Ахборотлашув ва глобаллашув жараёнлари кучайиб бораётган бир даврда хорижий тилларни мукаммал билиш ҳамда улардан самарали фойдаланиш ҳаётий заруратга айланиб бормоқда. Юртимизда турли соҳаларда фаолият олиб бораётган мутахассис кадрларнинг чет тилларни билишлари асосий талаблардан бири ҳисобланмоқда. Айниқса, диний соҳа мутахассисларининг хорижий тилларни эркин сўзлаша олиш даражасида мукаммал ўзлаштиришларини таъминлаш масаласи долзарб аҳамият касб этмоқда.

Бунинг негизида диний йўналишда фаолият юритаётган кадрларнинг дунё ахборот ресурсларидан кенг кўламда фойдаланишлари ҳамда хорижий тилларда илмий изланишлар олиб боришлари учун зарур шарт-шароит ва имкониятлар яратиш масаласи ётади. Шундан келиб чиқиб, бугунги кунда республикамиз диний таълим тизими олдида турган энг устувор вазифалардан бири хорижий тилларда эркин мулоқот қила оладиган, салоҳиятли кадрларни етказиб бериш ҳисобланади.

Давлатимиз раҳбари Шавкат Мирзиёевнинг 2019 йил 11 январь куни Ҳадис илми мактабига ташрифи давомида билдирилган топшириқ ва тавсияларда мактабда таҳсил оладиган талабалар камида учта чет тилини мукаммал билиши лозимлиги алоҳида таъкидланган эди.

Шу мақсадда Миср Араб Республикасининг Ал-Азҳар университетидан Ҳадис илми фанлари доктори, профессор Маҳмуд Абдуллоҳ Абдурраҳмон ҳамда Балоғат ва мунозара фанлари доктори, профессор Али Саад Али Саад Мактаб ўқув жараёнларига жалб этилган эди.

Жорий йилда Ҳадис илми мактаби, хорижий ўқитувчилари сафига яна бир мутахассисни жалб этди.

Деҳли университетининг Тилшунослик илғор тадқиқотлар маркази Тилшунослик кафедраси профессори Рaвиндер Гaргaш Мактабда инглиз тили фанидан дарс машғулотларини юқори савияда ташкил этиш мақсадида ташриф буюрди.

Ташриф аввалида муҳтарам меҳмонга мактабнинг ташкил этилиши мақсади ва ундан келажакда кутилаётган натижалар, мутахассислик ўқув режасидаги фанларнинг хусусиятлари ва мутахассислик ўқув режасини дунёнинг етакчи таълим муассасалари ва ислом оламидаги нуфузли уламолар томонидан эътироф этилганлиги, пандемия шароитида онлайн шаклда олиб борилаётган таълим жараёнлари ҳақида маълумот берилди.

Хорижлик профессор Ҳадис илми мактаби ўқитувчи ва талабалари учун давлатимиз раҳбари ташаббуслари билан яратиб берилган шароитларга алоҳида эътибор қаратиб, бу юрт ўз даврида барча илмларда бўлгани каби ислом илмларида ҳам марказ бўлганлиги, диёримиздан етишиб чиққан алломаларнинг илмий меросларини ўрганиш мақсадида амалга оширилаётган ислоҳотлар натижасида албатта ушбу маскандан ҳам келажакда яна Имом Бухорийлар, Имом Термизийлар каби уламолар етишиб чиқишини эътироф этди.

Таъкидлаш лозимки, профессор Рaвиндер Гaргaш инглиз тилини ўқитиш бўйича қирқ олти йилдан ортиқ педагогик тажрибага эга бўлиб, у Жанубий Кореянинг Ҳанкук хорижий тадқиқотлар университети, Ҳиндистоннинг Деҳли университети каби дунёнинг нуфузли олий таълим муассасаларида профессор ва кафедра мудири каби лавозимларда фаолият олиб борган.

Шунингдек, профессор Гаргаш 2017-2019 йиллар давомида инглиз тилини ўқитиш бўйича халқаро стандартлардан бири ҳисобланган TEFSOL India (Ҳиндистонда иккинчи чет тили сифатида инглиз тили ўқитиш ассоциацияси) президенти (бош офиси Ню-Дели, Ҳиндистон), Asia TEFL (Осиё давлатларида чет тили сифатида инглиз тили ўқитиш ассоциацияси) вице-президенти (бош офиси Сеул, Жанубий Корея), 2019-2020 йилларда Asia TEFL президенти лавозимларида ҳам ишлаб келган.

Профессор Гаргаш учта муаллифликда ҳамда йигирмага яқин ҳаммуаллифликдаги китоб ва луғатларни нашр этган. Жумладан, Урду тили грамматикасига кириш (ҳинд ва инглиз тилларида. Дарслик), Farhang-e-Aaryan (форсча-ҳиндча-инглизча-урдуча луғат, VI жилд. Теҳрон), Koriyaayi-Hindi shabdakosh (корейсча-ҳиндча луғат. Сеул), Translation and Interpreting (ёзма ва оғзаки таржима услублари. Деҳли университети талабалари учун икки тилли (инглиз ва ҳинд) дарслик), Persian-Hindi Dictionary (форсча-ҳиндча луғат, II жилд. Деҳли), Indo-Persian Cultural Perspectives (ҳинд-форсий маданий истиқболлари. Деҳли), VII жилдлик тилшуносликнинг ўқитиш назарияси каби китоблар нашрида иштирок этган. Шунингдек, бир юз ўттиздан ортиқ хорижий журналлар, халқаро конференция ва семинарлар тўпламида илмий мақолалар чоп эттирган.

Эслатиб ўтамиз, Ўзбекистон мусулмонлари идорасининг буйруғига асосан барча олий ва ўрта махсус ислом таълим муассасаларида бўлгани каби Ҳадис илми мактабида ҳам жорий йилнинг 12 октябридан 24 октябрига қадар 1 курс талабалари учун танишув дарслари бўлиб ўтмоқда.

Танишув дарслари давомида биринчи босқич талабаларига Мактабда яратилган шароитлар, Ахборот-ресурс маркази, ўқув фанлари ва фан адабиётлари, турли тўгараклар, кредит-модуль таълим тизими бўйича маълумот ҳамда Мактабнинг ички тартиб-қоидалари, кийиниш маданияти, талабаларнинг намунали хулқ-одоби тўғрисида тушунча ва тавсия берилди.

