muslim.uz
Диққат! Диққат! “КоронаВирус” – Аллоҳга қочинг!
Ҳозирги кунда ҳаммани ташвишга солиб турган оммавий бало – “КаронаВирус”нинг хабари ёмғирдек атрофга сочилиб бормоқда. Бундай вазиятда мўмин киши эътиқоди, нияти ва қиладиган амалларини саралаб, қайта тафтиш қилиб олса, иншаллоҳ, хайрли бўлади.
Биз бу бало қаердан ва нима учун тарқаганини баҳс қилмаймиз. Уни Аллоҳ таоло туширгани яхши биламиз. Шу боис, Аллоҳ ва Унинг Пайғамбари ўргатган кўрсатмаларга риоя этамиз. Аллоҳ томон қочамиз!
Мўмин кишига неки мусибат, бало, офат ва касаллик келмасин, аввало уни Аллоҳдан, Яратганнинг тақдиридан деб қабул қилиши лозим. Шунда ҳар қандай саволларга ва маъсиятга етакловчи фикрларга тўсиқ қўйилади. Негаки, мусибат ва касалликлар мўмин учун раҳмат, гуноҳларига каффорат ва даражаси кўтарилишига сабабдир.
Халқимизда бир гап бор: “Асрамаса даво йўқ, асраганга бало йўқ”. Дард ва касаллик Аллоҳ хоҳласа юқади. Тақдир қилмаса, заррача таъсир кўрсатмайди. “КаронаВирус” агарчи ёнимизда бўлса-ю, Аллоҳ истамаса, баданга кирмайди. Агар юқишини тақдир қилган бўлса, ўйламаган томонимиздан, ўйламаган одамимиздан, ўйламаган нарсамиздан олиб келиб қўйиши мумкин. Шу боис, бу масалада Аллоҳга ҳақиқий таваккул қилишимиз шарт! Аллоҳ Роббимиз, бизни иҳота қилиб - ўраб туради. Унинг тақдиридан ҳеч қаерга қоча олмаймиз. Қочсак, энг узоғи билан ойга чиқишимиз, ёхуд маълум миқдорда ернинг қанчадир қаърига шўнғишимиз мумкин. Аммо, Аллоҳнинг чегарасида тураверамиз. Аллоҳнинг мулкида фақат Унга суянамиз. Яхши гумонда турамиз. Ўзига таваккулни маҳкам қиламиз. Вирус “даҳшати”дан, “миш-миш”идан изтиробга тушмаймиз.
Тўғри таваккулни шакллантиргач, унинг асосий шарти – сабабиятни амалда қўллаймиз. Улар:
- Пайғамбаримиз саллоллоҳу алайҳи васаллам умматларга таълим берган дуоларни эрта-ю кеч ўқиб юриш
Усмон ибн Аффон разияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: “Расулуллоҳ саллоллоҳу алайҳи васаллам айтдилар:
بِسْمِ اللَّهِ الَّذي لاَ يَضُرُّ مَعَ اسْمِهِ شئ فِي الأرْضِ وَلا في السَّماءِ وَهُوَ السَّمِيعُ العَلِيم
“Бисмиллаҳиллазий ла ядурру маъасмиҳи шайун фил арди ва ла фис сама. Ва ҳувас Самиъул Аълийм”.
Маъноси: “Аллоҳнинг исми билан, на ерда ва на самода унинг исми билан ҳеч нарса зарар бера олмайди. У Эшитгувчи ва Ўта Билгувчи Зотдир”. (Имом Термизий ривояти)
عن ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِي اللَّهُ عَنْهُمَا قَالَ كَانَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم يُعَوِّذُ الْحَسَنَ وَالْحُسَيْنَ وَيَقُولُ إِنَّ أَبَاكُمَا كَانَ يُعَوِّذُ بِهَا إِسْمَاعِيلَ وَإِسْحَاقَ أَعُوذُ بِكَلِمَاتِ اللَّهِ التَّامَّةِ مِنْ كُلِّ شَيْطَانٍ وَهَامَّةٍ وَمِنْ كُلِّ عَيْنٍ لامَّةٍ
Ибн Аббос разияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: “Набий саллоллоҳу алайҳи васаллам Ҳасан ва Ҳусайнларни шайтондан паноҳ сўраб дуо қилар ва: “Албатта, отангиз (Иброҳим) Исмоил ва Исҳоқни шайтондан паноҳ сўраб қуйидаги дуони ўқир эди: “Аъзу бикалиматиллаҳит таамати мин кулли шайтонин ва ҳаамматин ва мин кулли аъйнин”.
