Телефондан узоқ вақт давомида фойдаланиш боланинг руҳий ҳолати ва ижтимоий мослашишида ҳам муаммоларга олиб келади.

Таъкидлаш жоиз, болаларнинг ижтимоийлашуви туғилгандан бошлаб то ўсмирлик пайтигача давом этади. Бунда, айниқса, мактабгача ва мактаб даври муҳим роль ўйнайди. Сабаби, ушбу даврда бола бошқалар билан мулоқот қилишни, жамиятда ўзини қандай тутишни, одоб-ахлоқ нормаларини ўрганади, ақлий ривожланади, унда ижтимоий кўникмалар шаклланади.

Гаджетлар эса атроф-муҳитни энди идрок этаётган боланинг тўлақонли ижтимоийлашувига тўсқинлик қилади. Телефон “ичига кириб кетиб”, ташқи дунёдан узилиб қолиш туфайли унда кейинчалик бошқалар билан коммуникация қилишда жиддий муаммолар юзага келиши мумкин.

Мактабгача ижтимоилашув, энг аввало, оилада бошланади. Шунинг учун ушбу даврда ота-оналар фарзандлари билан кўпроқ вақт ўтказиши, бирга турли тўгаракларга бориши, жамоавий ўйинларда қатнашиши, уларда спортга қизиқиш, китоб ўқишга муҳаббат ҳиссини уйғотиши муҳим. Энг асосийси, ота-оналар ўзлари гаджетлардан имкон қадар камроқ фойдаланиб, фарзандларига намуна бўлиши керак.

Тўғри, болаларни телефондан мутлақо айириб қўйиш ҳам нотўғри. Чунки уларнинг зарари билан бир қаторда фойдали томонлари ҳам кўп, албатта. Замонавий гаджетлар тақдим эта оладиган имкониятлар болаларга янги билим олишга ёрдам беради, уларга ўқиш жараёнида ас қотади.

Муҳими, уларнинг саломатлигига путур етиши ва ёт ғоялар таъсирига тушиб қолишининг олдини олиш учун болалар телефонлардан қанча вақт ва нима мақсадда фойдаланаётганини назорат қилиш зарур.

Cоғлиқни сақлаш вазирлиги
Матбуот хизмати

Мамалакатимизда 2023 йил давомида туғилган болаларга қўйилган энг кўп исмлар топ 10 талиги эълон қилинди. Унда ўғил болаларга энг кўп Муҳаммадали, қизларга эса Солиҳа исми қўйилган. Бу ҳақда Адлия вазирлиги маълум қилди. 

Ўтган йилда туғилган 27 431 нафар ўғил болага Муҳаммадали исми қўйилган. Шунингдек, Мустафо (22 880), Абдуллоҳ (18 116), Муҳаммад (17 025), Муҳаммадюсуф (13 774), Муҳаммадамин (12 450), Нурмуҳаммад (9 017), Муҳаммаджон (8 843), Имронбек (8 591) ва Муҳаммадзиё (8 135) исмлари кетма-кетлик бўйича 10 таликдан жой олган.  

Қизларга эса 2023 йилда энг кўп Солиҳа исми қўйилган (24 365) бўлса, кейинги қаторлардан Ясмина (19 911), Муслима (15 918), Хадича (10 759), Имона (10 310), Шукрона (9330), Сумайя (9279), Ифора (7586), Саъдия (6639) ва Мубина (6558) исмлари ўрин олган.

Ўзбекистон мусулмонлари идораси

Матбуот хизмати

Жаноза намози тўрт такбирдан иборат бўлиб, уни ўқиш қуйидаги тартибда амалга оширилади:

1. Жаноза намозини ўқишга ният қилинади:

“Жаноза намозини холис Аллоҳ таоло учун имомга иқтидо қилган ҳолда ўқишни ният қилдим”.

اللهُ أَكْبَر

2. Жамоат имоми “Аллоҳу акбар” деб такбир айтгач, бошқалар ҳам ичида “Аллоҳу акбар” деб айтиб қўлни қулоқларнинг юмшоқ еригача кўтаради ва қўлларини боғлайди.

3. Қўллар қовуштирилгач “Сано” дуоси ўқилади:

سُبحَانَكَ اللهم وبحمدك وتبارك اسمُكَ وتَعَالى جَدُّكَ ولا إله غيرك

“Субҳанакаллоҳумма ва биҳамдика ва табарокасмука ва таъала жаддука ва лаа илаҳа ғойрук”.

4. Сано дуосидан сўнг имом иккинчи такбирни айтади. Бунда қўллар кўтарилмайди ва тананинг бошқа аъзолари ҳам ўз ҳолида туради.

