Ўзбекистон Республикаси Президенти Ш.М. Мирзиёевнинг БМТ Бош Ассамблеяси 72-сессиясида сўзланган серқирра нутқида юртимиз тараққиётида “аждодларимизнинг донишмандлик анъаналарига амал қилиб”, “мамлакатимизнинг янги қиёфасини шакллантириш йўлидан” борилаётгани уқтирилди. Ушбу янги қиёфани яратиш доирасидаги бунёдкор фаолиятда болалар ҳуқуқини муҳофаза қилиш, уларни ҳар томонлама қўллаб-қувватлаш вазифаси ётганлигига алоҳида урғу берилди. Зеро, Президентимиз томонидан таъкидланганидек, “сайёрамизнинг эртанги куни, фаровонлиги фарзандларимиз қандай инсон бўлиб камолга етиши билан боғлиқ”.

Нуфузли халқаро анжуманга тақдим этилган ушбу маърузада ўз ифодасини топган бениҳоя долзарб таклифлардан бири, шубҳасиз, БМТнинг Ёшлар ҳуқуқлари тўғрисидаги халқаро конвенциясини ишлаб чиқиш ва қабул қилиш ғояси бўлди. Бу таклиф бугунги дунё олдида турган асосий вазифа “...ёшларнинг ўз салоҳиятини намоён қилиши учун зарур шароитлар яратиш, зўравонлик ғояси “вируси” тарқалишининг олдини олишдир” деган тезислар билан ишончли равишда асослаб берилди. Шунингдек, Президентимиз чиқишида муқаддас динимизнинг эзгулик ва тинчлик қўрғони ҳамда юксак инсоний фазилатлар сарчашмаси экани ҳам алоҳида таъкидлангани барчамизга яхши маълум.  

Юртимизнинг бугунги тараққиёти кўзгуси орқали қаралганда, мамлакатимиз раҳбарининг таклиф ва мулоҳазалари Янги Ўзбекистонда баркамол авлод тарбияси давлат сиёсати даражасига кўтарилиб, болаларнинг ҳуқуқ ва манфаатларини ҳар томонлама таъминлаш энг устувор вазифага айланиб бораётганига асослангани аён бўлади. Сўнгги чорак аср давомида мамлакатимизда қабул қилинган 22 та қонун, 15 кодекс ва 100 дан ортиқ қонуности ҳужжатларида бола ҳуқуқлари ва манфаатлари ўз ифодасини топгани, бола ҳуқуқларига оид норматив ҳуқуқий базанинг мунтазам мустаҳкамланиб, унинг институционал асослари шаклланиб бораётгани ушбу фикрнинг ёрқин исботларидир.

Мамлакатимиз раҳбари нутқида баён этилган ғоялар донишманд аждодларимиз томонидан болалар ҳуқуқи масаласида тўпланган ибратли тажриба билан ҳам тўлиқ ҳамоҳангдир.

Таъкидлаш жоизки, мусулмон дунёси ҳудудидаги бола ҳуқуқига оид илк илмий-назарий ва амалий-татбиқий қарашлар тизими XIII асрда айнан бизнинг юртимизда ишлаб чиқилган бўлиб, бу ҳол инсоният тарақиётидаги беназир тарихий ҳодисадир. Гап Жиззах воҳасидан етишиб чиққан улуғ мутафаккир, буюк фақиҳ Муҳаммад ибн Маҳмуд ибн Ҳусайн ал-Уструшаний қаламига мансуб “Жомеъ аҳком ас-сиғор” (“Бола ҳуқуқлари тўплами”) асари ҳақидадир. Айнан шу асар болалар ҳуқуқига бағишланган дунё тарихидаги биринчи ёзма ҳуқуқий манба саналади. Шунга кўра, ал-Уструшанийнинг “Жомеъ аҳком ас-сиғор” асари, шубҳасиз, умуминсоний цивилизацияда намоён бўлган ҳуқуқий моҳиятга эга бетакрор феномен сифатида баҳоланишга ҳақлидир. 

