...Мотуридийнинг мазкур асари тарих жараёнида кўп алломалар асарларига асос солган, улар ижодига туртки бўлган.
Шулардан бири Алоуддин Абу Бакр Муҳаммад ибн Аҳмад Самарқандийнинг шарҳидир. У “Шарҳ таъвилот аҳли ас-сунна” деб номланган.
Шу билан бирга, Мотуридий номи остида ёзилган бир неча сохта асарлар ҳам маълумдир. Масалан: “Фавоид” (қоидалар), бошқа номи “Панднома”, “Китоб ал-Усул”, “Шарҳ ал-Фиқҳ ал-Акбар” асарлари шулар жумласидандир. Бу Мотуридийнинг диний илмлар намояндалари орасида қанчалик машҳур бўлганлигидан далолат беради. Мотуридий кўп шогирдлар етиштирди, улар орасида ислом оламига машҳур алломалар Абул Ҳасан Рустуғфаний, Исҳоқ ибн Муҳаммад Самарқандий ва Абдул Карим Паздавий, Абу Аҳмад Иёзий каби олимлар бор эди. Шогирдлари ўз устозларининг таълимотини давом эттиришгани натижасида мотуридия таълимоти вужудга келган.
Абу Мансур Мотуридий умри давомида фақиҳлар, муҳаддислар билан мулоқотда бўлган ва мунозаралар олиб борган. У ислом динининг ҳанафий мазҳабини Мовароуннаҳрда тарқатиш ва ўзидан кейинги авлодларга қусурсиз етказиш ишига муҳим ҳисса қўшди.
Мотуридий ўз даврининг исломий илмлари соҳасида энг етук билим соҳиби ҳисобланиб, мусулмон дунёси олимлари томонидан тан олинган ва ҳозирда ҳам турли диний асарларда зўр эҳтиром билан тилга олинади.
Мотуридийни улуғлаб “Имом ал-ҳуда” ва “Имом ал-мутакаллимин”, “Ҳидоят йўли имоми ва мутакаллимлар имоми” каби номлар билан ҳам атаганлар.

Муҳаммад Аюб Фахриддинов

Раҳмат ва мағфират ойи бўлган Рамазон кунларида инсонлар ҳам баданий, ҳам молиявий ибодатларни бошқа ойларга қараганда кўпроқ қилишга шошишади. Чунки бу ойда ҳар бир қилинган амалнинг эвазига 70 тадан 700 тагача савоб берилиши ҳадиси шарифда баён этилган: «Ҳар бир хайрли амалга ўн баробардан етти юз баробаргача савоб берилади» (Имом Табароний ривояти).

Айни шу улуғ кунлардаЎзбекистон мусулмонлари идораси тасарруфидаги вилоят, туман, шаҳар бош имом-хатибларининг хотин-қизлар масалалари бўйича ёрдамчилари бўлган отинойилар ҳам бундай савобли ишга ҳисса қўшмоқдалар.  

Жумладан, Андижон отинойилари кам таъминланган, боқувчисини йўқотган ва ёлғиз кексалар ҳолидан хабар олишиб, уларга саховат инсонларни жалб қилган ҳолда, озиқ-овқат маҳсулотлари, кийим-кечак ва пул маблағларини улашдилар.

Сирдарё вилояти отинойилари ҳам мискин оилалар ва “Меҳр-3” операцияси орқали Сурия давлатидан олиб келинган ижтимоий ҳимояга муҳтож аёллар ва имконияти чекланган муҳтож оилаларга  ҳомийлар томонидан ажратилган эҳсонларни тарқатишди.

Тошкент вилояти отинойилар иштирокида ҳомийлар билан уй-жойи йўқ етти оилага “Меҳрли қўллар” жамоаси томонидан қуриб берилган уйларни жиҳозлаб берилди. Шу билан бирга, кўплаб кўнгли ярим инсонларга хайр-эҳсонлар тарқатишди.

