Аввал хабар берганимиздек 17 декабрь куни онлайн шаклда «Имом Мотуридий халқаро илмий-тадқиқот маркази: истиқболдаги режалар» мавзусидаги халқаро матбуот анжумани ташкил этилди. Мазкур тадбирда Туркия жамоатчилиги вакиллари ҳам фаол иштирок этди, деб хабар бермоқда «Дунё» АА мухбири.
Халқаро онлайн матбуот анжуманида Туркиядан Диёнат ишлари бошқармаси раиси, профессор Али Эрбаш, Ибн Халдун университети ректори, профессор Режеп Шентурк, Анқара университети ўқитувчиси – мотуридийшунослик бўйича етук олим Сўнмез Кутлу каби туркиялик профессор-ўқитувчилар иштирок этиб, ўз фикрларини билдирди.
Али Эрбаш, Туркия Диёнат ишлари бошқармаси раиси:
— Мовароуннаҳр – ислом тамаддунининг забардаст марказларидан бири. Дарҳақиқат, Беруний, Ибн Сино, Али Қушчи, Мирзо Улуғбек каби дунёга зиё сочган мутафаккирлар ушбу заминда етишиб чиққан. Имом Бухорий, Имом Мотуридий, Имом Термизий, Абулмуъин Насафий, Баҳоуддин Нақшбандий каби олимлар ушбу диёрнинг башариятга армуғонидир. Ислом динида мужассам тинчлик, ҳикмат ва омонлик моҳиятини айнан ушбу алломалар бутун дунёга таратган. Бизлар айни эътиқод ва тил, муштарак тарих ва маданият мансублари, Мовароуннаҳрдан етти қитъага илм, ҳикмат ва муҳаббат олиб борган тамаддуннинг вакилларимиз.
Режеп Шентурк, Ибн Халдун университети ректори:
— Ўзбекистондан етишиб чиққан неча-неча буюк олимлар бор. Уларга оид асарларнинг кўпи бизнинг кутубхоналаримизда қўлёзма ва босма ҳолатда сақланмоқда. Ушбу асарлар ҳар доим мутолаа қилинади ва ўқитилади. Ўзбекистон халқининг, давлатининг, олимларининг ва ёшларининг Имом Мотуридий каби буюк бир ўзбек алломасини ва унинг тафаккур меросини асраб-авайлашини чуқур эҳтиром ва чексиз ташаккур ила олқишлайман. Бунинг натижасида Ўзбекистон тарихда бўлгани каби яна қайтадан бутун дунё зиёлилари, олимлари ва талабалари учун жозибадор илм марказига айланмоқда.
Сўнмез Кутлу, Анқара университети ўқитувчиси, мотуридийшунослик бўйича етук олим:
— Туркияда мотуридийшунослик бўйича қатор илмий тадқиқотлар амалга оширилган. Жумладан, шу кунга қадар Имом Мотуридий ва унинг таълимоти мавзусида 6 та симпозиум ўтказилиб, 2 та журналнинг махсус сони чоп этилган. Шунингдек, мавзуга тааллуқли 100 дан ортиқ китоб, 10 га яқин тўплам нашрга тайёрланган. Бундан ташқари Мотуридий илмий меросига бағишланган 58 магистрлик диссертацияси, 29 та докторлик илмий иши ҳимоя қилинган. Биз ушбу илмий тадқиқотларнинг нусхаларини Имом Мотуридий халқаро илмий-тадқиқот марказига тақдим этишга тайёрмиз.

