Бош прокуратура ҳузуридаги Департамент томонидан ДХХ ходимлари иштирокида ўтказилган тадбир давомида Корея Республикасига ишга жўнатишни ваъда қилиб, 5 кишидан жами 35 минг доллар олмоқчи бўлган хусусий бандлик агентлиги вакиллари ушланди.

«Бош прокуратура ҳузуридаги Департамент томонидан ДХХ ходимлари билан ҳамкорликда ўтказилган тезкор тадбирда, «O. xususiy bandlik agentligi» МЧЖ ходимлари М.И., Т.А. ва фуқаро И.Х. фуқаро Л.К. ва бошқаларнинг ишончига кириб, уларни алдаб, 4 нафар ўғиллари ва 1 нафар жиянини ноқонуний равишда, тегишли ҳужжатлар расмийлаштирмасдан Корея Республикасига ишга юбориш эвазига ҳар бири учун 7 000 АҚШ долларидан жами 35 000 АҚШ доллари талаб қилиб, шундан, 17 500 АҚШ долларини фирибгарлик йўли билан олган вақтларида ашёвий далиллар билан ушланди», дейилади Бош прокуратура матбуот хизмати Kun.uz’га берган маълумотда.

Шунингдек, тезкор тадбир давомида «A.visa» МЧЖ раҳбари Ш.А. юқорида номлари келтирилган 5 кишини ноқонуний равишда Корея Республикасига ишга юбориш эвазига бўнак сифатида 2 500 доллар олган вақтида ашёвий далиллар билан ушланган.

Ҳозирда, мазкур ҳолатлар юзасидан Жиноят кодексининг тегишли моддалари билан жиноят иши қўзғатилиб, тергов ҳаракатлари ўтказилмоқда.

Дунёнинг турли минтақаларида рўй бераётган қонли низолар, қарама қаршиликлар, террорчилик хуружлари халқоро хавфсизликка тахдид солаётгани ҳеч биримизга сир эмас. Айниқса, яқин Шарқ мамлакатлари, айниқса қадим Сурия заминида неча йилдан бери  давом этаётган диний низолар барчамизни огоҳлик ва ҳушёрликка чорлайди. Негаки, бу минтақада содир бўлган ва бўлаётган қонли фожиаларда  муқаддас динимиз айрим ғаламис, манфаатпараст, ёвуз кучлар тамонидан ниқоб қилинаётгани айни хақиқатдир.

Айнан шу минтақадаги низолар ҳозирда диний экстремизм ва халқаро терроризм дунё мамлакатлари учун нафақат ташқи, балки ички хавфсизликка дахлдор масалага айланди. Сабаби диний экстремистик ва халқаро террорчилик ташкилотларижангарилик усуллари билан ҳокимият учун курашувчи гуруҳларни шакллантириш, уларни ҳар тамонлама қўллаб- қувватлаш ва рағбатлантиришга уринмоқдалар.

Мазкур ёвуз кучларнинг бош қуроли – асосий воситаси халқаро тармоғи бўлиб қолмоқда. “Ахборот асри” деб аталаётган замонамизда халқаро интернет тармоғини беҳудага “Ўргимчак тўри” дейишмайди. Негаки, бу восита орқали дунёнинг қай бурчагида содир бўлган ҳодиса бирор сония ичида барча мамлакатларга тарқалади. Интернетнинг қулай ва тезкор ахборот воситаси эканлигидан айрим шахслар ғоят устамонлик билан фойдаланишмоқда. Интернет экстремистик тўдалар бош ғоявий қурол воситасини беминнат ўтамоқда. Биз чин маънода таҳликали деб атаётган замонимизда интернет тармоғи орқали тарқалаётган ғаразли маълумотлар, вайронкор ғоялар, одоб-ахлоқни емирувчи иллатлар ҳали онги тўла шаклланиб улгурмаган, ҳар нарсага ишонувчан ёшларни ўз домига беихтиёр тортаётгани ачинарли ҳол.

Компютерда ёки оддийгина қўл телефонида интернетнинг бирорта ижтимоий  тармоғига кирган ўсмир минг чақирим узоқда туриб турли ёлғонлар, бўҳтонлар орқали ўзини алдашаётгани, аврашаётганини дархол англай олмайди. Балки, интернетдаги жозиба кучи уни ўзига аста секин маҳлиё қила боради. Ёлғон ахборот ортидан тинмай оқиб келаётган галдаги ёлғонлар унинг мурғак дунёқарашини емира  боради.  Ёвуз кучлар, айниқса, муқаддас динимизнинг арконларини  бузиб талқин қилиш орқали ўз ниятларига етишишни кўзлайдилар. Улар ёшларни ўз сафларига  алдаб чақиришда Қуръони каримда нозил бўлган бир қатор оятлардаги айрим сўзларни – шариатимиздаги ахкомларни ўзларигамаъқул келган йўсин  ва усулда  шарҳлашади. Шу таҳлит “жиход”, “хижрат” каби исломий тушунчалар  тамомила бошқача мазмун ва моҳият ташийдиган кучга айланади.

