Муборак Рамазон ойи келишидан олдин Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам белларини ибодатга маҳкам боғлар эди. У зот одатдаги ибодатларига қўшимча яна ибодат қилар эди. Нафақат ўзлари, балки умматларини ҳам бунга жалб қилар эди. 

У зот соллаллоҳу алайҳи васаллам муборак Рамазон ойига тайёргарлик кўриш учун шаъбон ойининг ўн бешинчи кечасида ибодат қилишга ва унинг кундузида рўза тутишга тарғиб қилган. Бу борада фақат тил ила тарғиб қилиш билан кифояланмасдан, балки соллаллоҳу алайҳи васаллам амалий тарзда ўзлари ҳаммадан олдин бу майдонда намоён бўлар эди. Чунончи, бу ой келиши билан у зотнинг ибодатларида одатдан ташқари ўзгариш кўзга ташланар эди. Буни Оиша онамизнинг ривоятларидан билиб олсак ҳам бўлади. 

Оиша онамиз айтдилар: “Мен Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг бошқа ойларда шаъбон ойидаги каби кўп рўза тутганларини кўрмадим” (“Саҳиҳи Муслим”). 

Ҳазрати Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг шаъбон ойида кўп рўза тутганларга далил қилиб, аллома имом Нававий бу ойда рўза тутишни суннат деб айтганлар. 

Шарафли шаъбон ойида фазилати улуғ ва муборак бир кеча бор. Бу ҳақда ҳадиси шарифларда тўлиқ маълумотлар келган. Уларни ўрганиб, ҳаётимизга татбиқ этиш биз мусулмонларнинг вазифасидир. Унда бизлар учун икки дунё саодати бор. 

Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: “Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам айтдилар: 

“Аллоҳ таоло шаъбоннинг ўн бешинчи кечаси дунё осмонига (Ўзининг шаънига мувофиқ) тушади ва Аллоҳга ширк келтирган ва қалбида гина, кудурат бор кишидан бошқа барчани мағфират қилади”. 

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам “(Эй Оиша) бу кеча қандай кеча эканини биласизми?” дедилар. Мен “Аллоҳ ва Унинг Расули билувчироқ”, дедим. 

“Бу шаъбоннинг ўн бешинчи кечасидир. Аллоҳ азза ва жалла бу кеча Ўзининг бандаларига раҳмат назари билан қарайди ва мағфират сўровчиларни мағфират қилади, раҳм сўровчиларга раҳм қилади, дилларида мусулмонларга нисбатан гина, адоват сақловчи кишилар қандай бўлса, шундай ҳолатда қўйиб қўяди”, дедилар. 

Али розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: 

“Қачон Шаъбоннинг ўн бешинчи кечаси бўлса, унинг кечасини бедор ўтказинглар, кундузининг рўзасини тутинглар. Чунки ўшанда Аллоҳ қуёш ботиш пайтида дунё осмонига тушади ва то тонг отгунича “Қани, истиғфор айтувчи борми, уни мағфират қиламан. Қани, ризқ сўровчи борми, унга ризқ бераман. Қани, балога учраган борми, унга офият бераман. Қани фалон, фалон (дейди)” дедилар”. 

Ибн Можа ривоят қилган: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам 

“Бешта кечани ким тирилтирса (бедор ўтказса), жаннат унга вожиб бўлади – тарвия, арафа, қурбонлик, фитр ва шаъбоннинг ўн бешинчи кечаларидир”, дедилар. 

Ҳадиси шарифда санаб ўтилган кечалар: 

1. Саккизинчи зулҳижжа кечаси; 

2. Тўққизинчи зулҳижжа кечаси; 

3. Қурбон ийди кечаси; 

4. Фитр ийди кечаси; 

5. Ўн бешинчи шаъбон кечаси. 

Ушбу бешта кечанинг бири бароат кечасидир. Бу улкан фазилат ва саодатга тўла кечада Мавлоимиз Аллоҳ таоло “Сўранглар! Сўрганларингизни беришга тайёрман”, дейди. Шунинг учун у кечани бедор ўтказиб, дуолар қабул бўлади, деган эътиқодда дуо қилишимиз лозим. 

