Абу Абдуллоҳ Муҳаммад ибн Абдуллоҳ ибн Ҳамдавайҳ ибн Муҳаммад ибн Наъийм Зобий Найсобурий ҳижрий 359 йилда Найсобур (ҳозирда Эроннинг Машҳад шаҳри ғарбида жойлашган шаҳар)да таваллуд топди.

Илк диний сабоқларни отасидан, сўнгра амакисидан олди. Кейинчалик, Ироқ Ҳижоз, Хуросон ва Мавороуннаҳрга илм олиш мақсадида сафар қилди. У ерларда икки мингга яқин устозлардан илм олди, ҳадислар тўплади.

Абу Саҳл Саълукий, Абу Бакр Аҳмад ибн Сулаймон, Абулаббос, Даълажа ибн Аҳмад, Ибн Аҳзом, Абу Али Насобируй, Дорақутний каби йирик уламолардан ҳадис илмини эгаллади. Ўз навбатида Имом Байҳақий, Абулфаттоҳ ибн Абулфаворис, Абу Зарр Ҳиравий, Абу Солиҳ Ҳиравий каби забардаст шогирларга устозлик қилди.

Ўз юрти – Найсобурга қайтиб, у ерда қозилик билан шуғулланди. Шунинг учун уни Ҳоким деб аташган. Бошқа шаҳар қозилари агар бирор қийинчиликка дуч келишса, Имом Ҳокимга мактуб ёзиб, шу ишнинг ҳукмини сўрардилар. Кейин жавобга қараб ҳукм қилардилар. Аммо Имом Ҳоким бир муддат илм эгаллаш ва асарлар ёзиш мақсадида қозиликни тарк қилди.

Имом Ҳоким раҳимаҳуллоҳ умрининг асосий қисмини ҳадис илмини ўрганишга бағишлади. “Илал”, “Амолий”, “Фавоидул шуйух”, “Маърифат улум ал-ҳадис”, “Тариху уламои Найсобур”, “Мадхалу ила илми ас-саҳиҳ”, “Мустадрак ала саҳиҳайни”, “Мусталаҳ ал-ҳадис” ва бошқа кўплаб асарлар ёзди, 1500 жуздан ортиқ катта илмий-маънавий мерос қолдирди.

Ҳоким Найсобурий раҳматуллоҳи алайҳ “Маърифат улум ал-ҳадис” (“Ҳадис илмларини билиш”) асарида бир қатор ишончли ровийлар томонидан ривоят қилинган, аммо заиф ва нуқсонли деб билган ҳадисларни келтириб, “ҳадислардаги ёлғонни аниқлаш учун иснодни чуқур таҳлил этиш керак”, деб ёзади. Олимнинг ҳадис соҳасида ёзган асарлари мазкур йўналишда тадқиқотларнинг ривожланишига туртки бўлди.

Имом Ҳоким раҳимаҳуллоҳнинг юксак илмий салоҳиятини бир қанча олимлар эътироф, мадҳ этганлар. Жумладан, Ибн Халликон: “Имом Найсабурий ўз даврининг имоми, қатор китоблар муаллифи, ҳадис ва фиқҳ олимларидан эди”, деган.

Абу Ҳозим айтадилар: “Найсобурда Муслим ибн Ҳажжождан кейин ҳадис илмида энг машҳури Имом Ҳоким эди. Ҳижоз, Шом, Ироқ, Тобаристон ва Хуросонда унга тенг келадиган олим топилмаган”.

Ҳофиз ибн Касир: “Имом Ҳоким омонатдор, хотираси мустаҳкам ва тақводор муҳаддис эди”, деган.

Муҳаддис Имом Ҳоким раҳимаҳуллоҳ ҳижрий 405 йили вафот этди.

Имом Ҳоким ривоят қилган ҳадислардан намуналар:

Абдуллоҳ ибн Амр ибн Ос розияллоҳу анҳумо ривоят қилади. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Аллоҳ таоло ризоси ота-она розилигида бўлади. Ота-она ғазаб қилганга Аллоҳ ҳам ғазаб қилади”, дедилар (Имом Ҳоким ривояти).

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Инсонларни жаннатга энг кўп киритадиган нарса тақво ва гўзал хулқдир”, деганлар (Имом Ҳоким ривояти).

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Сизларнинг яхшиларингиз – узоқ умр кўриб, кўпроқ яхши амаллар қиладиганларингиздир”, деганлар (Имом Ҳоким ривояти).

