Аллоҳ таоло Ўз каломи Қуръони каримнинг Бақара сураси 155-156 оятларида шундай марҳамат қилади:

“Албатта, сизларни бир оз хавф ва очлик билан, мол-мулкка, жонга, меваларга нуқсон етказиш билан синаймиз. Ва сабрлиларга ҳушхабар бер. Улар ўзларига мусибат етганда: “Албатта, биз Аллоҳникимиз ва албатта, биз Унга қайтувчимиз”, – деганлардир”. 

Банда олдида катта масъулият шуки, қийинчиликларини кўтара олиш учун турли синовлардан ўтиш керак. Инсон қийинчиликларда, синовларда тобланади. Ушбу оятда ўша синовлардан базилари саналгандир:

“Албатта, сизларни бир оз хавф ва очлик билан, мол-мулкка, жонга, меваларга нуқсон етказиш билан синаймиз”.

Бугунги кунда кўпчилигимизнинг бошимизда бўлиб турган синов бу – оятда таъкидлангани каби жонимизга, саломатлигимизга етган мусибат ва бироз иқтисодий қийинчиликдир. Мазкур икки хавфнинг баравар етиши сабаб кўплаб биродарларимиз оламдан ўтди, Аллоҳ раҳматига олсин.

Аслида мусибатлар хоҳ ўзимизга, хоҳ биродаримизга етсин биз учун синовдир. Чунки, мусулмон ўзи тинч, ҳотиржам ва саломат бўлсаю қўшниси, биродари, қариндоши, ҳамкасби ёки жамоадошлари бемор бўлса, улардан хабар олиши унинг иймонидан даракдир. Зеро, уламолар “мусулмон бефарқ ва лоқайд бўлмайди”, дея таъкидлаганлар.

Аллоҳ таоло бизни кенг ризқли, бадавлат қилиб қўйган бўлсаю, биродаримиз қарздор бўлиб, устига-устак беморлик етиб муолажа учун маблағ топа олмаётган бўлса биз хотиржам ухламаслигимиз керак.

Луқмони Хакимдан сўрадилар: “Одамларнинг энг ярамаси, энг ёмони ким?” У киши айтдилар: “Бепарво ва лоқайд кимсалар”.

Шайх Саъдий айтади: “Магар сен ўзгаларнинг қайғусиға лоқайдлик ила қарасанг, сен инсон деган номға нолойиқсен”. 

Мол-мулк, мансаб, куч-қудрат буларнинг барчаси банда учун омонат ва синовдир. Қиёмат куни бой маблағидан, мансабдор ҳукми ва қароридан, кучли ҳаракатидан албатта сўралади ва уларни қаерга қандай сарфлаганини жавобини беради.

Ислом инсонларни ўзаро меҳр-оқибат ва ғамхўрликка чақиради. Динимиз таълимотларининг энг олға сурган шиорларидан бири бу – инсонпарварликдир.

Афсуски, кўпинча атрофимиздагиларнинг вазияти ва ҳолатини тўғри ва ҳолис баҳоламасдан туриб, кимларнингдир фикри ёки ўзимизнинг тор қаричимиз билан ўлчаб ҳукм чиқариб қўямиз. “Мен ҳақман” деймизу ўзимиз билмаган ҳолда (базан эса қасддан)  одамларга зулм қилиб қўямиз.

Бизга ёқадиган, ўзимиз яхши кўрадиган инсонларга ёрдам қилиб, хушламайдиган биродарлдаримизни четга суриб қўйишимиз, уларнинг мазлум ҳолатга тушишига ҳисса қўшишимиз энг катта мусибатимиздир.   

Мусулмон киши Аллоҳга ибодат қилиш, инсонларга яхшилик қилишлик уни икки дунё саодатига олиб келишини яхши англайди. Унга омонат қилиб берилган ягона фурсати бўлмиш дунё ҳаётида, ҳам дунёсини, ҳам охиратини обод қилишга жидду жаҳд билан ҳаракат қилади. Зеро, мусулмонлар Аллоҳ таоло томонидан шунга буюрилгандир.

Бу ҳақда Аллоҳ таоло Ўз каломи Қуръони каримнинг Ҳаж сураси 77-оятида шундай марҳамат қилади:

“Эй, иймон келтирганлар! Рукуъ қилинглар, сажда қилинглар ва Роббингизга ибодат қилинглар ҳамда яхшилик қилинглар – шоядки, нажот топсангиз!”