Маъноси: “Аллоҳнинг мукаммал калималари ила ҳар бир шайтондан, зараркунандадан ва ҳар бир кўздан паноҳ сўрайман”. (Имом Бухорий ривояти)
عبد الله بن خبيب رضي الله عنه قال
خَرَجْنَا فِي لَيْلَةِ مَطَرٍ وَظُلْمَةٍ شَدِيدَةٍ نَطْلُبُ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ لِيُصَلِّيَ لَنَا ، فَأَدْرَكْنَاهُ فَقَالَ : أَصَلَّيْتُمْ ؟ فَلَمْ أَقُلْ شَيْئًا . فَقَالَ : قُلْ . فَلَمْ أَقُلْ شَيْئًا . ثُمَّ قَالَ : قُلْ . فَلَمْ أَقُلْ شَيْئًا . ثُمَّ قَالَ : قُلْ . فَقُلْتُ : يَا رَسُولَ اللَّهِ ! مَا أَقُولُ ؟ قَالَ : قُلْ : ( قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ ) وَالْمُعَوِّذَتَيْنِ حِينَ تُمْسِي وَحِينَ تُصْبِحُ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ تَكْفِيكَ مِنْ كُلِّ شَيْءٍ
Абдуллоҳ ибн Ҳубайб разияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: “Ёмғирли ва зулмат қоплаган кечада Расулуллоҳ саллоллоҳу алайҳи васалламни бизга намоз ўқиб беришларини истаб у зотни қидириб чиқдик. Бас, у зотни топдик. “Намоз ўқидингизми?” деб сўрадилар. Мен ҳеч нарса демадим. “Айт”, дедилар. Ҳеч нарса демадим. Сўнгра яна “Айт”, дедилар. Мен яна ҳеч нарса демадим. Такрор “Айт”, дедилар. Мен: “Я, Расулуллоҳ, нимани айтай?”, дедим. Ул зот саллоллоҳу алайҳи васаллам: “Қачон кечга етсанг ва тонг оттирсанг “Қул ҳуваллоҳу аҳад” ва “муаввизатайн”ни уч маротаба айт, у сенга ҳамма нарсадан кифоя қилади”, дедилар”. (Имом Аҳмад ривояти )
Бундан ташқари, тонгги ва тунгги дуоларни бардавом ўқиш, истиғфорни кўпайтириш, Расулуллоҳ саллоллоҳу алайҳи васалламга саловат айтиш айни муддаодир. Ўзимиз ва фарзандаларимизга ухлашдан олдин, уйқудан уйғонгач, “Фотиҳа”, “Оятал курсий”, “Ихлос”, “Фалақ” ва “Нас” суралари билан дам солиш лозим. Яна кўчага, ишга кетаётганда: “Бисмиллаҳи. Таваккалту аълаллоҳ. Ла ҳавла ва ла қуввата илла биллаҳил аълийил аъзийм”, дуоси ила қадам ташлашимиз – Аллоҳга қилган таваккулимизнинг амалий исботидир. Бу дуо ила Аллоҳдан нажот сўраймиз, Аллоҳга боримизни омонат топширамиз.
- Ўзимиз, яқинларимиз ва юртдошларимизни ушбу офатдан сақлашини сўраб дуо қилишимиз
- Одамларни қўрқитиб турли миш-миш, ваҳима ва қўрқинчилик хабарларни, айниқса ёши катталарга айтиб юрмаслигимиз
- Таваккалнинг яна бир сабаби бўлмиш – карантинни жорий қилиш
* Имом Муслим “Саҳиҳ”ларида бир ривоятни келтирадилар. Унга кўра, мохов касаллигига чалинган Сақифлик бир одам Пайғамбаримиз саллоллоҳу алайҳи васалламнинг олдиларига байъат бергани келади. Шунда Набий саллоллоҳу алайҳи васаллам: “Сен ортингга қайтавер, биз сени байъатингни қабул қилдик”, дейдилар. Ҳалиги касал киши соғларга касалини юқтириб қўймаслиги чорасини кўрдилар. Соғлом кишиларга аралаштирмадилар. “Худо айтгани бўлади-да!”, дейиш хатодир.
* Касал киши то тузалгунча, соғ юрганларга аралашмаслиги, эҳтиёт чораларини кўриши ҳам суннатдир. Бундан ташқари, болалар шамоллаб қолса, ота-онаси мактаб ва боғчага юбормаслиги, уйда даволаши шарт.
* Умар ибн Хаттоб даврида бир аёл мохов касали билан оғриб қолади. Шунда Ҳазрат Умар: “Эй, аёл. Уйингни лозим тут, уйингни лозим тут. Аллоҳнинг бандаларига азият берма!”, дедилар. Бояги аёл уйидан чиқмай қўйди. То Умар вафотига қадар кўчага чиқмади. Ҳазрат Умар вафот ҳам этди. “Умар ўтди, энди чиқавер”, деб айтганларида, у: “Тириклигида осийлик қилмагандим, ўлганидан кейин ҳам осийлик қилмайман”, деди ва ўлгунича кўчага чиқмади.
Бу билан касални жамиятдан ажратиб, уни ёлғизлатиш тушунилмайди. Балки, юқумли касали бор киши соғларга касалини юқтириб юбормаслиги учун то шифо топгунига қадар уларга аралашмай юргани афзал саналади. Бу ҳам суннат.
* Беморнинг олдига борган киши унинг олдида узоқ ўтирмайди, таом емайди. Касаллик юқиши олдини олади.