Муфтий Муҳаммад Шафиъ раҳматуллоҳи алайҳ айтадилар: “Юқоридаги ҳадислардан бу кечанинг фазилатлари маълум бўлганидек, мусулмонларга бу кечада қуйидаги амалларни қилиш суннат экани маълум бўлади: 

1. Кечани бедор ўтказиб, намоз ва зикр, тиловатга машғул бўлиш; 

2. Аллоҳ таолодан мағфират, оқибат ва ўзининг дунё-ю охиратдаги мақсадларининг ҳосил бўлишини дуо қилиб сўраш”. 

Бундан маълум бўладики, ушбу кеча учун бирор хос ибодат тайин қилинмаган. Кимнинг кучи қанча вақт Аллоҳ таолони ёд этишга қодир бўлса, ўшанча вақтни Қуръон ва ҳадис тиловати билан ёки уларни эшитиш билан ўтказиш лозим. 

Демак, қайси ибодатни қилиш осон бўлса, ўша қилинади. Бароат кечасида ўқиладиган нафл намозлар бирор ҳайъатга эга эмас (яъни биринчи, иккинчи ракъатларида фалон-фалон суралар ўқилади, дейилган жойи йўқ). 

Бароат кечасининг қайси қисмини бедорликда ўтказиш афзал? 

Бу борада Ашраф Али Таҳонавий раҳматуллоҳи алайҳ қуйидагиларни айтадилар: “Шу ўринда 

кечанинг қайси бирида туриш зиёда фазилатли экани ҳақида Қуръон ва ҳадисда баён қилинган. Уларга кўра кечанинг охирида бедор бўлиш мушкул ва энг фазилатлидир. Чунончи, Аллоҳ таоло бу ҳақда шундай дейди: 

«Албатта, тунги ибодат салмоғи кўпроқ ва қироати тўғрироқ бўлур» (Муззаммил сураси, 6-оят). 

“Нашиатул лайл”ни “Жалолайн”да бир ухлаб тургандан кейин ибодатга қоим бўлиш дейилган. Чунки бу вақтда туриш машаққатли бўлиб, у вақтда қилинган ибодат жуда қадрли бўлади. Ушбу ҳақиқат мазкур суранинг охирги оятидан ҳам маълум бўлади: 

«Албатта, Роббинг кечанинг учдан биридан озроғини, ё ярмини, ё учдан бирини қоим бўлиб ўтказаётганингни ва сен билан бирга бўлганлардан ҳам бир тоифа (шундай қилаётганларини) биладир. Ва Аллоҳ кечаю кундузни Ўзи ўлчайдир. У сизларнинг буни ҳеч уддалай олмаслигингизни билиб, сизларга (енгилликни) қайтарди. Энди Қуръондан муяссар бўлганича қироат қилинглар” (Муззаммил сураси, 20-оят). 

Бедор ўтказиш керак бўлган кечаларда бедор бўлиб, ибодат билан машғул бўлиш мустаҳаб амалдир. Шунинг учун бу амални ўз хонадонида оила аъзолари билан қилиш яхши ва аълодир. Ушбу кечаларни бедор ўтказиш учун масжидларда тўпланиш мумкин эмас. Фақиҳлар фазилатли кечаларда, жумладан, бароат кечасида масжидларда тўпланишни макруҳ санаганлар. 

Бароат кечасида (7 апрелдан 8 апрелга ўтар кечаси) хуфтон ва бомдод намози ўртасида нафл ибодатларини адо қилишга эътибор қилиш лозим. Ибодат қила олмаса ҳам, гуноҳлардан сақланишга қаттиқ эътибор қаратиш, хусусан, бу кечанинг фазилатларидан маҳрум қиладиган гуноҳлардан сақланиш зарур. Бу кечада тавба ва истиғфор айтишга эътибор қилиб, ҳар ҳил бидъатлардан сақланиш керак. Ўзи ва барча уммат учун хайрли дуолар қилиш, тоқат етгунича зикрлар, нафллар, тиловати Қуръонлар қилиш, имкон топган кишилар шаъбоннинг ўн бешинчи куни рўза тутиши бароат кечасининг муҳим фазилатлари саналади.