Икки ҳафта мобайнида давом этадиган танишув дарслари карантин қоидаларига қатъий риоя қилинган ҳолда давом этмоқда. Танишув дарсларига қатнаша олмайдиган талабалар дарс машғулотларини ZOOM платформаси орқали кузатиб боришмоқда. Мактабнинг юқори курс талабаларининг ўқув жараёнлари ҳам жорий ўқув йилининг дастлабки кунларини масофавий шаклда амалга оширилмоқда.

Ҳадис илми мактаби матбуот хизмати

https://hadith.uz

https://t.me/hadithuz

Инсон шаъни - олий қадрият. Шу боисдан давлатимизда олиб борилаётган барча саъй-ҳаракатлар, ислоҳотлар марказида шахс ва унинг манфаатлари туради. Инсон манфаатлари, ҳуқуқ ва эркинликлари ҳимоясини таъминлаш давлат сиёсатининг бош мезонларидан биридир. Албатта, бу каби эзгу тамоил ҳаётимизда ўз ифодасини топмоқда.

Аллоҳ таоло барча мавжудотлар ичида инсон ардоқ ва мукаррам қилиб яратган. Уни Ўзи яратган барча жонзотлардан афзал қилган. Парвардигор одамзотга бутун борлиқни бўйсундириб қўйган, ҳатто фаришталарини ҳам Одамга таъзимга буюрган. Аллоҳ таоло каломи шарифда шундай дейди: яъни:

“Дарҳақиқат, (Биз  Одам фарзандларини (азиз ва) мукаррам қилдик ва уларни қуруқлик ва денгизга (от-улов ва кемаларга) миндириб қўйдик ҳамда уларга пок нарсалардан ризқ бердик ва уларни Ўзимиз яратган кўп жонзотлардан афзал қилиб қўйдик”. “(Исро сураси 70-оят).

Шуни алоҳида қайд этиш лозимки, юртимизда амалга оширилган барча ислоҳотларнинг туб замирида, аввало инсон манфаати, унинг қадр-қиммати, ҳақ-ҳуқуқи олий қадрият сифатида эътироф этиб келинаётгани, мамлакатимизнинг энг катта бойлиги бунёдкор ва бағрикенг халқимиз эканлиги тушунчаси мужассамдир.

Инсон ҳуқуқлари ва эркинликларининг дахлсизлиги асосий Қомусимиз, қонунлар ва бошқа меъёрий ҳужжатларда кафолатланади. Жумладан, Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг 13-моддасига мувофиқ, Ўзбекистон Республикасида демократия умуминсоний принципларга асосланади, унга кўра инсон, унинг ҳаёти, эркинлиги, шаъни, қадр-қиммати ва бошқа дахлсиз ҳуқуқлари олий қадрият ҳисобланади.

Пайғамбаримиз Муҳаммад (с.а.в.) ҳадисларида мўмин кишининг сифатида ҳақида марҳамат қилиб айтганлар, “Мўмин киши Аллоҳ таоло наздида фаришталардан ҳам мукаррам ва афзалдир”. (Байҳақий ривояти).

Хабарингиз бор, Ўзбекистон илк бор БМТнинг Инсон ҳуқуқлари бўйича Кенгашига аъзо бўлди. Бу эса турган гапки, юртимизнинг дунё ҳамжамиятида ўзига хос ўрин эгаллаётганидан далолатдир. Албатта, сўнги 4 йил мобайнида бизнинг мамлакатимиз энг муҳим мақсадга эришди. Ватанимизнинг халқаро имиджи ўзгарди. Халқаро обрў ва халқаро имиджни яратиш ўз-ўзидан бўлмайди. Ўтган давр мобайнида Ўзбекистоннинг кўп томонлама халқаро алоқалари сифат жиҳатдан янги босқичга кўтарилди. Халқаро майдонда, жумладан, БМТнинг энг юқори минбаридан Ўзбекистон бугун дунёни ташвишга солаётган долзарб масалалар бўйича нафақат муносабат билдирувчи, балки уларнинг ечимлари бўйича аниқ таклиф бераётган, кун тартиби борасида ўз мавқеига эга давлат сифатида ўзини намоён қилди.

Ўзбекистоннинг БМТ Инсон ҳуқуқлари бўйича Кенгашига сайланиши Ватанимиз мавқеини янада кучайтириб, обрўсини янада ошишга сабаб бўлди.

Шу кеча-кундузда диний соҳада ҳам вазият тубдан ўзгариб бормоқда. Жумладан, Сэм Браунбэк – АҚШнинг халқаро диний эркинлик бўйича фавқулодда элчиси ва бошқа кўплаб таниқли хорижий сиёсатчилар Ўзбекистон диний эркинликни таъминлаш йўлидаги ўзгаришлари билан бошқа мамлакатлар учун намуна ва модель бўлиши мумкин, дея эътироф этишди.

Ёмонликка яхшилик билан жавоб қайтариш динимизда энг афзал амаллардан бири ҳисобланади. Аллоҳ таоло Қуръони каримнинг “Шуаро” сурасининг 40-оятида шундай марҳамат қилди: яъни: “(ҳар қандай) ёмонликнинг жазоси худди ўзига ўхшаган ёмонликдир (яъни ҳар бир ёмонликнинг ўзига яраша жазоси борлир). Энди ким (интиқом олишга қодир бўлгани ҳолда) авф қилиб (ўртани) тузатса, бас унинг ажри Аллоҳнинг зиммасидадир”. Шунингдек, “Фусуллат” сурасининг 34-оятида яъни:

“Яхшилик билан ёмонлик баробар бўлмас. Сиз (ҳар қандай ёмонликни) энг гўзал (муомила) билан даф этинг. (Шунда) банагоҳ сиз билан ўрталарингизда адоват бўлган кимса қайноқ-содиқ дўстдек бўлиб қолур”.

Албатта, ёмонликка яхшилик билан жавоб қайтариш фақат сабр-тоқат, икки дунёда ҳам улуғ насибага эга бўлган ва бўладиган  кишиларнинг феълидир.