- Касалликнинг шифосини излаш
عن أبي الدرداء قال قال رسول الله صلى الله عليه وسلم إن الله أنزل الداء والدواء وجعل لكل داء دواء فتداووا ولا تداووا بحرام
Абу Дардо разияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: “Расулуллоҳ саллоллоҳу алайҳи васаллам айтдилар: “Албатта Аллоҳ таоло касалликни ҳам, шифони ҳам туширгандир. Ҳар бир касалликнинг давоси бордир. Даволанинглар. Ҳаром билан эса даволанманглар”. (Абу Довуд ривояти) Бошқа бир ҳадисда худди шу мазмунда кўрсатма берилган. Фақатгина қарилик ва ўлимнинг шифоси йўқлиги таъкидлаб ўтилган.
Шуаро сурасида: “Агар касал бўлсам, Унинг Ўзи менга шифо беради”, мазмунида ҳам оят бордир.
Демак, киши қайси касал билан оғримасин, шифосини ҳалол йўл билан излаши шартдир. Бепарво юриши гуноҳдир.
Ислом ҳукамолари қуйидаги қоидани келтирадилар:
المعالجة باخبار طبيب مسلم حاذق ورع ترقي الي مستوي الفرض
“Мусулмон, моҳир, тақводор табибнинг хабари ила қилинадиган муолажа фарз аъйн даражасигача кўтарилади”. Шифокор айтаётган тўғри кўрсатмага мусулмон одам амал қилади. Унга қарши иш қилмайди.
Бундан келиб чиқиб, шифокорлар ҳам нимани тавсия қилаётгани, қайси дорини ёзаётганига ҳам бепарво бўлмаслиги шарт. Беморга тўғри рецепт ёзиши Худо олдидаги омонатдир.
6 . Аллоҳ ҳалол қилган ҳалол ва покиза нарсаларни истеъмол қилиш
Қуръони каримнинг Мўминун сураси, 51-оятида қуйидагича айтилади:
يَا أَيُّهَا الرُّسُلُ كُلُوا مِنَ الطَّيِّبَاتِ وَاعْمَلُوا صَالِحًا إِنِّي بِمَا تَعْمَلُونَ عَلِيمٌ
“Эй, Пайғамбарлар! Покиза нарсалардан енг ва солиҳ амал қилинг. Мен сизни нима қилиб турганингизни Билувчи Зотман”.
Ўзини мўмин-мусулмон деб билган одам тоза, ҳалол ва соғлигига фойдали нарсалардан танавул қилади. Бу ҳам касалликни олдини олади. Тузалишга кўмаклашади.
- Озодалик қоидаларига амал қилиш
Замонавий тиббиёт ҳамиша касалликни олдини олишнинг бирламчи чораси сифатида “шахсий гигиена” қоидалирини илгари суради. Бу Набий саллоллоҳу алайҳи васалламнинг суннатларида, ҳаёт тарзларида ўз ифодасини топгандир. Мўминларнинг турмуш тарзи озодаликка қурилган. Масалан, беш вақт таҳорат олиш, жума куни ғусл қилиш, овқатдан олдин ва кейин қўлларни тозалаб ювиш, мисвок ишлатиш, хушбўйланиш, тоза кийим кийиш, уй-жойларни покиза сақлаш, мева ва сабзавотларни ювиб ейиш шулар жумласидандир.
- Спорт билан шуғулланиш
Жисмоний саломатлик, унинг машғулоти айнан мўминга хосдир. Пайғамбармиз саллоллоҳу алайҳи васаллам ва у зотнинг саҳобалари кураш, югириш, камон отиш, от чоптириш ва бошқа спортнинг жабҳаларида пешқадам бўлганлар. Саламаъ ибн Акваъ югуришда отдан ҳам тез чопгани китобларда келтирилган.
Пайғамбаримизнинг ўзлари ҳам ҳали мусулмон бўлмаган Руконани курашда қайта-қайта енгиб, курагини ерга теккизиб қўйганлар.
Мусулмон ҳамма нарсада биринчидир. Қўрқоқ, заиф, нимжон бўлмайди. Ҳалол бўлган машғулотлар албатта, унга ярашади. Мартабаси, даражасига асло зид эмас.
Мусулмон киши “Зарар бериш ҳам йўқ, зарар келтириш ҳам йўқ”, қоидасига амал қилади. Касалликни олдини олади, сабабларни жорий қилади. Лекин шунда ҳам касалликка чалинса, у Аллоҳнинг тақдиридан деб билади.
Хулоса ўрнида, нафақат “КоронаВирус”, балки бошқа касалликларда ҳам юқоридаги кўрсатмаларга амал қилишимиз ўзимиз ва яқинларимиз учун кони фойдадир.
Тошкент ислом институти ўқитувчиси
Фахриддин Муҳаммад Носир
Хитойдан юртдошларимиз олиб келинди
Бугун, 4 февраль куни ҳаммани хавотирга солаётган Хитойда тарқалаётган вирус ўчоқларида бўлиб турган ватандошларимиз Хитойнинг Ухан шаҳри ва бошқа ҳудудларидан Пекин – Тошкент йўналиши бўйича пойтахтимизга олиб келинди.
Ушбу чартер рейсда юқумли касалликлар бўйича тажрибали мутахассис ва эпидемиолог-шифокорлари ҳамроҳлик қилишди. Улар томонидан эвакуация қилинган йўловчилар самолётга чиқиш пайтида дастлабки тиббий кўрикдан ўтказилди. Лозим бўлганда зарур тиббий ёрдам кўрсатиш ва парвоз пайтида биологик хавфсизликни таъминлаш учун зарур воситалар тақдим этилди.
