Cавол: Баъзи инсонлар ўтганларининг қабрлари устига доимий Қуръон тиловат қилиб турувчи чипларни ўрнатиб қўймоқдалар. Шу иш жоизми, ушбу тиловатлардан маййитга савоб етадими?

 Жавоб: Бисмиллаҳир роҳманир роҳийм.

Ушбу саволнинг жавобида иккита муҳим жиҳатни мулоҳаза қилиш лозим. Биринчиси Қуръони каримни улуғлаш ва тиловат қилинганда унга қулоқ тутиш. Иккинчиси тиловатдан маййитларга манфаат етиши.

1. Қуръони карим мўмин-мусулмонларга буюк неъмат ва тенги йўқ инъомдир. Аллоҳ таоло Қуръони каримни бундай сифатлайди: «… Бу (Қуръон) имон келтирадиган қавм учун Роббингиздан кўрсатмалар, ҳидоят ва раҳмат (манбаи)дир»» (Аъроф, 203). Аллоҳ таоло: «Қуръон ўқилганда уни тинглангиз ва сукут сақлангиз! Шояд (шунда) раҳм қилингайсиз!» дейди (Аъроф, 204).

Мазкур оятдан Қуръон тиловат қилинганда тинглаш ва жим туриш вожиб экани маълум бўлади. Каломуллоҳни тафаккур ва хушу билан тинглаш муқаддас динимиз талабидир. Қуръони каримни тинглаш қалбга шифо бўлиб, инсонни тоат-ибодат ва тақвога бошлайди. Натижада банда Аллоҳ таолонинг раҳмат ва мағфиратига эришади. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Ким Аллоҳ таолонинг китобидан бир оят тингласа, унга битта савоб кўпайтирилиб берилади. Ким Қуръон тиловат қилса, унга қиёмат куни нур бўлади”, дедилар” (Имом Аҳмад ривояти).

2. Аҳли сунна вал жамоа эътиқодига кўра тоат-ибодатларнинг савоби марҳумларга етиб боради. Хусусан, марҳумларга Қуръон тиловатининг савобини бағишлаш жоиз ва унинг савоби уларга етиб боради.

Имом Субкий бу хусусда қуйидагиларни айтади: “Қабр устида маълум муддат ёки маълум миқдор қироат қилиб бериш учун ижара келишуви жоиздир. Чунки қироат вақтида раҳмат ёғилгани учун маййит манфаат олади. Қабрдаги маййит бу борада тирик каби бўлади. Унга қироатдан кейин дуо қилинса ёки савобини бағишланса ҳам, бу ишларни қилмаса ҳам Қуръон манфаати етади... Агар савобини бағишласа бу ҳам дуога киради ва ўлик бундан фойда олади”.

Юқоридаги иборалардан қабрдаги марҳумларга тиловат савоби етиб бориши учун тиловат қилувчи киши тиловатнинг савобини унга бағишлаши керак бўлади. Электрон жиҳозлардаги тиловатда эса бу нарса топилмайди. Лекин қабр ёнида тиловат қилинса у ерга раҳмат ёғиши, шу эътибордан қабрдаги маййитга манфаат етиши умид қилинади.

Уламолар бу икки жиҳатни ҳисобга олган ҳолда бу каби жиҳозларни қўйиш Қуръон каримга ҳурматсизлик ҳолатини келтириб чиқармаслиги ҳамда одамларга ташвиш келтирмаслигини шарт қиладилар. Масалан, унинг ёнида қабр кавланса ва бошқа маййит дафн қилинса ёки одамлар зиёрат ёки бошқа юмушлари учун келиб унга қулоқ солмасалар, Қуръони каримни эшитиб жим туриш буйруғига зид иш бўлади. Натижада улар ва бунга сабабчи бўлган инсонлар гуноҳкор бўлиб қоладилар. Бундай ҳолатларда Қуръон тиловат қилиб турувчи жиҳозларни қабр устига қўйиш жоиз эмас. Бунинг ўрнига инсон ўзи тиловат қилиб бағишлаши, имкони бўлса қабристонга бориб, қабрни зиёрат қилгач тиловат қилса, мақсадга мувофиқ бўлади. Шунда ўзи учун ҳам, маййит учун ҳам савоб ҳосил бўлади. Шу мулоҳазалар эътиборидан қабрлар устига бундай жиҳозларни қўйиш тавсия этилмайди. Валлоҳу аълам.

