Нафс касалликларидан яна бири бу – фоний дунёга маҳкам ёпишиб олиб, бойлик ортидан тинмай қувиш саналади.

Муолажа услуби

Банда нафсини қаноатга ўргатиши ва мол-дунёга очкўз бўлишни енгиш учун – бу дунёнинг ўткинчи эканини ва ўлимдан кейин ҳақиқий ҳаёт кутаётганини ёдда тутиши керак. Ақлли одам абадий ҳаётда бахтли яшашга интилади, бу йўлдаги бекатлардан биридагина бахтли бўлиш учун ҳаракат қилмайди.

Бу дунё – вақтинча, унда ҳеч ким абадий қолмайди, шунинг учун оқил инсон сафарининг охирида ўзи яшайдиган дунёсининг фаровонлигига эришиш учун ҳаракат қилиши керак. Аллоҳ таоло огоҳлантиради: “Билингизки, бу дунё ҳаёти фақат ўйин, беҳудалик, зийнат, ўзаро фахрланиш ва мол-дунё ҳамда фарзандларни кўпайтиришдан иборатдир” (Ҳадид сураси, 20-оят).

“Балки, сизлар, бу дунё ҳаётини (охиратдан) устун қўюрсиз. Ҳолбуки, охират яхшироқ ва боқийроқдир” (Аъла сураси, 16-17-оятлар).

“Бу дунё ҳаёти фақат беҳуда ўйин-кулгидир. Тақволилар учун эса охират диёри яхшидир. Ақл юритмайсизларми?!” (Анъом сураси, 32-оят).

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Оқил нафсини ҳисоб қилиб, ўлимдан кейин учун амал қилган кишидир”, деганлар (Имом Аҳмад, Имом Термизий ривояти).

Шаддод ибн Авс розияллоҳу анҳу Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан ривоят қилган ҳадис бундай дейилади: “Оқил ўз нафсини ҳисоб қилиб, ўлимдан кейинги (охират ҳаёти) учун амал қилади. Ожиз эса нафси ҳавосига тобе бўлиб, Аллоҳдан умид қилувчи кишидир” (Имом Термизий, Ибн Можа, Имом Аҳмад, Имом Байҳақий, Имом Табароний ва Имом Ҳоким ривояти).

“Нафсни ҳисоб қилиш” деганда, банда қиёмат куни ҳисоб қилинмасидан олдин, дунёдалик чоғида яхши ва ёмон амалларини сарҳисоб қилиб, ўзини тергаши, яхши амалларини янада кўпайтириши, ёмон амаллардан тийилиши, гуноҳларига тавба қилиши тушунилади.

Муҳаммад ал-Муборакфурий “Туҳфатул аҳвазий” китобида ушбу ҳадисни қуйидагича шарҳлайди: “Оқил барча ишларини оқибатига назар солган ҳолда пухта амалга оширади ва шу билан бирга мудом ўз нафсини тергайди. Нафсини қаттиқ назорат қилиш билан уни ўзига бўйсундиради. Натижада нафс бандага итоат этувчи хокисор нафсга айланади. Шунингдек, оқил охиратда нажот топиши учун тириклигида солиҳ амалларни қилади. Ожиз эса ўзини шаҳватларга қул бўлишдан тутиб тура олмайди. Натижада у ҳаром ишлар атрофида ўралашиб қолади. Бундай банда қилар ишини қилиб бўлгач, гуноҳга қўл уриб, ҳатто ўзини ноқулай ҳис қилмайди, балки Аллоҳ менинг гуноҳларимни кечириб юборади, деб Аллоҳдан умид қилади”.

Тийбий раҳматуллоҳи алайҳи айтади: “Ожизнинг ҳавойи нафси ўзидан устун келади. У нафси хоҳлаган ишни қилиб кетаверади. Устига-устак кейин истиғфор ва тавба қилмай жаннатга киришни орзу қилади”.

Ҳасан Басрий раҳимаҳуллоҳ: “Нафсига насиҳат қилиб юрган ва ўзини тергаб туриш одати бўлган банда доимо яхшиликда бардавом бўлади”, деган.

Абдуллоҳ ибн Умар айтадилар: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам икки елкамдан тутиб: “Бу дунёда мусофир ёки йўловчи каби бўл”, дедилар».

Ибн Умар айтади: “Кеч тушса, тонг отишини кутма, тонг келса, кеч тушишини. Соғ вақтингдан касаллик келгунча фойдаланиб қол, ҳаётингдан эса ўлим келгунича” (Имом Бухорий ривояти).