Айтиш лозимки, мамлакатимиз ҳудудларида боланинг юксак қадрият эканлиги энг қадимги даврлардан бошлабоқ тан олинган бўлиб, бу ҳол қадимги ёзма манбаларда ўз тажассумини топган. Хусусан, «Авесто», Сўғд ёзма манбалари ва ҳужжатларида ҳуқуқий моҳиятга эга миллий анъаналар ва урф-одатлар ҳамда оилавий маросимларга оид кўплаб маълумотларни учратиш мумкин. Шунингдек, «Ал-Ҳидоя», «Ал-Муҳит», «Мажмаъ ул-Мақсуд» каби мўътабар манбалар, шунингдек, бизгача етиб келган кўп сонли қозилик ҳужжатлари болалар ҳуқуқига оид исломга асосланган миллий қарашлар тизимини ўзида акс эттиргани бунинг далилларидир. “Жомеъ аҳком ас-сиғор” эса, ушбу соҳада эришилган ютуқларнинг чўққиси бўлди дейилса, ҳақиқатга асло хилоф бўлмайди.

Маълумки, ислом динида инсон ҳуқуқлари бола ҳуқуқларидан бошланади. Тарихий Уструшана – бугунги Жиззах воҳасидан етишиб чиққан ва Марказий Осиё Ренессансига салмоқли ҳисса қўшган олимлар ичида буюк фақиҳ Муҳаммад ал-Уструшанийнинг ушбу масалага оид илмий мероси алоҳида ўрин тутади. Унинг шоҳ асари бўлган “Жомеъ аҳком ас-сиғор” болалар ҳуқуқини ўрганишга бағишланган дунёдаги биринчи ва беназир ёзма ҳуқуқий манба саналади. Зеро, XX асргача бўлган даврда инсоният тарихида болалар ҳуқуқига бағишланган бошқа асар яратилгани ҳозирча маълум эмас. Мазкур факт XII асрнинг охири-XIII асрнинг биринчи ярмида Мовароуннаҳрда яшаб, юксак илмий салоҳияти билан фиқҳ илмининг ривожига улкан ҳисса қўшган аллома ва фақиҳ Муҳаммад ал-Уструшаний илмий хизматларининг нечоғлик залворли эканини кўрсатади.

«Жомеъ аҳком ас-сиғор»да фиқҳга оид юздан ортиқ китобларда тарқоқ ҳолда берилган болаларга тааллуқли шаръий фатволар йиғилиб, тизимлаштирилган ва муайян тартибда тадқиқ этилган. Ўз асарини яратиш йўлида муаллиф ўзидан олдин яшаган 120 дан ортиқ ҳанафий фақиҳлар фикрларини ўрганиб, чуқур таҳлил қилган. Ислом ҳуқуқшунослиги оид ушбу нодир асарда болалар ҳуқуқи бўйича келиб чиқадиган муаммолар адолатли ҳал қилиниб, болаларнинг жамиятдаги хавфсизлиги ва асосий ҳуқуқларининг дахлсизлигини таъминлаш билан боғлиқ кўплаб масалалар кўриб чиқилган. Унда ҳанафий мазҳаби бўйича болалар ҳуқуқига тааллуқли фиқҳга оид 1280 дан ортиқ фатво ўз тажассумини топган. Асарда ушбу соҳада фаолият юритадиган ҳуқуқ-тартибот маҳкамалари фаолиятини ташкил этишга доир қимматли амалий кўрсатмалар берилган. Китоб ислом ҳуқуқининг энг муҳим ва мукаммал тизимларини ўзида мужассам этиб, салкам саккиз асрдан бери ўзининг ҳаётийлигини исботлаб келаётган мўътабар манбалардан бири бўлиб қолмоқда. Бу ал-Уструшаний асарининг вояга етмаган болалар ҳуқуқлари хусусида ёзилган фиқҳий асарларнинг энг мукаммали эканини кўрсатади.