Ўзбекистон мусулмонлари идораси матбуот хизмати

“Салаф” сўзи луғатда – “аввал яшаб ўтганлар”, “аждодлар”, “ўтмишдошлар” деган маъноларни англатади. Шаръий истилоҳда “салаф” сўзи муайян бир давр билан боғлиқ маънони англатади. Яъни, Набий алайҳиссалом замонларида ва ундан кейинги икки асрда яшаган мусулмонлар “салафи солиҳ”, яъни, “солиҳ аждодлар” дейилади. Бу борада Пайғамбаримиз саллаллоҳу алайҳи васаллам ўзларининг муборак ҳадисларида шундай деганлар:

عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بن مسعود رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ: خَيْرُ النَّاسِ قَرْنِي، ثُمَّ الَّذِينَ يَلُونَهُمْ، ثُمَّ الَّذِينَ يَلُونَهُمْ، ثُمَّ يَجِيءُ أَقْوَامٌ تَسْبِقُ شَهَادَةُ أَحَدِهِمْ يَمِينَهُ، وَيَمِينُهُ شَهَادَتَهُ

 (رواه الامام البخاري والامام مسلم)

Абдуллоҳ ибн Масъуд разияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: Набий саллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: “Энг яхши давр менинг даврим, сўнг уларга яқин бўлган, сўнг уларга яқин бўлган даврлардир. Сўнгра шундай инсонлар келадики, уларнинг гувоҳликлари қасамларидан, қасамлари эса гувоҳликларидан ўзиб кетади” (Имом Бухорий ва Муслим ривоятлари).

Мазкур ҳадисга кўра, Ислом уламолари Муҳаммад саллаллоҳу алайҳи васаллам замонларида ва ундан кейинги икки даврда яшаган мусулмонларни “салафи солиҳ”, яъни, “солиҳ аждодлар” деб тавсифлайдилар. Улардан кейинги даврларда яшаган мусулмонларга нисбатан бу номлар қўлланилмайди.

Аҳли сунна вал-жамоа анъанасига кўра, салафи солиҳлар давридан кейин яшаган мусулмонлар “халафлар”, яъни “кейингилар” деб аталади. Халаф яъни, кейинги аср олимлари дарахт ўз илдизидан озиқлангани каби салафи солиҳларнинг қарашлари асосида шаклландилар.

Сўнгги йилларда “салаф солиҳларга эргашиш” шиорини ниқоб қилиб олган, мутаассиб кўринишдаги сохта салафийлар барча ақидавий ва ҳукмий масалаларни ҳижрий сананинг дастлабки уч асрига мувофиқ равишда ҳаётга татбиқ этишни тарғиб қилсаларда аслида, уларнинг қарашлари асосан 18-асрнинг ўрталарида яшаб ўтган наждлик Муҳаммад ибн Абдулваҳҳобнинг мутаассибона ғоялари устига қурилгандир. Муҳаммад ибн Абдулваҳҳобнинг қарашлари эса Ислом динида биринчи бўлинишга сабаб бўлган Хаворижлар ақидаси билан йўғирилган.

Бу оқим аъзолари диний масаланинг ечимини топишда фақат оят ёки ҳадисни узуқ-юлуқ ҳолда келтириб, унга юзаки ёндашиб, гўё муаммога жавоб топган бўлади. Уларнинг бу услуби авом халққа осон тушунилгандек, гўё тўғридек туюлади. Шу йўл билан ҳам улар ўз тарафдорлари сонини кўпайтиришга уринади.

Салафийлик ғояси тарафдорларининг асосий мақсадлари Қуръон ва суннатни ўзларича маҳкам тутиш ва қарийб 13 асрдирки Ислом умматининг бирдамлигини таъминлаб келаётган фиқҳий мазҳабларни йўқ қилиб, уларни илдизи билан қўпориб ташлашдан иборат. Уларнинг даъвосига кўра, гўё мусулмонларнинг ихтилофдан нажот топиши фақат Қуръон ва ҳадисни қаттиқ ушлаш билан бўлади, мазҳаблар мавжуд бўлар экан, Қуръон ва ҳадисни маҳкам ушлаш амри маҳол эмиш.

Гўёки бу билан улар Қуръон ва суннатни маҳкам тутишмоқда-ю, бутун уммат эътироф этган ва авлги 3 асрда яшаб ўтган мазҳаб бошилар уни маҳкам тутишмагани иддао қилишларини англаш қийин эмас.