Даврон НУРМУҲАММАД

Муҳтож миллионлаб одамлар учун қиш соғ-омон қолиш учун жиддий курашни билдиради. Айниқса, пандемия пайтида. Шу сабабли, бу йил ислом хайрия ташкилотлари йил давомида иссиқ кийимларга муҳтож бўлганларга ёрдам кўрсатиш бўйича ўз кампанияларини бошлади. Қишки ёрдам биринчи навбатда Афғонистон, Бангладеш, Ливан, Босния, Иордания, Мўғулистон, шунингдек, Покистон, Яман, Туркия, Косово ва Грецияда, лекин, айниқса, совуқдан азият чекаётган қочқинлар лагерларидаги муҳтожларга қаратилган.
"Биз бу йил турли мамлакатлардаги муҳтож одамларни қамраб олишни истаймиз", дейди Hasene турк хайрия ташкилоти раиси Месуд Губаҳар. Адёл, кийим-кечак, кўмир ва иситиш каби асосий эҳтиёжлардан ташқари, озиқ-овқат ёрдами тақсимланади. Ливандаги қочқинлар лагерлари иситиш учун ёқилғи билан қўллаб-қувватланади. Islam.ru маълумотларига кўра, Мўғулистон учун кўмир билан ёрдам бериш режалаштирилган. "Совуқ кунларда илиқлик улашинг" шиори остида Осиё, Африка, Европа ва Болқондаги муҳтож одамларга қишки ёрдам доирасида қишки кийим-кечак, печка, кўрпача ва ўтин кўринишидаги ёрдам кўрсатилади.

Ўзбекистон мусулмонлари идораси матбуот хизмати

1-қисм, 2-қисм 

Имом Термизий ва Ибн Можа раҳматуллоҳи алайҳумо ривоят қилган ҳадисда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Ўз хатосини англаб, тортишувни тарк қилган кишига Аллоҳ жаннат ўртасида бир қаср бино қилади. Ҳақ бўлатуриб, тортишувдан ўзини тийганга эса, жаннатнинг энг юқорисидан қаср қуради” деб марҳамат қилганлар.

Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳадисларида “Сендан маслаҳат сўраган кишига тўгри (йўл) кўрсат, акс ҳолда, унга хиёнат қилган бўласан” ҳамда “Яхшиликка ундовчи одам, яхшилик қилган кабидир”, деб таъкидланган.

Ибн Можа раҳматуллоҳи алайҳ ривоят қилган ҳадисда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Кимга илмсиз равишда фатво берилса, бунинг гуноҳи фатво берган кимсага бўлади. Кимки ўз биродарига тўғрилик бошқа тарафда эканини била туриб, бошқа бир ишни кўрсатса, батаҳқиқ, унга хиёнат қилган бўлади”, дедилар.

Имом Доримий раҳматуллоҳи алайҳ ривоят қилган ҳадисда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Фатвога журъатли бўлганингиз, дўзахга журъатли бўлганингиздир”, дедилар.

Юқоридаги ҳадиси шарифларга яна бир бор эътибор қаратадиган бўлсак, фатво ва унга оид масалалар ўта масъулиятли иш эканини билиш билан бирга, фатво бериш инсоннинг дунё ва охиратдаги мақомининг қандай бўлишини ҳам белгилаб берувчи ўта нозик омонат – вазифа экани маълум бўлади.

Шайх Рамазон Бутий раҳимаҳуллоҳ эса: “Ҳукм чиқариш илми тиббиёт илми кабидир. Мабодо бировнинг фарзанди оғир касалга чалиниб қолса, у тегишли ташхис қўйиш ва фарзандини даволаш учун тиббиётга оид китобларни титадими ёки малакали шифокорнинг олдига борадими? Тўғрисини айтганда, унинг эси жойида бўлса, кейинги йўлни танлайди! Динда ҳам худди шундай! Аслида бу тиббиётдан ҳам муҳимроқ, шунингдек, қамрови жиҳатидан хавфлироқдир!”, деб таъкидлаганлар.

Хулоса ўрнида айтишимиз лозимки, барча масалаларда, жумладан, оятлар тафсири, ҳадислар шарҳи ва фатволар каби барча масалаларда ҳам мусулмоннинг дунё ва охират ҳаёти учун хайрият ва эзгулик асос қилиб олиниши зарур.

Қуръони карим оятларини ва ҳадисларнинг асл мазмунидан бехабар, уларни ўзи билганича ғаразли талқин қиладиганларга эргашмаслик зарурлигини ҳеч қачон ёддан чиқармаслик муҳимдир. Шу билан бирга, Қуръони карим, ҳадиси шариф ва фатво каби катта омонатлардан кимнингдир ёки муайян бир сиёсий тоифанинг манфаатлари йўлида фодаланиш ҳам катта ҳиёнат ва омонатни зое қилиш эканини англашимиз ва ўзаро бу омонатни етказишимиз бугунги куннинг муҳим талабидир.