Дарҳақиқат, озодликдан марҳум қилинган кишилар авф этилиши улар учун катта имкониятдир. Энд улар ўз қилмишларидан пушаймон бўлиб, кейинги ҳаёт йўлида ватани, халқи ва президентига содиқ бўлишга аҳд этишяпти. Шунингдек, бу ерда энг асосийси, улар ўзининг аввалги танлаган йўли диндан адаштирувчи эканликларини англаб етганлигидир.

Инсон ҳуқуқлари давримизнинг энг долзарб масалаларидан биридир. Ҳар қандай мамлакатнинг демократик хусусиятларини кўрсатувчи шартлардан бири ҳам инсон ҳуқуқ ва эркинликларининг таъминланиши учун қандай шарт-шароитлар яратилгани билан белгиланади.

Қадим асарларимизда инсон ва унинг шаънию аъмолини улуғловчи битикларни кўрамиз. Бугунги кунда ҳам инсон ҳуқуқларини ҳимоя қилиш соҳасида қатор ижобий ишлар амалга оширилмоқда.

Миробод туман масжидларида фаолият юритувчи имом хатиблар томонидан Конституция ва қонунларда мустаҳкамланган инсон ҳуқуқ ва эркинликларини юртимизда яшаётган ҳар бир фуқаронинг ҳуқуқи ва қонуний манфаатларини ҳимоя қилиш борасида тарғибот ва ташвиқот ишларини олиб бормоқда.

Инсоният тараққиёти, халқларнинг фаровонлиги ва равнақи чинакамига умуминсоний қадриятларнинг қарор топиши, демократик принципларнинг амалга оширилиши, жамиятни ҳаракатга келтирувчи кучларга ишончнинг мустаҳкамланиши билан боғлиқдир.

Мустақилликка эришилгандан кейин Ўзбекистон Республикасининг Конституцияси қабул қилинди. Бош қомусимиз эркинлик, ижтимоий адолат, миллий давлатчилик, қадриятларни тиклаш каби эзгу орзуларни ўзида мужассамлаштирди.

Бахтимиз қомуси бўлган Конституция нормаларида нафақат инсоннинг асосий ҳуқуқ ва мажбуриятлари, балки уларни таъминлаш бўйича давлат идораларининг мажбуриятлари ҳам ўз ифодасини топган.

Айни вақтда истиқлол биздан зиммамизга олган ҳалқаро мажбуриятларга риоя этиш ва уларни бажаришни, Бирлашган Миллатлар ташкилоти Низоми талаблари ҳамда ҳалқаро ҳуқуқнинг умумэътироф этилган нормаларига қатъий амал қилиб яшаш масъулиятини юклайди.

Шунга кўра, мамлакатимизда инсон ҳуқуқларига риоя этилиши бўйича миллий мониторинг тизимини янада ривожлантириш ва мустаҳкамлашга қаратилган чора-тадбирлар ишлаб чиқилиб бу борада амалий қадам қўйилган.

Кези келганда шуни алоҳида таъкидлаш жоизки, диний эркинликлар туфайли туманда фаолият юритувчи масжидларнинг имом  хатиблари ва бош имомнинг шахсий ташаббуси билан инсон ва ҳуқуқлари ҳамда мажбуриятлари ҳақида жойларда тарғибот ва тушунтириш ишлари жадаллик билан олиб борилмоқда.

Хусусан,  туман имом хатиби томонидан тегишли идоралар билан ҳамкорликда авф этилган ва ижтимоий кўмакка муҳтож бўлган оила вакилларига ҳар тарафлама амалий ёрдам бериляпти. Жумладан, уларга ҳаётини ва рўзғорини тиклаб олишлари учун керакли рўзғор анжомлари олиб берилди. Шунингдек, уларнинг бандлиги, тадбиркорлик учун сармоя масаласи, соғлигини тиклаш каби савобли ишларни мунатазам равишда амалга ошириб келишмоқда. Энг асосийси, авф этилган инсонлар давлатимиз томонидан ҳар доим ҳам эътиборда. Албатта, бу каби ишларни амалга оширишда мутасаддилар ўзларининг қалбларига қулоқ тутган ҳолда, том маънода инсонийлик ва эзгулик тамойилларига асосланиб фаолият кўрсатмоқда. Бу эса улар учун дастурий амаллардан биридир.

Ўтган давр мобайнида бир қанча ҳуқуқий ҳужжатлар қабул қилинди. Уларда аввало, инсон ҳақ-ҳуқуқлари ва эркинликлари ҳимояси биринчи ўринга қўйилган.

Инсон ҳуқуқлари соҳасидаги давлат институтлари амалий фаолиятининг мавқеи охир-оқибатда инсон ҳуқуқлари соҳасидаги парламент, идоравий, прокурор ва суд назоратининг самарадорлиги даражаси билан белгиланади.

Ўзбекистон Республикаси фуқароларининг диний соҳадаги эркинликларига ҳам кенг йўл очилди. Масжидларимиз ўз фаолиятини қайта тиклади. Ва янги масжидлар ҳам қурилиб, диндошларимизга тақдим этилмоқда. Диний асарларимиз қайта нашр этилиб, аҳолига тақдим этилмоқда.

Конституция ва қонунлар билан мустаҳкамланган инсоннинг ҳуқуқ ва эркинликларини ҳимоя қилишни таъминлаш, фуқаролик жамияти институтларини ҳар томонлама ривожланмоқда. Юртдошларимизнинг ҳуқуқий саводхонлигини мустаҳкамлаш, инсон ҳуқуқ ва эркинликларини ҳимоя қилишда адвокатлик тузилмаларини роли оширилмоқда.

Албатта, ҳар қандай ҳуқуқий давлатда инсон ҳуқуқлари, эркинликлари ва бурчларини ҳимоя қилиш, буни Конституция ва қонунларда кафолатлаш муҳим ўрин эгаллайди.Сирасини айтганда, юртимизда фуқаролари ҳақ-ҳуқуқлари давлатимиз томонидан тўла кафолатланган.

Одил Холмуродов

 Миробод тумани бош имоми

Аллоҳ ва Унинг Росулидан юз ўгит!  17-ўгит: Ёмон гумондан четланинг!

