بسم الله الرحمن الرحيم

اَلْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي حَقَّقَ الْحَقَّ بِالْحَقَّ وَأَذْهَبَ الْبَاطِلَ بِالْحَقِّ وَالصَّلاَةُ وَالسَّلاَمُ عَلَى رَسُولِهِ مُحَمَّدٍ

وَعَلَى آلِهِ وَصَحْبِهِ أَجْمَعِيْنَ، أَمَّا بَعْدُ

ТЎҚИМА ҲАДИС ВА АСОССИЗ РИВОЯТЛАР КЕЛТИРИШНИНГ ХАТАРИ     

Муҳтарам жамоат! Динимиздаги ҳар бир ҳукм ва ҳар бир сўзнинг суянадиган асоси бор. Бу асос – Қуръони карим, саҳиҳ ҳадислар ва шу иккисидан пайдо бўлган далиллардир. Шу сабабли минг йиллардан бери шариатимиз ўзининг таъсирчанлиги, яшовчанлигини йўқотмай келмоқда ва динимизга ўнглаб бўлмайдиган даражада хурофотлар аралашиб кетишидан сақланмоқда. Мабодо, динимизга инсонлар томонидан баъзи бир асоссиз маълумотлар киритилса ҳам, юқоридаги ишончли манбалар ёрдамида тўқилган гап-сўзлар тезда фош бўлади. Аллоҳ таоло Қуръони каримда асоссиз маълумотларга таяниш номаъқуллиги ҳақида шундай дейди:

وَإِذَا قِيلَ لَهُمُ اتَّبِعُوا مَا أَنْزَلَ اللَّهُ قَالُوا بَلْ نَتَّبِعُ مَا أَلْفَيْنَا عَلَيْهِ آَبَاءَنَا أَوَلَوْ كَانَ آَبَاؤُهُمْ لَا يَعْقِلُونَ شَيْئًا وَلَا يَهْتَدُونَ

яъни: “Уларга (мушрикларга): «Аллоҳ нозил этган нарсага (оятларга) эргашингиз!» – дейилса, улар: «Йўқ, биз ота-боболаримизни не узра топган бўлсак, ўшанга эргашамиз», – дейдилар. Ота-боболари борди-ю, ҳеч нарсага ақллари етмайдиган ва тўғри йўлдан юрмайдиган бўлган эсалар-чи?!” (Бақара сураси 170-оят).

Ҳадиси шарифда эса киши эшитган ҳар бир гапини гапиравериши гуноҳкор бўлишига етарли экани айтилган. Айниқса, айтилаётган гап динга алоқадор бўлса, масъулияти янада ошади. Пайғамбаримиз саллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дейдилар:

كَفَى بِالْمَرْءِ إِثْمًا أَنْ يُحَدِّثَ بِكُلِّ مَا سَمِعَ

  (رَوَاهُ الامَامُ مُسْلِمٌ عن أبي هريرة رضي الله عنه)

яъни: “Кишига гуноҳ бўлиши учун эшитган нарсасини гапиришининг ўзи кифоядир”, – дедилар” (Имом Муслим ривоятлари).

Дин мавзусида бирор гапни айтиш Аллоҳ ва Расули тарафидан гапириш ҳисобланади. Бу ишда ўта эҳтиёткор бўлиш керак.

Пайғамбаримиз алайҳиссаломдан кейин бу борада саҳобалар ажойиб ўрнаклар кўрсатишди. Хусусан, Қуръони каримни китоб ҳолига келтиришда, ҳазрати Умар ва Зайд ибн Собит разияллоҳу анҳумо масжид эшигида туришди, Қуръон оятларини бирор нарсага ёзиб қўйган киши ўзи билан яна бир гувоҳни олиб келар, тўртовлари ҳа, бу Қуръондан, деб иттифоқ қилмагунларича у оят Қуръонга ёзилмас эди.

Ҳадиси шарифларни ривоят қилишда ҳам саҳобалар ниҳоятда эҳтиёткор эдилар. Бирорта ортиқча сўз қўшилишидан ҳам улар хавотир олишарди. Ҳадис айтишнинг масъулиятини кўрсатиш учун бир икки марта ҳазрати Умар ҳадис айтган саҳобалардан гувоҳ талаб қилдилар.

Ҳадис айтишдаги омонатдорлик кейинги даврларда ҳам давом этди. Имом Бухорий, Имом Муслим, Имом Абу Довуд, Имом Термизий раҳматуллоҳи алайҳим ва бошқа муҳаддислар саҳиҳ ҳадис китобларига ўзларига етиб келган ҳадисларни текшириб, Пайғамбаримизгача ишончли ровийлар занжири етиб борган бўлса, уни ёзиб қўйганлар. Ишончсиз, тўқима ҳадисларни қабул қилмаганлар, китобларига киритмаганлар.