Хитойдан олиб келинган ватандошларимиз коронавируснинг Ўзбекистонга кириб келиши ва тарқалишининг олдини олиш, хавфсиз санитария-эпидемиологик ҳолатни таъминлаш ҳамда аҳоли саломатлигини муҳофаза қилиш мақсадида махсус тиббиёт муассасасига жойлаштирилди.
Хитойдан олиб келинган фуқароларимиз икки ҳафта давомида халқаро санитария-эпедимиология талаблари асосида қатъий карантин ҳолатида сақланади. Ташкил этилган вақтинча карантин муассасаларида юқумли касалликлар бўйича малакали вирусолог, эпидемиолог ва бошқа етакчи шифокор-мутахассислар иш олиб боришади.
Шу ўринда қайд этиш керакки, коронавирус инфекцияси туфайли хорижда, айниқса, эпидемия ўчоғи бўлган Хитой давлатида яшаётган юртдошларимизни ҳукуматимиз томонидан она-Ватанимизга олиб келиниши ва зарур ёрдам кўрсатилиши ҳақиқий олибжаноблик бўлди.
Мана шундай инсонпарварлик туфайли она-Ватан бағрига етиб келган фуқароларимиз мамнун. Зеро, меҳр-мурувват, бағрикенглик ва ўз фуқароси тақдири билан қайғурган юртнинг ҳаёти файзли, келажаги нурафшон бўлади.
Ўзбекистон мусулмонлари идораси Матбуот хизмати
"Маънавият сабоқлари" кўрсатуви, "Тўй-ҳашам, марака-маросимлар" тўғрисида
Самарқанд вилояти вакиллиги матбуот хизмати
Эркак ва аёл ўртасидаги тафовутлар... (давоми)
ФАОЛИЯТ. Эркак таваккал қилади, хатоларга йўл қўяди, нималарнидир кашф этади, нималаргадир эришади. Аёлнинг вазифаси эса ана шу эришилган ютуқ ва эволюцион муваффақиятларни асраб-авайлашдан иборат. Шу боис, аёллар анча-мунча иккиланувчи ва пассив ҳисобланади. Эркаклар аёллар сингари бир пайтнинг ўзида бир неча ишни бажаролмайдилар. Аёллар хос гормони бўлмиш эстроген бош мия ярим шарлари ўртасида кўплаб боғланишларнинг ҳосил бўлиши учун имконият яратади. Бош мия яримшарлари (ўнг ва чап мия) ўртасида уларни яхлит орган сифатида ишлашини таъминлайдиган қисм мавжуд. Аёлда ушбу қисм эркакникига нисбатан 30%га қалин, зиёддир. Демак, аёл миясидаги операциялар тез содир бўлади, шу боис аёл бир вақтнинг ўзида бир неча вазифани бажаради: овқат пишира туриб боласини кийинтиради ёки бешик тебратади, кўча супураётиб қўшни аёл билан суҳбатлашади, телевизор кўраётиб кир ювади ёки тугма тақайди, нон, тузга чиқиб, албатта, кийим ёки чинни дўконига киради ва ҳоказо. Аёллар радио эшитиш, лабларини бўяш, телефонда гаплашиш каби “майда-чуйда”ларнинг ҳаммасини бир пайтнинг ўзида – бирданига бажариб ташлайверадилар. Аёлнинг тез ва кўп гапириши, сасни яхши эшитиши, ташқи бегиларни узоқ эслаб қолиши, тилни ўрганишга мойиллиги ҳам “мозолистое тело”нинг қалинлиги туфайлидир.
Эркак кишининг мияси эса фақат бир фаолиятни бошқаришгагина қодир. Унинг бош мияси ўзига ёки асосий касб-корига яқин нарсаларни ўрганишга, ёдлаб қолишга мослашган. Эркак телевизор кўраётганида ёки китоб ўқиётганида бешик тебратиши, ошхонадан ўтаётганида қайнаётган сувдан чой дамлаши, чўмилаётганида пайпоғи ёки ички кийимларини ювиши мумкинлигини хаёлига ҳам келтирмайди. Газета ўқиётган ёки футбол кўраётган эркак хотинининг кечаги зиёфатдан олган таассуротларини эшитолмайди.
БИЛИМ ОЛИШ. Мактаб партасида ўғил болаларга қараганда аълочи қизлар доимо кўпроқ бўлишади. Аммо юқори синфларга келгач, ўғил болалар билим борасида қизларни “қувиб етишади” ва ўтиб ҳам кетишади. Бу, маълум вақтга келгач, қизларнинг ақли сусаяди, дегани эмас. Бунинг сабаби – аёл руҳияти билан боғлиқ. Балоғатга яқинлашган қиз боланинг дунёқараш ва қадриятлари ўзгара бошлайди. У энди билим олишдан кўра, тўплаган тажрибаларидан унумли фойдаланишни афзал била бошлайди. Тўғри-да, ўзи қийналиб билим ўргангандан кўра, билимдон ва “аълочи” болани ўзига “бўйсундиргани” тузукроқ эмасми? Шунинг учун қизлар гап-сўз билан битадиган касб-кор (ўқитувчилик, котибалик, ҳамширалик ва б.) танлаши кенг тарқалган ҳолдир, ўғил болалар эса, улғайгани сайин билим билан бирга, қўл меҳнатини талаб этадиган ҳунарни эгаллашга ҳам интилишади. Ўғил болаларнинг суҳбат мавзулари йилдан-йилга ўзгариб борса, аёлларда бу нарса унчалик сезилмайди.