Дунё вақтинчалик жуда оз фурсат эканига ишора қилиб Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Менинг наздимда дунё гўё ёз иссиғида бир отлиқ йўловчи бир дарахт соясида озгина дам олиб, сўнгра кетгани кабидир”, деганлар.

Бошқа ҳадисда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бундай деганлар: “Мен билан дунё ўртасида нима бўлиши мумкин?! Мен билан дунёнинг мисоли дарахт соясида ухлаб олиб, сўнг уни тарк қилиб жўнаган отлиққа ўхшайди” (Имом Термизий ривояти).

 Абу Абдураҳмон ас-Суламийнинг

“Нафс иллатлари ва уларнинг муолажаси” китобидан

Даврон НУРМУҲАММАД таржимаси.

Хало (ҳожатхона)га ҳожат танглиги кучаймасидан олдин бориш лозим. Халога оят, ҳадис, Аллоҳ таолонинг ва пайғамбарларнинг номлари ёзилган нарсалар билан кириш мумкин эмас. Уларни ташқарига қолдириш керак. Халога бошяланг кириш макруҳдир.

1. Чап оёқ билан кириш.
   
   

2. Киришдан олдин ушбу дуони ўқиш:

اَللّٰــهُمَّ إِنّيِ أَعُوذُ بِكَ مِنَ الخُبُثِ وَالْخَبَائِثِ

“Аллоҳумма инний аъузу бика минал хубуси вал хобааис”

“Аллоҳим, Сендан эркак ва урғочи ифлослар(шайтонлар)дан паноҳ тилайман”.

3. Ҳожатга ўтирганда (чап) ённи Қибла томонга қилиб ўтириш.

4. Тана оғирлигини чап томонга босиб, оёқлар орасини кенг тутиш ва аврат ҳамда ифлос жойларга назар қилмай ўтириш.

Ҳожатни тик туриб, узрсиз яланғочланиб (пана жойда бўлса ҳам), қиблага юзланиб ёки унга орқа қилиб чиқариш, ёш болаларни ҳам мазкур ҳолатларда тўсиш мумкин эмас. Ҳожатхонада ёзиб-чизиш, атрофга аланглаш ва баданни ўйнаш мумкин эмас. Халода бирор илм ҳақида фикр юритилмайди, салом ва азонга жавоб қайтарилмайди. Бурун қоқилмайди. Тезроқ бўшанишга ҳаракат қилиш зарур.

Ҳожат ушатилгач, эркаклар турмасдан, сийдик йўлини орқадан учига қараб сиқишлари керак. Орқа йўл чап қўл билан тоза кесак, тош, қиймати йўқ эски латта, пахта ёки махсус ҳожат қоғози билан артиб тозаланади.

5. Покланадиган воситани тоқ ишлатиш.

6. Истибро ва истинжони чап қўл билан қилиш.

Истибро – сийдик йўлида бир томчи ҳам қолдирмай, тозаланишдир. Эркакларга истибро қилиш вожиб бўлади. Бунинг учун ҳожат ўрнидан туриб, пешоб йўлига кесак тутиб юриш ё силкиниш ёки йўталиш керак. Сийдик йўлида ҳеч нарса қолмаганига тўла ишонч ҳосил бўлгач, сув билан тозаланишга ўтилади.

Истинжо – кишининг олд ва орқа йўлидан чиққан нажосат юқини сув ёки кесак ва шунга ўхшаш нарсалар билан баданидан тозалаб кетказишидир. Чап қўл билан қилиш мустаҳабдир. Узрсиз ўнг қўл билан тозалаш макруҳ саналади.

7. Ўнг оёқ билан чиқиш.

8. Чиққандан сўнг ушбу дуоларни ўқиш:

غُفْرَانَكَ

“Ғуфронака”

“Ё Аллоҳ, Сендан мағфират қилишингни сўрайман”.

الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي أَذْهَبَ عَنِّي الْأَذَى وَعَافَانِي

“Алҳамду лиллаҳиллазий азҳаба ъаннил аза ва ъафаний”“Мендан азиятларни кетказиб, офиятда қилган Аллоҳга ҳамду санолар бўлсин”.

Қабристон, йўл, дарахтлар ости, ҳовуз, қудуқ, булоқ, ариқ ва дарё қирғоқлари, таҳорат олинадиган жойда; ер ва девор ковакларига, жониворлар ини, шунингдек, шамолга қараб ҳожат чиқариб бўлмайди.