Аллоҳ таоло шундай марҳамат қилган: “ Эй, мўминлар, кўп гумон(лар)дан четланинглар! Чунки баъзи гумон(лар) гуноҳдир! (Ҳужурот сураси 12-оят)

Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинган бир ҳадисда шундай жумлалар келади: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Бадгумонликдан сақланинг. Албатта, бадгумонлик энг ёмон ёлғончиликдир.....  дедилар». (Тўртовлари ривоят қилган)

         Хулоса:

1. Хитоб хоссатан мўминларга бўлмоқда. Ушбу хитоб орқали Аллоҳ таоло Ўзига иймон келтирган кишиларни яна бир жирканч амални тарк қилишликка буюрмоқда.
2. Гумондан мурод бадгумонлик, яъни, кишилар ёки уларнинг амаллари, гап сўзлари ва бошқа ҳолатлари ҳақида аниқ маълумотга, арзирли асосга эга бўлмаган ҳолда шубҳаланиш, ҳадиксирашдир.
3. Аллоҳ таоло бизни айнан шу нарсадан қайтармоқда. Чунки, бадгумонлик сабабли бир кишига ёки жамиятга нисбатан туҳмат, иғво ва ҳасад каби бошқа иллатлар пайдо бўлади. Бу эса мусулмонлар орасида ҳамжиҳатлик ва бирдамликни йўқолишига, ўзаро ишончсизлик ва тафриқаланишга сабаб бўлади.
4. Шу ва шу каби бошқа иллатларнинг пайдо бўлишлигига сабаб бўлгани учун ёмон гумон қилишнинг ўзи ҳам гуноҳдир.
5. Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бадгумонликни ёлғоннинг энг ёмонидир дедилар. Чунки, гумонда аниқ асос бўлмайди. Асоси йўқ ҳар қандай гапни гапириш, ҳох эшитгани бўлсин, ҳох у қалбидаги ўй ҳаёл бўлсин, ёлғон дейилади ва бундай сўзга ишонишлик, ўзгаларга етказишлик ҳамда хулоса қилишлик мумкин эмас.
6. Дин фақат аниқ асосларга, фактларга суянади. Ҳар хил деди-деди, миш-миш ёки кишининг қалбидаги гумони сабаб ҳеч кимга хулоса ёки жазо бермайди. Аксинча, ҳар қандай мужмалликни қоралайди.

Аллоҳ таоло қалбимизни саломат қилсин. Мусулмон биродарларимизга нисбатан ёмон гумонда бўлишликдан, гумон сабабли кимнидир ёмон кўришдан, ўзгаларга шубҳа билан қарашдан Ўзи асрасин!

Олмазор туманидаги

“Мевазор” масжиди имом ноиби:

Ёрбек Ислом

Ислом қонунчилиги учта асосга барпо қилинган:

А- машаққатнинг йўқлиги,

Б-мажбуриятларнинг озлиги,

В- қонунчиликни босқичма-босқич жорий қилиш.

А) Машаққатнинг йўқлиги:

Исломий мажбуриятларда ҳеч қандай машаққат ва оғирлик йўқ. Қуръон аҳкомларида инсонларга қийин бўлган ва уларнинг кўнгилларига оғир ботадиган ҳеч қандай нарса йўқ. Биз исломда қийинчилик йўқ деганда, унда умуман машаққат йўқ деган фикрдан йироқмиз. Дарвоқе, машаққат икки ҳил бўлади:

Биринчи, одатий машаққат бўлиб, урфда бундайлар машаққат деб саналмайди. Бу каби машаққатларни шариатдан олиб ташлашнинг имкони йўқ. Чунки, ҳаётдаги ҳар бир амал қисман бўлса ҳам машаққатдан ҳоли эмас. Ҳаттоки, инсон учун зарур бўлган ейиш, ичиш, кийиш каби ишлар ҳам ўзига яраша машаққат ва таклиф талаб этади. Демак, бундай одатий машаққатларнинг шаръий мажбуриятларда мавжуд бўлишига монеълик йўқ, балки бўлмаслигининг иложи ҳам йўқ.

Иккинчи, ортиқча машаққат бўлиб, бундан қалблар эзилар, тоқатлар тоқ бўлар, кишининг жисмига ва молига салбий таъсир қилиб, натижада кўпгина фойдали амалларни қилишдан бездириб қўяди. Айнан мана шу хилдаги машаққатларни Аллоҳ таоло ўз фазли ва марҳамати билан бандалардан кўтарди ва уларга енгил қилиб берди. Бунга ушбу оятлар далилдир:

يُرِيدُ اللَّهُ بِكُمُ الْيُسْرَ وَلَا يُرِيدُ بِكُمُ الْعُسْرَ

яъни: “Аллоҳ сизларга енгилликни истайди, оғирликни хоҳламайди” (Бақара сураси, 185-оят).

يُرِيدُ اللَّهُ أَنْ يُخَفِّفَ عَنْكُمْ

яъни: “Аллоҳ сизларга (шариат аҳкомларини) енгиллатишни хоҳлайди” (Нисо сураси, 28-оят).

مَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيَجْعَلَ عَلَيْكُمْ مِنْ حَرَجٍ

яъни: “Аллоҳ сизларга бирор қийинчилик (пайдо) қилишни раво кўрмайди” (Моида сураси, 6-оят).

وَمَا جَعَلَ عَلَيْكُمْ فِي الدِّينِ مِنْ حَرَجٍ

яъни: “(Аллоҳ) динда сизларга бирор ҳараж (қийинчилик) қилмади” (Ҳаж сураси, 78-оят).

وَيَضَعُ عَنْهُمْ إِصْرَهُمْ وَالْأَغْلَالَ الَّتِي كَانَتْ عَلَيْهِمْ

яъни: “У (пайғамбар) уларнинг юкларини ва устиларидаги кишан (қийинчилик)ларини олиб ташлайди” (Аъроф сураси, 157-оят).