ИҚТИСОД. Эркак пул тўплашни, хотин эса сарфлашни ёқтиради. Аёл пулдан фойдаланишни хуш кўрса, эркак пулнинг ўзини хуш кўради. Жамғарилган маблағ эркак кишининг ўзига бўлган ишончини мустаҳкамлайди. Шундай бир нақл бор: аёл чиндан ҳам эрини миллионер ва ундан ҳам... баттар қилиши мумкин. Агар эри – миллиардер бўлса.
ГАП. Суҳбат чоғида аёллар имо-ишора ва мимикани кўпроқ ишлатишади. Улар суҳбатдошни тинглашдан кўра, тушунишга интиладилар. Ўз истакларини шаъма орқали изҳор этишни яхши кўришади. Эркаклар эса тўппа-тўғри “мақсадга ўтишади”.
Кўп гапириш кўп нарсаларни билиш аломати эмас, кам гапиришга салоҳиятнинг йўқлиги деб қарамаслик лозим. Аёл табиатан кишилараро муносабатларни, мулоқотни ёқтиради, ундаги майдагаплик, фисқу фасодга берилиш ҳам шундандир. Эркак қўл меҳнати, куч билан бажариладиган вазифалар, ишлар билагини, фикрини, ақлини чархлашини билади. У кўп гапиришдан кўп тер тўкишни афзал кўради. Агар қиз болага қўғирчоқ совға қилсангиз, у қўғирчоқни кийинтиради, сочини тарайди, аллалайди ва у билан тинмай гаплашади, ўғил бола эса унинг ичида нима борлигини билиш учун қисмларга ажратади, ҳатто уни сувга босиб ўзининг зўрлигидан қувонади.
Эркак кишининг мияси куннинг охирида барча маълумотларни қайтадан таҳлил қилишга ва зарурларинигина сақлаб қолиб, қолганларини унутишга қодир. Аёл бундай қилолмайди. Аёл ўз муаммолари ҳақида қайғуришни бас қилиш учун... уларни бировга гапириб бериши керак. Шунинг учун, аёл бир кунда 30 мингта сўзни айтишга эҳтиёжманд, эркакка эса 4 мингта сўз ҳам етиб-ортади. Аёл “ўзини босиб олиши” учун имкон қадар кўпроқ гапиргиси келса, эркакка тинчлик зарур бўлади, холос. Мазкур қонуният кўпинча ўзаро тушунмовчилик ва жанжалларга сабаб бўлиши – чатоқ. Энг ёмони, аёл кишининг гапиришга бўлган эҳтиёжи энг авж паллага чиққан пайт – бу тун.
Ибн Умар розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
“Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам:
“Эй аёллар жамоаси, садақа қилинглар, истиғфорни кўпроқ айтинглар. Албатта, мен сизнинг дўзах аҳлининг кўпи эканингизни кўрдим”, дедилар. Улардан бир гапга уста аёл:
“Эй Аллоҳнинг Расули, бизга не бўлдики, дўзах аҳлининг кўпи эканмиз?” деди.
“Лаънатни кўпайтирасиз, эрга куфр келтирасиз. Сизга ўхшаган ақли ва дини ноқисларнинг ақл эгаси устидан ғолиб бўлишини кўрмадим”, дедилар.
СИР САҚЛАШ. Эркаклар бировларга ўз сирини айтишдан кўра, ўзгаларнинг сирини сақлашни афзал биладилар. Аёллар эса бунинг ғирт тескариси. Тўғри, улар сир сақлашади. Бироқ ўша сир камида 10-12 киши ўртасидаги “сир” бўлади.
Абу Саъийд розияллоҳу анҳудан ривоят қилинган ҳадисда бундай дейилади: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам дедилар: “Қиёмат куни Аллоҳнинг наздида мартабаси энг ёмон одам аёлига яқинлик қилиб, аёли унга яқин бўлгандан кейин сирини одамларга ёйиб юрадиган кишидир”(Имом Муслим, Имом Аҳмад ривояти).
ҲАРАКАТЛАР. Агар аёлни чақиришса, у фақат бошини ўгириб қарайди, эркак эса бутун гавдаси билан ўгирилади. Бирон нимани отмоқчи бўлган аёл қўлини ён томонга эмас, орқа томонга қараб силтайди. Аёл бирон гапни эшитишни хоҳламаса, қулоғини бармоғи билан беркитади, эркак эса кафти билан. Бирон ниманинг жавобини тезроқ топиш учун аёл ҳеч қачон бошини қашламайди, чунки соч турмагини бузиб қўйишдан қўрқади.
