«Рўзани улаб тутиш» деганда ифторлик ва саҳарлик қилмай икки ва ундан ортиқ кунда рўза тутиш тушунилади. Бу иш инсонга қийинчилик келтиради ва рўза тутиш мобайнида жисмонан заифлашишга сабаб бўлади. Улаб тутиш Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳаётлари давомида содир бўлган бўлса-да, кишиларга тоқатлари етмаслиги боис бундай қилмасликни тавсия қилганлар.

Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: «Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам улаб тутишдан наҳий қилдилар. Шунда одамлар: «Сиз улаб тутасиз-ку, эй Аллоҳнинг Расули?» дейишди. «Сизларнинг қай бирингиз менга ўхшайсиз?! Мени тунда Роббим таомлантиради ва сероб қилади», дедилар. Бас, қачонки, улар улаб тутишдан тўхташдан бош тортган эдилар, улар билан бир кун улаб тутдилар, сўнг яна бир кун улаб тутдилар, кейин эса (Шаввол) ҳилолини кўриб қолдилар. Ўшанда у зот соллаллоҳу алайҳи васаллам худди уларга иқоб берувчидек бўлиб: «Агар (ҳилол) кеч қолганида, сизларга яна зиёда қилар эдим», дедилар. Бошқа бир ривоятда: «Сизлар улаб тутишдан ҳазир бўлинглар», деб икки марта айтдилар. «Сиз ўзингиз улаб тутасиз-ку?» дейилди. У зот: «Мен Роббим ҳузурида тунайман. У мени таомлантирур ва сероб қилур. Амалдан ўзингиз тоқат қиладиганингизни такаллуф қилинглар», дедилар (Муттафақун алайҳ).

Ҳадиси шарифдан маълум бўладики, рўзани улаб тутиш Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ўзларига хос ҳисобланиб, саҳобаларни бундай қилишдан қайтарганлар. Ушбу қайтариш умматга шафқат ва раҳмат сабабидан бўлгани сабабли, кўпчилик уламолар наздида улаб тутишнинг ҳукми макруҳ саналади. Шофеийлар наздида эса ҳадисда маън қилингани ва заифликка сабаб бўлгани учун ҳаром ҳисобланади[1].

Бир қултум сув билан бўлса ҳам саҳарлик қилиш, уни кечанинг охирига суриш, қуёш ботиши билан намоздан олдин тезда ифторлик қилиш, ширин ва хўл нарса ила оғизни очиш рўзанинг мустаҳаб амалларидан саналади.

Саҳарлик инсон кечанинг охирги қисмида ейдиган ёки ичадиган нарса бўлиб, саҳар вақти яъни туннинг охирида ейилгани учун саҳарлик деб номланган[2]. Кўплаб ҳадиси шарифларда саҳарлик қилишга тарғиб этилган.

Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: «Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Саҳарлик қилинглар. Албатта, саҳарликда барака бордир», дедилар (Бухорий ва Термизий ривояти). Шунинг учун ҳам рўзадор саҳарлик қилишга одатланмоғи лозим. Қуйидаги ҳадисда эса саҳарликнинг яна бир фазилати зикр қилинган.

Амр ибн Осс розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: «Расулуллоҳ солллаллоҳу алайҳи васаллам: «Бизнинг рўзамиз ила аҳли китобларнинг рўзаси орасидаги фарқ саҳарлик емагидадир», дедилар» (Муслим ривояти). Яъни бизнинг ва уларнинг рўзаси орасидаги фарқ ва ажратувчи жиҳат саҳарлик бўлиб, улар саҳарлик қилмайдилар, биз учун эса саҳарлик қилиш мустаҳаб саналади[3].

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам саҳобалар билан саҳарлик қилиб, уларга намуна бўлганлар ва таомланишга оид тавсиялар берганлар. Зайд ибн Собит розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: «Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам билан саҳарлик қилдик. Сўнгра у зот намозга турдилар», деди. «Азон билан саҳарлик орасида қанча бор эди?» дедим. «Эллик оят миқдорича», деди (Бухорий, Муслим ва Термизий ривоят қилишган). Насаий ва Абу Довуд ривоятларида: «Саҳарлик емагини лозим тутинглар. Чунки у муборак емакдир», дейилган. Абу Довуднинг бир ривоятида: «Хурмо мўмин учун қандоқ ҳам яхши саҳарлик», дейилган. Шунинг учун ҳам ҳар бир киши саҳарлик қилишни канда қилмаслиги ва иложи бўлса хурмо билан оғзини ёпиши афзал ҳисобланади.