Ўзи ҳижрат нима?! “Ҳижрат” – “кўчиш” деб аталади. Ушбу ҳижратдан “ҳижрий йил” ҳисоби бошланган, яъни “кўчиб ўтганликнинг биринчи йили, иккинчи йили ва ҳоказо”, деб номлана бошлаган. Ушбу ҳижрат сабабидан Ясриб шаҳри Мадина деб атала бошлаган. Ана шу ҳижрат сабабидан Маккадан Мадинага кўчиб борганлар “муҳожир” – “кўчиб борувчи” ёки “кўчиб ўтувчи”лар деб аталган.

Бизнинг давримизга келиб айрим тоифалар: “Ҳижрат ҳозир ҳам фарз. Ҳижрат қилмоқ вожиб бўлди. Ўзингиз яшаб турган ўлкалардан кўчиб кетмоғингиз шарт. Агар кимки ҳижрат қилмаса, қаттиқ гуноҳкор бўлади, ҳатто ҳижрат қилмаганлар кофирдир”, деганга ўхшаш фикрларни айтишиб, диний арконлардан, шаръий ҳукмлардан яхши хабардор бўлмаганларни чалғитиб, адаштиришга ҳаракат қилмоқдалар. Исломнинг ҳижрат ҳақидаги фикри қандай, айниқса, унинг ҳанафий мазҳабидаги фиқҳий ҳукми қанақа эканини бугун рўй-рост айтишга зарурат бор. Зотан, диний-миллий иммунитет ҳосил қилмасдан туриб, бу чалғитувчи фикрга муносиб жавоб бериш мушкил. Ҳозирда ҳақиқатдан ҳам ҳижрат фарзми ёки вожибми? Ҳижрат шариатнинг асосими, у диннинг бирор устуними? Ҳижрат қилмаган мусулмон кофир бўлиб қоладими?

Исломда ота-боболарга эргашиш, эски анъаналарга қайтиб иш кўриш, миллий-диний қадриятларга содиқ қолиш қадрланади. Зотан, миллий-диний қадриятлар минг йиллардан бери қадр топиб келмоқда! Ҳижрат ҳақидаги гаплар борасида ҳам худди шундай қилмоқ керак бўлади. Қаранг ва мени тушунишга ҳаракат қилинг: совет ҳукуматидан олдин Марказий Осиёни чоризм деб аталган рус подшолиги босиб олди. Улар-ку қозиликни, вақф мулкчилигини, муфтийликни барбод қилган бўлса-да, динга бир мунча эркинлик берган эди. Бироқ, улар ўрнига келган большивек совет ҳукумати динни ҳам диндорликни ҳам мутлақо қатоғон қилди. Абдулазиз қори дада Тошкандий раҳимаҳуллоҳнинг гувоҳлик беришларича, Бухоронинг ўзида беш юз нафар; ҳа-ҳа, беш юз нафар уламонинг ўзларига қабр ковлатиб, тириклай кўмиб юборган ҳам шу советлар бўлади. Советлар мол-дунёни ҳам борбод қилди, хусусий мулкчиликка мутлақо чек қўйди. Қатоғонлик даврида Марказий Осиёлик минглаб олиму уламолар, зиёлилар жисмонан йўқ қилиб юборилди. Ана шу даврда ҳам, масалан, қадим Бухорода минг-минглаб талабаларга дарс берган мударрислар, мадраса охундлари, Аллоҳ таолонинг муболағали айтадиган бўлсак, “дарёни терс оқизадиган” валий авлиёлари бор эди. Лекин, ана шу динни йўқотишга рўй-рост урунган тузум даврида, олиму уламолар қатоғон қилинган машъум замонда ҳеч бир олим ҳижрат фарз бўлди, деган эмас! Бу ҳақиқатни ҳеч қачон унутмаслигингизни сўрайман! Ўша даврларда ҳеч бир уламо ҳижрат фарз бўлди, деб ўз ватанини ташлаб кўчиб кетган эмас. Тўғри, Қошғарга, Афғонга, у ердан Арабистон томонларга ўтиб кетганлар бўлган. Лекин, улар советларнинг касофатидан ўз мол-дунёсидан, мулк-амлокларидан айрилган бой-бадавлат кимсалар ва тужжор савдогар одамлар эди. Ўша даврлардан олдинроқ ўқиш баҳонасида бошқа ўлкаларга кетган айрим олимларгина юртларига қайтмай қўя қолган бўлиши мумкин. Лекин, уларнинг кўпчилиги ҳам ўз ватанларига қайтиб келдилар. Жумладан, Марказий Осиёнинг улуғ устозларидан бири, Домла Ҳиндистоний раҳимаҳуллоҳ Афғонистон ва Ҳиндистонда йигирма йиллар таҳсил олиб бўлганидан сўнг яна ватанларига қайтиб келдилар. Қатоғон даври айни авжига чиққан вақтда қайтиб келдилар! Ҳижрат фарз бўладиган бўлса, нимага ўша давр уламолари ҳижрат қилиб кетмадилар? Чунки, улар ўз ватандошларини ташлаб кетмадилар, ўз ватанларида бақадри имкон дин-диёнатни сақлаб қолишга урундилар, ўз ватанини ва ўз халқини ўйладилар. Советлар даврида чўчқабоқар бўлиб бўлса-да, совет идорасининг ўзида қоровул бўлиб ишласа-да, колхознинг қоп-қора ишчиси бўлган бўлса-да, жон сақлаб, ватандошларини ўйлаб-куйиниб яшашни, алалоқибат яхши кунлар келишидан умидвор бўлган ҳолда, ҳеч бўлмаганда қўни-қўшниларга, маҳалладаги айрим одамларга мусулмонликнинг йўқолиб кетмаслигини уқтириш мақсадида ҳижратдан оғиз очмасдан, ҳижрат қилиб кетишни ўйламасдан яшаган уламолар ўтганлигини бугун Марказий Осиёнинг ҳар бир шаҳридан топишимиз мумкин.

