1. Сафарга отланаётган киши унинг одобларини ўрганмоғи лозим.

Дастлаб, сафарда ишлатиладиган зарур буюмлар тайёрланади. Оиша розияллоҳу анҳо: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам сафарда ҳам, ҳазарда ҳам етти нарсани олиб юрардилар. Улар: шиша идиш, тароқ, сурмадон, қайчи, мисвок, игна ва ип”, дедилар.

Бошқа бир ривоятда: Оиша розияллоҳу анҳо: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам сафарда ҳам, ҳазарда ҳам беш нарсани олиб юрардилар. Улар: тароқ, сурмадон, ойна, мисвок ва узун дастали илгак^[1]”, деганлар (Имом Байҳақий ривояти).

2. Сафарга тонгда йўлга чиқиш сафарни баракали ҳамда хайрли бўлишига сабаб бўлади.

Сохр ибн Вадоъа Ғомидий розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади. “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Аллоҳим, умматимнинг тонгига барака бергин”, деб дуо қилардилар” (Имом Термизий ривояти). Сохр розияллоҳу анҳу савдогар бўлганлар ва савдоларини доимо тонгда жўнатар эдилар. У зот бой, давлатманд бўлганлар.

3. Илмли, солиҳ кишиларнинг насиҳат ва дуоларини олиш лозим.

Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: “Сафар қилмоқчи бўлган бир киши Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига келиб, “Ё Расулуллоҳ, менга насиҳат қилинг”, деди. У зот: “Аллоҳга тақво қилишингни ва ҳар бир тепаликка кўтарилганингда такбир айтишингни буюраман” дедилар. У орқасига бурилаётган эди “Аллоҳим, ерни унга яқин ва сафарини осон қилгин” дедилар (Имом Муслим ривояти).

4. Хайрлашаётганда ҳам дуо қилиш хайрли амаллардандир.

Қузъа ибн Яҳё Басрий айтадилар: «Ибн Умар розияллоҳу анҳу менга: Кел, сен билан худди Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам мен билан хайрлашганларидек хайрлашаман: “Динингни, омонатингни ва амалинг хотимасини Аллоҳга топширдим”, дедилар» (Имом Абу Довуд ривояти).

5. Уловга минаётганда дуо ўқиш.

Ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади: “Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам сафарга чиқаётганда туяларига минсалар уч марта такбир айтиб, сўнгра: “Бизга буни бўй сундирган Зот покдир. Биз бунга қодир эмас эдик. Албатта, Роббимизга қайтгувчиларданмиз. Аллоҳим, ушбу сафаримизда яхшиликни, тақвони ва Ўзинг рози бўладиган амални сўраймиз. Аллоҳим, бу сафаримизни бизга енгил қилиб, узоқлигини яқин қилгин. Аллоҳим, сафардаги йўлдош ҳам, хонадонда қолувчи ўринбосар ҳам Ўзингдирсан. Аллоҳим, Сендан сафар қийинчиликлари ва қайғулари, аҳлда ва молда ёмон оқибатлардан паноҳ сўрайман”, дер эдилар (Имом Муслим ривояти).

6. Сафар давомида кўпроқ ўзи ва бошқалар ҳаққига дуо қилиш.

Мусофирнинг дуоси мустажобдир. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Уч кишининг дуоси шубҳасиз ижобатдир. Улар мазлумнинг дуоси, мусофирнинг дуоси ва ота-онанинг фарзанди ҳаққига қилган дуосидир”, дедилар (Имом Термизий ривояти).

7. Мусофирлар ораларидан бир кишини ишларни бошқариб турувчи қилиб тайинлашлари керак.

Абу Саид Худрий розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Агар уч киши сафарга чиқадиган бўлса, улардан бир амир бўлсин”, деганлар (Имом Абу Довуд ривояти).

Имом Нававий раҳматуллоҳи алайҳ: “Мусофирлар жамоада ўзларига энг зийрак, энг афзал кишини йўлбошчи қилиб таъйинлашлари мустаҳабдир”, деганлар.

Мусофир тепаликка чиқаётганида такбир (“Аллоҳу акбар”) ва ҳамд айтиши (“Алҳамдулиллаҳ”), пастга тушаётганда тасбеҳ (“Субҳаналлоҳ”) айтади. Жобир розияллоҳу анҳу айтадилар: “Биз Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам билан биргаликда сафарга чиқардик. Агар тепаликка кўтарилсак такбир айтардик. Тушганда эса тасбеҳ айтардик” (Имом Аҳмад ривояти).