Жиззах вилоятида ҳам мурувват ишлари авжида. Вилоят отинойилари ёлғиз оналар, вақтинча яшаш жойда истиқомат қилаётган муҳтож оилаларга озиқ-овқат маҳсулотлари ва дори-дармонлар тарқатишди. Шунингдек, вилоятда яшовчи бир гуруҳ имконияти чекланган фуқароларни Самарқанд шаҳрига зиёратга олиб боришди.

Қашқадарё вилояти отинойилари эса Қарши шаҳрида жойлашган “Мурувват” ногиронлар уйида тарбияланаётган меҳрга муҳтож, мурғак қалбларга ширин сўз ва совға-саломлар ила хурсандчилик улашдилар.

Моҳи Рамазоннинг ҳар онини ғанимат билиб, мана шундай хайр-эҳсонларни кўпайтириб, улуғ ажрларга эга бўлишга шошилайлик! Зеро, Қуръони каримда: “Аллоҳ йўлида молларини эҳсон қилувчилар (савобининг) мисоли гўё бир донга ўхшайдики, у ҳар бир бошоғида юзтадан дони бўлган еттита бошоқни ундириб чиқаради. Аллоҳ хоҳлаган кишиларга (савобини) янада кўпайтириб  беради. Аллоҳ (карами) кенг ва билимдон зотдир”, дея марҳамат қилинади  (Бақара сураси, 261-оят).

ЎМИ  Хотин-қизлар масалалари бўйича бўлими

Мотуридий яшаган давр Сомонийлар ҳукмронлик қилган даврга тўғри келади. Самарқанд дастлаб бу давлатнинг пойтахти бўлиб, сўнгра IХ асрнинг охиридан бошлаб пойтахт Бухорога кўчирилди. Бироқ ўша вақтда ҳам Самарқанд Бухоро билан бир қаторда Мовароуннаҳрнинг иқтисодиймаданий маркази бўлиб қолаверди.
Абу Мансур Мотуридий 870 йилда туғилган, Самарқандда 945 йилда вафот этган ва шаҳар чеккасидаги Чокардиза деган қабристонга дафн этилган.
Баъзи манбаларда унинг Самарқанддаги “Иёзий” мадрасасида таълим олгани қайд этилган. Мотуридий Абу Бакр Аҳмад Жузжоний, Абу Наср Аҳмад Иёзий, Имом Аъзам мазҳабидаги буюк олим Наср ибн Яҳё Балхий, Муҳаммад ибн Фазл кабиларни ўзининг устози деб билган.
Мотуридий фиқҳ ва калом масалалари билан қизиқиб, ҳанафий мазҳаби олимларидан дарс олиб ўз билимини оширади. Шу вақт давомида кўплаб машҳур фақиҳлар ва муҳаддислар билан мулоқотда бўлган ва мунозаралар қилган. Бутун умри давомида қуйидаги асарлар ёзиб қолдирган:
“Китоаб ат-Тавҳид” (“Аллоҳни ягона деб билиш ҳақидаги китоб”), “Китоб алМақомат”, “Каъбий залолатларининг бошланишини рад қилишга бағишланган китоб”, “Муътазила ғавғолари ва ундан қўрқмаслик ҳақидаги китоб баёни”, “Қуръон таъвили китоби”.
Абу Мансур ал-Мотуридийнинг “Шариат асослари”, “Китоб ал-жадал”, “Диалектика ҳақида китоб” каби асарлари ҳам бўлган. Булардан ташқари Мотуридийнинг ислом ҳуқуқшунослигига оид “Усул китоби” асари ҳам маълум.
Мотуридийнинг яна бир асари “Таъвилот аҳли сунна” ёки бошқа бир номи “Таъвилот ал-Қуръон” деб номланади. Мотуридий бу асарда сунний ақидага (таъвилда) зид қарашларни рад қилишга ҳаракат қилади ва Имом Абу Ҳанифанинг қарашларига суянган холда иш кўради. Бу асар Ўзбекистон Республикаси Фанлар Академиясининг Абу Райҳон Беруний номидаги Шарқшунослик институти қўлёзмалар фондида сақланади...