Ҳозир ҳижрат йўқлигига энг катта далил. Ҳижратни ҳозир ҳам фарз дейдиганлар саҳиҳлигини инкор қила олмайдиган, уларнинг ўзларининг “муҳаддис”лари ҳам саҳиҳлигини тан олган, аъло даражадаги саҳиҳ ҳадиси шариф борки, унда ҳозир ҳижрат йўқлиги аниқ-тиниқ (сариҳ) ва ҳеч қандай эҳтимолларсиз иборалар билан таъкидланган. Муҳаддислар султони Имом ал-Бухорий раҳимаҳуллоҳ ўзларининг саҳиҳ ҳадислар тўплами “Саҳиҳи Бухорий” – “ал-Жомеъ ас-саҳиҳ” асарларида ўндан ортиқ жойида: لا هجرة بعد فتح مكّة – “Макка фатҳидан кейин ҳижрат йўқ!”, деган мазмундаги ҳадиси шарифни келтирганлар. Ҳозирда ҳижрат фарз, деб оламга жар солаётганларнинг ўзлари айрим ихтилофли масалаларни қўзғаш мақсадида доим Имом ал-Бухорий раҳимаҳуллоҳ номидан фойдаланадилар, у зотнинг асарларидан иқтибос келтиришни яхши кўрадилар. Қизиқ! У зот ривоятидаги, асарида ўндан ортиқ жойида келтирилган: لا هجرة بعد فتح مكّة – “Макка фатҳидан кейин ҳижрат йўқ!”, деган мазмундаги ҳадис ҳақида лом-мим демайдилар. Ҳолбуки, бу ҳадис мансух бўлмаган, ҳукми бекор қилинмаган, балки унинг ўзи ҳижрат ҳукмини бекор қилувчидир. Унинг иборалари ва мазмуни жуда аниқ, ҳеч қандай эҳтимоллар йўқ, сариҳ ва саҳиҳ ҳадисдир!

Мушожеъ ибн Масъуд разийаллоҳу анҳу ўз укаси Мужолид разийаллоҳу анҳуни олиб келиб, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламга: يبايعك على الهجرة – “Сизга ҳижрат борасида байъат қилмоқчи”, деганлар. “Байъат” деганда устознинг ўз шогирдларидан қўл олиб, бирор ишни қилишга ёки қилмасликка қасамёд қилдириши тушунилади. Шунда, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам:

لا هجرة بعد فتح مكّة و لكن أبايعه على الإسلام

“Макка фатҳидан кейин ҳижрат йўқ! Лекин ундан ислом борасида байъат оламан!”, деганлар (Бухорий, 4/3079).

Мазкур ҳадисда ҳатто ҳижрат исломнинг асоси эмаслигини, унинг бирорта рукни ҳам эмаслиги, ҳатто фарз ва вожиб у ёқда турсин, суннат бўларлик савобли амал ҳам эмаслигини билдириб, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам ҳижратдан эмас, исломдан байъат олишларини билдирмоқдалар.

Тобеъинларнинг икки улуғ олими Убайд ибн Умайр ал-Лайсий раҳимаҳуллоҳ билан бирга Ато ибн Абу Рабоҳ раҳимаҳуллоҳ Ойша онамиз разийаллоҳу анҳонинг зиёратларига борибдилар. Суҳбат давомида ҳижрат борасида сўрашибди. Шунда, Ойша онамиз разийаллоҳу анҳо: “Бугун ҳижрат йўқ! Бир вақтлар мусулмонлар дини сабабли фитнага тушиб қолмаслик мақсадида Аллоҳ таолога ва Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламга қочган эдилар. Энди эса Аллоҳ исломни зоҳир қилди. Бугун ҳар ким хоҳлаганча парвардигорига ибодат қилаверади”, деганлар (Бухорий, 5/3900).

Тобеъинларнинг яна бир улуғларидан бири Мужоҳид раҳимаҳуллоҳ таниқли саҳоба Абдуллоҳ ибн Умар разийаллоҳу анҳуга: “Мен Шомга ҳижрат қилмоқчиман!”, деганлар. Ибн Умар разийаллоҳу анҳу унга: لا هجرة اليوم – Бугун ҳижрат йўқ! Ортингга қайт!”, деганлар (Бухорий, 5/4309).