8. Сафарда мақсад ҳосил бўлгач, тезда уйга қайтиш лозим.

Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Сафар азоб-уқубатнинг бир кўринишидир. Сизлардан бирингиз сафарга чиқса, таоми, ичимлиги ва уйқусидан тўла бахра ололмайди. Агар сизлардан бирингизнинг (сафарда) истаги ҳосил бўлса, бас, у оила-аҳлига шошилсин”, дедилар (Имом Бухорий ривояти).

Даврон НУРМУҲАММАД

^[1] Бу илгак ёғоч ёки темирдан ясалган бўлиб, сочни текислаш ва бошка нарсаларда ишлатилади.

Эй биродар, қаранг, ўлим келмасдан олдин ишларингизни ислоҳ қилиб олинг. Чунки сиз қачон ўлим келиб қолишини билмайсиз. Билингки, умр озгина, ҳасрат эса узоқдир. Эй биродар, “Лаа илаҳа иллаллоҳ” сўзини кўпайтирмоқ ва унга шукр қилмоқ лозим. Шукр улуғ неъмат учундир. Чунки у шукр билан боқийдир.

Пайғамбаримиз соллоллоҳу алайҳи ва саллам марҳамат қилади: “Ўликларингизга “Лаа илаҳа иллаллоҳ”ни секин айтиб туринг. Чунки у гуноҳларни парчалаб ташлайди”. Сўрадилар: “Эй Аллоҳнинг элчиси, агар уни ҳаётлигида айтса-чи?”, У зот алайҳиссалом айтдилар: “У гуноҳларни парчалайди, парчалайди” деб такрорладилар.

Аллоҳ таоло муқаддас каломида бундай марҳамат қилади: “Эҳсон – яхшиликнинг мукофоти фақат яхшиликдир (Раҳмон сураси 60-оят). 

Анас ибн Молик Пайғамбаримиз алайҳиссаломдан ривоят қилади: У киши айтадилар: “Ла илаҳа иллаллоҳ жаннатнинг қийматидир”. Бошқа хабарда: “Жаннатнинг калитидир”, дейилган.

Айтилади: “Ла илаҳа иллаллоҳ жаннатнинг калити, лекин эшикни очиш учун калитнинг тишлари бўлиши керак. Унинг тишлари ғийбат ва гуноҳлардан пок,  Аллоҳни зикр қилувчи тил, ҳасаддан ва ғийбатдан қўрқувчи пок қалб, шубҳа ва ҳаромдан пок қорин ва гуноҳлардан пок хизмат билан шуғулланадиган аъзолардир”.

Пайғамбаримиз алайҳиссалом айтдилар: “Ким лаа илаҳа иллаллоҳ деса, унинг оғзидан кўк қуш чиқади. Унинг икки оқ қаноти дур ва ёқут  билан қопланган бўлади. Сўнгра осмонга кўтарилади ва ундан асаларининг товуши каби ғунғиллаш эшитилади, унга:  “Жим тургин”, дейилади. Сўнгра у: “Йўқ, соҳибимнинг гуноҳи кечирилмагунча жим турмайман”,  дейди, шунда у айтган  кишининг гуноҳи кечирилади. Сўнг у қушда етмишта тил пайдо бўлиб, қиёмат кунигача эгасининг гуноҳини кечиришини сўрайди. Қиёмат куни  бўлса, у қуш келади ва эгасининг қўлидан ушлаб, унга жаннатни кўрсатувчи ва йўл бошловчи бўлади.

Аллоҳ таоло Фиръавнни сувга ғарқ қилди ва Мусо алайҳиссаломни қутқарди. Мусо айтдилар: “Эй Аллоҳ, менга бир амални далолат этгинки, уни қилсам, Сен менга берган неъматга шукр қилай”. Аллоҳ айтди: “Эй Мусо, лаа илаҳа иллаллоҳ, деб айт. Мусо алайҳиссалом зиёда қилишни сўрадилар”. Аллоҳ айтдики: “Эй Мусо, агар етти осмон ва етти ерни тарозининг бир палласига қўйсанг лаа илаҳа иллаллоҳ калимасини бир палласига қўйсанг, албатта,  лаа илаҳа иллаллоҳ калимаси оғир келади”.

Уламолардан бирлари айтади: “Учта нарса борки, уни Аллоҳ таолодан ҳеч нарса тўсолмайди: лаа илаҳа иллаллоҳ калимаси,  ижобат бўлишига ишонган ҳолда қилинган дуо, отанинг фарзанди ҳаққига ва мазлумнинг золимга қарши қилган дуоси”.