Зайниддин ЭШОНҚУЛОВ,

Ўзбекистон Мусулмонлари идораси

Самарқанд вилояти бўйича вакили,

Самарқанд вилояти бош имом-хатиби

Манба: http://uza.uz

Асрлар оша не-не машаққату қийинчиликларни мардонавор енгиб ўтган буюк халқимиз кўз илғамас, микроскоп орқалигина кўриш мумкин бўлган “кичик офат” – коронавирус тарқалган бугунги синовли кунларда янада жипслашиб, меҳр-оқибат, саховат, мурувват каби эзгу ишларни тизимли равишда амалга ошириб, барчага  ибрат бўлмоқда.

Юртимизда коронавирус касаллиги кенг тарқалишининг олдини олиш ва ушбу инфекцияга қарши кураш ишларини қўллаб-қувватлаш мақсадида ташкил этилган “Ўзбекистон меҳр-шафқат ва саломатлик” жамоат фонди ташкил этилганидан хабарингиз бор.

Айни кунларда мамлакатимиздаги барча ташкилотлар ихтиёрий равишда жабрдийдаларга кўмаклашиш, кам таъминланган оилалар, ижтимоий ҳимояга муҳтож фуқаоларга мурувват кўрсатиш мақсадида ушбу фонд ҳисоб рақамларига бир кунлик иш ҳақларини беғараз ўтказиб бермоқда.

Ҳар доим эзгу ишларни қўллаб-қувватлайдиган, хайрли ташаббусларни, савоб амалларни кунлик аъмолига, шиорига айлантирган Ўзбекистон мусулмонлари идораси ва идора тизимидаги ташкилотлар ҳам саховат тадбирларига ҳисса қўшишни бошлаб юборди.

“Мовароуннаҳр” нашриёти томонидан ҳам “Ўзбекистон меҳр-шафқат ва саломатлик” жамоат фонди ҳисоб рақамига ихтиёрий равишда ходимларнинг бир кунлик иш ҳақи ўтказиб берилди.

Нашриёт жамоаси юртимиздан ва бутун дунёдан коронавирус инфекцияси тез ва қисқа фурсатда даф этилишини Яратгандан сўраб, дуо-илтижо қилмоқда.

Толиб НИЗОМ

Айни кунларда ижтимоий тармоқларда коронавирус инфекцияси билан боғлиқ турли-туман ёлғон ахборот, асоссиз маълумотларни тарқатиш, турли уйдирмаларни урчитиш ҳолатлари кўпаймоқда. Айрим соддадил кишилар уларга ишониб, ёлғон ва бўҳтонга шерик бўлиб қолмоқдалар. Ачинарлиси, тарқатилган ёлғон маълумотлар оқибатида инсонларнинг обрў ва шаъни топталмоқда, кимлардир бундан азият чекмоқда.

Динимизда бир мусулмоннинг шаъни ва обрўсини тўкиш – ҳудди қонини тўкиш ёки молини ўзлаштириш билан баробар саналади. Пайғамбаримиз соллалоҳу алайҳи ва саллам: “Жаброил (алайҳиссалом) мени осмонга олиб чиққанда бир қавмнинг олдидан ўтдим. Уларнинг мисдан тирноқлари бўлиб, у билан юзлари ва кўксиларини тимдалашар эди. Мен: “Эй Жаброил, булар кимлар?” – деб сўрадим. Шунда: “Улар одамларнинг гўштини еб (яъни уларни ғийбат қилиб), обрўларини тўккан кимсалардир”, – деб жавоб берди” (Имом Абу Довуд ривояти). Ушбу ҳадисдан динимизда инсон шаъни, обрўси қанчалик қадрли экани, уни поймол қилишнинг оқибати аянчли экани маълум бўлади.

Ислом ростгўйликни тарғиб қилувчи, мудом ҳақиқат ва адолатни ёқловчи диндир. Зеро, Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг энг буюк сифатларидан бири ҳам “Ал-амин” (энг ишончли киши) эди.

Шариатимизда сиддиқлик мақоми кўп тилга олинади. Бу Аллоҳ ҳузурида фақат рост сўзловчи киши сифатида туришни англатади. Сиддиқлик мақомига чин ростгўйлик билангина етиш мумкин. 

Инсонга хос иллатлар ичида энг хатарлиси ёлғончиликдир. Чунки одамларни алдаш, ишончини  суистеъмол қилиш барча қабоҳатларнинг бошидир.

Аллоҳ таоло марҳамат қилади: “Албатта, Аллоҳ ҳаддан ошувчи ва ёлғончи кимсаларни ҳидоятга йўлламас” (“Fофир” сураси, 28-оят).