 Ўзбекистон мусулмонлари идораси Фатво маркази.

Имом Бухорий номидаги Тошкент Ислом институтида “Январь – Араб тили ва Балоғат фан ойлиги” муносабати билан 3-курс талабалари ўқиб тугатган “Шарҳи Мулло” китобининг “Хатмул кутуб” тадбири ўтказилди.

Унда Ўзбекистон мусулмонлари идораси раиси ўринбосари, Тошкент Ислом институти ректори Муҳаммадолим Муҳаммадсиддиқов, Диний идора Қуръони карим ва тажвидни ўргатиш бўлими мудири Шайх Алижон қори, устоз-мураббийлар ва талаба-ёшлар иштирок этди.

Илмий-маърифий маросимда сўзга чиққан нотиқлар олийгоҳда халқ орасида “Шарҳи Мулла” номи билан машҳур бўлган китоб бўйича ҳам талабаларга шаҳодатнома бериш анъанаси йўлга қўйилгани, мазкур асар Ислом илмларини ўрганишда араб тилига оид таянч манба экани, Ибн Ҳожибнинг Кофия китоби матнига ёзилган шарҳлардан бири Абдураҳмон Жомийнинг “Фаваидуз зияиййа” китоби Тиллар кафедраси Араб тили ўқитувчиси Улуғбек Ҳасанов устозлигида 3-курс талабаларига 2 йил мобайнида ўқиб хатм қилинганига алоҳида эътибор қаратишди.

Тадбир давомида 3-курс талабалари “Шарҳи Мулла”нинг охирги саҳифаларини ўқиб хатмни якунлади. Сўнг 30 нафар толиби илмга ижоза шаҳодатномалари топширилди.

Шундан сўнг Муҳаммадолим домла талабаларга илм беришдаги меҳнатларини қадрлаб, институтда хатми кутуб ривожига қўшган ҳиссаси учун Тиллар кафедраси ўқитувчиларига ҳомийларнинг 1,5 миллион сўмлик ваучерларни ҳадя қилди. Шу билан бирга, “Шарҳи Мулла” китобини хатм қилишда фаоллик кўрсатган 16 нафар талабага эсдалик совғалари топширилди.

Тадбирга мазмунли маърузаси билан файз бахш этган Шайх Алижон қорига ташаккурнома тақдим қилинди.

Якунда устозлар хатми кутуб борасида фикр-мулоҳазаларини билдириш асносида Ҳақ таолодан талабаларнинг илм йўлидаги ҳимматларига баракалар сўраб хайрли дуолар қилишди.

Ўзбекистон мусулмонлари идораси

Матбуот хизмати

Cавол: Мен витр намозини кечани охирида ўқиётган эдим, учинчи ракъатга турганимда, бомдод намозига азон айтилди. Менинг витр намозим дуруст бўладими ёки қайтадан ўқийманми?

Жавоб: Бисмиллаҳир роҳманир роҳийм.

Шу ҳолатда ўқилган витр намози дуруст ҳисобланади. Бу ҳақда манбаларда бундай зикр қилинган: “Вақтлик намозни ўқиб турганида, ушбу намознинг вақти чиқиб кетса, намоз бузилмайди. Шуниси энг тўғрисидир.  Ушбу намоз адо, яъни вақтида ўқилган бўлади, қазо қилинган бўлмайди. “Зоҳидийнинг қазо боби”да энг тўғри гап шудир дейилган. Аммо бундан бомдод намозини ўқиётганида вақтнинг чиқиши мустасно бўлиб, зеро, у ҳолатда бомдод намози бузилади” (“Жомиъур-румуз” китоби).