Пайғамбаримиз алайҳиссалом айтдилар: “Кимга ўлим вақтида лаа илаҳа иллаллоҳ сўзини талқин қилинса жаннатга киради”.

Пайғамбаримиз алайҳиссалом бундай деганлари ривоят қилинган: “Кимнинг дунёдаги охирги каломи лаа илаҳа иллаллоҳ бўлса, жаннатга киради”.

Аллоҳ таоло барчаларимизни “лаа илаҳа иллаллоҳ” калимасини давомий айтиб юришда бу дунёдан ўтаётган вақтимизда ҳам “лаа илаҳа иллаллоҳ”ни айтишлик бахтини насиб айласин.

Ал-Фақиҳ Абу Лайс ас-Самарқандийнинг 

“Танбеҳул ғофилин” китоби асосида

Имом-Термизий ўрта маҳсус таълим муассаси

талабаси Муродулло Чориев тайёрлади

Нафснинг бу касаллигида – ибодатга нисбатан бепарволик ва Аллоҳ таоло томонидан юкланган амалларни дангасалик билан эътиборсиз қолдириш кузатилади.

 Муолажа услуби

Шуни унутмаслик керакки, диндаги барча буйруқ ҳамда қайтариқлар Аллоҳ таолонинг амридир. Оқил инсон Аллоҳга итоат этишдан ва амрларини бажаришдан малолланмайди. Бобом Исмоил ибн Жунайд раҳимаҳуллоҳ айтардилар: "Ибодат ва амалларга бепарволигимиз бу мажбуриятларни бизга ким юклаганини тушуниб етмаслигимиздан келиб чиқади"

Сулаймон ад-Дароний раҳимаҳуллоҳ айтади: "Ҳар бир нарса эскиради, қадрсиз бўлади. Бизнинг қалбимиз очкўзлигимиз сабабли парчаланади. Ким кўп ейишни одат қилса олтита қийинчиликка дуч келади:

- ибодатдан ҳузур, лаззатланишдан мосуво бўлади;

- унутувчан, бирор нарсани ёдлашга қийналадиган бўлиб қолади;

- одамлар нисбатан раҳм-шафқати заифлашади;

- ибодатларга дангасалик қилади;

- шаҳватларининг ортидан қувиб юради;

- мусулмонлар масжидга борганларида, у эса бекорчи ишлар билан банд бўлади".

Абу Абдураҳмон ас-Суламийнинг
“Нафс иллатлари ва уларнинг муолажаси” китобидан
Даврон НУРМУҲАММАД таржимаси.

1. Таҳоратли бўлиш. Аллоҳ таоло бундай марҳамат қилади: "Уни (Қуръонни) таҳоратли кишилардан ўзгалар ушламаслар" (Воқеа сураси, 79-оят).

2. Пок жойда тиловат қилиш. Афзали масжид ҳисобланади.

3. Қиблага юзланиб, виқор ва салобат билан, бошини эгган ҳолда хушуъ хузуъ билан ўтириш.

4. Мисвок ишлатиш.

5. Қироатдан олдин тааввуз (Аъузу биллаҳи минаш шайтонир рожийм)ни айтиш. Аллоҳ таоло бундай марҳамат қилади: "Қачонки, Қуръон ўқисангиз, албатта, қувғин этилган шайтон (васвасаси)дан Аллоҳ паноҳ беришини сўрангиз!" (Наҳл сураси, 98-оят).

6. Тавба сурасидан бошқа ҳар бир суранинг аввалида басмала (Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳим)ни айтиш.

7. Тартил билан (дона-дона қилиб) тиловат қилиш. Аллоҳ таоло бундай марҳамат қилади: «Қуръонни "тартил" билан (дона-дона қилиб) тиловат қилинг!» (Муззаммил сураси,4-оят.)

8. Бир сура қироатини бошлаганда уни охирига етказиш.

9. Бошқалар билан сўзлашиш учун қироатни тўхтатмаслик.

10. Сажда оятини ўқиган вақтдаёқ сажда қилиш.

11. Мусҳафга қараб ўқиш. Бу ёддан ўқишдан кўра афзалдир. Чунки Қуръонга назар қилиш ҳам ибодатдир.

12. Имкони борича қироат овозини чиройли қилиш ва уни зийнатлаш.

13. Йўғон овоз билан тиловат қилиш ва аёллар каби овозини ингичка қилиб ўқимаслик.

14. Тиловат вақтида йиғлашлик ёки йиғлашга қодир бўлмаса йиғламсирашлик, маҳзунлик ва хушуъ билан ўқиш.