Эслатма! Баъзилар имом “Аллоҳу акбар” деб айтганда бошини кўтариш ҳолати кўзатилади. Бундай қилиш ножоиз.

5. Иккинчи такбирни айтгач, қуйидаги салавот айтилади:

اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَعَلَى آلِ مُحَمَّدٍ كَمَا صَلَّيْتَ عَلَى إِبْرَاهِيمَ وَعَلَى آلِ إِبْرَاهِيمَ إِنَّكَ حَمِيدٌ مَجِيدٌ اللَّهُمَّ بَارِكْ عَلَى مُحَمَّدٍ وَعَلَى آلِ مُحَمَّدٍ كَمَا بَارَكْتَ عَلَى إِبْرَاهِيمَ وَعَلَى آلِ إِبْرَاهِيمَ إِنَّكَ حَمِيدٌ مَجِيدٌ

“Аллоҳумма солли ъала Муҳаммад ва ъалаа аали Муҳаммад, камаа соллайта ъала Иброҳийма ва ъалаа аали Иброҳийм, иннака ҳамийдум мажийд.

Аллоҳумма баарик ъалаа Муҳаммад ва ъалаа аали Муҳаммад, камаа баарокта ъалаа Иброҳийма ва ъалаа аали Иброҳийм, иннака ҳамийдум мажийд”.

6. Салавотдан кейин учинчи такбир айтилади. Учинчи такбирдан кейин маййит ҳаққига қуйидаги дуо ўқилади:

اللَّهُمَّ اغْفِرْ لِحَيِّنَا وَمَيِّتِنَا وَشَاهِدِنَا وَغَائِبِنَا وَصَغِيرِنَا وَكَبِيرِنَا وَذَكَرِنَا وَأُنْثَانَا اللَّهُمَّ مَنْ أَحْيَيْتَهُ مِنَّا فَأَحْيِهِ عَلَى الإِسْلاَمِ وَمَنْ تَوَفَّيْتَهُ مِنَّا فَتَوَفَّهُ عَلَى الإِيمَانِ

“Аллоҳум-мағфир лиҳаййинаа ва маййитинаа ва шааҳидинаа ва ғоибинаа ва соғийринаа ва кабийринаа ва закаринаа ва унсаанаа. Аллоҳумма ман аҳйайтаҳу миннаа фа аҳйиҳи ъалал Ислаам ва ман таваффайтаҳу миннаа фатаваффаҳу ъалал иймаан”.

Маъноси: Аллоҳим, бизнинг тирикларимиз ва маййитларимиз, ҳозирларимиз ва ғоибларимиз, кичикларимиз ва катталаримиз, эркакларимиз ва аёлларимизни мағфират қилгин! Аллоҳим, Сен бизлардан кимни яшатадиган бўлсанг, уни Исломда яшатгин. Бизлардан кимни вафот эттирсанг, уни имонда вафот эттир.

7. Маййит ҳаққига дуо қилингач тўртинчи такбир айтилади Тўртинчи такбирдан кейин дуо қилинмасдан, икки ёнга салом берилади.

اَلسَّلاَمُ عَلَيْكُمْ وَرَحْمَةُ الله

Эслатма! Жаноза намозига кеч қолган киши қанча такбир қолдирган бўлса, имом салом берганидан кейин етказиб қўяди. Чунки жаноза намозидаги тўрт такбир тўрт ракат ҳисобидадир. Ракатсиз намоз бўлмаганидек, такбирсиз жаноза намози ҳам бўлмайди. Ҳатто битта такбир айтилмай қолса ҳам, жаноза намози ҳисобга ўтмайди, уни қайта ўқиш керак бўлади. Такбирни имом билан бирга жамоатдаги ҳар бир киши ўзи ичида айтиши лозим.

“Суннатга мувофиқ намоз ўқинг” китобидан олинди.

Бир нуроний отахон дарё четида ўтирган эканлар, шу вақт дарёга тушиб кетган бир мушукчага кўзлари тушиб қолибди. Мушук ўзини сувдан қутқариш илинжида питирлаб ҳаракат қилаётган экан. Лекин ҳаракатлари ҳеч самара бермабди. Буни кўрган отахон уни қутқариш мақсадида қўлларини чўзибдилар, мушук эса у кишини тирнаб олибди. Қаттиқ оғриқдан қўлларини тортиб олибдилар ва бақириб юборибдилар. Орадан бир дақиқа ўтар-ўтмас қўлларини яна бир бор чўзибдилар. Мушук яна тирнаб олибди. Қўлларини додлаб тортиб олибдилар.