Ҳадиси шарифлардан бирида эса, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай марҳамат қилганлар:  “Сизлардан ҳеч бирингиз ўзига яхши кўрган нарсани, биродарига ҳам раво кўрмагунига қадар чин иймонли бўлмайди”.

Инсонлар ва биродарлари хизматида бўлиш, уларга имкон қадар ёрдам қўлини чўзиш ва ҳожатларини раво қилишда доимо саъю-ҳаракатда бўлиш қандай саодат. Бу ҳақда Пайғамабаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам марҳамат қилиб шундай деганлар:    
“Банда модомики биродари ҳожатини раво қилар экан, Аллоҳ таоло унинг ҳожатини осон қилишда давом этади”.

Азизлар бу дунё фоний, ҳеч биримиз дунёга устун бўла олмаймиз. Қўлимиздан келадигани фақатгина яхшилик қилиш ва савоб амалларимизни кўпайтиришдир.

Инсонлар қалбига қувонч ва ҳурсандчилик улашайлик. Зеро, бу каъбани обод қилишлдан кўра ажри улуғ амал ҳисобланади.

Саидаброр Умаров

ЎМИ матбуот хизмати

بسم الله الرحمن الرحيم 

اَلْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي مَنَّ عَلَيْنَا بنِعْمَةَ الْإِسْلاَمِ وَالصَّلَاةُ وَالسَّلَامُ عَلَى سَيِّدِنَا وَنَبِيِّنَا الَّذِي عَلَّمَنَا زِيْنَةَ الْإِيْمَانِ وَعَلَى آلِهِ وَصَحْبِهِ وَمَنْ تَبِعَهُمْ بِإِحْسَانٍ إِلَى يَوْمِ الدِّيْنِ اَمَّا بَعْدُ 

МОТУРИДИЙ ЭЪТИҚОДИГА КЎРА ИЙМОННИНГ МОҲИЯТИ ВА УНИНГ ШАРТЛАРИ 

Муҳтарам жамоат! Маълумки, Исломнинг асоси ақида. Ақиданинг асоси эса Аллоҳ таолонинг биру борлигига имон келтиришдир. Динимининг бешта асоси бўлиб, улардан биринчиси ва барча амалларимизнинг қабул бўлишига асос бўладигани – имондир. “Имон” сўзи луғатда “тасдиқлаш”, “ишониш” деган маъноларни англатади. Юртимизда анъанавий ҳисобланган мотуридийлик мазҳаби таълимотларида эса, Пайғамбаримиз саллаллоҳу алайҳи васалламга Аллоҳ таоло томонидан етказилган барча нарсаларни дил билан тасдиқлаб, тил билан ифодалаш “имон” дейилади. Бу ҳақда “Ақоидун Насафия” китобида шундай дейилган:  

اَلْاِيْمَانُ هُوَ التَّصْدِيقُ بِمَا جَاءَ بِهِ مِنْ عِنْدِ اللهِ تَعَالَى وَالْاِقْرَارُ بِهِ

яъни: “Иймон, (Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи васаллам) Аллоҳ таоло ҳузуридан келтирган нарсани тасдиқлаш ва унга иқрор бўлишдир”.

Бундан келиб чиқадики, киши дилида тасдиқлаган нарсани узрсиз тилида айтмаса у Аллоҳнинг наздида мўмин бўлади, лекин одамларнинг наздида мўмин ҳисобланмайди. Аксинча, тилида айтиб, дилида тасдиқламаса, одамларнинг назарида мўмин ҳисоблансада, лекин аслида мунофиқ бўлади. Демак, чин мўмин бўлиш учун киши дили билан тасдиқ қилган нарсани тили билан иқрор қилиши шарт қилинган.

Ҳар бир ота-она ўз фарзандини ёшлигидан дин-диёнатли, ватанига содиқ, ҳалол-пок қилиб тарбия қилиши баробарида имон асосларини ҳам ўргатиб бориши лозим. Фарзандларга ёшлигидан қуйидаги калима ўргатилади:  

أَشْهَدُ أَنْ لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللهُ وَأَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّدًا عَبْدُهُ وَرَسُولُهُ

(Ашҳаду аллаа илааҳа иллаллооҳу ва ашҳаду анна Муҳаммадан абдуҳу ва расулуҳ)

яъни: “Аллоҳ таолодан ўзга илоҳ йўқлиги ва Муҳаммад алайҳиссалом Аллоҳнинг бандаси ва расули эканига гувоҳлик бераман”.    

Афсуски, баъзи ёшларимиздан ушбу калима сўралса, тиллари айланмай, айтишга қийналиб қолишлари ачинарли ҳолдир. Шунинг учун ҳар бир мусулмон ота-она ушбу муборак калимани ўз фарзандига ўргатиши лозимдир.