«Жомеъ аҳком ас-сиғор»да ўз аксини топган диққатга сазовор жиҳатлардан яна бири шундаки, унда бола туғилмасдан аввал ҳам, туғилганидан кейин ҳам инсон ҳисобланиши, у жисмонан, ақлан ва ижтимоий жиҳатдан тўлиқ вояга етиб, мустақил бўлгунига қадар махсус ғамхўрлик ва ҳимояга муҳтожлиги алоҳида таъкидланган. Шунинг учун ҳам у бугунги исломшунослар ва ислом ҳуқуқи тарихи билан шуғулланувчи мутахассислар учун муҳим манба вазифасини ўташга лойиқдир.

Шу ўринда назарда тутилаётган асарнинг амалиёт билан боғлиқ аҳамияти нималарда намоён бўлади деган масала бўйича бир-икки мисол келтирайлик. Маълумки, бугунги дунёда бола ҳуқуқлари билан боғлиқ муаммолар, хусусан, ҳомиланинг қачондан бошлаб инсон ҳисобланиши қизғин тортишувларга сабаб бўлмоқда. Шунингдек, айрим ҳолларда бола қачондан бошлаб муайян ҳуқуқларга эга бўлади деган масалада ҳам баҳс-мунозараларга гувоҳ бўлиш мумкин. Таъкидлаш лозимки, ислом динида бола ҳуқуқлари у ҳали туғилмасдан бошлаб муҳофаза қилинади. Бунга мисол сифатида ажрашган ёки эри вафот этган аёлларга идда сақлаш шарт қилинганини кўрсатиш мумкин. Бундан мақсад ҳомиладор аёл қорнидаги бола насабининг аниқ бўлишига эришишдир. Боланинг насаби аниқ бўлиши эса, унинг энг биринчи ҳаққидир. Шу билан бирга, туғилмаган болада ҳам мерос олиш ҳуқуқи бор. Ал-Уструшаний асарининг «Тирик мавжудотнинг ҳаёти қачон бошланади?», «Бола қачондан бола ҳисобланади?» каби бўлимларида мазкур саволларга ислом шариатига асосланган ишончли жавоблар берилган.

Хулоса қилиб айтганда, «Жомеъ аҳком ас-сиғор» асари – асрлар давомида аждодларимиз томонидан эъзозлаб келинган серқирра миллий қадриятлар ва бой ҳуқуқий мероснинг бола ҳуқуқларига оид баёнини ўзида мужассам этган бебаҳо манбалардан биридир. Бундай манбаларни янада чуқурроқ ўрганиш, уларнинг нафақат илмий доиралар, балки ундан-да кенгроқ жамоатчиликка етказиш мамлакатимиз раҳбари томонидан қўйилаётган ёш авлод тарбиясига оид долзарб вазифаларнинг жадал ва сифатли ҳал қилинишига хизмат қилиши шубҳасиз.

Муслим Атаев,

тарих фанлари номзоди,

Ўзбекистон мусулмонлари идораси

Фатво бўлими ходими 

.

Буюк аждодларимиздан бири ал-Хоразмий 800 йилларда алгебра фани яралишига асос бўлган “Китоб мухтасар мин ҳисоб ал-жабр вал-муқобала” (“Ал-жабр вал-муқобала ҳисоби ҳақида қисқача китоб”) асари ёзган. Китоб номи икки муҳим алгебраик амал – ал-жабр ва ал-муқобала билан аталган. Xоразмий алгебраик амалларни, аввал тенгламаларни ечишда қандай қўлланишини баён этиб, сўнг алгебраик шакл алмаштиришларига ўтган. Акс ҳолда китобнинг мақсадини тушуниш қийин бўлар эди.

Ушбу асарни XII аср бошларида кремоналик Герардо, честерлик Роберт лотинчага таржима қилган. Ўшанда асарнинг номи қисқариб француз ва инглиз тилларида “алжебра”; немис ва рус тилларида “алгебра”  деб атала бошлаган ва фан номига айланиб кетган.