Муҳаммад Аюб Фахриддинов

Рамазоннинг биринчи ўн кунлигида Маккадаги “Масжидул Ҳаром” зиёратчиларига бир миллион порция ифтор тарқатилди, хабар бермоқда Islam.ru.
Saudi Press агентлигига кўра, бир қатор хайрия ташкилотлари ва бир нечта давлат идоралари озиқ-овқат билан таъминлаш учун бирлашдилар.
“Масжидул Ҳаром” ичи ҳовлиси раҳбари Мусо бин Муҳаммад Ал-Киядийнинг айтишича, кунига 8000 ишчи сув, хурмо, шарбат, торт ва пишириқлардан иборат озиқ-овқат тўпламини тарқатмоқда. Ал-Киядийнинг қўшимча қилишича, ҳар бири 10 000 метр узунликдаги 12 та чойшаб масжид ҳовлисига ёзилган.

Ўзбекистон мусулмонлари идораси матбуот хизмати

Муалло ибн Фазл айтадилар: "Солиҳ зотлар Рамазон ойи киришидан олти ой олдин Аллоҳ таолодан Рамазон ойига етказишини сўраб дуо қилар эдилар. Рамазондан кейинги беш ой мобайнида Рамазон ойида қилган ибодатлари ва солиҳ амалларини қабул қилишини илтижо қилиб сўрардилар".

Саҳобаи киромлар Рамазон ойи кириб келиши билан жуда ҳам хурсанд бўлар ва ўзларидаги шоду хуррамликни зоҳир қилишар эди.

Зубайд Ёмий розияллоҳу анҳу саҳобаи киромларни жамлаб, Қуръон тиловат қилиш ва уни бир мартабадан кўп хатм қилиш борасида мусобақалашар эдилар.

Суфёни Саврий раҳматуллоҳи алайҳ Рамазон ойи кириши билан бошқа ишларни қуйиб, Қуръон тиловати билан машғул бўлар эдилар.

Имом Молик раҳимаҳуллоҳ Рамазон ойи кириши билан ҳадис айтиш ва илм мажлисидан узулиб, мусҳафдан Қуръон тиловатига киришардилар.

Аллома Ибн Ҳажар Ҳайтамий раҳматуллоҳи алайҳ айтадилар: "Имом Шофеъий раҳимаҳуллоҳ Рамазон ойида намоздан ташқари олтмишта хатм қилардилар".

Имом Зуҳрий раҳматуллоҳи алайҳ Рамазон ойи кирса: "Албатта бу ой Қуръон тиловат қилиш ва мискинларга таом улашиш ойидир", деб айтардилар.

Муҳаммад ибн Исмоил Бухорий раҳматуллоҳи алайҳ Рамазон ойида ҳар куни кундузи битта хатм, Рамазондан сўнг эса ҳар уч кунда хатм қилар эдилар.

Имом Нававий раҳматуллоҳи алайҳ Рамазон ойи келиши билан ўзларига вазифа қилиб олган вирдларини тўхтатиб, Қуръон тиловат қилиш билан машғул бўлардилар.

Имом Заҳабий раҳматуллоҳи алайҳ айтади: "Ҳаммод ибн Абу Сулаймон сахий бой киши эди. Рамазон ойида ҳар куни юз кишига ифторлик қилиб берарди. Ийд намози ўқиб бўлингандан сўнг уларнинг ҳар бирига юз дирҳамдан эҳсон берарди".

Аллоҳ таоло бу муборак ойни барча мусулмонлар учун манфаатли қилиб, бу ойдан улкан ажр-савоблар билан чиқишимизни муяссар айласин.

Даврон НУРМУҲАММАД