Даврон НУРМУҲАММАД

Аллоҳ таоло инсонларга беҳисоб неъматлар берган. Кўриш, эшитиш, гапириш, сезиш, тафаккур, ақл, фаросат, қўл, оёқ... уларни санасак, асло саноғига етиб бўлмайди. Аллоҳ таоло бундай марҳамат қилади: “Агар сизлар Аллоҳнинг неъматларини санасангиз, саноғига етолмайсизлар” (Иброҳим сураси, 34-оят).

Аллоҳнинг неъматларидан яна бири, бу фарзанддир. Бу неъматни Аллоҳ таолодан бошқа ҳеч ким бера олмайди. Буни англаб етиш учун бефарзандларга бир назар солинг. Шунда фарзанд қанчалик улуғ неъмат эканини англайсиз.

Айримларда эр-хотинлик муносабатидан кейин фарзанд туғилади деган нотўғри тушунча мавжуд. Аслида ҳомиланинг пайдо бўлиши ва соғ-саломат туғилиши – Аллоҳнинг иродаси ва лутфи-карамидир. Чунки ҳар бир ҳомила соғлом ривожланавермайди. Айримлари икки, уч ёки тўрт, ҳатто етти ва саккиз ойлигида нобуд бўлиши мумкин. Баъзан туғруқ ҳолатида аёллар вафот этишини яхши биласиз. Агар Аллоҳ марҳамат қилмаса аёл ҳам, бола ҳам вафот этиши мумкин.

Аллоҳ таоло бундай марҳамат қилади: “Осмонлару ернинг мулки Аллоҳникидир. (У зот) хоҳлаган нарсасини яратур. (У зот) хоҳлаган кишига қизлар ҳадя этур ва хоҳлаган кишига ўғиллар ҳадя этур. Ёки уларни жуфтлаб – ўғил-қиз қилиб берур ва хоҳлаган кишисини туғмас қилур. Албатта, У Алийм ва Қодийрдир” (Шўро сураси, 49-50-оятлар).

“Осмонлару ернинг мулки Аллоҳникидир”. Бутун борлиқ: осмонлар, ер, қуёш, ой, юлдузлар, махлуқот, мавжудот, ҳайвонот, наботот ва жамодотларни Аллоҳ таоло яратган.

“( У зот) хоҳлаган нарсасини яратур”. Аллоҳ таоло йўқдан бор қилади, Яратувчи ёлғиз Аллоҳдир. Унинг яратишига ҳеч ким аралаша олмайди. У истаган нарсасини яратади.

“(У зот) хоҳлаган кишига қизлар ҳадя этур ва хоҳлаган кишига ўғиллар ҳадя этур”. Инсонларнинг баъзиларини ўғил, айримларини қиз қилиб яратади. Агар фарзанд кўриш инсоннинг ихтиёрида бўлганда, ҳар ким ўзи хоҳлаган вақтда, хоҳлаган фарзандга эга бўлар эди.

“Ёки уларни жуфтлаб – ўғил-қиз қилиб берур”. Аллоҳ таоло айрим бандаларига ўғил-қиз қилиб эгизак фарзандлар беради. Баъзиларга жуфт ўғил ёки қизлар ато қилади.

“Ва хоҳлаган кишисини туғмас қилур”. Аммо Аллоҳ таоло айрим оилаларни бефарзандлик билан синайди. Йиллар ўтсада, қанча шифокорларга кўрилсада, лекин фарзанд неъматидан бебаҳра бўлишади. Чунки инсоннинг фарзанд кўриши фақат Аллоҳ таолонинг иродасига боғлиқдир.

“Албатта, У Аълийм ва Қодийрдир”. Аллоҳ таолонинг ҳар бир ишида ҳикмат бор. Аллоҳга ҳар бир иш осон, чунки У зот барча ишга қодирдир.

Аллоҳ таоло ҳар бир бандасини кўзлар қувончи, қалблар сурури бўладиган фарзандлар ила неъматлантирсин. Аллоҳ ҳеч кимни бу неъматдан бебаҳра этмасин!