Асоссиз диний маълумотларни тўқиб ёки аслини суриштирмай гапириш Аллоҳ ва Унинг Расулига ёлғон тўқиш бўлади. Бу ҳақида эса Аллоҳ таоло Қуръони каримда шундай деган:

وَمَنْ أَظْلَمُ مِمَّنِ افْتَرَى عَلَى اللّهِ كَذِبًا أُوْلَئِكَ يُعْرَضُونَ عَلَى رَبِّهِمْ وَيَقُولُ الأَشْهَادُ

هَؤُلاء الَّذِينَ كَذَبُواْ عَلَى رَبِّهِمْ أَلاَ لَعْنَةُ اللّهِ عَلَى الظَّالِمِينَ

яъни: “Аллоҳга нисбатан ёлғон тўқиган кимсадан кўра золимроқ ким бор? Ана ўшалар Роббларига рўбарў қилинурлар ва гувоҳлар айтурлар: «Манавилар Роббларига нисбатан ёлғон гапирганлардир. Огоҳ бўлингким, Аллоҳнинг лаънати золимларгадир” (Ҳуд сураси 18-оят).

Аслини олганда, ёлғон катта гуноҳ. Энди ўша ёлғон улуғ Зотнинг – Аллоҳ таолонинг шаънига айтилса, яна ҳам катта гуноҳ бўлади.

Пайғамбаримиз саллаллоҳу алайҳи васалламга нисбатан ёлғон тўқиш, у киши айтмаган гапни айтди, қилмаган ишни қилди, дейиш ҳам улкан гуноҳ. Бу ҳақида У Зот алайҳиссалом шундай деганлар:

إِنَّ كَذِبًا عَلَيَّ لَيْسَ كَكَذِبٍ عَلَى أَحَدٍ مَنْ كَذَبَ عَلَيَّ مُتَعَمِّدًا فَلْيَتَبَوَّأْ مَقْعَدَهُ مِنَ النَّارِ

(رَوَاهُ الإِمَامُ البُخَارِيُّ عَنْ سَعِيدِ بْنِ زَيْدٍ رَضِيَ اللَّه عَنْهُ)

яъни: “Менинг номимдан айтилган ёлғон бошқа бир киши номидан уйдирилган ёлғон каби эмасдир. Кимки менинг номимдан қасддан ёлғон тўқиса, жаҳаннамдаги жойини тайёрлайверсин!” (Имом Бухорий ривоятлари).

Уламолар ёлғон ҳадислар тўқилишига: исломга зарар етказиш, ўз мазҳабига ён босиш, ҳокимларга тилёғламалик қилиш, мол-дунёга эришиш, шуҳрат қозониш ва ҳоказо бир қанча омиллар сабаб бўлганини айтишган. Ҳозиргача бир қанча олимлар тўқима ҳадисларни фош қиладиган китоблар ёздилар ва мусулмонларни бундай фитналардан огоҳ этдилар.

Кейинги пайтларда оммалашган нотўғри ҳаракатлардан бири динга даъват қилиш, одамларни савобли амалларга қизиқтириш ва охиратдан қўрқитиш маъносида турли тўқима ҳадис, ёлғон хабар, расм, аудио ва видеохабарлар тарқатишдир. Бу нарса, айниқса, чек-чегараси бўлмаган ижтимоий тармоқларда кўпроқ кузатилади. Масалан, кейинги йилларда жуда кенг тарқалган ёлғон хабарларга: Маккалик Шайх Аҳмаднинг мусулмонларни дўзахга кираётганини туш кўриши; Рамазоннинг қачон бошланишини биринчи хабар берган кишининг жаннатга кириши; Рамазоннинг охирги жумасида жума ва аср намозлари ўртасида 4 ракат намоз ўқилса, 400 йиллик қазо намози ўрнига ўтиши; Рамазон ойи жума куни бошланса, 15-кунида даҳшатли қичқириқ келиши; Қуёшдан “эртага жавоб берасизлар”, деган овоз келиши; саҳрода Пайғамбар гули 400 йилда бир гуллаши ва у вақтда салавот айтиш кераклиги ва ҳоказо ёлғон-тўқима хабарларни мисол келтириш мумкин. Янаям хатарли жойи бу ёлғон хабарларнинг охирида хатни 10-20 кишига тарқатиш шартлиги, ким тарқатса, иши юришиб кетиши, ким тарқатмаса, фалокатга учраши билан таҳдид қилинган, одамларнинг эътиқодига нотўғри тушунчалар киритишга ҳаракат қилинган. Ваҳоланки, бизга етадиган яхшилик ва ёмонлик, фойда ва зарар Аллоҳ таолонинг хоҳиш иродаси билан бўлади, У Зот хоҳламаса, бандага қилчалик зарар етмайди!  

Ҳурматли жамоат! Мавжуд уйдирма ҳадисларга назар ташласак, уларнинг бир қисми Ислом динига зид, мантиқсиз, кулгили ифодалар, бир қисми эса, исломий тамойилларга мос, фойдали сўзлар эканига гувоҳ бўламиз. Лекин маъноси қандай бўлишидан қатъи назар, бундай уйдирма сўзларга ҳадис дея амал қилиш, Пайғамбаримиз саллаллоҳу алайҳи ва салламга боғлаш жоиз эмас, гуноҳ ишдир. Уйдирма ҳадисларга мисоллар: “Шубҳасиз, гул пайғамбарнинг теридан яратилган” (Саховий, 159). “Гўзал юзга боқиш ибодатдир” (Али ал-Қорий, “Асрорул-марфуа” китоби, 355).