КЎЗГУ. Эркак ўз ташқи кўринишини баҳолаш учунгина ойнага қарайди. Аёлга эса бунинг учун кўзгу шарт эмас. У магазин витринасига, деразага ёки машинанинг ялтироқ капотига қараб ҳам ўз кўринишини таҳлил қилиб кетаверади.
УЙДАН ЧИҚИШ. Агар эркак “кўчага чиқиш учун тайёрман” деса, бу унинг кўчага чиқиши учун фақат оёқ кийимини кийиши зарурлигини англатади. Хотин киши томонидан айтилган худди шу гапдан эса, унинг кўчага чиқиши учун бош ювиши, кийимларни дазмоллаши ва табиийки, яхшилаб бўяниши зарурлиги тушунилади.
Маймуна бинт Саъд розияллоҳу анҳо Набий соллаллоҳу алайҳи васалламдан ривоят қиладилар: “Қайси бир аёл уйидан хушбўйланиб чиқса, сўнгра унга эркаклар қараса, то уйига қайтиб киргунча Аллоҳнинг ғазабида бўлади”.
ИШДА. Мутахассислар фикрига кўра, аёл кишининг мияси жамоат ишларини ечишдан кўра, оилавий масалаларни ҳал қилишга мослаб яратилган. “Аёлларнинг 80 фоиз ақли бошқалар билан шахсий муносабатларига қаратилган бўлади. Агар уйда эркак иш ҳақида ўйлаётган бўлса, аёл киши эса иш жойида ҳам шахсий ҳаётини кўпроқ ўйлайди. Унинг барча интеллекти ўзининг шахсий ҳаётини қуришга қаратилган бўлади. Бошқа нарсаларга унинг энергетикаси етмайди”, - деб ҳисоблашади мутахассислар.
Ҳақиқатдан ҳам ўзини энг ҳур ва озод деб биладиган аёллар сиёсат, иқтисод ҳақида эмас, балки ишқ, муҳаббат ҳамда шахсий муносабатлар ҳақидаги китоблар, кинолар ҳақида суҳбат қуришни афзал кўрадилар. Турли соҳаларда олима ёки ўқитувчи бўлган аёллар, кўпинча зиммаларида шу вазифани бажариш “масъулияти” борлиги туфайлигина адо этишлари сир эмас. Шуни назарда тутган бўлса керак, хорижлик бир олим шундай ёзган: Аёлнинг энг асосий “касби ва мансаби” – яхши рафиқа ҳамда она бўлишдир...
КИЙИМ-КЕЧАК. Аёл киши магазинга чиқиш, телефонда гаплашиш, овқат тайёрлаш, китоб ўқиш, ахлатни тўкиб келиш каби юмушларнинг ҳар бири учун алоҳида-алоҳида кийинади. Эркак эса, аксарият ҳолларда, ўзининг доимий кийимини тўй ёки аза муносабати билангина алмаштиради.
Аллоҳ таоло Ўз Каломи Қуръони каримнинг Нур сураси 31-оятида шундай марҳамат қилади:
“Сен мўминаларга айт: Кўзларини тийсинлар, фаржларини сақласинлар ва зийнатларини кўрсатмасинлар, магар зоҳир бўлган зийнатлар бўлса (майли). Рўмолларини кўксиларига тўсиб юрсинлар. Зийнатларини кўрсатмасинлар, магар эрларига ё оталарига ё эрларининг оталарига ё ўғилларига ё эрларининг ўғилларига ё ака-укаларига ё ака-укаларининг ўғилларига ё опа-сингилларининг ўғилларига ё аёлларига ё ўз қўлларида мулк бўлганларга ё (аёлларга) беҳожат эркак хизматчиларга ё аёллар авратининг фарқига бормаган ёш болаларга (бўлса майли). Махфий зийнатларини билдириш учун оёқларини (ерга) урмасинлар. Аллоҳга барчангиз тавба қилинг, эй мўминлар! Шоядки, нажот топсангизлар”.
ДИД. Эркакни ўзининг ташқи кўриниши кўпинча қониқтиради (энди, Худо бергани-да, шунисига ҳам шукр). Аёллар учун эса, ўз ташқи кўриниши – муҳокама учун доимий мавзу, деса бўлади!
Дидларга келганда, аёнки, эркаклар аёлларни ёқтиришади. Аёлларга эса кўпроқ содда нарсалар ёқади, масалан, эркаклар.
ХУЛОСА: Эркак ва аёлларнинг руҳияти ва хатти-ҳаракатларига маданият даражаси ва тарбия ҳам таъсир кўрсатади, албатта. Бундан ташқари, ҳар бир жамиятдаги мавжуд муҳит ҳам эркак ва аёлнинг феъл-атворини кўп жиҳатдан белгилаб беради. Икки жинсга оид хусусиятлар турли мамлакатларда турлича эканлиги ҳам шу сабаблидир.
Шунга қарамай, бутун инсониятнинг умумий тасаввурларига кўра, эркак – кучли, ақлли, мард ва масъулиятли бўлмоғи лозим. Ўта сергап ёки кўнгли бўшлик ҳам эркакка ярашмайди. Эркакдаги кучли ҳимоячи, ишбилармон ва уддабуронлик каби сифатлар ҳамма жойда қадрланади.
Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан ривоят қилади: “Кучли мўмин Аллоҳ учун кучсиз мўминдан яхшироқ ва севимлироқдир. Уларнинг иккисида ҳам яхшилик бор. Сен ўзингга фойдали нарсага интил. Аллоҳдан ёрдам сўра, ожиз қолма. Агар бошингга бирон мусибат тушса, “агар бундай қилганимда мана бундай бўларди”, дема. Балки “Аллоҳнинг тақдири экан, У Зот нимани хоҳласа, ўшани қилади”, дегин. Зеро “агар”(сўзи) шайтон амалини очиб беради” (Муслим, Ибн Можа, Аҳмад ва Ибн Ҳиббон ривояти).
Аёл эса ширинсўз, меҳр-шафқатли, эътиборли, мулойим, ўз яқинларига ғамхўрлиги, турмушнинг ҳар жабҳасида эрига яқин кўмакчи ва ҳамкор эканлиги билан қадрлидир.
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Аёлларнинг энг яхшиси унга қарасанг сени хурсанд қиладиган, (бирон ишга) буюрсанг итоат этадиган, унга тегишли бирон қасам ичсанг, қасамингни бузмасликка ёрдам берадиган ва кўчага чиққанингда уйда иффатини ва сенинг мол-мулкингни асраб-авайлайдиган аёлдир», деб айтганлар. (Насоий ва Аҳмад ривояти)
Булар – барча эркак ва аёллар учун андоза, намуна хусусиятлар, дейиш мумкин. Ёки, икки жинс хусусиятлари ана шундай фарқланишини миллатидан қатъий назар, ҳамма одамлар истайдилар. Аммо, “андоза”га амалда ҳеч ким тўлиқ юз фоиз мос тушмайди. Яъни, ҳар ким у ёки бу қусурлардан буткул холи эмас. Хотинчалиш эркаклар ва эркакшода аёллар ҳам ҳаётда афсуски, анча-мунча...
ЭРКАК ВА АЁЛ. Умумийлик ва ўхшашликлар шу ернинг ўзидаёқ барҳам топади. Эркак ва аёлни ҳатто, бошқа-бошқа биологик турга мансуб, деган қарашлар ҳам йўқ эмас. Бинобарин, “эркак ва аёллар тенглиги”ни даъво қилувчи айримларга шу далилнинг ўзи етарли эмаслиги қизиқ. Наҳотки тенгсизликни тенглаштириб бўлса?!
Эркак ва аёл – умумий тананинг икки таркибий қисми, дейиш мумкин. Турлича (гўёки “плюс” ва “минус”) бўлган ҳолда, ўзимизга ҳаётий зарур бўлган “иккинчи ярми”мизни ғайришуурий равишда қидираверамиз. Зеро, инсоният Аллоҳ таоло томонидан шундай “дастурланиб” яратилган.
Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам айтганлар: “Аёлларга яхши панд-насиҳат қилинглар, чунки аёл қовурғадан яратилгандир. Албатта, қовурғаларнинг қийшиқроғи юқоридагисидир. Агар уни тўғирлайман десанг, синдириб қўясан. Агар шундоқлигича ташлаб қўйсанг, қийшиқлигича қолаверади. Шунинг учун аёлларга яхши панд насиҳат қилинглар”. (Бухорий ва Муслим ривояти).
Манбалар асосида
Саидаброр Умаров тайёрлади
Шукрона
Аллоҳнинг тақдирига ишонмаган, ўзига нисбатан ҳақсизлик қилинди, дея ўйлаган кишининг ҳаёти нотинч кечади. У ҳар доим салбий ҳиссиёт таъсирида бўлиб, ишларини тўғри ташкил қила олмайди.
Инсон ўз насибасига рози бўлса, қўлидан келадиган ишларни мукаммал бажаришга ҳаракат қилса, Аллоҳга энг гўзал шукр этган бўлади. Чунки, ҳақиқий шукр берилган неъматлар қийматини билиб, уларни ўз ўрнида ишлатиб, Яратганнинг ризоси учун қўлламоқдир.
Теран фикрлайдиган инсон ҳаётни қадрлайди, турли воқеа-ҳодисалар қаршисида собит туради. Тақдири азалга рози бўлмоқ эса кишини тоблайди, қайғу-аламларни хотиржам енгишга ёрдам беради. Абу Ҳурайра (розияллоҳу анҳу) ривоят қилган ҳадисда Пайғамбаримиз (алайҳиссалом): “Аллоҳнинг берганига рози бўл, инсонларнинг энг бадавлати бўласан!” (Имом Термизий) деб марҳамат қилганлар.
Аксарият одамлар улуғ неъматларга, улкан ютуққа эга бўлишни истайди. Нафсга қул бўлиб, ҳар нарсанинг энг яхшисини исташ инсоннинг бошқалар ҳақига чанг солишига сабабдир. Парвардигори олам бандаларининг насибаларини Ўзи истагандек яратган. Баъзиларга ҳусн, баъзиларга қобилият, яна бирига моддий имконият, бошқа бирига эса уни тушунадиган, қўллаб-қувватлайдиган яхши жуфти ҳалол ато этган. Баъзи бандаларини катта имкониятлар эшигини очиб қўйиб, бошқаларини торлик ва мушкулотларга дучор этиб синайди.