Бир дақиқадан сўнг учинчи маротаба қутқаришга ҳаракат қилмоқчи бўлиб туганларида яқин атрофда ўтириб, воқеани кузатиб турган бир киши отахонга қараб баланд овозда: “Ҳой донишманд отахон! Биринчи уринишдан ҳам, иккинчи уринишдан ҳам ибрат олмадингиз. Энди яна қутқаришга ҳаракат қилмоқчимисиз?!”.

Отахон бу кишининг гапига парво ҳам қилмабдилар, қутқаришга яна ҳаракатни давом эттириб, охири мушукни сувдан қутқаришга сазовор бўлибдилар.

Кейин бояги кишининг олдига бориб, елкасига уриб бундай дебдилар: “Эй болам, тирнаш бу мушукнинг феъли, ҳарактеридир. Менинг ҳарактерим эса яхши кўриш ва меҳр кўрсатиш. Энди айтчи, нега ўзимнинг ҳарактеримдан унинг ҳарактерини муқаддам қўйиб, унинг ҳаракатига мувофиқ амал қилишим керак?!”.

Болагинам! Одамларга ўз феълинг билан муомалада бўл, уларнинг феъли билан эмас! Сенга озор берадиган ишлари кўп бўлса ҳам!

Яхши сифатларингни тарк этишни талаб қилаётган бундай овозларга парво қилма. Зеро, нариги тарафдагилар сени ва зўр ишларингни бошқаришга ҳақли эмаслар! Уларни фақат ўзинг тасарруф этмоғинг керак.

Одамлар сен билан қандай муомалада бўлишларини хоҳласанг, сен ҳам улар билан шундай муомалада бўл! Бу қоида ҳамма замон ва маконга мос келади!

Одамларга ўз хулқ-атворинг билан муомалада бўл, уларнинг хулқ атвори билан эмас! Улар ўз хулқлари билан жаннатга муносиб бўлмасалар, сен ўз хулқинг ила жаннатга муносиб бўл! Улар аҳмоқ бўлса, сен ҳам уларга қўшилиб аҳмоқ бўлма!

Ҳар бир одам билан ўзига муносиб тарзда муомалада бўл, ёшми, қарими, оқилми, аҳмоқми, илмлими, жоҳилми, албатта эътиборга ол!

Абу Дардо розияллоҳу анҳу айтади: “Мен баъзи одамларни тиконсиз барг деб ўйлаган эдим, кейинчалик баргсиз тикон бўлиб чиқдилар: уларни танқид қилсанг, сени ҳам танқид қиладилар, лекин тек қўйсанг, сени тек қўймайдилар”. Шунда одамлар: “Шунақа вазиятда нима қилсак бўлади?” деб сўрашди. У киши: “Эҳтиёжманд бўладиган кунингиз асқотиши учун обрўйингизни уларга қарзга бериб турасиз”. Яъни, сизни ғийбат қилаверадилар, эвазига қиёматда сиз уларнинг савобларига эга чиқасиз. Эҳтиёжманд бўладиган кунингиз деганда қиёмат кунини назарда тутганлар.

Аллоҳ ушбу шеърнинг шоирини раҳматига олсин:

Ҳиқду-ҳасаддан юқори хурмодек бўлгин,

Тош отиб туширилажак мевага тўлгин!

(Араб хурмосининг меваси дарахтнинг энг юқори қисмида бўлади. Одамлар уни кўпинча тош отиш орқали олишади. Лекин тош отишса ҳам у бунга ёмонлик билан жавоб қайтармайди, аксинча мева билан сийлайди – тарж.)

Доктор Ҳассон Шамси Пошонинг "Метин қоялар" китобидан

Ғиёсиддин Ҳабибуллоҳ, Неъматуллоҳ Исомов таржимаси.

#Қуръонга_муҳаббат

Туркиянинг Хатай вилояти Искандарун туманида яшайдиган 31 ёшли Зайнаб Эсро Оқурнинг кўзлари туғилганидан бери кўрмайди. Шунга қарамай у Қуръони каримни ёдлашнинг уддасидан чиқди.

Зайнаб тўрт йил муқаддам Қуръон курсига қатнай бошлаган. Курсдаги устози плеер совға қилгач, Қуръонни эшитган ҳолда ёдлай бошлади ва бу ишни уч йил ичида тугатди. Шундан сўнг ҳофизлик имтиҳонидан муваффақиятли ўтиб, Қуръон ҳофизи номини олди.   

«Агар кўзларим кўрганида Қуръонни жуда кўп ўқиган бўлардим», – дейди у. 

@quranuz_kanali