         Шу жумладан, Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи васаллам ҳам:

بُعثتُ بالحنيفيةِ السمحةِ

яъни: “Мен олийжаноб (бағрикенг) дин билан юборилганман”, деганлар (Имом Бухорий ривояти). Ривоятларга кўра Пайғамбар алайҳиссалом агар иккита ишга тўғри келиб қолсалар уларнинг енгилроғини танлар эканлар, модомики у гуноҳ иш бўлмаса.

Дарҳақиқат, агар сиз ислом шариати аҳкомларини бирма-бир кўздан кечириб чиқсангиз унда машаққатларнинг йўқлигига амин бўласиз, барча мажбуриятларнинг бошидан охиригача бандаларга енгил ва қулай бўлишлигига риоя қилинганлигини кўрасиз. Масалан, Аллоҳ таоло намозни мукаллафга бир кунда беш маҳал ўқишни фарз қилди. Намозни тик туриб ўқишга буюрди. Бунда ҳеч қандай машаққат йўқ аслида. Лекин шунга қарамай, агар тик туришга қодир бўлмаса уни ўтириб ёки қандай имкони бўлса шундай ўқишга рухсат берди.

Худди шунингдек, рўза ҳам йилда бир ой фарз қилинди. Бундаги мавжуд машаққат инсоннинг тоқати етмайдиган даражада эмас. Шундоқ бўлса ҳам, Аллоҳ таоло машаққат ортиши мумкин бўлган ҳолатларда рўзани очиб юборишликка ёки тутмасликка изн берди. Масалан, мусофирга, касалга, ҳомиладор ва эмизикли аёлга.

Аллоҳ таоло ўлимтик ҳайвон гўштини ейишни ҳаром қилган бўлса ҳам, очарчилик вақтида мажбур ҳолатда омон қолиш учун ейишни мубоҳ қилди.

Таҳоратга сув топилмаганда таяммум қилишни, сафарда намозни қаср қилиб ўқишни жорий қилган бўлса, каффоратларни гуноҳларни ўчириш учун жорий қилди. Буларнинг барчаси инсонларнинг ўз зиммаларидаги вазифаларини адо этишда қийналмасликлари ҳамда шариат аҳкомларига нисбатан ҳурмат ва эътиборлари сусаймаслиги учун кўзланган мақсаддир.

Фуқаҳолар шариатда енгиллик киритилган ўринларни етти хил деб белгилашган. Улар:

1. Узр ҳолатида ибодатнинг соқит бўлиши. Масалан, эминлик бўлмаганда ҳажнинг соқит бўлиши.
2. Фарз ибодатларни қисқартирилиши. Масалан, сафарда намозни қаср қилиб ўқиш.
3. Ибодатларнинг ўрнини алмаштириш. Масалан, таҳоратни таяммум билан алмаштириш.
4. Ибодатнинг вақтини олдинга суриш. Масалан, Арафот водийсида пешин билан аср намозини пешин вақтида жам қилиб ўқиш.
5. Ибодатнинг вақтини кечиктириш. Масалан, Муздалифада шом билан хуфтон намозини хуфтон вақтида жам қилиб ўқиш.
6. Ибодатнинг тартибини ўзгартириш. Масалан, намоз ўқиш тартибини хавф (қўрқув) вақтида ўзгартириш.
7. Ман қилинган нарсага рухсат бериш. Масалан, очарчилик вақтида ўлимтик гўштини ейиш, томоққа нарса тиқилганда ютиб юбориш учун сув топилмаганда ароқ ичиб юбориш.

Б) Мажбуриятларнинг озлиги.

Ислом шариати ўзидан олдинги ўтган шариатлардан ундаги мажбуриятларнинг озлиги билан ажралиб туради. Ислом кишиларининг елкаси ундаги амр (буйруқ) ва наҳий (қайтариқ)ларнинг оғирлигини сезган эмас. Балки, Ислом уларга ўрта (мўтадил) йўлни кўрсатиб берган. Қуръони каримда баён қилинган вожиб амалларга бир назар ташласангиз, уларнинг озлигини кўрасиз. Шунчалик оз эканлигидан уларнинг ҳаммасини бир зумда билиб олиш ҳам мумкин, уларга амал қилиш ҳам енгил. Бунга қуйидаги оят ҳам далилдир:

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آَمَنُوا لَا تَسْأَلُوا عَنْ أَشْيَاءَ إِنْ تُبْدَ لَكُمْ تَسُؤْكُمْ وَإِنْ تَسْأَلُوا عَنْهَا حِينَ يُنَزَّلُ الْقُرْآَنُ تُبْدَ لَكُمْ عَفَا اللَّهُ عَنْهَا وَاللَّهُ غَفُورٌ حَلِيمٌ. قَدْ سَأَلَهَا قَوْمٌ مِنْ قَبْلِكُمْ ثُمَّ أَصْبَحُوا بِهَا كَافِرِينَ

яъни: “Эй, имон келтирганлар! Сизларга (жавоби) аён қилинса, сизларга хуш келмайдиган нарсалар ҳақида (савол) сўрамангиз! Қуръон (оятлари) нозил бўлиб турган кезларда улар ҳақида сўрасангиз, (жавоби) албатта, аён қилинади. Уларни (олдинги сўраганларингизни) Аллоҳ кечирди. Аллоҳ кечиримли ва ҳалимдир. У нарсалар ҳақида сизлардан олдинги қавм ҳам сўраган эди. Сўнгра ўша нарсаларга (нисбатан) кофир бўлиб қолган эдилар” (Моида сураси, 101-102-оятлар). Кўриб турибсизки, Аллоҳ таоло зиммамизга янги-янги аҳкомлар фарз бўлиб қолмаслиги, уни адо қилаолмай ҳалокатга учраб қолмаслигимиз учун бизларни масалага чуқур киришишдан қайтармоқда. Оятнинг таъбирига қараганда бизларга амал қилиш осон бўлишлиги ҳамда машаққат ва танг ҳолатга тушиб қолмаслигимиз учун Аллоҳ таоло мажбуриятларнинг оз бўлишлигига риоя қилган.