 Даврон НУРМУҲАММАД

• Сураларни тартиби бўйича ўқиш вожиб бўлса ҳам, намоз ўқувчи тартиби билан ўқишни тарк қилиши туфайли унга ҳеч нарса лозим бўлмайди. Чунки сураларни тартиби бўйича ўқиш намоз вожибларидан бўлган аслий вожиб эмас.
• Биринчи ракатга қироат қилган сурасидан кейин иккинчи ракатга бир сура ташлаб кейинги сурани қироат қилиш макруҳ саналади. Шунга кўра агар орада икки ё ундан кўп оятлар бўлса, бир суранинг бошқа-бошқа жойидан ўқиш макруҳ бўлмайди. Аммо заруратсиз бундай қилмаслик афзал.
• Намоз ўқувчи қироатда ўқиётган жойидан бир сура ё бир оятни ташлаб кейингисини ўқиши макруҳ ҳисобланади. Чунки бунда ўша сура ё оятдан ўзини олиб қочиш ва ундан ўзгасини устун қўяётгандек ваҳм (хаёл) юзага келади.
• “Муҳийт” китобида: “Ёлғиз ўқиётган киши нафл намозида бир сурани қасддан қайта ўқиши макруҳ эмас, аммо фарз намозида макруҳ бўлади”, дейилган.
• Иккинчи ракатга биринчи ракатда ўқилган сурадан юқоридаги сурани ўқиш макруҳ бўлади. Чунки бунда саҳобалар ижмоъ қилган тартибни тарк қилиш юзага келади. Аммо бу ҳам қасддан ўқилса макруҳ бўлади, агар унутган ҳолда бўлса макруҳ бўлмайди. Бу масалалар “Фатавои Татархония” китобида баён этилган.
• Насафийнинг “Фатаво” китобида шундай баён қилинган: “Абул Фазл нафл намозда биринчи ракатга “Масад” сурасини, иккинчи ракатга ундан юқорида бўлган “Наср” сурасини қироат қилиш ҳақида сўралганида: “Агар қасддан шундай қилса макруҳ бўлади, деган. Қози имом Абу Бакр эса фарз намозда макруҳ бўлади, нафлда макруҳ бўлмайди, деб айтган”.
• Орада иккита сурани ташлаб ўқиш макруҳ саналмайди. Чунки Жобир ибн Самура розияллоҳу анҳу Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг шом намозида биринчи ракатга “Кафирун” иккинчи ракатга “Ихлос” сураларини зам қилиб ўқиганларини ривоят қилган.
• Биринчи ракатга “Нас” сурасини ўқиган бўлса иккинчи ракатга ҳам шу сурани такрор ўқиш лозим бўлади. Чунки такрор ўқиш тескари ўқишдан кўра енгилроқ ҳисобланади. Баъзи уламолар бундай ҳолатда “Бақара, “алиф лам мийм”ни ўқисин, деганлар.

Абдулқодир Абдур Раҳим,

Тошкент Ислом институти ўқитувчиси.

1. Юздаги уйқу асарини қўл билан аритиш.

“Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам уйғониб, ўтирдилар ва юзларини ишқалаб, уйқуни аритдилар” (Имом Муслим ривояти).

2. Қуйидаги дуоларни ўқиш:

اَلْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي أَحْيَانَا بَعْدَ مَا أَمَاتَنَا وَإِلَيْهِ النُّشُورُ.

 “Алҳамду лиллаҳиллазий аҳйаана баъда ма амаатана ва илайҳин нушур”.

“Бизни вафот эттиргандан кейин қайта тирилтирган Аллоҳга ҳамд бўлсин. Қайта тирилиш Унинг Ўзигадир”.

الحمدُ لله الذي رَدَّ عليَّ رُوحي وعافاني في جسدي و أَذِنَ لي بذِكره.

“Алҳамду лиллаҳиллазий родда ъалаййа руҳий ва ъафааний фий жасадий ва азина лий бизикриҳи”.

“Менга руҳимни қайтарган, жисмимга офият берган ва зикрини қилишимга изн берган Аллоҳга ҳамд бўлсин”.

3. Оғизни мисвок ёки бошқа воситалар билан тозалаш.

“Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам тунда уйқудан турганларида оғизларини мисвок билан тозалар эдилар” (Имом Бухорий, Имом Муслим ривояти).

4. Қўлни ювиш.

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Сизлардан бирортангиз уйқудан турса, кафт қўлларини идишга солмасдан, уч марта ювсин”, деганлар (Имом Бухорий, Имом Муслим ривояти).

5. Бурунни қоқиш.

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Сизлардан бирортангиз уйқудан турса, бурнини уч марта қоқиб ташласин. Чунки шайтон унинг димоғида тунаган бўлади” (Имом Бухорий, Имом Муслим ривояти).

Даврон НУРМУҲАММАД