Абу Бакр розияллоҳу анҳудан ривоят қилинган ҳадиси шарифда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам “Сизларга катта гуноҳлар ҳақида хабар берайми?”, деб уч марта сўрадилар. Биз: “Ҳа, айтинг, ё Аллоҳнинг расули”, дедик. Шунда у зот алайҳиссалом: “Аллоҳга ширк келтириш, ота-онага оқ бўлиш”, деб ўтириб олдилар. Сўнг “Огоҳ бўлинглар, ёлғон сўз ва ёлғон гувоҳлик бермоқ ҳам", деб қўшиб қўйдилар.

Бошқа бир ҳадиси шарифда Пайғамбаримиз алайҳиссалом бундай огоҳлантиради: “Ростгўйлик яхшиликка етаклайди. Яхшилик эса жаннатга етаклайди. Албатта бир киши рост сўзлайди, ҳатто Аллоҳ таоло ҳузурида сиддиқлардан, деб ёзилади. Ёлғончилик гуноҳга етаклайди. Гуноҳ эса дўзахга етаклайди. Албатта, бир киши ёлғон сўзлайди, ҳатто Аллоҳ ҳузурида ёлғончи, каззоб, деб ёзилади” (Имом Бухорий ва Имом Муслим ривоятлари).

Шу ўринда таъкидлаймизки, ҳазил-мутойиба баҳонасида ҳақиқатга зид гаплар билан кишиларни кулдириш ҳам ёлғоннинг айни ўзидир. Набий алайҳиссалом: “Одамларни кулдириш учун ёлғон гапирадиган киши ҳолига вой”, дедилар.

Халқимизда яхшисини ошир, ёмонини яшир, деган тарбиявий мақол бор. Жамиятимизда олдинлари ким ногаҳон хатога йўл қўйса, унинг айбини яшириб, маҳалла аҳли, ёши улуғлар уни тўғри йўлга солган. Ҳозирчи? Дарҳол, бу ҳолатни жуда жиддий айб сифатида кўтариб, ўзини гўёки фаришта мисол билиб, оламга кўз-кўз ё овоза қилади.  

Азизлар, ҳар бир мўмин-мусулмон киши турли ёлғон-яшиқ, миш-мишларга учмаслиги, фитналардан огоҳ бўлиши лозим. Набий соллаллоҳу алайҳи ва саллам: “Мўмин киши зийрак, ҳушёр ва оқил бўлади”, деганлар. Ушбу ҳадисдаги таърифга муносиб бўлайлик.

Муҳаммади ҚОРАЕВ,

Қарши шаҳар “Қум қишлоқ”

жоме масжиди имом-хатиби

Пайғамбаримиз Муҳаммад алайҳиссаломнинг суннатларида ҳам вақтнинг қиммати ва аҳамияти алоҳида таъкидланади. Қиёмат куни Аллоҳ таоло ҳузурида  вақт ҳар бир инсоннинг зиммасидаги улуғ бир масъулият ва қарз экани зикр этилади. Ҳатто ҳисоб-китоб кунида бандага бериладиган асосий тўрт саволдан иккитаси ана шу вақт ҳақида бўлиши ҳадисларда таъкидлаб ўтилган.        Муоз ибн Жабал разияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам шундай дедилар: “Банда қиёмат куни тўрт хислатидан сўралмагунича бир қадам ҳам олдинга силжий олмайди. Бу саволлардан биринчисида – умрини нима билан ўтказгани; иккинчисида – ёшлик даврида нима билан машғул бўлгани; учинчисида – мол-дунёни қай йўсинда (қайси касб орқали)топгани ва нималарга сарфлагани; тўртинчисида – илмига қандай амал қилганидан сўралади”.

Улуғ тобеъинлардан Ҳасан Басрийнинг шундай сўзлари бор: “Шундай зотлар бор эдики, сизлар дирҳам-динорларингизга ҳарис бўлганингиздан кўра улар вақтларига қаттиқроқ ҳарис эдилар... Одам боласининг ҳар бир куни қуйидаги сўзларни айтиб ўтади: “Эй одам боласи, мен янги кунман ва қиладиган амалингга гувоҳман. Агар ўтиб кетсам, қайтиб келмайман. Хоҳлаган ишингни қил, унинг самарасини қариганингда топасан ва хоҳлаган ишингни кечиктир, у сенга асло қайтиб келмайди”.