Диний мазмунга эга бўлган маълумотларни нашр этиш ва тарқатишда, албатта, мутахассис мусулмон уламоларининг хулосасини олиш жуда ҳам зарур. Чунки ҳозирги кунда интернетда сон-саноқсиз сайт ва телеграм каналлар фаолият кўрсатади, номига қаралса, диний мазмунда, жарангдор. Лекин ичидаги маъумотларга қаралса, росту ёлғон, ишончлию ишончсиз гаплар аралашиб кетган. Уни билимдон мутахассисдан бошқалар ажратиб олиши жуда қийин. Бу каналларнинг фойдасидан зарари кўпроқ. Чунки бир челак сувни бир томчи нажосат нопок қилади. Ижтимоий тармоқларда Ўзбекистон мусулмонлари идорасига қарашли Муслим.уз ва 50 дан ортиқ ҳамкор сайтлар, фейсбук, телеграм, ютуб каналлари фаолият кўрсатмоқда. Ватандошларимиз ижтимоий тармоқларда мана шулардан бемалол фойдаланишлари мумкин. Бундай қилишлари динларини саломат сақлаш учун зарур чорадир.

Муҳтарам жамоат! Суҳбатимиз давомида сўнги пайтларда кўп такрорланиб қолган ақидага оид бир нозик масала борасида давом эттирамиз. У ҳам бўлса, ҳозирги баъзи тоифаалар томонидан тез-тез қўзғалётган “Аллоҳ таоло осмонда дейиш, яъни Уни бирор маконда жойлашган деб эътиқод қилиш”, ҳақида. Аслида, ушбу масала бир неча ўн йиллардан бери қўзғатилмас, омма халқ орасида тарқатилмас эди. Лекин, минг афсуслар бўлсинки, айрим тоифалар тарафидан, мўмин-мусулмонларнинг ўртасига низо, хусумат келтириб чиқариш учун турли нотўғри маълумотлар тарқатилмоқда. Ҳар биримиз бу каби хассос ва нозик эътиқодий масалаларни аввалги уламоларимизнинг илмий манҳажи асосида пухта тушуниб олсак, мақсадга мувофиқ бўлади.

Аллоҳ таоло осмонда дейиш ёки бирор жойда ўрнашган деб эътиқод қилиш мутлақо жоиз эмас. Чунки осмонни ҳам, маконни ҳам У зотнинг Ўзи яратган. Пайғамбаримиз алайҳиссалом ўзларининг ҳадисларидан бирида шундай деганлар:

كَانَ اللَّهُ، وَلَمْ يَكُنْ شَىْءٌ قَبْلَهُ

яъни: “Аллоҳ таоло бор эди, ундан бошқа ҳеч нарса бўлмаганди” (Имом Бухорий ривояти).

Маконга жойлашиш яратилган нарсаларнинг сифати ҳисобланади. Яъни, ҳар бир яралмиш борки, катта ёки кичик ўрин эгаллайди. Аллоҳ таоло эса бундан пок ва олийдир.

Ушбу тоифалар томонидан ўз даъволарига келтирадиган энг асосий далиллардан бири “Жория ҳадиси” номи билан машҳур бўлган ҳадиси шариф бўлиб, ушбу ҳадиси шарифни илмий омонатдорлик ила ўрганиб чиқсак, уларнинг даъволари пуч экани маълум бўлади.

Муовия ибн ал-Ҳакам ас-Суламий разияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: “У Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи васалламдан ўз жорияси (чўриси) ҳақида сўраб: Эй Аллоҳнинг Расули уни озод қилайми?, деди. Расулуллоҳ алайҳиссалом: “Уни (ҳузуримга) олиб кел”, дедилар. Жория олиб келинди. У зот унга қарата: “Аллоҳ қаерда?” дедилар. У: Осмонда деди. У зот: “Мен кимман?” дедилар. У: “Сиз Аллоҳнинг расулисиз”, деди. У зот: “Уни озод қил, у мўминадир”, дедилар”.

Биринчидан: Ушбу ҳадис матни ровийлар томонидан турли фарқлар билан ривоят қилинган. Буни биринчилардан бўлиб, Имом Баззор ва Имом Байҳақий каби буюк муҳаддислар айтиб, ундан  огоҳлантирганлар. Чунки матнида турли ўзгаришлар билан ривоят қилинган бундай ҳадисни “музтариб” ҳадис дейилиб, уни бирор масалада ҳужжат қилиб келтириб бўлмайди. Чунки бошқа ривоятлар ўша чўрининг кимлиги, ҳожасининг исми ва бошқа жиҳатларида катта фарқлар билан нақл қилинган.