Асар муқаддимасида муаллиф китобни нима мақсадда ёзганини қуйидагича баён қилган: “Мен арифметиканинг оддий ва мураккаб масалаларини ўз ичига олувчи “Ал-жабр вал-муқобала ҳисоби ҳақида қисқача китоб”ни таълик қилдим, чунки мерос тақсимлашда, васиятнома тузишда, мол тақсимлашда, адлия ишларида, савдода ва ҳар қандай битимларда, шунингдек, ер ўлчашда, каналлар ўтказишда, геометрияда ва бошқа шунга ўхшаш турли ишларда кишилар учун бу зарурдир”. 

Робия ЖЎРАҚУЛОВА

Бир одам Каъбатуллоҳда туриб:

– Эй тўғриларга ёрдам этувчи, ҳаромдан қочганни қурувчи! – деб дуо қилаётган эди.

Унга одамлар “шундан бошқа дуони билмайсанми?” дейишди. Шунда у нега бундай дуо қилаётганининг сабабини қуйидагича изоҳлади:

– Мен Байтул шарифни тавоф этарканман, оёғимга теккан қандайдир нарсани эгилиб олдим. Қарасам, ичи олтинга тўла ҳамён экан. Шу ондаёқ шайтон ва иймоним мужодала этишни бошлади. “Минг тилло ҳазилакам пул эмас, кам-кўстингнинг бутлаб оласан”, деди шайтон. Иймоним эса  “бу сенга ҳаром, бировнинг пули, уни кўтариб юрма, эгасини топиб топшир”, деди. Ана шу мужодала ичида эканман, қулоғимга бировнинг “Шу орада бир олтин тўла ҳамён йўқолди. ким топиб олган бўлса, олиб келсин, ўттиз тилло мукофоти бор”, дея чақириб юргани чалиниб қолди.

Минг ҳаромдан ўттиз ҳалол афзал дедим-да, ҳамённи эгасига топширдим. У хурсанд бўлиб менга ўттиз тилло санаб берди. Ўттиз тиллони чўнтакка уриб мисгарлар бозорини айланиб юрган эдим, бир араб қулнинг бир тиллога сотилишини эшитиб қолдим ва шартта уни сотиб олдим.

Орадан қанчадир вақт ўтиб, қулимнинг ёнида бир тўда араблар пайдо бўлди ва улар сирли равишда шивирлаша бошлади. Ажабланиб қулимдан нимани гаплашганларини сўрадим. У яшириб ўтирмасдан тўғрисини айтди-қўйди: 

– Мен мағриб султонининг ўғлиман. Отам ҳабаш султони билан жанг қилиб мағлуб бўлди. Душманлар мени ҳам асирга олиб бу ерларга олиб келиб сотдилар. Отам бу одамларга эллик минг тилло бериб юбормишларки, мени сотиб олиб борсинлар.  Сен менга кўп яхшилик қилдинг, ўз фарзандингдек меҳрибон бўлдинг. Мен сендан жуда ҳам мамнунман. Улар мени сотиб олмоқчи бўладилар; ҳеч ҳам камига рози бўлма, эллик минг тиллога сот мени.

Унинг айтганидек бўлди. Қулимни эллик минг тиллога сотдим. Шу қадар катта пулга хийла мол олиб Бағдодга бордим. У ерда бир дўкон очдим-да, молларимни сота бошладим. Кунларнинг бирида бир танишим келиб, у ёқ, бу ёқдан гаплашиб ўтирди-да, “Машҳур бир тужжор бор эди, вафот этди. Ой каби гўзал қизи етим қолди. Юр сенга ўша қизни сўраб борамиз”, деб қолди. Мен ҳам рози бўлдим. Қизнинг васийларига ҳам маъқул бўлдим ва қизни никоҳимга олдим. 

Уйдаги жавонга териб қўйилган сандиқчалар ичида олтинга тўла ҳамёнлар бор эди. Уларнинг ҳаммасининг устига “минг олтин” деб ёзилган, фақат биттасининг устида “тўққиз юз етмиш” деб ёзиб қўйилган эди. Нега бундайлигини сўраганимда қизгина:

– Отам шу ҳамённи Ҳарами шарифда йўқотиб қўйган экан. Бир ҳалол одам топиб олиб қайтариб берибди. Отам ўша одамга суюнчи деб ўттиз танга берибди, қолгани шу, ичидагилар, – деди.