Воқеъликда эса, улар мазҳаблар орасидаги жузъий ихтилофларни қоралаган ҳолда, ҳаммани мазҳабни ташлашга ҳамда Қуръон ва ҳадисларни ўрганиб, тушунганича уларга амал қилишга, бошқача қилиб айтганда, ҳаммани ўзи ижтиҳод қилишга чақирадилар. Бу эса, шубҳасиз, янада ихтилофлар ва қарама-қарши фикрларнинг кўпайишига олиб келади. Агар мазҳаблар орасидаги ихтилофлар маълум чегара билан чекланган бўлса, мазҳабсизликнинг бу даъвати эса чексиз ихтилофларга сабаб бўлади ва мусулмонлар ҳаётида даҳшатли фалокатларни келтириб чиқаради.

Шу ўринда айтиб ўтиш лозимки, фиқҳий мазҳаблар орасидаги жузъий ихтилофлар саҳобалар ва тобеинлар орасида мавжуд бўлган ихтилофлар таъсирида юзага келган. Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи васаллам:

اختلاف أصحابي لكم رحمة

яъни “Саҳобаларимнинг ихтилофи сизлар учун раҳматдир”, - деб марҳамат қилганлар (Имом Байҳақий, Имом Табароний ва Имом Дайламий ривоят қилишган).

Қолаверса, асрлар давомида барча мусулмонлар амал қилиб келган анъанавий мазҳабларни ва унга эргашган мўмин-мусулмонларни адашганлик ва залолатда айблашнинг ўзи улкан бўхтондир. Бу Пайғамбаримиз саллаллоҳу алайҳи васалламнинг муборак суннатларига ҳам тўғри келмайди. Зеро у Зот:

(لا تجتمع أمتي على ضلالة (رواه الامام ابن ماجه والامام الطبراني

яъни “Аллоҳ умматимни бирор залолатга жамламас”, - дея марҳамат қилганлар (Имом ибн Можа ва Имом Табароний ривоятлари). Машҳур саҳоба Абдуллоҳ ибн Масъуд разияллоҳу анҳу шундай дейдилар:

ما رآه المسلمون حسنا فهو عند الله حسن

(رواه الامام أحمد)

яъни: “Мусулмонлар яхши деб билган нарса Аллоҳнинг ҳузуруда ҳам яхшидир” (Имом Аҳмад ривоятлари).

Сохта салафийлар дунёнинг каерига бормасин, мусулмонлар орасида тушунмовчиликлар, ихтилофлар ва ташвишлар авж олади. Бугунги кунда уларнинг ахли сунна вал-жамоадан оғишганлиги, улар на сахобалар ва на тобеъинлар йулидан юрмаётганлари ўз исботини топиб улгурган. Кўплаб уламолар томонидан уларнинг бузғунчи ғояларига нисбатан илмий раддиялар эълон қилинган. Жумладан ХIХ асрда яшаб, ижод этган машҳур ҳиндистонлик олим Муҳаммад Сиддиқ Ҳасан ал-Қанужий (1832-1890) сохта салафийлар ҳақида фикр билдириб, шундай дейди: “Ҳозирги кунда бир риёкор ва шуҳратпараст гуруҳ пайдо бўлган бўлиб, улар Қуръон ва ҳадисни билиш ва унга амал қилишни даъво қилмоқда… Ажабланарлиси шундаки, улар ўзларини энг ихлосли ва энг тақводор, деб бошқаларни мушриклар деб номламоқда. Улар энг мутаассиб ва динда ғулувга кетган кишилардир. Бу диндан эмас, балки Ер юзида тарқалган фитна ва катта фасоддир” (“Тақлиду-л-аимма” 16-17 бетлар].