Улуғлардан бири Абу Ҳафс Найсобурий: “Ҳар бир вақтнинг ўз одоби бор, ким вақт одобларига риоя қилса улуғлар даражасига етади”, деб айтган.

Солиҳлардан бири яна шундай деган: “Банданинг вақтлари тўрт турли бўлади, бешинчиси йўқдир: неъматда кечган вақт, кулфатда ўтган вақт, итоат билан ўтган вақт, маъсият-гуноҳ қилиб ўтказилган вақт”.

Энди агар бу вақт ойларнинг саййиди Рамазон ойида беҳуда сарфланса нима бўлади? Биз бу муқаддас ойда вақтимизни қандай ўтказмоғимиз лозим?

Мумкин эмас – фойдасиз!

Аввало, Рамазон ойида ўзимизни турли беҳуда, на дунёимиз ободлиги ва на диминиз равнақига ҳисса қўшмайдиган одатлар, воқеликлар ва вақтингизни ўғирловчи кишилардан узоқлашинг. Хўш, буни қандай амалга оширасиз?

Ишни сахарликдан сўнг то қуёш чиққунча ухламасликка ғаракат қилинг.

Рамазон ойи одоблари, ислом дини моҳияти ва хулқингизни тафтиш этишга ундовчи китоблар ва манбалар билан астойидил танишиб чиқинг. Зеро, амални бажаришдан аввал у ҳақда етарлича билдимга эга бўлмаслик охир оқибат адашишликка олиб келади.

Одамлар билан тортишиш, баҳслашиш, жанжаллашиш каби одатлардан узоқлашинг. Бунинг учун воқеликка сукут билан четдан назар ташлаш кифоя.

Бозор, супермаркет, ҳиёбон ва бошқа жойларга қисқа сайру саёҳатларни имкон қадар камроқ амалга оширинг.

Ёқтирган телесериал, бадиий филм, концерт, шоу ҳамда томошаларни кўришни чекланг. Улар сизга ҳеч қандай манфаат бермайди. Аксинча вақтингизни ўғирлайди ва бунинг учун кейинчалик қаттиқ надомат чекасиз.

Ижтиомий тармоқлардан ҳеч бўлмаганда бир ой фойдаланманг. Агар маънавий озуқа олишга ёрдамлашидиганлари бўлса унда кунда 1 соат шуғуллансангиз бўлади.

Мумкин – фойдали!

Рамазон ойида вақтни фойдали ва унумли ўтказишучун:

1. Кўпроқ ўзингизга савол беринг? Нима учун, нима мақсадда, охиратим учун қандай фойда бор?
2. Ҳаёт ташвишларидан бироз чекланинг. Асосий меҳнат ва иш фаолиятингиздан ташқари динингиз учун фойдаси йўқ ишларни тарк этинг.
3. Кўпроқ Қуръон тингланг ва ҳар куни Қуръондан ҳеч бўлмаганда 3-4 оят ёдланг. Кичик суралардан бошласангиз осон бўлади.
4. Агар бугундан бошлаб ҳар куни битта ҳадис ёдлашни одат қилсангиз, рамазон ойи сўнгида камида 30 хадис ёд оласиз.
5. Куннинг бир қисмини албатта оилангиз учун ажратинг. Чунки улар учун сиз масъулсиз.
6. Уламолар ва тақводорлар суҳбатида бўлишга ҳаракат қилинг.
7. Фарз ва суннат амалларни мукаммал қилишга ва нафл ибодатларга иштиёқингизни оширинг! Аллоҳ таолони рози қилиш мақсадида яшанг ва ҳар куни такрор ва такрор дуода бўлинг!
8. Таровеҳ намози фазилати ва барокатидан баҳраманд бўлишни унутманг!

Рамазон ойи сиз ва оилангиз учун файзу барокат олиб келсин!

Саидаброр Умаров

Абу Саъид розияллоҳу анҳудан ривоят қилинган ҳадиси шарифда: «Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай марҳамат қилдилар: «Қоқилмагунча ҳалийм бўлмас. Тажриба кўрмагунча ҳакийм бўлмас»

Яна бир ҳадиси шариф мазмунига кўра, “ҳикматли сўз мўмин йўқотган инжу, бинобарин, уни излашга, қаердан топса – олишга ҳақли. Чунки у ўз ганжи ҳисобланади”. Салафлардан қолган пурмаъно сўзларни, донишмандларнинг ўгит-насиҳатларини одамийлик сабоқлари, ахлоқий тарбия бобида муҳим дастурил амал десак, янглишмаймиз. Қуйидаги ҳикматлар донолар бисотидан сараланган намуналардир.