Унинг гапларини эшитиб Аллоҳ таолога ҳамду санолар айтиб, шукрлар қилдим. Зеро, буларнинг ҳаммаси тўғриликнинг, озгина яхшиликнинг беҳисоб барокати эди. Бўлган воқеаларни қизгинага батафсил сўзлаб бердим, бахтиёрлигимиз янада зиёда бўлди...

 Туркчадан Дамин ЖУМАҚУЛ таржимаси

Диний бағрикенглик намуналарини юртимизда яшаб ўтган буюк аждодларимиз ҳаётида ҳам кўплаб кўришимиз мумкин. Айримларини мисол тариқасида келтирадиган бўлсак, буюк саркарда Амир Темур бобомизнинг қўшини ичида яҳудий ва яна бошқа динга мансуб аскарларнинг ҳам хизмат қилгани ёки Соҳибқироннинг ўғилларидан Мироншоҳ Франция, Испания ва Англия каби  давлатлар билан дипломатик алоқаларга масъул этиб тайинлангани  фикримиз тасдиғидир. Ҳиндистон халқи бугунги кунгача Заҳириддин Муҳаммад Бобур ва унинг авлодларини хурмат билан ёдга олади. Сабаби бобурийзодалар давлатни диний бағрикенглик асосида бошқарган эдилар.

Тинчлик ва осойишталикни сақлаш шу куннинг долзарб вазифаси бўлиб турибди. Аллоҳ таоло: “Яхшилик ва тақво йўлида ҳамкорлик қилинг, гуноҳ ва душманлик йўлида ҳамкорлик қилманг!” деган (Моида сураси, 2-оят). Ҳозирги Ўзбекистон ҳудудида ҳанафий мазҳабининг қарор топиши бежиз эмас эди. Зеро, Имом Аъзам ўзга динлар ва маҳаллий урф-одатларга нисбатан эркинлик бериши билан ажралиб туради. Ҳанафийлик таълимотини такомилга етказган ватандошларимиз – ал-Мотуридий, Абул-Муъин ан-Насафий ва ал-Марғиноний каби алломалар мусулмонлар орасидаги ғоявий тарафкашликликка барҳам бериш, ислом динининг “аҳли сунна ва-л-жамоа” йўли барқарор бўлиб қолишига катта ҳисса қўшдилар. Диёримиздан етишиб чиққан алломалар асарларида диний бағрикенглик билан боғлиқ қадриятлар тарғиб қилинган ғояларни учратамиз. Буюк аллома, мотуридия ақидавий йўналиши асосчиси Абу Мансур ал Мотуридий (870 944) асарларида баён этилган бағрикенглик ғоялари бунга мисол бўла олади. Жумладан, Мотуридий  Қуръон тафсирига бағишланган “Таъвилот аҳли сунна” асарида Ҳаж сурасининг 40-оятини тафсир қилар экан, “Черков ва синагогаларни вайрон этиш манъ этилади. Шунинг учун ҳам, мусулмонлар юртида шу давргача улар бузилмай сақланиб қолган. Бу масалада илм аҳли орасида ихтилоф йўқдир”, деб қатъий таъкидлайди. Самарқандлик фақиҳ, муфассир Абу Лайс ас-Самарқандий (ваф. 1003 й.) эса ўзининг “Баҳр ал улум” деган тафсир китобида Қуръондаги Мумтаҳана сурасининг 8, 9-оятлари шарҳида “Сизлар билан динда уруш қилмаган ўзга дин вакиллари билан борди-келди қилинг, улар билан адолатли муомала қилинг”, деб ёзади. Мовароуннаҳрлик яна бир машҳур фақиҳ, муфассир Абул Баракот ан- Насафий (ваф. 1310 й.) ўзининг ислом оламида маълум ва машҳур “Мадорик ат танзил” асарида мазкур оятларни “Ўзга дин вакилларига эҳтиром кўрсатинг ҳамда уларга сўзда ва амалда яхшилик қилинг”,  деб шарҳлайди. Ал Мотуридий насронийлар мусулмонларга қалби мойилроқ, дўстона муносабатга яқин эканини айтиб ўтган бўлса, Абул Баракот ан-Насафий насронийлар мусулмонларга дили яқин эканини, улар орасида тавозели,  камтар “қиссис ва роҳиб” яъни, олим ва обидлар бор, дея таърифлаб, илм кимда бўлишидан қатъи назар, у албатта яхшиликка етаклашини алоҳида таъкидлайди.   Шайх Аҳмад Яссавий (1105-1166) ҳам  ўз ҳикматларида ғайридинларга яхши   муносабатда бўлишни уқтирган, “Суннат эрмиш, берма озор кофир бўлса,/Кўнгли қоттиғ дилозордан худо безор”.