Иккинчидан: Айнан салафийлар далил қиладиган лафз ҳам тўртта саҳиҳ манбада тўрт хил зикр қилинган. Имом Аҳмаднинг ривоятида юқоридаги Пайғамбаримиз алайҳиссаломнинг “Аллоҳ қаерда?”, деган саволлари ўрнида ўша чўрига қарата:

«أَتَشْهَدِيْنَ أَنْ لَا إِلـٰهَ إلَّا اللهُ؟»

яъни: “Аллоҳдан ўзга илоҳ йўқ эканига гувоҳлик берасанми?”, деганлари зикр қилинган (Аллома Нуруддин ал-Ҳайсамий “Мажмауз завоид”да саҳиҳ эканини таъкидлаган).  

Имом Насоийнинг ривоятида эса, Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи васаллам унга:

«مَنْ رَبُّكِ؟» قَالَت: اللهُ. قَالَ: «مَنْ أَنَا؟» قَالَتْ: أَنْتَ رَسُولُ اللهِ

яъни: “Роббинг ким?”, деганлари, у: “Аллоҳ” деб жавоб бергани, ривоят қилинган.

Имом Молик Муваттода Убайдуллоҳ ибн Абдуллоҳ р.а.дан саҳиҳ санад билан келтирилган бошқа ривоятда ҳам: Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи васаллам у чўрига:

«أَتَشْهَدِينَ أنْ لَا إلـٰهَ إلَّا الله؟»

яъни: “Аллоҳдан ўзга илоҳ йўқ эканига гувоҳлик берасанми?”, деганлар.

Аҳли сунна уламолари ушбу ривоятлардан энг мўътабари “Аллоҳдан ўзга илоҳ йўқ эканига гувоҳлик берасанми?”, деган ривоятдир. Чунки кишининг мўмин эканини аниқлаш Аллоҳнинг қаердалигини сўраш билан эмас, балки У Зотнинг яккаю ягоналигига имон келтирганини сўраш билан аниқланиши маълум ва машҳур. Агар “Аллоҳ осмонда” деган сўз имонга далил бўлса, бугунги кунда Худо осмонда деб эътиқод қиладиган ғайридинларни ҳам мусулмонлар дейилиши лозим бўлиб қолади.

Учинчидан: “Аллоҳ қаерда?” деган саволнинг маъноси, Аллоҳ таолонинг улуғворлиги, олийлиги ва қадрининг буюклиги тўғрисида эътиқодинг қандай?, деб тушуниш ҳам мумкин. Чунки араб тилида (ҳатто ўзимизнинг она тилимизда ҳам) баъзан “қаерда?” деган савол “мавқе, мартаба, қадр-қиммат” тўғрисидаги савол учун ҳам ишлатилади. Масалан: “Тупроқ қайдаю, юлдуз қайда?!” дейилади.  Яъни, бу билан юлдузнинг мавқеъи туброқдан анча баланд экани назарда тутилади. Икки шахс ўртасидаги фарқга “Иккисини ўртасида ер билан осмончалик фарқ бор”, дейилади. Бу билан мавқеъ, қадр қиммат назарда тутилади. Ҳаргиз бунда макон, жойлашилган ўрин назарда тутилмайди.

Хулоса қилиб айтадиган бўлсак, биз – Аҳли сунна вал-жамоа Аллоҳ таоло ҳақида шундай эътиқод қиламиз: Аллоҳ таоло бирор тарафда ҳам, бирор маконда ҳам эмас. Агар кўнглимизга “Аллоҳ қаерда” деган савол келадиган бўлса, имон ва ихлос билан: “Бирор макон бўлмаган пайтда ҳам У зот бўлган. Кейин маконларни пайдо қилган, замонларни жорий қилган. У зот замонлару маконлар йўқ пайтда қандай бўлса, ҳозир ҳам ўшандайдир”,- деймиз.

Аллоҳ таоло барчамизни Аҳли сунна вал жамоа йўлида собит қадам бўлишимизни насиб этиб, турли фирқа ва қарашлардан паноҳида сақласин!

Ҳурматли имом-домла! Келаси жума маърузаси “Исломда диний бағрикенглик ва ҳамжиҳатлик масаласи” ҳақида бўлади, иншааллоҳ.

2020 йил 1 ноябрдан имконияти чекланган (эшитиш ва сўзлашишда нуқсони бор) фуқароларга диний-маърифий суҳбатлар йўлга қўйилди.

Рабиъул аввал ойи муносабати билан Ислом институти катта ўқитувчиси Абдул Азим Зиёуддин “Мавлуди набий муборак!” мавзусида маъруза қилиб бердилар. Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламнинг сийратларини ўрганиш, хорижий мутафаккирларнинг пайғамбаримиз алайҳиссалом тўғрисидаги фикрлари барчада қизиқиш уйғотди.

Имконияти чекланганлар томонидан берилган Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг ҳаётлари, сийратлари, шунингдек Меърож кечаси ҳақидаги саволларга жавоб олишди.

Устоз Абдул Азим Зиёвуддин ўзларининг қаламларига мансуб “Қуръонда исмлари зикр қилинган Пайғамбарлар” плакатидан Рабиъул аввал ойи муносабати билан тадбирга келган барча қатнашчиларга ҳадя қилдилар.