Умавий халифалардан Марвон таниқли саҳобалар Абу Саид ал-Худрий разийаллоҳу анҳу, Рофеъ ибн Хадиж разийаллоҳу анҳу ва Зайд ибн Собит разийаллоҳу анҳу билан бирга сўрида ўтирган эканлар. Суҳбатда Абу Саид ал-Худрий разийаллоҳу анҳу: لا هجرة بعد فتح مكّة – “Макка фатҳидан кейин ҳижрат йўқ!”, деган ҳадиси шарифни айтибдилар. Шунда халифа Марвон: “Ёлғон гапираяпсан!”, деб туриб, қўлидаги дарраси билан у зотни – Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг саҳобасини уришга чоғланиб қолибди. Бу ерда ўтирган икки буюк саҳоба: “У тўғри гапираяпти”, деб халифани тўхтатиб қолибдилар (Аҳмад, 5/21671). Мазкур ривоятни “Мажмаъ аз-завоид”да саҳиҳ дейилган.

Муҳаддислардан Имом Аҳмад ибн Ҳанбал раҳимаҳуллоҳ ва бошқалар саҳиҳ деб таъкидлаб ривоят қилишларича, “Наср сураси” (“Иза жоа насруллоҳ”) нозил қилинганда, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам ҳаммага уни ўқиб берибдилар ва “Мен ва саҳобаларим яхшидир. Одамларнинг барчаси яхши. Фатҳдан кейин ҳижрат йўқ!”, дебдилар (Аҳмад, 3/11183; Ҳоким, 3/3017;).

Имом Аҳмад раҳимаҳуллоҳ ривоят қилишларича, Сафвон ибн Умайя разийаллоҳу анҳу одамларнинг: “Ҳижрат қилмаган кимса жаннатга кирмайди! Ҳижрат қилмаганларнинг дини йўқ!”, деб юрганларнинг гапини эшитиб қолиб, “Бу ҳақида Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламдан сўрамагунимча уйимга кирмайман!”, деб қасам ичибдилар. Бориб, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламдан сўраганларида, у зоти шариф: لا هجرة بعد فتح مكّة – “Макка фатҳидан кейин ҳижрат йўқ!”, деганлар. Аслида, “Ҳижрат қилмаган кимса жаннатга кирмайди!”, деган гапнинг чиқишига сабаб бор экан. Бир неча одам Сафвон ибн Умайя разийаллоҳу анҳунинг уйини тунабди. Қўлга тушган ўғрилар ҳижрат қилиш учун ўзларига маблағ йиғишаётганини, чунки ҳижрат қилмаган кимса жаннатга кирмаслигини, ўғирлик қилиб топилган ҳаром-ҳариш маблағ эвазига ҳижрат қилмоқчи бўлишаётганини айтишибди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам олдига олиб борилганда, у зот ўғриларнинг қўлини чопишга буюрибдилар. Сафвон ибн Умайя разийаллоҳу анҳу: “Мен уларни кечирдим!”, десалар ҳам, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: “Бу ерга олиб келишдан олдин кечирсанг майли эди”, деганлар (Аҳмад, 3/15341).

Ҳозир ҳижрат йўқлигига бир далил. 

يؤمّ القوم … فإن كانوا فى السنّة سواء فأقدمهم هجرة فإن كانوا فى الهجرة سواء قأقدمهم سلما اسلاما  او سنا

“Агар суннатда тенг бўлсалар, уларнинг ҳижратга муқаддамроғи қавмга имом бўлади. Агар ҳижратда ҳам баробар бўлсалар, унда ислом жиҳатидан (ёки ёш жиҳатидан) муқаддамроғидир” (Муслим, 1/673; Термизий, 1/235; Абу Довуд, 1/584; Ибн Ҳиббон, 5/2127; Ҳоким, 1/886; Табароний, 17/600; Байҳақий, 3/4911; Дорақутний, 1/1096; Абу Авона, 2/1071; Аҳмад, 4/17138; Таёлусий, 1/618; Ибн Абу Шайба, 1/3470; Абдурраззоқ, 2/3808).

Ҳижрат ўрнига парҳезкорлик айтилганининг сабабини қилни қирқ ёрадиган, ҳадиси шарифларнинг маъно-мазмунини ҳаммадан кўра, ҳатто ўша ҳадисларни ривоят қилувчи муҳаддислардан-да яхшироқ билувчи фақиҳларимиз бундай тушунтирганлар. Жумладан, “ал-Ҳидоя”нинг машҳур шарҳи “Фатҳ ал-қадийр”да бундай дейилган:

و الذى فى حديث الصحيح بعدهما التقديم بأقدمية الهجرة و قد انتسخ وجوب الهجرة فوضعوا مكانها الهجرة عن الخطايا و فى الحديث و المهاجر من هجر الخطايا و الذنوب

“Саҳиҳ ҳадисда олимроқ ва қорироқдан кейин ҳижратда муқаддам бўлган кимса тақдим қилинган. Дарҳақиқат, ҳижратнинг вожиблиги бекор қилинган – мансух бўлган. Бас, унинг ўрнига уламолар хатоликлардан “ҳижрат” қилишни қўйганлар. Ҳадисда: “Ҳақиқий муҳожир хатолар ва гуноҳлардан ҳижрат қилган кимсадир”, дейилган” (Камолиддин ибн ал-Ҳумом. Фатҳ ал-қадийр. 1-жилд. – Миср: Амирия, 1892. – Б. 246).