Ўтган асримизнинг кўзга кўринган етук алломалардан бири марҳум Шайх Муҳаммад Саид Рамазон Бутий раҳимаҳуллоҳ ўзларининг “салафийлар” деб атаётганларга раддия сифатида “Салафийлик исломий мазҳаб эмас, балки у муборак давр босқичидир” номли асарларида жумладан шундай дейдилар: “Ислом динининг ўтаган ўн тўрт асрлик тарихи давомида бирор мўътабар имом ёки уламодан эшитмаганмизки, мусулмонларнинг ҳидоятда бўлишларининг ҳужжати “салафийлар” деб номлаган гуруҳга мансуб бўлиш ҳисобланса. Балки, “салафийлик” деган гуруҳга мансуб бўлишнинг ўзи айни бидъатдир” (231-232-бетлар).

Хулоса қилиб айтганда ота-боболаримиз, минг йиллик муъмин-мусулмонлар барчаси аҳли сунна вал-жамоа таълимотида бўлиб келишган. Бирок, йигирманчи мелодий асрнинг ўрталарига келиб, аҳли сунна вал-жамоадан оғишган ваҳҳобийлик оқими тизимидан сизиб, янги ва сохта салафийлик юзага келди. Асрлар давомида Ислом уламолари томонидан ёзилган асарлар ва орттирилган малака, эришилган ютуқларни рад этиб, фақатгина “салафи солиҳлар” даврини эътиборга олиш даъвосида бўлиш сохта салафийликнинг тор моҳиятини намоён этади.

Бугунги кунимизда юртдошларимиз ичида ҳали ҳам билиб-билмай сохта салафийларнинг асоссиз даъволарининг таъсирида юрган кишиларнинг мавжуд эканлиги ушбу тоифанинг илдизларини ўрганиб, унинг асл моҳиятини очиб бериш, уни одамларга, халқимизга тўғри тушунтириб бериш долзарб эканлигини билдирмоқда. Айниқса, бизнинг энг асосий вазифамиз ёшларни бундай сохта салафийлар домига тушиб қолишдан асрашимиз ва бунинг учун эса доим огоҳлик билан уларга қарши илмий раддиялар бериб боришимиз керак бўлади.

Ўзбекистон мусулмонлари идораси Фатво бўлими мутахассиси,

Абдулатиф Турсунов

«Мазҳаб» арабча «йўналиш» маъносини билдириб, истилоҳда эса «мужтаҳиднинг шаръий далиллардан шариат ҳукмларни чиқариб олишдаги ўзига хос йўлидир». Мазҳабларнинг ижтиҳод йўллари ва қоидаларида бир-биридан фарқ қилиши улар орасида жузъий ихтилофларга сабаб бўлган.

Илк асрларда мужтаҳидлар кўп бўлиб, мазҳаблар ҳам кўп бўлган. Абдулваҳҳоб ибн Аҳмад ас-Шаъроний (ваф. 973/1565) ўзининг «ал-Мийзан» асарида ўн олтита мазҳабни зикр қилган. Ушбу мужтаҳидлар мазҳабларининг ҳаммаси ҳам маълум муддат амалда бўлган. Лекин кейинчалик кўпи амалдан чиқиб кетган ва одамлар Имом Абу Ҳанифа (ваф. 150/767), Имом Молик (ваф. 179/795),  Имом Шофеъий (ваф. 204/820) ва Имом Аҳмад (ваф. 241/855)ларнинг мазҳабларидан бирига эргаша бошлаган. Аммо ҳеч ким барча мазҳабларни бекор қилиб, одамлар фақат шу тўрт мазҳабдан бирига эргашиши лозим демаган.

Мазҳабсизлик ғоясини илгари сурувчи кишилар ўзларини бир қанча турли номлар билан атайди: салафи солиҳларга эргашиш даъвоси билан «салафийлар», саҳиҳ ҳадисга эргашиш даъвоси билан «аҳли ҳадислар». Бу ғоянинг тарихи яқин бир ярим асрга тўғри келади.