15. Қуръонни тадаббур ва тафаккур билан ўқиш. Чунки тиловатдан асосий мақсад ҳам шудир. Аллоҳ таоло айтади: "(Эй, Муҳаммад! Ушбу Қуръон) оятларини тафаккур қилишлари ва ақл эгалари эслатма олишлари учун Биз Сизга нозил қилган муборак Китобдир" (Сод сураси, 38-оят).

16. Аллоҳ таолонинг қудратини баён қилувчи оятларда унинг қудратини идрок қилиш, кофирларнинг ҳолати баёни келганда Аллоҳдан паноҳ сўраш.

17. Қуръони карим Аллоҳ таолонинг сўзи эканини ёдда тутиш.

18. Тадаббур, тафаккур қилишдан тўсадиган нарсаларни тарк қилиш. Масалан, ҳарфларни ҳаққини адо қилмаслик, уни ўз махражидан чиқармаслик каби ишлар билан шайтон васваса қилади.

19. Гуноҳга муккасидан кетиш, мутакаббир бўлиш, нафси ҳавога берилиб кетиш ҳам Қуръонни тафаккур, тадаббур қилишдан тўсади. Чунки бу ишлар қалбни қорайиши унинг занглашига сабаб бўлади.

20. Қуръон тиловат қилувчи инсон шуни билиши лозимки, ундаги қилинган хитоблар, ваъидлар ўз навбатида ана шу инсонга ҳам тааллуқлидир. Ундаги қиссалар шунчаки гап-каштак учун эмас, балки ибрат учун уларни нозил қилингандир. Уларни тааммул қилиб, ўзига хулоса чиқарсин.

Даврон НУРМУҲАММАД

Нафснинг бу иллатига чалинган кибрли инсон ўзгаларни ҳақир (паст) санайди, ўзини бошқалардан устун деб билади ва унинг шаънига айтилган бирорта танқидни қабул қилмайди.

Муолажа услуби

Бу касалликдан қутилишнинг ягона йўли – мулойим, тавозели бўлиш ва дўсту биродарларини ҳурмат қилиш лозим. Аллоҳ таоло Пайғамбарига хитоб қилиб бундай марҳамат қилади: “(Эй Муҳаммад алайҳиссалом), Аллоҳ томонидан бўлган бир марҳамат сабабли уларга (саҳобаларингизга) юмшоқ сўзли бўлдингиз. Агар қўпол, қаттиқ дил бўлганингизда эди, албатта улар атрофингиздан тарқалиб кетган бўлар эдилар...” (Оли Имрон сураси, 159-оят).

Шунингдек, Иблиснинг Аллоҳнинг раҳматидан узоқ ва ҳузуридан қувилишига ҳам айнан такаббурлиги сабаб бўлганди. Аллоҳ таоло унга Одам алайҳиссаломга сажда қилишни буюрганида у бош тортди ва кибрга кетди: «(Аллоҳ) деди: “Мен сенга буюрган пайтимда сени сажда қилишдан нима тўсди?” “Мен ундан (Одамдан) яхшироқман. Мен оловдан яратгансан, уни эса лойдан яратдинг”, деди у» (Аъроф сураси, 12-оят).

Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам Каъбага қараб: “Нақадар улуғворсан! Қадринг қанчалик буюк! Бироқ, бир мўминнинг даражаси сендан улуғдир, чунки сен ҳақингда Аллоҳ битта тақиқ жорий қилган, мўминнинг эса учта: жонига, мулкига ва обрўсига тажовуз қилишдан қайтарган”, дедилар.

Абдуллоҳ Ибн Умар розияллоҳу анҳунинг ҳам худди шу маънодаги дуони Каъбага қараб қилганлари ривоятларда келади: “Сен қандай ҳам буюксан! Ҳурматинг нақадар улуғ! Лекин бир мўминнинг ҳурмати эса сендан ҳам улуғдир!”.

Имом Бурсавий раҳимаҳуллоҳ мусулмонларни такаббурликдан огоҳлантирар экан: “Мўмин киши ўз биродарларини хорлаб, уларга паст назар билан қарамаслиги, зулм қилмаслиги керак. Иблис ўзини Одам Атодан афзал деб билди, оқибатда абадий азобга ва хорликка маҳкум бўлди. Шунинг учун, бир мусулмонни менсимайдиган инсон иблиснинг амалини қилаётганини унутмасин!”.

Абу Абдураҳмон ас-Суламийнинг
“Нафс иллатлари ва уларнинг муолажаси” китобидан
Даврон НУРМУҲАММАД таржимаси.