Ушбу шаҳодат калимасини мусулмон бўлмаган киши айтиши билан мусулмонлик бахти унга насиб қилади.

Имом Мотуридий раҳматуллоҳи алайҳнинг наздларида динда буюрилган ёки қайтарилган ишларга амал қилиш имоннинг шарти ҳисобланмайди. Демак, амал қилмаган кишини ҳам гарчи амал қилмагани учун гуноҳкор бўлса-да, уни мусулмон деймиз. Мана шу масала аввалдан кўп ихтилофларга сабаб бўлиб келган.

Хаворижлар каби адашган тоифалар амал қилиш имоннинг шарти деганлар ва амал қилмаган кишиларни кофирга чиқариб, уларга уруш эълон қилиб, қирғин-барот урушлар ва кўп мусулмонларнинг қонлари тўкилишига сабаб бўлган. Афсуски, ҳозирги кунда ҳам ушбу ҳолат баъзи тоифа тарафдорлари томонидан такрорланмоқда.

Ваҳоланки, бизнинг Аҳли сунна вал жамоа эътиқодимизга кўра, барча уламоларимиз бир овоздан гуноҳ иш қилган киши модомики уни ҳалол санамаса ва фарз амалларнинг фарзлигига ишониб туриб, дангасалик ва бепарволик билан уни адо қилмаса, уни кофирга чиқармайдилар. Қолаверса, мазҳаббошимиз Имоми Аъзам раҳматуллоҳи алайҳ ўзларини “Фиқҳул акбар” китобларида шундай деганлар:

وَلاَ نُكَفِّرُ مُسْلِمًا بِذَنْبٍ مِنَ الذُّنُوبِ وَاِنْ كَانَتْ كَبِيْرَةً اِذَا لَمْ يَسْتَحِلَّهَا

яъни: “Мусулмон кишини, гуноҳни ҳалол санамас экан, бирор гуноҳи сабабли кофирга чиқармаймиз, ҳаттоки катта гуноҳ қилган бўлса ҳам”.

Шунинг учун Мотуридий ва Ашъарий йўналишлари амал қилмаган мусулмон кишини кофирга чиқармаслик масаласида бир фикрдалар.

Шуни ҳам таъкидлаш керакки, Имом Мотуридий раҳматуллоҳи алайҳ амални имоннинг асосларига киритмаган бўлсалар-да, солиҳ амалларни бажариш лозимлиги ва амал қилмаган кишини гуноҳкор бўлишини таъкидлаганлар ҳамда амални, баъзилар гумон қилганидек, бутунлай четга сурмаганлар. Зеро, бу Муржиа фирқасининг ақидасидир.

Шунингдек, айрим тоифалар маломат қилганидек, Имом Мотуридий ақлни нақлдан устун қўймаганлар. Аслида Ҳидоят имоми деб шарафланган буюк уламо таълимотларида ақл нақлдан устун туриши тугул, ақл билан ҳеч қандай ҳукм собит бўлмаслиги маълум ва машҳурдир. Ақлни нақлдан устун қўйиш, Имом Мотуридий раҳимаҳуллоҳ умрлари бўйи қарши курашган, илмий раддиялар ёзган тоифа – мўътазила фирқасига хос амалдир. Шунинг учун уларда қанчадан-қанча нақлий далиллар ақлга тўғри келмагани учун таъвил қилинади ёки қабул қилинмайди. Жумладан, мўътазилалар айни вақтда жаннат ва дўзах яратилмаган, деб биладилар. Аллоҳ таолони дунёда ҳам, охиратда ҳам кўриш ақлан мумкин эмас, дейдилар. Осий киши иқобланиши, итоаткор киши савоб олиши шарт, деб ўйлайдилар ва ҳоказо. Аммо мотуридийлар эса нақл орқали собит бўлган қанчадан-қанча эътиқодий ёхуд фиқҳий ҳукмларни, гарчи ақл англай олмаса-да, айнан нақлга суянганлари сабабли сўзсиз қабул қилганлар.

(Имом-хатиблар мавъизанинг мана шу ўрнида Имом Мотуридийнинг фитналар урчиган, турли адашган фирқалар бош кўтарган даврда мусулмонлар якдиллиги, ислом ақидасининг асл ҳолатини сақлаб қолишда кўрсатган хизматлари, у кишининг мавқелари ҳақида, ўз сўзлари билан, жонли тарзда намозхонларга тушунтириб  берадилар...).