Бурҳониддин ал Марғиноний (1123-1197) ўзининг “Ҳидоя” асарида мусулмонлар диёрида черков  ва ибодатхоналар бузилиб кетган бўлса, уларни ўз жойида яна қайта тиклаш мумкинлигини алоҳида айтиб ўтган. Юртимиз алломалари томонидан яратилган ислом манбаларида диний бағрикенгликка оид бу каби матнларни кўплаб топиш мумкин. Шу нуқтаи назардан, ўзга дин вакиллари билан ёнма-ён яшаб келган халқимизда диний бағрикенглик фақат зарурат келтириб чиқарган эҳтиёж эмас, балки ҳаёт тарзига сингиб кетган ўзига хос фазилат эканини кўришимиз мумкин.

Робия САИДХАНБАЛИЕВА,

Хадичаи Кубро аёл-қизлар ўрта махсус ислом билим юрти талабаси

Қиёматли икки дўст бор эди. Уларнинг бири муғомбир, эпчил ва ҳаракатчан; иккинчиси эса содда, ҳалол ва хотиржам эди. Бир куни муғомбир дўст содда дўстининг ёнига бориб, ишларининг юришмай қолганини айтди-да, ундан ёрдамга пул сўради. Самимий дўсти унга қанча пули бўлса ҳаммасини берди.

У ишларини йўлга тушириб олди, орадан бир қанча вақт ўтиб яна дўстининг олдига келиб у унаштирилган қизни жуда ҳам ёқтиришини айтди ва дўстлигининг ҳурматини ўртага қўйиб ўша қиздан воз кечишини илтимос қилди. Самимий дўст бу гапларни эшитиб ҳайратга тушди. Аммо қиздан кечмаса дўстликнинг шартини бажара олмагандек бўлди-да, унинг айтганини қилиб унаштирилган қизидан воз кечди.    Орадан кўп ўтмай, самимий дўстнинг ишлари тескари кетди. У қийналган вақтларда яхшилик қилган эдим, албатта, у ҳам менга ёрдам қилади, деган ишонч билан дўстининг ёнига бориб, ундан ишга олишини илтимос қилди. Аммо у ишга олмади. Самимий дўст иш сўраб келганига пушаймон бўлиб ортга қайтди, аммо дўстига жаҳл қилиб, заҳрини сочмади.

Бир куни кўчада айланиб юрганда касалманд бир қарияни учратиб қолди. Қария фақир бўлгани боис дорихонадан керакли дориларни ола олмаганини айтди. Унинг қарияга раҳми келди, у билан бирга дорихонага бориб, унга керакли дориларни олиб уйига кузатиб борди ва дам олиш учун ўтириб бир оз суҳбатлашдилар.