Бу ҳақда ХIХ асрда яшаб, ижод этган машҳур ҳиндистонлик олим Муҳаммад Сиддиқ Ҳасан ал-Қанужий (1832-1890) фикр билдириб, шундай дейди: «Ҳозирги кунда бир риёкор ва шуҳратпараст гуруҳ пайдо бўлган бўлиб, улар Қуръон ва ҳадисни билиш ва унга амал қилишни даъво қилмоқда… Ажабланарлиси шундаки, улар ўзларини мухлис[1] ва муваҳҳидлар[2], деб бошқаларни мушриклар деб номламоқда. Улар энг мутаассиб ва динда ғулувга кетган кишилардир. Бу диндан эмас, балки Ер юзида тарқалган фитна ва катта фасоддир»[3]. Ушбу фикр ҳам бу қараш ХIХ аср охирларида пайдо бўлганлигини кўрсатади.

Мазҳабсизлик ғояси тарафдорларининг асосий мақсадлари Қуръон ва суннатни ўзларича маҳкам тутиш[4] ва мазҳабларни йўқ қилиб, уларни илдизи билан қўпориб ташлашдан иборат. Уларнинг даъвосига кўра, гўё мусулмонларнинг ихтилофдан нажот топиши фақат Қуръон ва ҳадисни қаттиқ ушлаш билан бўлади, мазҳаблар, гуруҳлар ва фирқалар мавжуд бўлар экан, Қуръон ва ҳадисни маҳкам ушлаш амри маҳол, чунки ихтилофларнинг асл манбаи мана шу мазҳаб ва фирқалардир.

Бир тарафдан, бу қараш вакиллари мазҳаблар ва гуруҳларни залолат деб биладилар-у, лекин ўзлари ҳам сезмаган ҳолда шундай ҳолатга тушиб қолган. Зеро улар ўзлари бир йўналиш бўлиб, ўзларидан бошқаларни нотўғри йўлда деб билади. «Улар ислом уммати қадимдан ақида ва фиқҳ масалаларида эргашиб келаётган мазҳабларни инкор қилиш билан бирга, ўзлари янги мазҳаб пайдо қилишга ўтганлар»[5].

Бошқа тарафдан эса, улар мазҳаблар орасидаги ихтилофларни қоралаган ҳолда, ҳаммани мазҳабларни ташлашга ҳамда Қуръон ва ҳадисларни ўрганиб, тушунганича уларга амал қилишга, бошқача қилиб айтганда, ҳаммани ўзи ижтиҳод қилишга чақиради. Бу эса, шубҳасиз, янада ихтилофлар ва қарама-қарши фикрларнинг кўпайишига олиб келади. Агар мазҳаблар орасидаги ихтилофлар маълум чегара билан чекланган бўлса, мазҳабсизликнинг бу даъвати эса чексиз ихтилофларга сабаб бўлади ва мусулмонлар ҳаётида  даҳшатли фалокатларни келтириб чиқаради.

Мазҳабсизлик тарафдорлари мазҳабларга тош отишда давом этиб, яна шундай дейди: «Қуръон битта ва Пайғамбар битта бўлса, тўрт мазҳаб орасида фиқҳий ихтилофлар бор, ҳақ битта эмасми?» Бунинг жавоби шуки, мазҳаблар орасидаги бундай (фиқҳий) ихтилофлар салафи солиҳлар – саҳобий, тобеий ва табаъа тобеийлар орасида ҳам бўлган. Мазҳаблар орасидаги фиқҳий ихтилофлар ҳам саҳобийлар ва тобеийлар орасида мавжуд бўлган ихтилофлар таъсирида юзага келган. Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи васаллам эса: «Умматимнинг ихтилофи раҳматдир»[6],- деб айтганлар. Шоҳ Валиюллоҳ лақаби билан машҳур Аҳмад ибн Абдураҳим ад-Деҳлавий (ваф. 1176/1762) айтади: «Баъзи саҳобий, тобеий ва улардан кейингилар басмалани ўқир эди, баъзилари эса ўқимас эди, баъзилари жаҳрий ўқиса, баъзилари ичида ўқир эди, баъзилари бомдодда витр ўқиса, баъзилари бомдодда витр ўқимас эди, баъзилари қон олдириш, бурундан қон кетиши ва қайт қилишдан таҳорат қилса, бошқалари таҳорат олмас эди… баъзилари олов теккан нарсани еганда таҳорат олса, бошқалари таҳорат олмас эди, баъзилари туя гўштини еганда таҳорат олса, бошқалари таҳорат олмас эди»[7].