Азизлар! Имонли бўлиш энг катта неъматлардан бўлиб, Аллоҳ таоло бу неъматни ҳар кимга ҳам бермайди, балки Ўзи суйган бандаларига беради.  Барча ибодат ва эзгу амалларнинг қабул бўлиши учун имон шартдир. Имон келтириб, яхши амалларни қилганларга Аллоҳ таоло Фирдавс жаннатини ваъда қилган:

إِنَّ الَّذِينَ آَمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ كَانَتْ لَهُمْ جَنَّاتُ الْفِرْدَوْسِ نُزُلًا

яъни: “Албатта, имон келтирган ва яхши амалларни қилганларга Фирдавс жаннати манзил бўлур” (Каҳф сураси, 107-оят).

        Ушбу ояти каримада ҳам имон келтириш билан бирга эзгу амалларни бажариш кераклиги баён қилинмоқда. Дарҳақиқат, мусулмон киши қанча кўп эзгу ва савобли амалларни қилар экан, унинг имон нури зиёда бўлади.            

Пайғамбаримиз саллаллоҳу алайҳи васаллам саҳобаи киромлар билан ўтирган пайтларида Жаброил алайҳиссалом одам суратида келиб, “менга имондан хабар беринг” дедилар. Шунда Расулуллоҳ алайҳиссалом бундай жавоб бердилар:

أَنْ تُؤْمِنَ بِاللهِ وَمَلَائِكَتِهِ وَكُتُبِهِ وَرُسُلِهِ وَالْيَوْمِ الآخِرِ، وَتُؤْمِنَ بِالْقَدَرِ خَيْرِهِ وَشَرِّهِ

(متفق عليه عن عُمَرَ بْنٍ الْخَطَّابِ رضي الله عنه)

яъни: “Имон – Аллоҳ таолога, фаришталарига, китобларига, пайғамбарларига, охират кунига ва тақдирнинг яхши ва ёмонлиги Аллоҳдан эканига имон келтиришингиздир” (Муттафақун алайҳ).

Ақида борасида битилган энг мўтабар китоблардан биринчиси мазҳаббошимиз Имом Аъзам раҳматуллоҳи алайҳга мансуб “Ал-фиқҳул акбар” китоби бўлиб, бу асар биз мотуридий ақидасига эргашувчи мусулмонлар учун асосий манба саналади. Абу Ҳанифа раҳматуллоҳи алайҳ бу китобда шундай деганлар:

أَصْلُ التَّوْحِيدِ وَمَا يَصِحُّ اْلاِعْتِقَادُ عَلَيْهِ يَجِبُ أنْ يَقُولَ: آمَنْتُ بِاللهِ، وَمَلاَئِكَتِهِ، وَكُتُبِهِ، وَرُسُلِهِ، وَالْبَعْثُ بَعْدَ الْمَوْتِ،

 وَالْقَدَرِ خَيْرِهِ وَشَرِّهِ مِنَ اللهِ تَعَالَى،  وَالْحِسَابُ وَالْمِيزَانُ، وَالْجَنَّةُ وَالنَّارُ حَقٌّ كُلُّهُ

яъни: “Тавҳиднинг асли ва эътиқод қилиш тўғри бўлган нарса шуки: ҳар бир мусулмон шундай дейиши вожиб бўлади: Аллоҳга, Унинг фаришталарига, китобларига, пайғамбарларига, вафот этгандан сўнг қайта тирилишга, тақдирнинг яхшиси ҳам, ёмони ҳам Аллоҳ таолодан эканлигига имон келтирдим. Ҳисоб, тарозу, жаннат ва дўзах барчаси ҳақдир”.

Ушбу матнда имоннинг шартлари ва унинг тўғри бўлиш тарзи зикр этиб ўтилмоқда. Банда юқорида айтилган нарсаларга аввало чин дилдан ишониб, сўнгра уни тили билан айтмоғи лозим бўлади.

            Имон-эътиқодли бандага Аллоҳ таоло хотиржам ва фаровон ҳаёт беришни ваъда қилиб Қуръони каримда шундай марҳамат қилган:

مَنْ عَمِلَ صَالِحًا مِنْ ذَكَرٍ أَوْ أُنْثَى وَهُوَ مُؤْمِنٌ فَلَنُحْيِيَنَّهُ حَيَاةً طَيِّبَةً وَلَنَجْزِيَنَّهُمْ أَجْرَهُمْ بِأَحْسَنِ مَا كَانُوا يَعْمَلُونَ

яъни: “Эркакми ё аёлми – кимда-ким мўмин бўлган ҳолида бирор эзгу иш қилса, бас, Биз унга ёқимли ҳаёт бахш этурмиз ва уларни ўзлари қилиб ўтган гўзал (солиҳ) амаллари баробаридаги мукофот билан тақдирлаймиз” (Наҳл сураси, 97-оят).