Тадбир сўнгида Мавлид байрами сифатида барча қатнашчиларга ширинликлар тарқатилди.

Тадбирда 90 га яқин имконияти чекланган фуқаролар, Ислом институти катта ўқитувчиси Абдул Азим Зиёуддин Ўзбекистон мусулмонлари идораси мутахассиси Мунира Абубакирова, Тошкент шаҳар тарғибот гуруҳи бошлиғи Дилбар Аҳмедова иштирок этишди.

Кўпчилик зинонинг касофати ва зарарини билгач ундан қутулиш ва сақланиш чораларини излайди. Қуйида уламолар тавсия этган учта чора ва унинг тафсилоти ҳақида тўҳталиб ўтамиз.  

Биринчи чора: Зудлик ила никоҳ қилсин.

Аллоҳ таоло Ўз каломи Қуръони каримда шундай марҳамат қилади

“Бас, ўзингизга хуш ёққан аёллардан никоҳлаб олингиз”.

(Нисо сураси, 3)

Никоҳ орқали эркак ва аёл ўзаро жуфтлашиб шаҳватни энг яхши муолажасини қиладилар. Шаҳват ҳолатида табиатда ажиб жумбуш ва изтироб бўлади. Бундай ҳолатда на ибодатга қалб машғул бўлади, на хотиржамлик ила бирор бошқа иш бўлади. Қалб ва ақлни шундай сархушлик қамраб оладики, уни адо қилмасдан бошқа бирор чораси бўлмайди. Эр-хотиннинг жуфтлашганидан кейин у сархушлик бартараф бўлади. Табиатда осудалик ҳис қилинади. Ҳар турдаги танглик тугайди. Инсон ўзида ҳузур-ҳаловат ҳис қилади. Айни шунинг учун эркак ва аёл бир-бири учун илоҳий туҳфадир. Аллоҳ таъоло шундай марҳамат қилади:

وَمِنْ آيَاتِهِأَنْخَلَقَلَكُممِّنْأَنفُسِكُمْأَزْوَاجًالِّتَسْكُنُواإِلَيْهَا

Яъни:

“Унинг оятларидан бири ором олишингиз учун ўзингиздан жуфтлар яратганидир” (Рум сураси, 21).

 Бу муборак оятдан собит бўлдики, эркак ва аёл бир-бири учун илоҳий қудратнинг белгиларидир. Уларга бир-бири ила жуфтлашиб сукун ва ором насиб бўлади. Худди шундай ҳадиси шарифда Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ўз умматларини никоҳ қилишга буюрдилар ва уни диннинг ярми деб айтдилар. Бир ривоятда шундай дейилади:

إذا تَزَوَّجَ العبدُ فَقَدِ اسْتَكْمَلَ نِصْفَ الدِّينِ

Яъни: “Қачонки, банда уйланса, батаҳқиқ, динининг ярмини мукаммал қилибди” (Мишкоти шариф).

Бундан маълум бўлдики, зинодан сақланишлик ҳамда иффат ва покдомонлик ҳаётини кечиришлик учун энг яхши чора шуки, банда никоҳ қилсин ва унинг жинсий хоҳиши адо бўлсин ҳамда унга зино каби оғир гуноҳдан сақланишлик осон бўлсин.

Иккинчи чора: Назарни тийишлик.

Аллоҳ таъоло Қуръони каримда шундай марҳамат қилади:

قُل لِّلْمُؤْمِنِينَيَغُضُّوامِنْأَبْصَارِهِمْوَيَحْفَظُوافُرُوجَهُمْ

Яъни:

“Мўминларга айтингки, улар назарларини пастга қаратсинлар ва фаржларини сақласинлар” (Нур сураси, 30).

Бадназарликдан инсон ичида шаҳват олови аланга олади. Худди тугмачани босишлик ила машина қўзғалгани каби, номаҳрам аёлга назар солишлик ила инсон жисмида шаҳват аъзолари жумбушга келади. Покдомонлик ҳаётини кечиришни истайдиган одамлар учун бадназарликдан сақланишлик лозимдир. Назар покиза бўлмаса, шаҳват оловини аланга олишидан ҳеч ким тўхтата олмайди. Ҳаттоки, бир кунмас бир кун бадназарликка одатланган одамлар зинога мубтало бўладилар. Шунинг учун Қуръони каримда назарларни пастга қаратишликка ҳукм қилиниш билан бирга фаржни муҳофаза қилиш ҳам ҳукм қилингандир. Бундан собит бўлдики, бу иккиси бир-бири ила чамбарчас боғлиқдир. Кимнинг назари жиловда бўлса, унинг фаржи ҳам сақланган бўлади. Бас, маълум бўлдики, зинокорлик ва бузуқликдан сақланишнинг энг яхши чораси банда назарини тийишидир. Иншааллоҳ, зинодан сақланишлик осон бўлади.

Учинчи чора: Сабр ила намозга бардавом бўлинг.