Мазҳабсизлик тарафдорлари қандай қилиб ушбу тўртала мазҳаб ҳам ҳақ ва тўғри бўлиши мумкин деган саволни қўйишади. Бунга жавоб шуки, бу мазҳаблар ҳудди Каъбага ўхшайди, Каъба битта, унинг тўртта томони бор: шарқ, ғарб, шимол ва жануб. Одамлар хоҳ шарқда бўлсин ёки ғарбда, хоҳ шимолда бўлсин ёки жанубда, ўз намозларини унга қараб ўқийди. Улар фақат турган жойи ва вазият сабабли зоҳирда қарама-қарши турган бўлсада, ҳаммасининг намози саҳиҳ – тўғри ҳисобланади, чунки уларнинг ҳаммаси бир нарсага, яъни Каъбага юзланади. Бу мазҳаблар ҳам шундай, улар бир манба – Қуръон ва суннатга асосланади, бу мазҳабларнинг бирига эргашган киши Қуръон ва ҳадисга эргашган бўлади.

Мазҳабсизлик тарафдорлари ўз ғояларини тўғрилигини исботлаш мақсадида мазҳаб имомларининг «агар ҳадис саҳиҳ бўлса, у менинг мазҳабимдир» деган сўзларини келтириб, уни нотўғри тушунтиради. Бунинг маъноси Имом Бухорий ва Муслимнинг саҳиҳ тўпламларида мазҳабга тўғри келмайдиган ҳадислар келиб қолганда мазҳабни ташлаб, ҳадисга эргашиш керак дегани эмас, бу гаплар фақат мазҳаб ичидага мутлақ мужтаҳидларга қаратилган.  Ҳаммага маълумки, бундай кишилар ҳозирги кунда йўқ.

Мазҳабсизликка чорловчи ушбу даъват асрлар давомида ўтган минглаб олимларнинг қилган меҳнатларини йўққа чиқаради. Асрлар давомида барча мусулмонлар амал қилиб келган анъана нотўғри, шунча мусулмон адашган экан деган хулоса келиб чиқади. Бундай бўлиши мумкин эмас, буни тилга олишни ўзи қийин. Бу Пайғамбар саллаллоҳу алайҳи васалламнинг суннатига ҳам тўғри келмайди, зеро у киши шундай марҳамат қилади: «Аллоҳ умматимни бирор залолатга жамламас»[8]. Бошқа бир ҳадисда «Мусулмонлар яхши деб билган нарса Аллоҳнинг ҳузуруда ҳам яхшидир»[9] – дейилган. Бу бузғуинчи даъват мазҳаблар моҳияти ва қийматини умуман билмасликдир.

Шунингдек, бу ғоя асрлар давомида ота-боболари амал қилиб келган ва ўзлари ҳам бутун ҳаёти давомида амал қилиб келаётган бирор мазҳабни тутган омма мусулмонларнинг эътирозларига сабаб бўлади. Натижада жамият ҳаётида турли ихтилофлар келиб чиқади. Турли хил ихтилоф ва келишмовчилик таъсирида ўз яқинларидан, халқидан ва юртидан норози кайфиятда бўлган диний экстримизмга мойил кимсалар етишиб чиқади. Бундан эса, турли радикал гуруҳлар ўзларининг ғаразли мақсадлари йўлида унумли фойдаланади.