Шунга кўра, бир фарз ёки вожиб намозини ўз вақтида ўқиб турганида, мазкур намознинг вақти чиқиб кетса, ушбу намоз бузилмайди ва ўз вақтида ўқилган ҳисобланади. Фақат тўртта ҳолат бундан истисно қилинган:

1. Бомдод намозини ўқиётганида, қуёш чиқиб қолса. Чунки бу ҳолатда бир намознинг вақти тугаб, иккинчи намознинг, яъни пешиннинг вақти кирмайди;
2. Жума намозини ўқиётганида, асрнинг вақти кирса, ушбу жума намози бузилади. Чунки жума намозининг шартларидан бири пешиннинг вақтидир. Қачонки, жумани ўқиб тугатмасидан олдин, пешиннинг вақти чиқиб кетса, жума бузилади ва унга пешинни қазосини ўқиш вожиб бўлади;
3. Соҳиби узр киши фарз намозларидан бири ёки витрни ўқиб турганида, мазкур намознинг вақти чиқиб кетса, унинг намози бузилади. Зеро, соҳиби узрнинг таҳорати фарз намозининг вақти чиқиши билан синади. Шунинг учун унинг намози ҳам фосид бўлади;
4. Ийд намозини ўқиб турганида завол пайти кирса, намоз бузилади.

Ушбу тўртта ҳолатдан ташқари ҳолларда бир фарз ёки вожиб намозини ўқиб турса, мазкур намознинг вақти чиқиб кетса, ушбу намоз дуруст ва ўз вақтида ўқилган саналади. Аммо шуни ҳам таъкидлаш жоизки, намозни узрсиз охирги вақтига қадар кечиктириш гуноҳ саналади. Ҳар бир намозни ўз вақтида ўқиш фарздир. Валлоҳу аълам.

 Ўзбекистон мусулмонлари идораси Фатво маркази.

Мактаб даврида кўпчилик қизлар севги-муҳаббат дардига мубтало бўлишади. Ачинарлиси, бу “дард” йигит-қизларни илм олишдан чалғитиб қўяди. Ундан ҳам ёмони кўп ҳолатларда бу “муҳаббат қиссалари”нинг охири хайрли бўлмайди.

Биз ҳам мактабда юкори синфларда, ундан кейин коллежда ўқиган пайтимиз синфимиздаги қизларни сўраб келадиган йигитлар кўп бўларди. Энг асабни бузадигани уларнинг дарс маҳалида, дарсни бўлиб, қизларни чақиришлари эди. Бу устозларнинг ҳам жаҳлини чиқарарди. Лекин дугоналарим ичида ҳамма мени сўраб келадиган “севгилим”га ҳавас қилишарди. Чунки уларни охири барибир ташлаб кетадиган, ёлғончи йигитлар сўраб келишса, мени сўраб келадиганим отам эдилар.

Бирорта дугонамнинг дадаси мактабга менинг дадамчалик кўп келмасди. Дадам танаффус пайтлари келиб мени мактабимиз ташқарисига олиб чиқар, жазирама кунларда менга муздек шарбатлар олиб берардилар. Кейин қўнғироқ чалиниши билан харажатларимга етарли пул бериб мактабга киргазиб юборардилар. Синфга қўлимда пул ва ширинликлар билан кириб борарканман, кўпчилик дугоналарим менга ҳавас кўзлари билан қарашарди.

Дугоналарим гоҳида ўзлари учрашадиган йигитларининг сифатларини, минадиган машиналарини айтиб мақтаниб қолишарди. Шундай пайтларда мен дадам ҳақларида гапириб мақтанардим. Улар йигитлари ҳақида уйдагилари билиб қолишидан доим қўрқувда, улар ҳақида гапиришдан доим хавотирда юришарди. Мен эса, ўз “йигит”им ҳақида гапиришдан доим хотиржам эдим. Қолаверса улар йигитларини ташлаб кетишидан қўрқишарди. Мен эса, доим ёнимда бўладиган садоқатли ва вафодор “севгилим” борлигидан фахрланардим. Мен улардан кўра ўзимни анча бахтиёр ҳис қилар эдим.

Отам раҳматликнинг елиб-югуришлари, менга бўлган эътиборлари, ғамхўрликлари сабаб ўсмирлик пайтимда, то турмушга чиқиб кетгунимча бирор йигитга қарамадим. Бирор йигит билан гаплашиш ҳақида ўйлаб ҳам кўрганим йўқ. Йиллар ўтиб билдимки, отам ҳамма ҳаракатларини менинг иффатимни, ор-номусимни сақлаш учун, мени чиройли ҳолатда турмушга бериш учун қилган эканлар. Ҳамма қизларнинг ҳам отаси менинг падарим каби бўлишини хоҳлардим...