Аллоҳ таъоло Ўз каломи Қуръони каримда шундай марҳамат қилади:

وَاسْتَعِينُوا بِالصَّبْرِوَالصَّلَاةِ

Яъни:  “Сабр ва намоз ила ёрдам сўранг” (Бақара сураси, 45).

Инсонга лозимки, шаҳватни сабр орқали жиловласин. Қачонки, тўфон зиёда кўтарилаётганини кўрсангиз, у ҳолда сабр қилиб намоз ўқинг. Аллоҳдан мадад сўранг. Аллоҳ қалбга хотиржамлик солиб қўяди ва беҳисоб гўзал натижалар юзага келади. Чунки, Аллоҳ таоло шундай марҳамат қилади:

إِنَّ الصَّلَاةَتَنْهَىٰعَنِالْفَحْشَاءِوَالْمُنكَرِ

Яъни:

“Албатта, намоз фахш ва мункар (ёмон ишлар)дан қайтаради” (Анкабут, 45).

 Бундан маълум бўладики, сабр ила намозга эътиборли бўлиш ила банданинг ёмонликдан сақланиши осон бўлади. Шунга кўра, ким зино каби қабиҳ гуноҳдан сақланишни хоҳласа, намозга эътиборли бўлсин. Фарзларни адо қилгандан кейин нафлларни ҳам кўпайтирсин. Иншааллоҳ, шаҳват назоратда бўлади.

Аллоҳ таъоло барчамизни Ўзи муҳофаза қилсин!

"Зина кэ нуқсаанат аор ус сэ бачнэ ки тадаабийр"

китобидан  Абдулқайюм Комил таржимаси

Ўзбекистон мусулмонлари идораси ва Дин ишлари бўйича қўмитаси жамоаси қадрли устоз, исломшунос олим, профессор Убайдулла Уватовнинг вафоти муносабати билан чуқур таъзия изҳор этади.
Убайдулла Уватов бутун умрини илм-маърифатга бахшида этган, элу юрт меҳрини қалбига, сиймосини кўз қорачиғига сингдирган заковатли олим эди. Мўътабар устознинг бир неча ўнлаб китоблари чоп этилган ва матбуотда юзлаб илмий мақолалари эълон қилинган.
Убайдулла Уватов Тошкент Давлат Шарқшунослик институти, Президент Админстрацияси, Дин ишлари бўйича қўмита, Амир Темур, “Олтин мерос” жамғармалари, Имом Бухорий халқаро маркази, Имом Термизий халқаро илмий-тадқиқот маркази ва Халқаро ислом академиясида фаолият олиб бордилар.
Убайдулла Уватов юртимиздан етишиб чиққан алломаларнинг ҳаёти ва илмий-маънавий меросини халқнинг маънавий мулкига айлантириш борасида салмоқли ишларни амалга оширди.
Олимнинг мана шундай самарали меҳнатлари муносиб қадрланиб, 2017 йилда “Ўзбекистон Республикасида хизмат кўрсатган ёшлар мураббийси” фахрий унвони, "Меҳнат шуҳрати" ордени ва 2020 йилда “Фидокорона хизматлари учун” ордени билан тақдирландилар.
Аллоҳ таоло марҳум олимни Ўз мағфиратига олсин, имонларини саломат қилсин, солиҳ амалларини ўзларига ҳамроҳ этсин. Охиратларини обод этиб, жойларини Фирдавс жаннатларидан қилсин!
Ҳақ таоло марҳум олимнинг аҳли оиласи, фарзанду аржумандлари ва яқинларига чиройли сабр бериб, бу мусибатларини яхшиликлар ила тўлдирсин. Биз Буюк Парвардигордан дуо қилиб сўраймизки, марҳум олимни ўзининг чексиз раҳматига олсин, жаннат боғларига дохил этсин.

Иннаа лиллааҳи ва иннаа илайҳи рожиъуун.

         Ушбу бобда қуйидаги мавзуларда сўз юритилади;

• Суннатнинг таърифи,
• Суннатнинг шариатда ҳужжат эканлиги,
• Суннатнинг шариатдаги мартабаси. 

Суннатнинг таърифи.

Суннат – йўл демакдир (хоҳ у яхши бўлсин, хоҳ ёмон бўлсин). Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи васаллам шундай деганлар:

قال رسولُ اللهِ صلَّى اللهُ عليه وسلَّم: «مَنْ سَنَّ فِي الإسلامِ سُنَّةً حسَنةً فله أجرُها، وأجرُ مَنْ عمِل بها مِنْ بعدِه من غيرِ أنْ يَنقُصَ من أجورِهم شيءٌ، ومَنْ سَنَّ في الإسلامِ سُنَّةً سَيِّئةً كان عليه وزرُها ووزرُ من عمِلَ بها من بعدِه من غير أن يَنقُصَ من أوزارِهم شيءٌ»

(رواه مسلم)

яъни: “Кимки Исломда бир яхши суннатни (ишни) йўлга қўйса, унга ана шу суннатни бошлагани учун савоб берилади ва ундан кейин ана шу суннатни қилган кишиларнинг савоблари ҳам берилади. Кимки ёмон бир суннатни йўлга қўйса, унга ана шу суннатни бошлагани учун гуноҳ ёзилади ва ундан кейин ана шу суннатни қилган кишиларнинг гуноҳлари ҳам берилади” (Имом Муслим ривояти).  