         Бунга суннатдан далил Пайғамбар алайҳиссаломнинг Ақраъ ибн Ҳобис разияллоҳу анҳуга айтган гапларидир. Ҳадиснинг матни қуйидагича:

عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ، قَالَ خَطَبَنَا رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم فَقَالَ ‏"‏ أَيُّهَا النَّاسُ قَدْ فَرَضَ اللَّهُ عَلَيْكُمُ الْحَجَّ فَحُجُّوا ‏"‏ ‏.‏ فَقَالَ رَجُلٌ أَكُلَّ عَامٍ يَا رَسُولَ اللَّهِ فَسَكَتَ حَتَّى قَالَهَا ثَلاَثًا فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم ‏"‏ لَوْ قُلْتُ نَعَمْ لَوَجَبَتْ وَلَمَا اسْتَطَعْتُمْ - ثُمَّ قَالَ - ذَرُونِي مَا تَرَكْتُكُمْ فَإِنَّمَا هَلَكَ مَنْ كَانَ قَبْلَكُمْ بِكَثْرَةِ سُؤَالِهِمْ وَاخْتِلاَفِهِمْ عَلَى أَنْبِيَائِهِمْ فَإِذَا أَمَرْتُكُمْ بِشَىْءٍ فَأْتُوا مِنْهُ مَا اسْتَطَعْتُمْ وَإِذَا نَهَيْتُكُمْ عَنْ شَىْءٍ فَدَعُوهُ ‏

яъни: Абу Ҳурайра разияллоҳу анҳу ривоят қилиб айтадилар: Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи васаллам бизларга хутба қилиб: “Эй инсонлар! Аллоҳ таоло сизларга ҳажни фарз қилди, ҳаж қилинглар” дедилар. Шунда бир киши - Ақраъ ибн Ҳобис разияллоҳу анҳу -:  Ё Расулуллоҳ! Ҳажни ҳар йили қилишимиз фарзми? – деб сўради. Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи васаллам жавоб бермадилар. У саволни яна қайтарди. Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи васаллам яна индамадилар. Учинчи марта яна сўраганида: “Агар “ҳа” деб жавоб берсам ҳар йили ҳаж қилишингиз фарз бўлиб қолар эди ва сизларнинг бунга тоқатингиз етмас эди. Шунинг учун сизлар мен айтган нарсанигини қилинглар. Дарҳақиқат, сизлардан олдин ўтган қавмлар кўп савол берганлари ва пайғамбарлари айтганига хилоф қилганлари учунгина ҳалок қилинган эдилар. Шундай экан, қачон сизларни бир амалга буюрсам тоқатингиз етганича қилинг. Агар бирор ишдан қайтарсам, уни тарк этинг”, дедилар (Имом Муслим ривояти). Қуйидаги ҳадис ҳам бунга далил бўлади: “Мусулмонларнинг ичида энг гуноҳи кўп киши – мусулмонларга ҳаром қилинмаган нарса ҳақида савол сўраб, шунинг саволи туфайли ўша нарса мусулмонларга ҳаром қилиб қўйилган кишидир”. Бундан ташқари Расулуллоҳ алайҳиссаломдан шундай ҳадис ворид бўлган:

عن أبي ثعلبة الخشني جرثوم بن ناشرٍ رضي الله عنه، عن رسول الله صلى الله عليه وسلم قال: ((إن الله تعالى فرض فرائض فلا تضيعوها، وحد حدودًا فلا تعتدوها، وحرم أشياء فلا تنتهكوها، وسكت عن أشياء - رحمةً لكم غير نسيانٍ - فلا تبحثوا عنها))؛ حديث حسن،

رواه الدارقطني

яъни: Абу Саълаба ал-Хушаний Жарсум ибн Ношиз разияллоҳудан ривоят қилинади, Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи васаллам дедилар: “Албатта, Аллоҳ таоло бир қанча фарз амалларга буюрди, уларни зое қилманглар. Ҳадларни белгиларб берди, уларни бузманглар. Бир қанча нарсаларни ҳаром қилди, улардан сақланинглар. Яна бир қанча нарсаларнинг ҳукмини эсдан чиқармаган ҳолда, сизларга раҳм-шафқат қилганлиги учун зикр қилмай сукут сақлади. Сизлар ҳам у нарсалар устида баҳс юритманглар” (Имом Дора Қутний ривояти).

Ушбу мавзуга тегишли бунга ўхшаган яна кўплаб оят ва ҳадислар мавжуд.

В) Шариат қонунларини босқичма-босқич жорий қилиниши.

Ислом дини янги келган вақтда араблар ҳаддан ташқари хоҳиш истакларига эрк берган, уларнинг эркинликларини чегаралайдиган ишларни, шаҳвоний туйғуларини тўсадиган нарсаларни ёқтирмайдиган халқ эдилар. Турли одамлар, ҳилма ҳил табиатлар уларнинг қон-қонларигача сингиб кетган эдики, ҳатто улар бундан бирданига қутула олмас эдилар. Шунинг учун ҳам, уларга шариат аҳкомлари бирданига нозил қилиниши мумкин эмас эди. Чунки, улар бу аҳкомлардан гангиб қолиб, натижада оғирлик қилиб, улардан безиб қолар эдилар. Шу сабабдан Қуръон бўлак-бўлак бўлиб нозил бўлди. Аҳкомлар секин асталик билан, олдинги келган ҳукм кейинги келадиганига шароит яратиб берадиган, инсонларнинг кўнглига ўрнашадиган тарзда ворид бўлди. Бу ҳукмларнинг аксари маълум бир воқеалар сабабли нозил бўлар эди. Бу эса, одамларнинг кўнглига мос келиши ва унга амал қилиш осон бўлишини таъминлар эди.

Мана шундай ҳукмлардан бири ароқнинг ҳаром қилиниши ҳақидаги ҳукмдир. Ароқ ичишлик араблар орасида жуда ҳам кенг тарқалган, уларнинг ҳаётларининг ажралмас бир қисмидек эди. Илоҳий ҳикмат ила бунинг ҳаромлиги ҳақидаги ҳукм босқичма-босқич нозил қилинди. Аввал бошда унинг ҳаромлиги очиқдан очиқ айтилмади, балки:

يَسْأَلُونَكَ عَنِ الْخَمْرِ وَالْمَيْسِرِ قُلْ فِيهِمَا إِثْمٌ كَبِيرٌ وَمَنَافِعُ لِلنَّاسِ وَإِثْمُهُمَا أَكْبَرُ مِنْ نَفْعِهِمَا

яъни: Сиздан май (маст қилувчи ичимлик) ва қимор ҳақида сўрамоқдалар. Айтинг: “У иккисида катта гуноҳ ва одамлар учун (айрим) фойдалар ҳам бор. Иккисининг гуноҳи фойдасидан каттароқдир”, деган (Бақара сураси, 219-оят).