Ҳа, бадан билан қилинадиган ҳижрат – ўз ватанини ташлаб бошқа жойга кўчиб кетиш вақтинчалик заруратдир. Лекин, гуноҳларни ва ёмонликларни тарк қилиб, маънавий ҳижрат қилиш мўъминнинг бутун ҳаёти давомидаги фарзидир, инсониятга юклатилган абадулабад вазифадир, у қиёматгача боқийдир. Энди, мана бу ҳадиси шарифга эътибор қаратинг:

إنّ الهجرة خصلتان إحداهما ان تهجر السيئات و الأخرى ان تهاجر الى الله و رسوله و لا تنقطع الهجرة ما تقبلت التوبة و لا تزال التوبة مقبولة حتى تطلع الشمس من المغرب فإذا طلعت طبع على كلّ قلب بما فيه و كفى الناس العمل

“Албатта, ҳижратнинг икки хислати бор. Бири, ёмонликлардан ҳижрат қилмоқдир. Бошқаси, Аллоҳ ва унинг Расулига ҳижрат қилмоғингдир. Демак, ҳижрат тавба қабул бўлгунича тўхтамайди. Тавба эса қуёш мағрибдан чиққунига қадар мақбул бўлаверади. Қуёш кунботиш томондан чиқадиган бўлса, ҳар бир қалб ўзида бор нарсаси ила муҳрланиб қолади, одамларга амали етарли бўлиб қолади” (Аҳмад, 1/1671; Баззор, 1/1054).

Аллоҳ субҳонаҳу ва таоло бизларга ислом динини дин қилиб берганига, мусулмон қилиб яратганига шукрлар айтмоғимиз керак! Ислом дини илм динидир. Илмсизликнинг, жаҳолатнинг охири вой бўлиши аниқ. Исломий тушунча ва масалаларни нотўғри тушуниб олиш ёки бошқаларга нотўғри етказиш орқали мусулмонларнинг бошига бугун жуда кўп ташвишлар, муаммолар ва фитналар тушмоқда. Афсуски, бугун бутун дунё мусулмонлари жаҳолат ва нодонлик қурбонлари бўлмоқдалар. Ана шундай, инсонни жаҳолатга ва алалоқибат ҳалокатга гирифтор қиладиган тушунчалардан бири “ҳижрат” бўлиб, унинг шаръий истилоҳдаги маъно-мазмунини ва ҳукмини билмаслик оқибатида айрим мусулмонлар фалокатга юз тутмоқдалар.

Аллоҳ субҳонаҳу ва таоло бизга шариат ҳукмларини тўғри тушуниб, унга ихлос билан амал қилиш тавфиқини берсин! Парвардигори олам мусулмонларни адаштирмасин, уларни бир-бирларига самимий, ўзаро меҳр-оқибатли қилсин! Жами мўъмин-мусулмонларни Яратганнинг ўзи иттифоқ ва ҳамжиҳат айласин! Омин!

Имом Фахриддин ар-Розий

 ўрта махсус ислом билим юрти

мударриси Неъматулло Қори Аминжон Эшон

Мазҳаб сўзи араб тилидан олинган бўлиб луғатда йўналиш,  оқим,  йўл,  таълимот демакдир. Муқаддас динимиз истилоҳида эса фиқҳий йўналишларга нисбатан айтилади.

Фиқҳ сўзи ҳам араб тилидан олинган бўлиб луғатда бир нарсани нозик жойларигача тушунишга айтилади. Шариат истилоҳида эса, “шаръий далиллардан фаръий ҳукмларни чиқаришга фиқҳ деб аталади”. Фиқҳ фани тарихига назар соладиган бўлсак, Исломнинг аввалги даврида тафсир, ҳадис, усулул фиқҳ ва бошқа илмлар каби фиқҳ илми ҳам алоҳида илм шаклида ажралиб чиқмаган эди.

Ҳижрий биринчи асрнинг иккинчи ярми ва иккинчи асрда Ислом дини дунё бўйлаб кенг тарқалди. Араб бўлмаган турли халқлар ҳам мусулмон бўлдилар. Табиийки, улар ўзларига Қуръони карим ва Набиййимиз соллаллоҳу алайҳи васалламнинг суннатларидан шариат аҳкомларини чиқариб, тартибга солиш имконига эга эмас эдилар. Шундай қилиб, аста-секин, кишиларга диний ҳукмларни ўргатадиган, уларнинг саволларига жавоб берадиган кишилар ажраб чиқа бошлади.  Аста-секин Ислом оламининг турли жойларида фақиҳ уламолар етишиб чиқа бошладилар. Ушбу уламолар ўз илмий ишларида фиқҳий ижтиҳодларига тўртта нарсани асосий манба қилиб олганлар.