Манбалар асосида

Акмалхон Ахмедов тайёрлади

ОЗ-ОЗ ЎРГАНИБ ДОНО БЎЛУР...

*   *   *

Заҳируддин Муҳаммад Бобур хазиналари

*   *   *

МУБАЙЯН ВА НАСРИЙ БАЁНИ

*   *   *

ИЙМОН-ЭЪТИҚОД  КИТОБИ

*   *   *

НАЗМ

Бешинчи муъман биҳнинг шарҳи

Яна охир кунининг иймони,

Будур, айтай, эшитингиз они.

Бурноғи манзил анда гўрдурур,

Гўр элидин Худой сўрдурур.

Ул сўриқчи икки фариштадур,

Ким, бурун бўлди отлари мазкур.

Дер, Худойинг, пайғамбаринг кимдур?

Динингу роҳу раҳбаринг кимдур?

Гар жавобини басавоб дегай,

На алам кўргайу на ғусса егай.

Қабрини кенг Худой қилғай анга,

Равзан учмоқ сари очилғай анга.

Кеча-кундуз анга аён бўлғай –

Ким, ери равзада қаён бўлғай.

Гар жавобини яхши айтмаса,

Тенгри анинг сариға қайтмаса,

Бошиға оҳанин чумоқ егай,

Роҳату айши ал-фироқ, дегай.

Унини топқонида гурз асари,

Эшитур ғайри одамий-парий.

Гар парию башар эшиткайлар,

Ғуссадин  жонларин  эриткайлар.

Қабр ул навъ зўр ила сиққай,

Бир-бирига сўнгакларин тиққай.

Равзан ўлғай анга сақар сариға,

Юз туман ранжу шарар сариға.

Ерини дўзах ичра кўргай ул,

Гаҳ ўту гаҳ ях ичра кўргай ул.

НАСРИЙ БАЁН

Иймон келтириш шарт бўлган бешинчи нарсанинг шарҳи

(Иймоннинг бешинчи шарти)

Яна охират кунига ишонмоқ шартдир, мен айтайин, сиз буни эшит(иб эслаб қол)инг.

Охиратнинг  биринчи  манзили  қабрдир.  Қабр  аҳлини Аллоҳ таъоло (икки фаришта орқали) сўроқ қилдиради. Сўрайдиган у зотлар эса икки фариштадирки, олдинроқ номлари (Мункар ва Накир деб) зикр қилинди.

Улар: “Раббинг ким? Пайғамбаринг ким? Дининг қайси?  Йўлинг қайси ва раҳбаринг ким? (Қибланг қаер?)” деб сўрайдилар.  Агар  киши  жавобини  тўғри  айта  олса,  у  на  алам-азоб кўради, на ғам-ғусса чекади.

Аллоҳ қабрини унга (кўзи етадиган жойгача) кенг қилиб қўяди ва жаннат сари (жаннатдаги манзилини кўриб туриши учун) унга қабрдан бир дарча очиб қўйилади. Ҳар кеча-кундуз  унга  жаннатдаги  жойи  қаерда  эканлиги  аён  бўлиб туради.

Агар  (қабрдаги одам икки фаришта сўроғига) жавобини  яхши  айта  олмаса,  Аллоҳ  у  томонга  қайтмаса, яъни  ундан  юз  ўгирса,  у  бошига  темир  гурзидан  зарбалар  ейди. Раҳмати ва яхши ҳаёти унга ал-фироқ (ал-видо) дейди.  (Чумоқ  – олти қиррали темир гурзи. – “Ғиёс ул-луғот”)

Гурзи асари етиб, у доду фарёд қилганида, унинг фиғону ноласини одамзод ва жин қавмидан бошқа барча мавжудоту махлуқот эшитади. Агар уни жин қавми ва одамзод қавми эшитса эди, ғуссадан (қайғудан) жонлари эриб кетар эди.

Қабр уни куч билан шу қадар қаттиқ қисадики, ҳар қисганида суякларини бир-бирига киритиб юборади. Унга дўзахдаги жойи томон, юз минг азоб ва олов-аланга томон бир дарча очиб қўйилади. У  дўзах  ичидаги  ўз  жойини  гоҳ  олов,  гоҳ  муз  ичида  кўриб туради.

Насрий баён ва шарҳ муаллифи:

Мирзо КЕНЖАБЕК