Ушбу ғоянинг салбий оқибатлари юртимизнинг яқин тарихида ҳам яққол намоён бўлди. Халқимиз ўз мустақилигини қўлга киритганидан сўнг динимизга кенг йўллар очиб берилди. Диний-маърифий соҳаларда турли давлатлар билан ҳамкорлик йўлга қўйилди. Аммо шу билан бирга четдан мазҳабсизлик ғояси ҳам кириб келди. Улар ўзларининг нотўғри, аммо зоҳирда гўзал даъватларига бир қанча юртдошларимизни ишонтиршга улгурди. Улар халқимизнинг азалдан амал қилиб келаётган ҳанафийлик мазҳабини нотўғрига чиқарди. Бу эса ҳанафий мазҳабига амал қилувчиларнинг эътирозига сабаб бўлди. Ўртада низо, тортишув юз берди. Бундан эса турли экстремистик руҳдаги ғаразли кучлр унумли фойдаланди. «Ваҳҳобийлик», «Ҳизбут–таҳрир», «Акромийлар», «Адолат», «Туркистон ислом ҳаракати», «Жиҳодчилар» каби гуруҳлар пайдо бўлди.

Рамазон ал-Бутий «Мазҳабсизлик – ислом динига таҳдид солиб турган энг катта бидъат» деб айтгани бежиз эмас. Ҳозирги кунимизда ҳали ҳам юртдошларимиз ичида билиб-билмай ушбу ғоянинг таъсирида юрган кишиларнинг мавжуд эканлиги бу ғоянинг илдизларини ўрганиб, унинг асл моҳиятини очиб бериш, уни одамларга, халқимизга тўғри тушунтириб бериш ва шу йўл билан мазҳабсизликка чек қўйиш бугунги кундаги муҳим ва долзарб вазифалардан бўлиб қолмоқда. Шу билан бирга ислом дунёсида тан олинган мазҳабларнинг асл моҳияти, уларнинг бебаҳо қиймати, хусусан, халқимиз азалдан амал қилиб келаётган ҳанафий мазҳабини халқимизга, ёшларимизга тушунтириш зарур.

[1] Аллоҳга холис ибодат қилувчи киши

[2] Аллоҳни якка-ю ягона деб билиб, унга ҳеч нарсани ширк келтирмайдиган

[3] Исмоил ас-Санбаҳлий. Тақлид ал-аимма, 16-18 б.

[4] Қаранг: Муҳаммад Саъид Рамазон ал-Бутий. Ал-Ламазҳабийя ахтару бидъат туҳаддид аш-шариа ал-исламия. – Дамашқ: Дар ал-фаробий, 2005. 31-б. Муҳаммад Толиб. Хатиат ал-мазаҳиб. 3-б.

[5] Муҳаммад Содиқ Муҳаммад Юсуф. Ихтилофлар, сабаблар, ечимлар. – Т.: Шарқ, 2011. 82-б.

[6] Ал-Мунавий бу ҳадиснинг саҳиҳ иснодидан воқиф бўлмадим деган. Ал-Ҳофиз ал-Ироқий эса бу ҳадиснинг исноди заиф деган (Қаранг: Али ибн Ҳассамиддин ал-Ҳиндий. Канз ал-уммал фи сунан ал-ақвал ва ал-афъал. – Байрут: Муассасат ар-рисала, 1989. Ж. 14. 3-б).

[7] Ҳужжат-уллоҳ ал-балиғо 1/159.

[8] Ас-Суютий. Ал-Жомиъ ал-кабир. – Ал-Мактаба аш-шамила, 3.24. 918-ҳадис, исноди заиф.

[9] Ҳоким ан-Найсабурий. Ал-Мустадрак ала ас-саҳиҳайн. – Байрут: Дар ал-кутуб ал-илмийя, 1990. 4465-ҳадис, исноди саҳиҳ.

Д.Сулаймонов

ОЗ-ОЗ ЎРГАНИБ ДОНО БЎЛУР...

*   *   *

Заҳируддин Муҳаммад Бобур хазиналари

*   *   *

МУБАЙЯН ВА НАСРИЙ БАЁНИ

*   *   *

ИЙМОН-ЭЪТИҚОД  КИТОБИ

*   *   *

НАЗМ

Чун Муҳаммад набийлар акмалидур,

Уммати ҳам умамнинг афзалидур.