Булар, Қуръони карим, Расуллуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг суннатлари, ижмо – бир даврнинг ижтиҳод аҳли бўлган уламоларнинг бир овоздан бирор масалани қабул қилишларидир. Қиёс, яъни аввалги манбаларда ҳукми келмаган масалани шунга ўхшаш мазкур манбаларда ҳукми бор нарсага қиёслаб ҳукм чиқариш.

Фақиҳларимиз суянадиган масдарлардан яна урф, масолиҳул-мурсала,  шаръу ман қаблана шаръун лана каби баъзи манбаълар ҳам бор. Улар мазкур тўртта асосий ва қолган ёрдамчи манбаларга суянган ҳолда кўп масалаларни ҳал қилганлар. Ўша даврда кўплаб фақиҳлар етишиб чиққанлар. Уларнинг кўпчилиги ўзлари дунёдан ўтишлари билан, фиқҳий ишлари ҳам қолиб кетган.

Аммо мусулмонлар орасига кенг тарқалган шогирдлари ва орқасидан эргашувчилари кўп бўлган уламолар “фиқҳий мазҳаб соҳиблари” деб тан олинган.  Шулардан тўртталари бутун дунёга машҳур бўлганлар ва уларнинг мазҳаблари мусулмонлар жумҳури томонидан “расмий фиқҳий мазҳаблар” деб тан олинган.  Булар, Ҳанафий, Шофеъий, Моликий ва Ҳанбалий мазҳабларидир.

Ҳозирги кунда мазҳабларга беписанд бўлаётган, мазҳабнинг нималигини билмайдиган даражада илми саёз одамлар борки, улар Қуръон билан ҳадис бор, мана шунинг ўзи етади, биз шу иккисидан ҳукм оламиз, мазҳаб кeрак эмас, дeйишади.

Қуръоннинг ўзи етарли бўлса, Аллоҳ таоло нима учун пайғамбарларни юборди, нима учун Забур, Таврот, Инжил ва Қуръон нозил қилинди? Ибн Мурдавайҳнинг ривоятида жамики пайғамбар алайҳимуссаломларнинг сони бир юз йигирма тўрт мингга етган, дейилади. Инсоннинг ҳидояти учун илоҳий китобнинг ўзи етарли бўлса, бу китоблар нозил қилинган пайғамбарларни юборишдан мақсад нима бўлган?

Қуръони каримда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг қандай буюк вазифани бажариш учун юборилганлари айтилган. У зот умматга Қуръони каримни ўргатиш, унинг аҳкомларини тушунтириш учун юборилдилар. Зеро, Қуръони карим фақат Қурайшга эмас, фақат арабларга эмас, фақат асри саодатга эмас, балки бутун дунёга,  қиёматга қадар дунёга келадиган бутун башариятга юборилган илоҳий кўрсатма эди. Одамлар ҳар хил, уларнинг тили, миллати, дунёқараши, тушунчалари, маданияти ҳар хил.  Аллоҳ таоло Ўзининг илоҳий ҳикмати,  ниҳояси йўқ илми билан бу диннинг араблардан сўнг ажамларга ҳам тарқалишини билар эди, ажамларнинг араблардан ҳам кўпайиб кетишини биларди. Биргина мисол: «Саҳиҳи Муслим»да бир ҳадис кeлади. Оиша онамиз розияллоҳу анҳодан ривоят қилинган бу ҳадисда эҳтилом бўлганда маний теккан кийимни қандай тозалаш айтилган. Бир ривоятда Набий алайҳиссалом уни қуригандан кeйин сидириб ташлаганлари, сўнгра шу кийим билан намоз ўқиганлари айтилган. Яна бир ривоятда эса Оиша онамиз ўша маний тeккан жойини ювиб, кeйин намоз ўқиганлари айтилган. Иккала ҳадисни ҳам имом Муслим ривоят қиляптилар, иккаласи ҳам саҳиҳ ҳадис.

Қуръон ва ҳадисдангина ҳукм оламан деганлар айтишсин, бу ҳадисларнинг қай бирини олишимиз керак? Қайси бирини ҳукм қилиб оламиз? Ахир иккала ҳадис ҳам саҳиҳ, иккиси ҳам тенг кучли. Имом Шофeъий алайҳир-роҳма қуриб қолган манийнинг доғини сидириб ташлашни олганлар. Имом Абу Ҳанифа эса ўша жойни ювиб тозалашни олганлар. Бу зотлар бу ҳукмни ҳам ўзларича, ўз хоҳишлари билан танлаб олишмаган. Балки ҳукм олиш учун бу мавзуга оид барча далилларни тўплаб, қиёслаб, истинбот қилишган, таҳлил қилиб, холис ёндашишган.