Суннат сўзи гоҳида бидъат сўзи муқобилида келтирилади. Бу вақтда унга Қуръон ёки Ҳадис далолат қилишидан қатъий назар умуман шариатда бор нарса назарда тутилади. Бундай маънодаги суннатдан мақсад Пайғамбар алайҳиссалом томонларидан содир бўлган сўз ёки амал ёки тақрирдир.

Суннатнинг шариатда ҳужжат эканлиги.

Суннат Қуръоннинг маъно ва ҳақиқатларини очиб берувчи калит эканлигида ихтилоф йўқ. Дарҳақиқат, Қуръон шариат манбаи, у барча нарсаларнинг илмини ўз ичига олган. Бунга ушбу оятлар ҳам далил:

مَا فَرَّطْنَا فِي الْكِتَابِ مِنْ شَيْءٍ

яъни: “Китобда (Лавҳул-Маҳфузда) бирор нарсани (ёзмасдан) қолдирмаганмиз” (Анъом сураси, 38-оят).

وَنَزَّلْنَا عَلَيْكَ الْكِتَابَ تِبْيَانًا لِكُلِّ شَيْءٍ

яъни: “Сизга ҳамма нарсани баён қилиб берувчи Китоб (Қуръон)ни нозил қилдик” (Наҳл сураси, 89-оят).

الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ

яъни: “Ана, энди бугун, динингизни камолига етказдим” (Моида сураси, 3-оят).

Пайғамбарлик мансаби Аллоҳнинг буйруқ ва қайтариқларини етказишдан иборатдир. Бу ҳақда Қуръони каримда шундай дейилган:

 يَا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ وَإِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَهُ

яъни: “Эй, Расул! Раббингиздан Сизга нозил қилинган нарса (оятлар)ни (одамларга) етказинг! Агар (буни) қилмасангиз, Унинг рисолати (топшириғи)ни етказмаган бўлурсиз” (Моида сураси, 67-оят).

وَأَنْزَلْنَا إِلَيْكَ الذِّكْرَ لِتُبَيِّنَ لِلنَّاسِ مَا نُزِّلَ إِلَيْهِمْ وَلَعَلَّهُمْ يَتَفَكَّرُونَ

яъни: “Сизга эса одамларга нозил қилинган (маълумотлар)ни баён (тафсир) қилиб беришингиз учун ва тафаккур қилсинлар, деб бу зикрни (Қуръонни) нозил қилдик” (Наҳл сураси, 44-оят).

Шундан келиб чиқадики, демак суннатга эргашиш вожибдир. Қачонки, биз суннатга амал қилсак, Қуръонга амал қилган бўламиз.

وَمَا يَنْطِقُ عَنِ الْهَوَى إِنْ هُوَ إِلَّا وَحْيٌ يُوحَى

яъни: “(У Қуръонни) хомхаёлдан олиб сўзлаётгани ҳам йўқ! У (Қуръон) фақат (Аллоҳ томонидан) нозил қилинаётган (туширилаётган) бир ваҳийдир” (Нажм сураси, 3-4-оятлар).

Имом Авзоъий Ҳассон ибн Атиядан ривоят қилишича, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга ваҳий нозил бўлса Жаброил алайҳиссалом уни тафсир қилиб берадиган суннатни ҳам келтирар эдилар. Пайғамбар алайҳиссаломдан содир бўлаётган гап, феъл ва тақрирнинг ҳар бири ваҳийга асосланар эди.

Баъзи тоифалар Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи васалламнинг суннатларини тарк қилишлари оқибатида адашганлар ва бошқаларни ҳам адаштирганлар. Улар: Қуръонда ҳамма нарсанинг баёни келтирилган, суннатга эҳтиёжимиз йўқ – дейишади. Улар Қуръоннинг ўзи мақсадларига етишлари учун кифоя қилади деб қаттиқ янглишадилар. Айнан мана шу нарса Рофизийлар, Жаҳмийлар ва Хаворижларни аҳли сунна билан ихтилоф қилишларига сабаб бўлди. Масалан, Рофизийлар Нисо сурасининг 11-оятида баён қилинган мерос ҳақидаги оятга ёпишиб олиб, “Биз, пайғамбарлар жамоаси мерос қолдирмаймиз, нимани қолдирса, у садақадир”, деган ҳадисни рад қилишади. Жаҳмийлар эса, Шўро сурасининг 11-оятидаги “Унинг (Аллоҳнинг) мислидек бирор нарса йўқдир” ақидасига асосан Аллоҳнинг сифатларини исбот қилувчи ҳадисларни рад қилишади. Жаворижлар, “Эй, мўминлар! На савдо сотиқ, на ошна оғайничилик ва на шафоат бўлмайдиган кун (қиёмат) келишидан олдин (шу дунёда) сизларга ризқ қилиб берган нарсаларимиздан эҳсон қилинглар!” деган Бақара сурасининг 254-оятини ушлаб, шафоатнинг ҳақлиги ҳақидаги ҳадисларни, шунингдек, кабира гуноҳ қилган мўминларни дўзахдан чиқишлиги ҳақидаги ҳадисларни рад қиладилар.