Шундай экан, киши ўз имони тақозосига кўра умрини ўтказар экан, доимо қалбида хотиржамлик, сакинат ҳукмронлик қилади ва икки дунёда бахт ва саодат эгалари қаторида бўлади. Мусулмон киши имони тақозо қилган амалларни бажариши ҳам зарурдир.

Имон тақозо қилган нарсалардан бири – омонатдорлик. Бу ҳақда Пайғамбаримиз саллаллоҳу алайҳи васаллам омонат ҳақида бундай деганлар:

لاَ إِيْمَانَ لِمَنْ لاَ أَمَانَةَ لَهُ

(رواه الإمامُ أحمدُ عن أنسِ بنِ مالكٍ رضي الله عنه)

яъни: “Омонатдорлиги йўқ кишининг имони йўқ (комил эмас)” (Имом Аҳмад ривоятлари).

Демак, имонли киши амонатдор бўлиб, Аллоҳ ва Унинг расулини ҳаққидан бошлаб барча инсонларни ҳақларига риоя қилиши ҳамда ваъдага вафо қилмаслик, фирибгарлик, ўзганинг молига хиёнат қилиш каби нотўғри ишлардан ўзини тийиши лозим.

Имон тақозо қилган нарсалардан яна бири – киши яхши кўрган нарсасини ўзгага раво кўриши.  Бу ҳақда Пайғамбаримиз саллаллоҳу алайҳи васаллам шундай марҳамат қилганлар:

لَا يُؤْمِنُ أَحَدُكُمْ حَتى يُحِبَّ لأَخِيهِ مَا يُحبُّ لِنَفْسِهِ

(متفق عليه عن أنس بن مالك رضي الله عنه)

яъни: “Сизлардан бирортангиз ўзи учун яхши кўрган нарсани биродари учун ҳам раво кўрмагунча (комил) мўмин бўла олмайди” (Муттафақун алайҳ).

Демак, мусулмон инсон ўзи учун соғлик-саломатлик, бахт-саодат, фаровон ҳаётни яхши кўрганидек, ўзгаларга ҳам шуни ва шунга ўхшаган нарсаларни раво кўриши керак. Шунингдек, ўзининг жаннатга киришини яхши кўрса, бошқаларнинг ҳам жаннатга киришини истайди. Ўзига дўзахга кирмасликни раво кўрган мусулмон ўзгаларга ҳам дўзахга кирмасликни раво кўради.

Шундай экан, имонли киши ўзи билан биргаликда ўзгаларнинг манфаатларини ҳам кўзлаб ҳаёт кечиради. Шунда уни имони комил бўлади.

Имон тақозо қилган нарсалардан яна бири – Пайғамбаримизни ҳаммадан яхши кўриш. Бу ҳақда Пайғамбаримиз саллаллоҳу алайҳи васаллам шундай марҳамат қилганлар:

لَا يُؤْمِنُ أَحَدُكُمْ حَتَّى أَكُونَ أَحَبَّ إِلَيْهِ مِنْ وَلَدِهِ وَوَالِدِهِ وَالنَّاسِ أَجْمَعِينَ

(رواه الإمام البخاري عن أنس بن مالك رضي الله عنه)

яъни: “Сизлардан ҳеч ким комил мўмин бўла олмайди, токи мен унга отаси, боласи ва барча одамлардан маҳбуброқ бўлмагунимча” (Имом Бухорий ривоятлари).

Пайғамбаримиз саллаллоҳу алайҳи васалламга муҳаббат қуруқ даъво ёки юзаки гаплар билан эмас, балки чин қалбдан бўлиши ва у зотнинг кўрсатмаларига амал қилиш билан бўлади. Қолаверса, саноқли кунлардан кейин Пайғамбаримиз саллаллоҳу алайҳи васаллам туғилган ойлари келмоқда. Мана шу ойда у зот алайҳиссаломнинг ҳаётларини янада ўрганиб, оила даврасида сийратга доир китобхонликларни ташкил қилиб, янада муҳаббатимизни зиёда қилишимиз айни муддао бўлади.  

Имон тақозо қилган нарсалардан яна бири – фаҳш ва гуноҳ ишлардан тийилиш. Аслида имон ўз эгасини фаҳш ва гуноҳ ишларни қилишга йўл қўймаслиги керак. Имон бўла туриб бундай ишларни қилган кишининг имони комил ҳисобланмайди.            Демак, мусулмон киши фаҳш ва гуноҳ ишлардан ўзини мутлақо тийиши лозим бўлади.