Орадан кўп ўтмай, ўша қариянинг вафот этганини эшитди. Аён бўлишича, қария жуда ҳам бой одам бўлган экан ва бутун меросини унга хатлаб қолдирибди. Содда дўст энди бой бўлиб қолди. Дўстига бўлган гинаси юзидан унинг ишхонасига яқин жойдан уй сотиб олиб, ўша уйда яшай бошлади.  У ишларининг зўр бўлиб кетганини, тавалло қилиб борганида уни ишга олмаган дўстининг ҳар куни кўриб туришини истар эди. Бир куни эшигини бир тиланчи аёл тақиллатди. Кекса аёл, жуда ҳам оч ва беҳол эди, ундан бирор егулик беришини илтимос қилди. Самимий дўст дарҳол аёлни уйга олиб кириб қорнини туйдирди. Унинг кимсасиз эканини эшитгандан сўнг мен ҳам ёлғизман, иккаламиз она-бола бўлиб бирга яшайверамиз, сиз уйнинг ишларини қиласиз, овқат пиширасиз, деди. Аёл ҳеч иккиланмасдан рози бўлди.

Бир неча ой шундай яшаганларидан кейин аёл унга яхши қиз топиб уйланиши лозимлигини айтди. Самимий дўст бундай қизни қандай топишини, танишлари йўқлигини айтди. Кекса аёл ажойиб бир қиз борлигини, истаса уларни учраштириши мумкинлигини сўзлади. Йигит қиз билан учрашгандан сўнг унга дарҳол кўнгил қўйди ва уйланишга қарор қилди. Тўй тараддуси бошланиб кетди, таклифномалар тайёрланди. Ранжиб юрган бўлса-да, дўстини сира ҳам унута олмаётган эди, унга ҳам таклифнома юборди. Тўй куни ҳам етиб келиб шодиёна бошланди. Меҳмонлар ўйин-кулги қилаётган чоқда куёв қўлига микрофонни олиб гап бошлаб қолди:

– Илгарироқ жуда ҳам яхши кўрган бир дўстим бор эди. Ишлари юришмай қолиб мендан қарз сўради. Қўлимда қанча пулим бўлса ҳаммасини бердим. Унаштирилган қизимни ёқтириб қолганини айтди, дўстлигимизнинг ҳурмати дея қиздан ҳам воз кечдим. Аммо ўша чоқда ичим қонга тўлди, кўзларимни яшириб йиғладим. Аммо унга асло сездирмадим. Чунки дўстликнинг шарти шундай бўлади, деб тушундим, Менинг бахтимни олгани учун хижолат бўлмасин дедим. Вақти келиб менинг ишларим тескари кетганда иш сўраб унинг фабрикасига бордим. У менга иш бермади. жуда ҳам хафа бўлдим. Аммо дўстимга жаҳл қилмадим, Негаки, биз ҳақиқий дўст эдик.

Бу таъналарни эшитган эпчил дўст чидай олмасдан югуриб саҳнага чиқди, дўстининг қўлидан микрофонни олиб бундай деди:

– Менинг ҳам бир замонлар жуда яхши кўрадиган бир дўстим бор эди. Ишларим юришмай қолиб ундан қарз сўрадим. Ҳамма пулини менга берди. Сўнгра ундан унаштирилган қизини сўрадим. малолланиброқ унаштирилган қизидан ҳам кечди.  У қиздан воз кечишини сўраганимнинг сабаби у дўстимга лойиқ эмас эди, сатанг аёл эди. Ўзи ниҳоятда пок тийнатли бўлгани боис дўстимни ана шу сатангнинг тузоғига тушишдан ана шу йўсинда ҳимоя қилдим. Ишлари юришмай қолганда келиб мендан иш сўради. Аммо бу мумкин эмас эди – дўстимни амримнинг остида ишлата олмас эдим. Шунинг учун унга иш бермадим. Кунларнинг бирида учратиб қолгани кекса чол менинг отам эди, отамнинг дарди оғир эди, ўлими яқинлашиб қолган эди. Уни дўстимнинг ёнига мен юбордим, меросини унга мен қолдиртирдим. уйига келган тиланчи аёл эса менинг онам эди, Дўстим уйида ёлғиз қийналиб қолмасин, иссиқ-совуғидан хабар олиб турсин деб онамни жўнатдим ва ҳозир у уйланаётган  қиз менинг синглим. Унинг синглимга  уйланишини мен уюштирдим. Биз ана шундай дўстмиз.

Туркчадан Дамин ЖУМАҚУЛ таржима қилди