• Турли-туман тарбиявий ҳикоятлар ва ҳикматли сўзларни тўплаш тенгсиз давлат, уларга амал қилиш эса чексиз бойликдир (Шарқ мутаффаккирлари).
• Инсоннинг маънавий қиёфаси ҳақида ҳукм чиқарганда унинг айрим жонбозликларини эмас, кундалик ҳаётини ҳисобга олиш даркор (Б.Паскаль).
• Одамлар ҳеч қачон мислсиз яхши ёки ҳаддан ташқари ёмон бўлмайдилар (Ларошфуко)
• Ўзи ҳақида ҳукм чиқаришга ўрганмаган одам бошқалар ҳақида ҳукм чиқаролмайди (Гёте).
• Аввалбош одам яшашни ўрганиб олмоғи, кейингина ўзгаларни айбламоғи керак! (Ф.Достоевский)
• Ўзингни бахтли ва ҳурсанд қилишнинг энг яхши йўли – кимнингдир кўнглини кўтариш ва уларга бахт улашишдир (А.Навоий).
• Шундай одамлар борки, уларга одамдай муомала қилсанг, махлуққа айланиб кетадилар (Ключевский).
• Кунлари бир хил ўтаётган инсон бахтсиздир (ҳадисдан).
• Эрталаб ўрнингдан туриб ўзингдан: “Нима иш қилишим керак?”, кечқурун ётишингдан олдин эса: “Нима иш қилдим ?” – дея сўра (уламолар бисотидан).
• Ҳеч қандай ишга дабдаба билан киришмаслик керак: тантанаворлик иш тугаганда ярашади (Гёте).
• Кимки майда ишни эплолмаса, каттаси ҳам қўлидан келмайди (Ломоносов).
• Инсонларга фойда берадиган севимли ишинг борми? Демак сен энг бахтли одамсан (Саййид Аброр).
• Жиддий одамнинг ғоялари кўп бўлмайди. Ғояси кўп одам ҳеч қачон жиддий бўлолмайди.
• Шундай одамлар борки, улар сувга тушган хасдек ҳеч бир мақсадсиз дунёдан ўтиб кетадилар; улар сузишмайди, оқим уларни олиб юради (Сенека).
• Гуноҳ ва маъсиятни кўра туриб жим туриш ўша гуноҳни қилиш билан баробардир (Уламолар бисотидан).
• Лоқайд одам жазонинг энг оғирига ҳақлидир.
• Доно одамнинг хислати уч нарсада намоён бўлади:

1. Бошқаларга берган маслаҳатига ўзи ҳам амал қилади;
2. Ҳеч қачон ҳақиқатга қарши бормайди;
3. Ўз атрофидаги одамларнинг нуқсонларига сабр-тоқат билан чидайди.

                                                                                            Лев Толстой

• Оддий нарсада мўъжизавий сифатни кўра олиш лаёқати, шаксиз, донолик аломатидир
• Мақтаниб гапириш – заифликнинг биринчи аломати, кимки зўр ишларга лаёқатли экан, у тилини тийган бўлади (Цицерон).
• Ожизликдан келиб чиқадиган камтарлик фазилат эмас (Уламолар бисотидан).
• Гўзал одоб ёрдамида истеъдод ва ҳатто, куч билан эришиш мумкин бўлмаган ғалабага эришиш мумкин.
• Куч ва қудрат сўкиниш ва ҳақорат қилишга муҳтож эмас.
• Шовқин-сурон учун майда одамларни – ноғорачиларни танлайдилар (Лихтенберг).
• Кўрнамакка илтифот кўрсатиш – у қадар бахтсизлик эмас, аммо қабиҳ одамдан ёрдам сўраш катта бахтсизликдир (Ларошфуко).
• Нафратимизга учраган кишиларнинг ёрдамига муҳтож бўлиш оғир мусибатдир (Қобус).

Манбалар асосида Саидаброр Умаров тайёрлади