Уммати ичра кўптур аҳбоби,

Боридин яхши олу асҳоби.

Бор Абу Бакр жумлайи умматқа

Лойиқу яхшироқ хилофатқа.

Бўлди андин кейин халаф Умар,

Бор эди ушбу ишга ул фархор.

Яна Усмон била Алий эрди,

Ушбу тўрт – уммат афзали эрди.

Икиси шайху икиси хатанайн,

Бердилар дин ишига зийнату зайн.

(Бу мавзунинг давоми бор)

НАСРИЙ БАЁН

Ҳазрати Муҳаммад алайҳиссаломнинг уммати

умматларнинг афзали эканлиги ва ул зотнинг

умматлари орасида хулофойи  рошидийн азиз  ва

муҳтарам эканликлари ҳақида

Ҳазрати Муҳаммад алайҳиссалом пайғамбарларнинг энг мукаммали бўлганлари учун у зотнинг уммати ҳам умматларнинг афзалидир.

ИЗОҲ. Бу Қуръони карим оятлари билан собитдир, Оли Имрон сураси, 110-ояти маъноси: “(Эй уммати Муҳаммад! Динингиз сояйи давлатида) сизлар инсонларнинг яхшилиги учун чиқарилган энг яхши бир умматсизлар. (Чунки) яхшиликка буюрурсизлар, ёмонликдан қайтарурсизлар ва Аллоҳга (ҳаққоний) ишонурсизлар”.

(Насрий баён.) У зотнинг умматлари ичида севимлилари кўп, лекин ҳаммасидан яхшиси у зотнинг оиласи аҳли ва саҳобаларидирлар (розияллоҳу анҳум).

Ҳазрати Абу Бакр Сиддиқ (розияллоҳу анҳу) бутун умматдан яхшидирлар ва халифаликка энг лойиқ зотдирлар.

У зотдан кейин ҳазрати Умар (розияллоҳу анҳу) халифа (ўринбосар) бўлдилар, бу ишга у зот жуда лойиқ ва сазовор эдилар.

Яна ҳазрати Усмон билан ҳазрати Али (халифа ва афзал) эдилар. Бу тўрт зот (пайғамбарлардан кейин) умматнинг афзалидирлар.

Иккиталари  (ҳазрати  Абу  Бакр  Сиддиқ  билан  ҳазрати  Умар) шайх – хожа ва улуғ (ҳазрати Расулуллоҳ алайҳиссаломга қайнота) эдилар,  иккиталари  (ҳазрати  Усмон  билан  ҳазрати  Али)  ул зотга куёв эдилар. Улар дин ишига зийнат ва ҳусн бердилар.

ИЗОҲ.  Аҳли  суннат  вал-жамоат эътиқоди  шудир:  “Пайғамбарлардан кейин умматнинг афзаллари аввал ҳазрати Абу Бакр Сиддиқ,  сўнг  ҳазрати  Умар  ал-Форуқ,  сўнг  ҳазрати  Усмон  Зиннурайн, сўнг ҳазрати Али ал-Муртазо розияллоҳу анҳумдирлар. Бу ақийдага ушбу ҳадиси шариф далилдир:

Ҳазрати  Ибн  Умар  розияллоҳу  анҳумо  ривоят  қилдилар:  “Биз жаноби  Расулуллоҳ  соллаллоҳу  алайҳи  ва  салламнинг  замонларида инсонларнинг (чаҳориёрнинг) бирларини иккинчиларидан афзал кўриб, биринчи ўринга ҳазрати Абу Бакрни, иккинчи ўринга ҳазрати Умар ибн  Хаттобни,  учинчи  ўринга  ҳазрати  Усмон  ибн  Аффонни  қўяр эдик” (розияллоҳу анҳум). (“Саҳиҳи Бухорий”, 365.  Яна қаранг: 3698.)

(Бу мавзунинг давоми бор)

Насрий баён ва шарҳ муаллифи:

Мирзо КЕНЖАБЕК