Ҳурматли жамоат! Тинчлик ва ҳотиржамлик бебаҳо неъматдир. Дин ва дунё ишларида муваффақиятга эришишимиз, яқинларимиз ва фарзандларимиз камолоти ва юртимиз равнақи айнан шу неъматларнинг қадрига етиб, уларни ардоқлашдадир.

Маълумки, айни кунларда айрим қўшни қардош давлатларда нотинчлик бўлиб турибди. Юз бераётган нохуш ҳодисаларга ҳаммамиз гувоҳ бўлиб турибмиз.

Шундай экан, ҳар биримиз касаллик сабабли бошимиздан узоқ муддатли синовни ўтказаётган бир пайтимизда ҳар бир воқеадан ибрат олиб, тинчликни қадрига етиб, имон-эътиқодимиз тақозо қилган эзгу ишлар билан машғул бўлмоғимиз даркор. Аллоҳ таоло тез кунларда қўшниларимизга фаровон ҳаётни насиб қилиб, тинчлик неъматини қайтарсин!

Аллоҳ таоло барчамизни имон-эътиқодда мустаҳкам айлаб, икки дунё саодатини насиб айласин! Омин!

Ҳурматли азизлар! Келаси йил учун “Ҳидоят” ва “Мўминалар” журналлари ҳамда “Ислом нури” газетасига обуна бўлиш бошланган! “Ҳидоят” 84 000 (саксон тўрт минг сўм), “Мўминалар” 48 000 (қирқ саккиз минг сўм) ва “Ислом нури” 62 400 (отмиш иики минг тўрт юз сўм).

Ушбу нашрларни ўқиганда юртимиз ва дунё мусулмонлари ҳаёти билан танишиш баробарида илм ҳам ўрганасиз. Йил бўйи ўзингиз ва хонадон аҳлингиз ислом маърифатидан фойда олади. Сиз ушбу нашрларда ўз ижодингиз билан қатнашиш имконига ҳам эгасиз. Сизнинг ижодингиз “Газетхон илҳоми”, “Мактубларда манзаралар”  ва бошқа мавзуга мос рукнлар остида эълон қилинади.

Обуна бўлинг: газета, журнал ўқиб, илмингизни бойитинг.

Ҳурматли имом-домла! Келаси жума маърузаси “МАВЛИДУН НАБИЙ МУБОРАК!” мавсусида бўлади, иншааллоҳ.

Кун тарихи 

Ватанимиз тарихидаги 13 октябрь санаси билан боғлиқ айрим воқеалар баёни.

1398 йил (бундан 622 йил олдин) – Ҳиндистон юришига отланган Амир Темур қўшинлари Таламба шаҳри яқинида тўхтади (У Мўлтондан қарийб 100 километрча шимоли-шарқда, Рови дарёсининг чап соҳилида жойлашган шаҳар). Тарихчи Низомиддин Шомий ўз асарида бу шаҳарнинг номини Талмина шаклида қайд этган. Тарихчи олим Люсьен Кэрэннинг маълумот беришича, Амир Темур дарёни кечиб ўтганидан сўнг биринчи бўлиб Таламба шаҳрини ишғол этган. Бу жараёнда у зоти шарифлар (пайғамбар авлодлари), аҳли илм ва уламога ҳурмат-эҳтиром кўрсатиб, уларнинг мол-мулкини ҳимоя остига олган.

1404 йил (бундан 616 йил олдин) – Амир Темур саройига ташриф буюрган испан элчиси Руи Гонсалес де Клавихонинг ўз кундаликларида ёзишича, шу куни Соҳибқирон яна бир катта тўй бошлаб, унга элчиларни ҳам таклиф этди. Маросим ўтказилган жойдаги иккита саропарда элчининг эътиборини ўзига тортган. Элчилар шунингдек, Амир Темурнинг суюкли набираси Пирмуҳаммад ибн Жаҳонгир Мирзони табриклаш учун ҳам таклиф этилади. Соҳибқирон ўзи қарийб етти йил кўрмаган набирасини Самарқандга чақиртирган эди.