Доктор Абдуллоҳ Муҳаммад Абдулмуътининг
"Фарзанд тарбиясида 700 та сабоқ" китобидан
Ғиёсиддин Ҳабибуллоҳ, Камронбек Ислом таржимаси.

Кечирувчанлик руҳга дори ва баданга роҳатдир. Қалбларни ёритувчи эзгулик шуълалари айнан кечиримлиликдан порлайди. Оғриган чеҳраларга розилик табассуми билан боқсангиз, улар ёришади, шод бўлади.

Гоҳида сизга ёмонлик қилган одамни кечириш қийиндек кўринади, у хоҳ дўстингиз, яқинингиз бўлсин, хоҳ ишдаги ёхуд дарсдаги шеригингиз бўлсин. Кечириб юбориш сизни ҳиқду адоват туйғуларидан халос этиб, ўрнига роҳат ва хотиржамлик каби ширин туйғуларни олиб келади.

Кечирувчан бўлиш асло ҳурматингизни йўқотишингизни англатмайди, ҳақларингиздан кечганингизни ҳам ёки хорликка рози бўлганингизни ҳам билдирмайди. Бунинг тамоман акси!

Бошқаларнинг айбига кўз юмиш роҳат ва хотиржамлик эшикларини очади ҳамда муҳим ишларга қўл уришингизга имкон яратади. Одамларнинг ёмонлигини, ҳар хил гап-сўзларини ўйлаб, сиқилиб юрмайсиз.

Имом Шофеий раҳимаҳуллоҳ бир шеърида шундай дейди:

Узоқ бўлгач кек-адоват таъмидан,

Халос бўлдим душманчилик ғамидан.

Қалбингизни мусаффо айланг, уни гина-адоват ҳисларидан покланг, бундай ёмон туйғулар қалбингизга ўрнашишига қўйиб берманг!

Кимда-ким сизга нисбатан хатога йўл қўйса, ҳаққингизни поймол қилса, унинг яхши хулқларини, олий сифатларини ёдга олинг. У билан ўтган яхши хотираларни, сизга берган ёрдамларини эсга олинг. Бу уни кечиришингизда, унга яна бир бор имконият беришингизда сизга қўл келади!

У билан ўртангизда бўлган можаронинг тафсилотларини ўйлаб, вақтингизни кетказманг. Зеро бу муаммони ҳал қилиб бермайди, уни чигаллаштиргани қолади.

Кимдир сизни танқид қилса, мавзуни шахсиятга бурманг, масалага эътибор қаратинг ва фикрингизни унга очиқ-равшан тушунтириб беринг.

Ғазаб билан ҳукм қилманг, чунки ғазаб ўз фикрингизни тўғри, бошқаларнинг фикрини хато деб билишга олиб боради.

Ғонидий айтади: “Биз шахсларга душман эмасмиз, хатоларга душманмиз”.

Кечирувчанликни оналардан, оталардан, жуфти-ҳалолларимизнинг муҳаббатидан, дўстларимизнинг вафосидан ўрганишимиз мумкин. Улар дунёни шодлик ва саодатга тўлдирадилар. Одамлар орасида меҳр-муҳаббатни ёядилар.

Яна шуни билингки, яхши одамлар келишмовчилик бўлган пайтда жаҳл устида қўпол гапларни гапириб, қасд олишни ваъда қилишлари мумкин, лекин қасд олишга фурсат бўлганда қалблари юмшаб: “Ким афв этиб ислоҳ қилса, унинг ажри Аллоҳнинг зиммасидадир” (Шўро сураси, 40-оят), деб айтадилар.

Яратувчимиз Аллоҳнинг кечиримиданда каттароқ кечирим борми?! “Авф этсинлар, ўтиб юборсинлар. Аллоҳ сизларни мағфират қилишини хуш кўрмайсизларми?! Аллоҳ ўта мағфиратли, ўта раҳмли Зотдир” (Нур сураси, 22-оят).

Доктор Ҳассон Шамси Пошонинг "Метин қоялар" китобидан

Ғиёсиддин Ҳабибуллоҳ, Неъматуллоҳ Исомов таржимаси.