Тақдирдан нолиш мўмин бандага хос эмас. Чунки, имонли инсон Роббиси унинг тақдирини тайин қилганини, унга бўйсунмоқ бурчи эканини билади.
Ношукрлик - бахтсизлик келтиради. Зеро, насибасига рози бўлмаслик ва етишмовчиликдан шикоят қилиш ҳеч нарсани ўзгартирмайди, аксинча, дардини янада оширади. Шукр қилиш, қўлидаги неъматлардан кўнгли тўлиб, ижобий туйғуларда бўлиш инсоннинг икки дунёси учун ниҳоятда фойдалидир. Масалан, соғлом одам “шукрки, соғлиғим яхши”, деб қўлидан келганча меҳнат қилиб, моддий қийинчиликдан қутулади.
Аксинча, киши ҳар доим бошқалар билан ўзини муқояса қилиб, “Нега фалончи мўл-кўл харажатлар қилади-ю, мен қила олмайман? Мен ҳам улар каби харжлашни истайман!” деса, ўзининг аҳволини оғирлаштиради. Фарзандларининг ризқини қияди, ҳатто қарзга ботиб қолиши мумкин.
Унутмайликки, “Ҳеч вақоим йўқ”, деган одамлар ҳам жуда кўп неъмат эгасидир. Агар соғлиқ, ниятларни амалга оширишга вақт ва ёшлик каби неъматларимизга имкон қадар кўпроқ шукр қилсак, Аллоҳ таоло ризқимизни янада кенгайтиради. Бинобарин, Қуръони каримда: “Ким бир яхшилик килса,биз унга ўша ишида яхшиликни зиёда қилурмиз. Албатта, Аллоҳ ўта мағфиратли, Шакурдир” (“Шуро” сураси, 23-оят), дея марҳамат қилинган.
Ўзининг беҳисоб неъматларидан баҳраманд қилган Аллоҳ таоло биз бандаларига ана шу неъматларининг шукрини адо этиб боришни буюради. Роббимизнинг неъматларини катта-кичик демай, шукрини бажо келтиришимиз зиммамиздаги бурчдир. Аллоҳ таоло ҳам ана шунда биздан рози бўлади, иншааллоҳ, Қуръони каримда бу ҳақда марҳамат қилиниб, жумладан: “...Агар шукр қилсангиз (ва имон келтирсангиз), У сизлар учун рози бўлур...” (“Зумар” сураси, 7-оят), дейилган. Ушбу оятдан маълум бўладики, Аллоҳ розилигини топишни истаган ҳар бир банда доимо Унга ҳамд айтиб, неъматларига шукрона келтириши, ана шу икки калимани такрорлаб юришга одатланиши зарурдир. Абдуллоҳ ибн Аббос (розияллоҳу анҳу)дан ривоят қилинишича, Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Жаннатга биринчи бўлиб кирадиган киши фаровонлик ва танглик кунларида ҳам Аллоҳга ҳамд айтиб юрадиган кимсадир” (Табароний ривояти), деганлар.
Мустақилликдан олдин юртимизда улкан масжидларни тўлдириб, ёшу қари эмин-эркин ибодатларини адо этишлари қаёқда эди. Юртимиз йилдан-йилга обод бўлиб, халқимиз фаровонлиги ортиб бормоқда. Демак, кечаю кундуз бу неъматларнинг шукронасини адо этиб бормоғимиз лозим бўлади. Аллоҳга ҳамду сано aйтиш, Унинг неъматлари шукрини адо этиш банда учун ҳам ибодат, ҳам Аллоҳнинг унга берган катта мукофотидир.
Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) ҳадисларининг бирида марҳамат қилиб: “Аллоҳ таоло бандага каттами, кичикми бир неъмат берса ва банда унинг шукронаси учун “Аллоҳга ҳамд бўлсин” деса, шунда у ўша неъматдан ҳам афзалроқ нарсага эришади”, деганлар.
Аллоҳ таолонинг бизга берган улуғ неъматларидан яна бири юртимизнинг тинч ва осойишталигидир. Ҳозирги кунда ер юзининг турли жойларида бўлиб турган офат ва балолар ҳақида эшитиб, кўриб турибмиз. Юртимизни самовий ва арозий балолардан сақлаб тургани учун Аллоҳга беадад ҳамд ва шукроналар айтмоғимиз лозим. Тинчлик ва хотиржамлик улуғ неъмат эканини ҳаммамиз яхши биламиз, аммо унинг қадрига етиш лозимлигини айримлар тушунмайди. Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) таъкидлаганларидек: “Икки неъмат борки, кўпчилик одамлар унинг қадрига етмайдилар. У сиҳат-саломатлик ва хотиржамликдир”.
Хулоса қилиб айтганда, шукр қилиш ҳар биримизнинг бандалик вазифамиз бўлиб, у неъматларнинг зиёда ва бардавом бўлиш омилидир.
ИБРОҲИМЖОН САИДОВ
Мир Араб олий мадрасаси ўқитувчиси
Видеолавҳалар
