбу сиёсий партия Ливанда сиёсий бошқарувда иштирок этади ва Ливан парламентида 20 га яқин депутатлик ўрнига эга. Ливан ҳукуматида эса икки ўринга эга. 

Ушбу ташкилотнинг ҳарбийлашган гуруҳлари дунёнинг қатор мамлакатларида террочи ташкилот сифатида эътироф этилади. Ташкилот сафида 4-5 минг нафар ҳарбийлар борлиги тахмин қилинади.

ЎМИ матбуот хизмати