         Ушбу оятдан ароқдан тийилиш талаб қилинаётганлигини фақатгина шариатнинг сир асрорларидан хабардор кишигина фаҳмлаши мумкин. Чунки, оятда ароқнинг ҳаромлиги очиқ ойдин айтилаётгани йўқ. Албатта, гуноҳи катта бўлган нарсани тарк қилиш лозим. Одатда, кўпинча амаллар фақат ёмонликдан иборат бўлмайди. Лекин ўша амалнинг ҳалол ёки ҳаромлиги ундаги фойда ёки зиённинг кўп ёки озлигига қараб аниқланади.

         Ароқ ичишда гуноҳнинг кўплиги туфайли уни тарк қилиш лозимлигига ишора қилинганидан сўнг, маст ҳолатда намоз ўқишдан қайтарилди:

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آَمَنُوا لَا تَقْرَبُوا الصَّلَاةَ وَأَنْتُمْ سُكَارَى حَتَّى تَعْلَمُوا مَا تَقُولُونَ

яъни: “Эй, имон келтирганлар! Токи гапираётган гапингизни (ўзингиз) биладиган бўлгунингизгача, маст ҳолларингизда намозга яқинлашмангиз!” (Нисо сураси, 43-оят).

Шундан сўнггина ароқ ичишдан қатъий тарзда очиқ ойдин қайтарди:

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آَمَنُوا إِنَّمَا الْخَمْرُ وَالْمَيْسِرُ وَالْأَنْصَابُ وَالْأَزْلَامُ رِجْسٌ مِنْ عَمَلِ الشَّيْطَانِ فَاجْتَنِبُوهُ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ  إِنَّمَا يُرِيدُ الشَّيْطَانُ أَنْ يُوقِعَ بَيْنَكُمُ الْعَدَاوَةَ وَالْبَغْضَاءَ فِي الْخَمْرِ وَالْمَيْسِرِ وَيَصُدَّكُمْ عَنْ ذِكْرِ اللَّهِ وَعَنِ الصَّلَاةِ فَهَلْ أَنْتُمْ مُنْتَهُونَ

яъни: “Эй, имон келтирганлар! Албатта, май (маст қилувчи ичимликлар), қимор, бут-санамлар ва (фол очадиган) чўплар шайтоннинг ишидан иборат ифлосликдирки, ундан четланингиз! Шояд (шунда) нажот топсангиз. Шайтон май билан қимор (ёрдами)да ўрталарингизга адоват ва нафрат солишни ва сизларни Аллоҳнинг зикри ҳамда намоздан қайтаришни хоҳлайди. Бас, энди, сизлар (май ичишдан) тийилувчимисиз?” (Моида сураси, 90-91-оятлар).

         Ислом аввалида зинокорга бериладиган жазо уни уйга қамаб қўйиш, гап сўз билан азият беришдан нарига ўтмас эди:

وَاللَّاتِي يَأْتِينَ الْفَاحِشَةَ مِنْ نِسَائِكُمْ فَاسْتَشْهِدُوا عَلَيْهِنَّ أَرْبَعَةً مِنْكُمْ فَإِنْ شَهِدُوا فَأَمْسِكُوهُنَّ فِي الْبُيُوتِ حَتَّى يَتَوَفَّاهُنَّ الْمَوْتُ أَوْ يَجْعَلَ اللَّهُ لَهُنَّ سَبِيلًا

яъни: “Хотинларингиздан фоҳишалик қилганларига ўзларингиздан (эркаклардан) тўрт кишини гувоҳ қилингиз. Агар улар гувоҳлик берсалар (ва зино қилганлари ўз исботини топса), то уларга (хотинларга) ўлим келгунга қадар ёки Аллоҳ бирор йўл қилгунча, уларни (ўзлари яшаётган) уйларда сақлаб турингиз” (Нисо сураси, 15-оят).

         Кейинчалик, Аллоҳ оила қурган зинокорни тошбўрон (ражм)га, турмуш кўрмаган зинокорни дарра уришга ҳукм қилди:

الزَّانِيَةُ وَالزَّانِي فَاجْلِدُوا كُلَّ وَاحِدٍ مِنْهُمَا مِئَةَ جَلْدَةٍ

яъни: “Зинокор аёл ва зинокор эркакнинг ҳар бирига юз дарра урингиз!” (Нур сураси, 2-оят). Ражм қилиш ҳақида ҳам оят нозил қилинган бўлиб, кейинчалик бу оятнинг Қуръон оятлари қатори тиловат қилиниши бекор (мансух) қилинган, аммо унинг ҳукми боқийдир.

         Ислом аввалида намоз ҳам одамларга меҳрибончилик юзасидан эрталаб икки ракъат, кечқурун икки ракъат қилиб ўқиш жорий қилинган. Чунки, у даврдаги кишилар Ислом динига эндигина кирган, намоз ўқишлик ҳаловатини ҳали тотиб улгурмаган, Аллоҳга муножот қилишнинг лаззатини яхши англамаган эдилар. Вақти келиб, мусулмонларнинг қалби имон ва ибодатдан таскин топа бошлагандан кейингина намозга қўшимча қилишга имкон туғилди.

         Аввал бошда мусулмонларнинг сони озчилик, заифҳол, мушрикларга қарши бош кўтаришга, улар билан жанг қилишга қувватлари етарли бўлмагани учун, душманларнинг азиятларига сабр қилишга, кечиримли бўлишга, улардан юз ўгиришга, уларга қарши уруш қилмасликка буюрилдилар:

اتَّبِعْ مَا أُوحِيَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ وَأَعْرِضْ عَنِ الْمُشْرِكِينَ

яъни: “Раббингиздан Сизга ваҳий этилган нарса (оят)ларга эргашинг. Ундан ўзга илоҳ йўқ. Мушриклардан (эса) четланинг!” (Анъом сураси, 106-оят).