Амир Темур сидқидилдан яхши кўрган “йигирма икки ёшлардаги (аслида бу вақтда Пирмуҳаммад йигирма саккиз ёшда бўлган), соқоли унча ўсмаган, қорачадан келган” темурий шаҳзода Пирмуҳаммадни Клавихо шундай тасвирлайди: “Подшоҳнинг невараси Пирмуҳаммад миллий удумга биноан жуда яхши кийинган эди. Устида кўк беқасам яктак, яктакнинг икки елкаси, кўкраги ва енгларига биттадан зарҳал ҳалқа тикилган. Бошидаги қалпоғи йирик марварид ва қимматбаҳо тошлар билан безатилган, қалпоқнинг тепасига қадалган лаъл ёниб турарди. Ҳузурида ҳозир бўлган кишилар уни жуда тантанавор тарзда муборакбод этардилар”.

1934 йил (бундан 86 йил олдин) – Ўзбекистон Фанлар академияси ва Ёзувчилар қўмитасининг қўшма мажлиси бўлди. Унда Садриддин Айний ҳамда Абдурауф Фитрат форс-тожик шоири ва мутафаккири Абулқосим Фирдавсийнинг 1000 йиллик юбилейи муносабати билан унинг ҳаёти ва ижоди ҳақида маъруза қилди. Кечада Мақсуд Шайхзода ва Титов ўз таржималарида “Шоҳнома”дан парча ўқиди.

1992 йил (бундан 28 йил олдин) – Ўзбекистон ва Афғонистон ўртасида дипломатик алоқалар ўрнатилди.

1994 йил (бундан 26 йил олдин) – Тошкентда Мирзо Улуғбек таваллудининг 600 йиллигига бағишланган “Мирзо Улуғбек ва унинг жаҳон тараққиётига қўшган ҳиссаси” мавзусида Халқаро илмий конференция очилди.

2008 йил (бундан 12 йил олдин) – Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг “Ўзбекистон иқтидорли ёшларини тақдирлаш ва моддий рағбатлантириш тўғрисида”ги қарори қабул қилинди.

2009 йил (бундан 11 йил олдин) – Ўзбекистон Республикасининг “Археология мероси объектларини муҳофаза қилиш ва улардан фойдаланиш тўғрисида”ги Қонуни қабул қилинди. Мазкур қонун 5 боб, 34 моддадан иборат.

2014 йил (бундан 6 йил олдин) – Ўзбекистон Республикаси Президентининг “1941–1945 йиллардаги уруш ва меҳнат фронти фахрийларини ижтимоий қўллаб-қувватлашни янада кучайтириш чора-тадбирлари тўғрисида”ги фармони қабул қилинди.

Алишер ЭГАМБЕРДИЕВ тайёрлади

ЎзА

Наманган вилояти ҳудудида олис ва яқин ўтмишдан садо берувчи 300 га яқин моддий маданий мерос объектлари мавжуд. Узоқ минг йилларга бориб тақалувчи тарихий обида ва зиёратгоҳларни асраб авайлаш, уларни келажак авлодларга асл ҳолида қолдириш муҳим вазифаларидан биридир.

Наманган шаҳри ҳудудидан оқиб ўтувчи Шимолий Фарғона каналининг чап соҳилида, “Афсоналар водийси” боғига ёндош сўлим гўшада жойлашган ўн бир Аҳмад зиёратгоҳи мажмуасида бугун кенг кўламли қурилиш ободонлаштириш ишлари олиб борилмоқда. Канал устига меъморий ечими жиҳатидан Ўзбекистонда ўхшаши йўқ, хонақоҳ сиғими 4,5 минг, умумий сиғими 15 минг намозхонга мўлжалланган Жомеъ масжид ва зиёратгоҳни боғловчи замонавий кўприк барпо этилади.

Тарихий қадамжолар билан яқиндан танишган вилоят ҳокими вазифасини бажарувчи Шавкат Абдураззоқов қайд этганидек, муқаддас обидалар, хусусан ўн бир Аҳмад зиёратгоҳидаги ҳар бир ишга мукаммаллик билан ёндошиш лозим. Бу маскан зиёрат туризми масканига айланиши, одамларни маънан халоват топадиган жойи бўлиши керак. Юқоридан катта шаршара қуралади, ундан тушган сув катта ариққа туташ ҳовлиларга чиқиб кетади. Ўртада катта фаввора ҳам дизайн жиҳатидан ўзига хос бўлади.

Сардоба – Наманган шаҳар марказида жойлашган қадимий даҳа. Баъзи ривоятларга қараганда, шаҳар мана шу жойдаги маҳаллалардан бошланиб, кейинчалик кенгайиб кетган. Бу атрофда жуда кўп маданий-маиший бинолар, турар-жойлар қад ростлаган. Улардан бири ХIХ асрнинг иккинчи ярми, XX аср биринчи чорагида яшаб ўтган Қодирхўжа эшоннинг уйи ҳисобланади. У тарихий ва маданий ёдгорликлар рўйхатидан ўрин олган бўлиб, яқингача сайёҳлар эътиборидаги масканлардан бири эди.