Машҳур устозлардан бирлари бу борада қуйидаги сўзларни айтганлар:

«Биз фақат Қуръон ва ҳадисдан ҳукм оламиз, чунки Қуръон ўзгармайди. Ҳадисни эса Набий алайҳиссалом айтганлар. Набийлар маъсум, яъни гуноҳдан сақланган бўлади, дейишади. Аммо Аллоҳ таоло «Билмасангиз, зикр аҳлидан сўранг» деб, Набий алайҳиссаломдан кейин келадиган уламоларни назарда тутган. Улар эса маъсум эмаслар. Аллоҳ таоло уламолардан сўранг деб буюриб турса ҳам буни рад этасизларми?»

Аллоҳ таоло Ўзининг ҳидоятидан адаштирмаган ҳолатда барчаларимизни “Аҳли сунна вал жамоа” эътиқодида юрмоқлигимизни муваффақ айласин!  Барчамизни ютимизда кенг тарқалган Ҳанафий мазҳабида бардавом қилсин!

Ҳумоюн АЗИМОВ,

Қўқон шаҳар “Авғонбоғ” масжиди имом-хатиби

Ислом дини жамиятда соғлом муҳитни шакллантиришни ҳамиша диққат марказига қўйгандир. У ўзининг бу олий мақсад йўлида халқ орасидаги барча жабҳадаги иллат ва камчиликларнинг олдига қатъий тўсиқлар қўйган. У ҳар қандай ишни жорий қилишда ўзининг ҳикматли йўли – бир иллатдан қайтарса, унинг муқобилида бир неча тўғри ва савобли амалларни таклиф этади. Зеро, инсон табиати ҳамиша қайтариққа дуч келаверишни хушламайди. Шунинг учун қайси бир йўл ёки таълимотда буйруқдан қайтариқ кўп бўлса, унинг эртанги куни таназзулдан бошқа нарса бўлган эмас.

Ислом динида қайтарилган иллатлардан бири коррупциядир. Бу сўзнинг араб тилидаги луғавий шакли “فساد”, “رشوة” бўлади. Бу сўзлар коррупция маъносига қўшимча равишда "бузилиш", "низом-тартиб бузилиши" ва "айниш" каби маъноларни ҳам англатади.

Коррупциянинг истилоҳий маъноси “Ҳақли бўлмаган ҳолда бирор нарса ёки ишни ўз фойдасига ҳал қилишга уриниш”дан иборатдир. Маълумки, ҳар бир атаманинг луғавий ва истилоҳий мазмуни орасида ўзаро боғлиқлик бўлади.  Дарҳақиқат, бу сўзларнинг луғавий ва истилоҳий маъноларида ҳам ўзаро боғлиқлик мужассам: яъни, бу ишга фақат ва фақат инсоний табиати бузилган, табиатида айниш-эврилиш пайдо бўлган кишиларгина қўл урадилар!..

Афсуски, баъзи пасткаш кимсалар бу разил ишнинг номини “ўзбекчилик” деб атаб, ўзининг бу беписанд таъбири билан бутун ўзбек миллати номига ўчмас доғ тушираётганини, наҳотки англамайдилар?!

Бу иллатнинг боиси нафсини қондириш учун “самимий таниш-билиш ва ака-укачилик”ка қўл уришдан ўзга нарса эмаслиги ҳаммага маълум. У доимо адолат мезони оёғига болта урган, жамиятда тенгсизлик урчишига асосий қўштирноқ ичидаги “омил” бўлгани сир эмас. 

Таниш-билишчиликка Исломнинг муносабати қандай?

Бу саволга жавобни саҳобалар ҳаётида бўлиб ўтган айнан шунга ўхшаш воқеага Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг муносабатларидан билиб оламиз:

Оиша онамиз розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади: Қурайш қабиласини бани Махзум уруғидан ўғрилик қилиб қўйган бир аёл (Фотима бинт Абул Асад) нинг жазоланиш масаласи ташвишга солиб қўйди. Улар (ўзаро маслаҳатлашиб): “Бу борада Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам билан ким гаплашиб кўради?”, дедилар ва “Буни фақат ва фақат бир киши – Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг энг суюкли (набирасидек суюкли) кишиси Усома ибн Зайд розияллоҳу анҳу журъат қилиши мумкин, деган хулосага келдилар. Сўнг Усома бу борада у зотга сўз очмоқчи бўлган эди, у зот “Эй Усома, Аллоҳнинг ҳад (аниқ жазо тайинлаган ўрин)ларидан бирида орага туш(иб, у жазони бекор қилишга урин)моқчимисан?!”, дея дарғазаб бўлиб, ўринларидан турдилар ва (барча саҳобалар қаршисида), хутба қилиб: “Сизлардан олдинги умматлар (бани Исроил – яҳудий миллати)нинг ҳалокатига сабаб бўлган нарса (иллат) шу эдики, уларнинг орасидан бирор обрўли киши ўғирлик қилса, уни тек қўйишар (жазога тортмас), мабодо, заиф-бечораҳол киши ўғирлик қилиб қўйса, унга муқаррар жазони қўллар эдилар. (Яъни, айнан шу адолатсизлик, таниш-билишчилик ва коррупцияга берилишлари ўз бошларига уларни дунё саҳнасидан йўқ қилувчи илоҳий жазо-ҳалокатга гирифтор қилган!). Аллоҳга қасамки, (мен ҳаргиз бундай адолатсизликка йўл қўймайман. Яъни ўғрилик қилиб, сизлар уни ҳимоя қилмоқчи бўлаётганингиз – Абул Асаднинг қизи Фотима эмас, фаразан), агар Муҳаммаднинг қизи (ўз жигарим, суюклигим) Фотима ўғирлик қилса, сўзсиз, унинг қўлини ҳам кесаман(яъни агар мен сизнинг таклифингизга кўра, адолатсизликка йўл қўйсам, Аллоҳнинг улкан жазосига мубтало бўлишдан қўрқаман. Шунинг учун мен ўз яқинимнинг бу дунёдаги ҳимояси учун ҳам адолатсизликка қўл урмайман. Зеро, киши яқинига ёрдам бериш учун ноҳақликка қўл урса, ўша яқин кишиси ҳам уни Қиёмат кунида Аллоҳ таолонинг жазосидан қутқара олмайди, Аллоҳ таоло “Бу бандам менинг ҳукмимни яқин қариндошини қутқариш ёки унга ёрдам бериш учун бузган эди, деб жазодан озод қилмайди)!”, дедилар (Имом Муслим, Имом Насоий ривояти).