خُذِ الْعَفْوَ وَأْمُرْ بِالْعُرْفِ وَأَعْرِضْ عَنِ الْجَاهِلِينَ

яъни: “Афвни (қабул қилиб) олинг, яхшиликка буюринг, жоҳиллардан эса юз ўгиринг!” (Аъроф сураси, 199-оят).

وَإِنَّ السَّاعَةَ لَآَتِيَةٌ فَاصْفَحِ الصَّفْحَ الْجَمِيلَ

яъни: “Қиёмат ҳам, шаксиз, келувчидир. Бас, (шундай экан, жоҳилларнинг азиятларига сабр қилинг ва уларни) чиройли юз ўгириш билан тарк этинг!” (Ҳижр сураси, 85-оят).

Мусулмонларнинг қуввати ортиб, Аллоҳнинг динига одамлар гуруҳ-гуруҳ бўлиб кира бошлаганидан сўнг, ўзларини ҳимоя қилишлари учун жанг қилишга изн берилди:

أُذِنَ لِلَّذِينَ يُقَاتَلُونَ بِأَنَّهُمْ ظُلِمُوا وَإِنَّ اللَّهَ عَلَى نَصْرِهِمْ لَقَدِيرٌ

яъни: “(Мушриклар томонидан) ҳужумга учраётган (мусулмон)ларга, мазлум бўлганлари сабабли (жанг қилишга) изн берилди. Албатта, Аллоҳ уларга ёрдам беришга қодирдир” (Ҳаж сураси, 39-оят).

         Пайғамбар алайҳиссалом Мадинага ҳижрат қилиб борганларида Аллоҳ таоло у кишини Мадинадаги аҳли китоб қавмлари Бани Исроил пайғамбарларидан таълим олган нарсалари асосида қилаётган амалларига хилоф иш тутишга буюрмади. Масалан, Мадина аҳли китоблари намозларида Байтул Мақдис томонга юзланар эдилар. Аллоҳ таоло аввал бошда Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи васалламга ҳам намозда ўша томонга юзланишга буюрди. Чунки, у ердаги қавмларнинг ҳурматини қозониш, бу кишининг ҳам ҳақиқий пайғамбар эканликларига уларни ишонтириш лозим эди. Бу зот ўтган пайғамбарларнинг келтирган динларини тасдиқловчи, улар даъват қилган динга даъват қилувчи, уларнинг йўлларига чақирувчи киши эканликларини баён қилиш учун шундай қилинди. Бу ҳолат токи уларнинг қалбларига имон ўрнашгунча ва келажакда қибла Байтул Мақдисдан Масжидул Ҳаром томонга ўзгартирилганда ҳеч қандай иккиланиш ёки шубҳаланиш содир бўлмайдиган вақт келгунча давом этди. Шундан сўнг Аллоҳ таоло қуйидаги оятни нозил қилди:

وَمَا جَعَلْنَا الْقِبْلَةَ الَّتِي كُنْتَ عَلَيْهَا إِلَّا لِنَعْلَمَ مَنْ يَتَّبِعُ الرَّسُولَ مِمَّنْ يَنْقَلِبُ عَلَى عَقِبَيْهِ وَإِنْ كَانَتْ لَكَبِيرَةً إِلَّا عَلَى الَّذِينَ هَدَى اللَّهُ وَمَا كَانَ اللَّهُ لِيُضِيعَ إِيمَانَكُمْ إِنَّ اللَّهَ بِالنَّاسِ لَرَءُوفٌ رَحِيمٌ قَدْ نَرَى تَقَلُّبَ وَجْهِكَ فِي السَّمَاءِ فَلَنُوَلِّيَنَّكَ قِبْلَةً تَرْضَاهَا فَوَلِّ وَجْهَكَ شَطْرَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ وَحَيْثُ مَا كُنْتُمْ فَوَلُّوا وُجُوهَكُمْ شَطْرَهُ

яъни: “Сиз юзланган олдинги қиблани Биз фақат орқага қайтиб кетаётганлар ичида ким пайғамбарга эргашар экан, деб қилдик (қайта тикладик). Албатта, бу (ўз қибласини ўзгартириш) Аллоҳ ҳидоят этган кишилардан ўзгалар учун оғир ишдир. Аллоҳ имонларингизни (Байтул-Мақдисга қараб ўқиган олдинги намозларингиз ажрини) зое кеткизмас. Албатта, Аллоҳ одамларга нисбатан меҳрибон ва раҳмлидир. Гоҳо юзингизни (ваҳий кутиб) осмон бўйлаб ўгириб туришингизни кўраяпмиз. (Хотиржам бўлинг) Сизни ўзингиз рози бўладиган қиблага (Каъбага) юзингизни ўгиртирамиз. Юзингизни Масжиди Ҳаром (Каъба) томонга буринг! (Эй, мўминлар, сизлар ҳам) қаерда бўлсангиз, юзларингизни ўша тарафга бурингиз!” (Бақара сураси, 143-144-оятлар).

         Шуларга ўхшаш ҳукмлар жуда ҳам кўп. Дарҳақиқат, Ислом шариати инсонларнинг манфаатларига асосланган. Шунга кўра аҳкомлар аввал мужмал, сўнгра муфассал тартибда келган. Бу асосан Маккадаги қонунчилик билан Мадинадаги қонунчиликни солиштирганда яққолроқ намоён бўлади. Маккий оятлар мужмал, ундаги ҳукмларга камдан-кам ҳолларда тафсилот берилади. Маданий оятларда эса, Қуръон кўплаб тафсилотларга ўрин беради. Хусусан, муомалот масалаларига тааллуқли ишларда. Шунинг учун ҳам аксар аҳком оятлари Мадинада нозил бўлгандир. Маккий оятларда эса фақат ақиданинг софлигини асрашга тааллуқли бўлган ҳукмларгина келтирилган, масалан, Аллоҳдан ўзганинг номи айтиб сўйилган ҳайвоннинг гўштининг ҳаромлиги ва ҳоказо.

Ўзбекистон мусулмонлари идораси

раисининг биринчи ўринбосари 

Ҳомиджон Ишматбеков

https://t.me/tuhur