Бинонинг қурилиш услуби шарқона, нақшлари европача. Ҳовлиси ички ва ташқи қисмлардан иборат бўлган. Хоналар шифти – ўрта ҳовузсимон қисми васса-жуфт, атрофлари катаксимон кўринишда. Катакчалар ичига буғдойзор, қарағайзор, ўрмон ва денгиз бўйида қурилган қаватли уй тасвирлари чизилган.

Таассуфки, ушбу маданий ёдгорлик бугунги кунда ташландиқ ҳолга келиб қолган. Бир пайтлар анча маблағ эвазига таъмирдан чиқарилган бинолар ночор кўринишда. Тарихдан ҳикоя қилувчи экспонатлар қўйилган залларга кириб бўлмайди – эшиклар қулфланган. Боз устига, мазкур ҳовли ҳудудидан кимгадир икки қаватли дўкон ва омборхона қуриш учун ер ажратилган. Чала қолган бу объект ҳам манзилни янада хунуклаштирган. Бу ҳақида бундан икки йил ЎзА сайтида ҳам бонг урилган эди.

Вилоят раҳбарининг эътиборидан кейингина, бундан 150 йил аввал Наманганга технологияни, илк фотоаппарат ва бошқа ашёларни олиб келган буюк маърифатпарвар, элпарвар олим Қодирхўжа Эшон ҳовлисини илм-фан, маънавият, туризм марказига айлантириш режалаштирилди.

Ушбу меъморий обида билан танишган вилоят ҳокими вазифасини бажарувчи Шавкат Абдураззоқов реконструкция учун лойиҳа таклифларига қўшимчалар киритди.

– Меъморий мажмуа тарихий, асл ҳолатини йўқотмаслиги керак. Таъмирлашда гипсокартон, профилдан умуман фойдаланилмаслиги лозим. Бу ерда музей, кутубхона, “вай-фай” зона ташкил этамиз. Ёшлар учун севимли маскан бўлади, – деди вилоят ҳокими.

Эътиборлиси шундаки, тарихий ҳовли ичига ва ёнига маданий мерос конвенцияларига зид равишда қурилган, зиёратгоҳ ҳуснига мос тушмаган икки бино бузиб ташланади.

Оқилхон Дадабоев, Ҳотам Мамадалиев (сурат), ЎзА

Мамлакатимизда 794 нафар 100 ёшдан ошган пенсия ва нафақа олувчи бор.

Жорий йил 1 октябрь ҳолатига, Молия вазирлиги ҳузуридаги бюджетдан ташқари Пенсия жамғармасининг ҳудудий туман (шаҳар) бўлимлари ҳисобида туриб, пенсия ва нафақа олаётган 100 ёшга тўлган ва 100 ёшдан ошганлар сони 794 нафарни ташкил қилади.

Шундан, 131 нафари (16,5 фоиз) эркак ва 663 нафар (83,5 фоиз) аёл.

100 ёшга тўлган ва 100 ёшдан катта ёшдагилар сони Қашқадарё вилоятида 143 нафар (18 фоиз), Сурхондарё вилоятида 120 нафар (15,1 фоиз), Самарқанд вилоятида 78 нафар (9,8 фоиз), Фарғона вилоятида 76 нафар (9,6 фоиз), Тошкент вилоятида 64 нафар (8,1 фоиз), Наманган вилоятида 59 нафар (7,4 фоиз), Андижон вилоятида 56 нафар (7,1 фоиз), Бухоро вилоятида 37 нафар (4,7 фоиз), Хоразм вилоятида 36 нафар (4,5 фоиз), Жиззах вилоятида 31 нафар (3,9 фоиз), Навоий вилоятида 27 нафар (3,4 фоиз), Тошкент шаҳрида 25 нафар (3,1 фоиз), Қорақалпоғистон Республикасида 23 нафар (2,9 фоиз) ва Сирдарё вилоятида 19 нафар (2,4 фоиз)ни ташкил қилади.

Пенсия жамғармаси матбуот хизмати хабарига кўра, 2020 йилнинг январь-сентябрь ойларида 383 нафар пенсия ва нафақа олувчи 100 ёшга тўлди. Уларнинг 70 нафари (18,3 фоиз) эркак ва 313 нафари (81,7 фоиз) аёллардир.

ЎзА