Дарҳақиқат, Пайғамбар алайҳиссаломга ўзларидан кейин шундай нохуш ҳолатлар бўлишлиги ғайб орқали билдирилиб, саҳиҳ суннатни рад қиладиган кишилар ҳақида салбий фикрлар билдирганлар. Жумладан, шундай деганлар:

أن رسول الله صلى الله عليه وسلم قال يوشك الرجل متكئا على أريكته يحدث بحديث من حديثي فيقول بيننا وبينكم كتاب الله عز وجل ما وجدنا فيه من حلال استحللناه وما وجدنا فيه من حرام حرمناه ألا وإن ما حرم رسول الله صلى الله عليه وسلم مثل ما حرم الله

(رواه ابن ماجة)

яъни: “Яқин кунларда сизлардан бўлган баъзи кишилар ўрнига ёнбошлаб олиб, менинг ҳадисимдан гапириб шундай дейиши бор: “Сизу бизнинг ўртамизда Аллоҳнинг китоби бор, унда нима ҳалол дейилган бўлса уни ҳалол деймиз, нима ҳаром дейилган бўлса уни ҳаром деймиз”. Огоҳ бўлинглар, Расулуллоҳнинг ҳаром қилгани Аллоҳнинг ҳаром қилгани билан тенгдир” (Ибн Можа ривояти).

Ундай тоифаларга Қуръоннинг зоҳирий маънолари билан кифояланишга нима рухсат берди, нега улар пайғамбарликнинг чароғон йўлидан юришмади?! Ҳолбуки, Қуръон ва суннат ҳадисга эргашишга буюрган, унга хилоф йўл тутганларга қарши таҳдид қилган. Аллоҳ таоло Қуръони каримда шундай деган:

وَمَا آَتَاكُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَمَا نَهَاكُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا

яъни: “Пайғамбар сизларга келтирган нарсани олингиз, у сизларни қайтарган нарсадан қайтингиз” (Ҳашр сураси, 7-оят).

فَلْيَحْذَرِ الَّذِينَ يُخَالِفُونَ عَنْ أَمْرِهِ أَنْ تُصِيبَهُمْ فِتْنَةٌ أَوْ يُصِيبَهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ

яъни: “(Пайғамбарнинг) амрига хилоф иш тутадиган кимсалар ўзларига бирор кулфат етиб қолишидан ёки аламли азоб етиб қолишидан сақлансинлар!” (Нур сураси, 63-оят).

Мазкур оятлар суннатнинг ҳужжат эканлигига ва унга мурожаат қилиш вожиб эканлигига далолат қилади.

Суннатнинг шариатдаги мартабаси.

Бу сарлавҳадан суннатнинг ҳужжат қилиниши жиҳатидан Қуръонга нисбатан даражаси назарда тутилмоқда.

Юқорида кўриб ўтганингиздек, суннатнинг ҳужжат эканлигига, унинг шариатда эътиборга олинишига кўпгина оятлар далолат қилади. Энди, шуни билмоқ лозимки, суннатнинг даражаси шариатда Қуръоннинг даражасидан кейин туради. Бунга бир қанча сабаблар бор. Жумладан;

• Қуръон ҳам жумлатан ва ҳам тафсилан қатъий тарзда собит бўлган. Ҳадис эса, жумлатан қатъий, тафсилан эса, гумоний тарзда собит бўлган.
• Муоз ибн Жабал разияллоҳу анҳунинг ҳадисларида Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи васаллам у кишидан: “Нима билан ҳукм қиласан?” - деб сўраганларидан, Аллоҳнинг китоби билан, деб жавоб бердилар. Шундан сўнг: “Агар Қуръонда асос топа олмасангчи?” – деганларида, Расулуллоҳнинг суннатлари билан ҳукм қиламан, деб жавоб берганлар. Умар ибн Хаттоб разияллоҳу анҳудан ривоят қилинишича, у киши Қози Шурайҳга ёзган мактубларида шундай деганлар: “Аллоҳнинг китобида баён қилинган нарсага қара ва ҳеч кимдан сўраб ўтирмагин. Аллоҳнинг китобида топа олмасанг, унда Расулуллоҳнинг суннатларига эргашгин”.

Бунга ўхшаган гаплар салаф уламоларининг гапларида кўплаб учрайди. Ҳанафий мазҳабида фарз билан вожибнинг ўртасини ажратилиши ҳам Қуръоннинг суннатдан олдинда туришига асосланади.

Ўзбекистон мусулмонлари идораси

раисининг биринчи ўринбосари

Ҳомиджон Ишматбеков

https://t.me/tuhur