Исломнинг коррупцияга қарши муносабати ва муросасиз экани бутун мусулмон умматига ўрнак-намуна бўлган зот – Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васалламнинг мазкур адолатли қарорларида нақадар гўзал акс этганини жонли гувоҳ  бўлган саҳобалар бундан ўзларига тегишли хулоса чиқариб, ҳақли бўлмаган киши томон чўзилган “ёрдам қўллари” ҳам кесилишга маҳкум эканини англаб етдилар ва бу қилмишларига пушаймон бўлиб, дарҳол истиғфор айтиб, тавба қилдилар.

Шу воқеа мисолида сўзимизга хулоса қилсак, Ислом ўғриликдан қайтариш муқобилида ҳар бир кишини, гарчи ўтин териб сотиш каби ташқи кўринишидан жуда паст даражадаги касб бўлса ҳам, ундан орланмай, балки бировнинг мулкига кўз олайтириш эвазига кун кечириш ўрнига Аллоҳдан ўзгага эҳтиёжини изҳор этмай, ўзини иффатли тутиб, Аллоҳ таолога таваккул қилган ҳолда ҳалол-пок ризқ томон астойдил саъй-ҳаракат қилишга чақиради.

Кимдир бор имкониятини ишга солиб, ҳалол-пок яшаш қасдида тер тўкишига қарамай, Аллоҳнинг тақдири ўлароқ, иши юришмай, қўли калта-камбағал бўлиб қолса, энди Аллоҳ таоло иккинчи муқобил вариант қилиб, бой-бадавлат кишилар зиммасига – бундай покдомон кишиларга кўмак учун – закот беришни фарз этган.   

Коррупция иллатининг ҳар соҳада кўзга ташланувчи турлари бўлгани каби, унинг ҳар соҳадаги муқобил муолажаси ҳамда коррупцияга сарфлаш эвазига эга бўлинадиган гуноҳларни – ўша харажатни – ақлли тасарруф қилиб, тўғриликка йўналтириб, уни савобга айлантириш йўллари асло қуриб қолган эмас!

Биргина мисол келтирсак, олий таълим тизимига ўқишга кириши учун ўрта таълимда чала ўқиган, балки ўқиш ўрнига мардикорлик қилиб ишлаган фарзанд имтиҳондан “аъло”га ўтишига беғараз “ёрдам” беришга узатилган кўмакчи қўлларга “ҳадя” тутқизишдан тоймаётган ота-оналар шу маблағларини фарзанди мактабда сифатли таълим олишига қулай шароит яратишга, у етарли бўлмаса, репититор ёллаб ўқитишга йўналтирсалар, имтиҳон вақти салоҳиятли бўлмаган фарзандларига фалончи нокас ёрдам бера олармикан, эртага мандат доскасидаги рейтинги қай аҳволда чиқар экан, деб юрак ҳовучлаб хавотир олиш ўрнига ҳақиқий аълочи боласини имтиҳонга кузатиб, натижасидан хотиржам бўлмасмидилар?! Бу каби мисолларни ҳамма билади. Лекин муаммо бошқа нарсада... муаммо ичимизда, билганимизга амал қилмаслигимизда, Аллоҳ таолонинг савобига умидворлигимиз, жазосидан хавфимиз ўта кам эканида... аслида бундан катта фожеа ва ҳалокат бўлмаса керак?! Бежизга Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бани Исроил-яҳудий қавмларининг ҳалокатига бу иллат сабаб бўлганига урғу бермадилар! Демак, бу Муҳаммадий умматга нолойиқ сифат экан!.. Аллоҳ таоло барчамизни бу иллат ва фожеадан сақласин.

Баҳодиржон БАҲРОМЖОН ўғли

Тошкент Ислом институти

“Ҳадис ва ислом тарихи фанлари” кафедраси ўқитувчиси