Қуйидаги ҳадисда саҳарликнинг асл фойдаси ва мустаҳаб саналиши сабаби баён қилинган.  Ибн Аббос розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: «Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Саҳар таомидан кундуз рўзасига, қайлула уйқусидан кечанинг қиёмига ёрдам олинглар», дедилар (Ибн Можа, Ҳоким ва Табароний ривоят қилишган). Демак, саҳарлик рўза учун, кундузги уйқу тунги намоз учун қувват бўлар экан. Киши хаддан ташқари жисмонан толиқиб қолмаслиги ва бунинг натижасида ибодат ҳаловатидан маҳрум бўлмаслиги учун ушбу кўрсатмаларга амал қилиши лозим.

Ифторлик ҳам рўзадаги мустаҳаб амаллардан саналади. Саҳл ибн Саъд розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: «Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Аллоҳ азза ва жалла: «Мен учун бандаларимнинг энг маҳбуби ифторни тезроқ қиладиганидир», деди», дедилар» (Термизий ва Аҳмад ривояти). Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам ифторлик қилар ва қиш кунлари хурмо билан, ёзда сув билан оғиз очар эдилар. Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: «Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам оғизларини намоз ўқишдан олдин бир неча ҳўл хурмо билан очар эдилар. Агар ҳўл хурмо бўлмаса, қуруқ хурмо билан, у ҳам бўлмаса, бир неча хўплам сув ичар эдилар» (Абу Довуд ва Термизий ривоят қилган).

 Вақт кириши билан оғизни очиш нафсни бир оз қондириб олишга хизмат қилади. Саҳарлик қилишдан мақсад эса рўза учун тайёргарлик кўриб олиш бўлиб, бирор нарса танаввул қилмай рўза тутган киши кун давомида қийналиб қолади. Инсон ўзини қийинчиликка қўйиши ва ортиқча машаққат келтирадиган ҳолатларни ўйлаб топиши лозим эмас. Барча соҳалардаги каби рўза тутиш борасида ҳам шариат ҳукмларига, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг кўрсатмаларига бўйсунишимизни ва ибодатларни буюрилганидек мукаммал адо этишимизни Аллоҳ таоло насиб этсин! 

Хадичаи Кубро аёл-қизлар ўрта махсус

ислом билим юрти мударрисаси

Турсуной Исамуҳамедова

[1] Ваҳба Зуҳайлий. Мавсуатул фиқҳул исламий вал қозоял муосара. -Дамашқ: Дорул фикр, 2010. - Б. 559.

[2] Ибн Манзур. Лисонул араб. - Байрут: Дору содр, 1968. - Б. 351.

[3] Яҳё ибн Шараф Абу Закарийё Нававий. Шарҳи Нававий ала Муслим. - Ливан: Дорул Хойр, 1996. - Б. 169.

Бандаларига Рамазон рўзасини фарз қилган Аллоҳ Таолога ҳамду санолар бўлсин. Умматларига рўза тутишни ўргатиб, таълим берган пайғамбаримиз Муҳаммад мустафога саловоту саломлар бўлсин.

Аллоҳ субҳанаҳу ва таоло Қуръони каримни набиййимиз Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васалламга муборак рамазон ойида нозил қилди.Унда қалблар шифоси, иймон озуқаси, Аллоҳ ва бандани боғлаб турувчи ришта бордир. Аллоҳ таоло айтади:

شَهْرُ رَمَضَانَ الَّذِي أُنْزِلَ فِيهِ الْقُرْآَنُ هُدًى لِلنَّاسِ وَبَيِّنَاتٍ مِنَ الْهُدَى وَالْفُرْقَانِ فَمَنْ شَهِدَ مِنْكُمُ الشَّهْرَ فَلْيَصُمْهُ وَمَنْ كَانَ مَرِيضًا أَوْ عَلَى سَفَرٍ فَعِدَّةٌ مِنْ أَيَّامٍ أُخَرَ يُرِيدُ اللَّهُ بِكُمُ الْيُسْرَ وَلَا يُرِيدُ بِكُمُ الْعُسْرَ وَلِتُكْمِلُوا الْعِدَّةَ وَلِتُكَبِّرُوا اللَّهَ عَلَى مَا هَدَاكُمْ وَلَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ

“Рамазон ойики -  одамлар учун ҳидоят ва тўғри йўл хамда ажрим этувчи хужжатлардан иборат  Қуръон туширилгандир. Сиздан ким ўша ойда ҳозир бўлса , бас, рўзасини тутсин”[1]¹.

 Рамазон ойи “Қуръон ойи” деб аталади. Унда Қуръонга бўлган аҳамият: тиловат қилиш, ёд олиш, маъноларини тушуниб етиш тобора ортади. Расулуллоҳ соллаллоҳу алауҳи васаллам ҳар йили Рамазон ойида Қуръони каримни Жаброил алайҳиссалом ҳузурларида ўқиб ўтказар эдилар. Саҳобалар ҳам Рамазонда Қуръонни хатмқилишга қаттиқ киришардилар, баъзилари уч кечада хатм қилса, баъзилари етти кечада хатм қилар яна бошқалари ўн кечада Қуръонни хатм қилишарди. Улар Қуръонни кечаси-ю кундузи, ҳоҳ намозда, ҳоҳ намоздан ташқари бўлсин тиловат қилишар эди.

 Имом Молик  роҳимаҳуллоҳ Рамазон ойи кириши билан барча илм китобларини ёпиб фақат Қуръонга шўнғиб кетар эдилар, Имом Зуҳрий роҳимаҳуллоҳ эса: бу фақат Қуръон ўқиш ва таом улашиш ойи деб бир ой давомида фақат шу икки ибодат билан машғул бўлардилар. Имом Заҳабийдан ривоят қилинишича Имом Шофеъий Рамазон ойида Қуръонни олтмиш марта хатм қилар эканлар. Қандай қилиб дейсизми? Чунки улар Қуръондан бошқа барча нарсани тарк қилишарди.

 Рамазон ойида фарз ибодатларнинг савоби бир неча баробар кўпайтирилади, нафл ибодатларнинг савоби эса фарз ибодати савобига тенглаштирилади. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан ривоят қилинади: «Ким Аллоҳнинг китобидан бир ҳарф ўқиса унга битта савоб бўлади, битта савоб эса ўн баробар кўпайтириб берилади, мен: Алиф, Лом, Мим битта         ҳарф демайман, лекин Алиф ҳарф, Лом ҳарф ва Мим алоҳида ҳарфдир”. Энди ушбу муборак ойда қилинган Қуръон тиловатидан ҳосил бўлувчи савобни бир ҳисоблаб кўрайликчи? Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан ривоят қилинишича: Рўза ва Қуръон қиёмат кунида бандага шафоатчи бўлар экан. Демак, Рамазон ойида  иложи борича беҳуда ишларни тарк қилиш ва Қуръон ўқишга катта аҳамият бериш лозим экан.

 Рамазонда карамли бўлиш. Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам яхшилик қилишда одамларнинг энг сахийси эдилар. У зотнингэнг сахий пайтлари эса, Рамазонда Жаброил мулоқотларига келганда бўлар эди. Жаброил алайҳиссалом Рамазон тамом бўлгунича ҳар кеча У зотнинг ҳузурларига келар эди. Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам унга Қуръонни арз қилиб (ўқиб берар) эдилар. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам инсонлар орасида энг карамлиси эдилар: ҳоҳ илм бериш бўлсин, ҳоҳ Аллоҳ йўлида нафсни фидо қилиш бўлсин, ҳоҳ мол сарфлаш билан бўлсин, ҳоҳ очни тўйдириш билан бўлсин,  ҳоҳ ҳожатини чиқариш билан бўлсин, барча соҳада инсонларнинг энг сахийси эдилар. Айниқса Рамазон ойида яна ҳам сахийроқ бўлиб кетар эдилар. Яна баъзи ривоятларда: Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Рамазонда саховат борасида эсган шамолдан ҳам ўзиб кетишлари зикр қилинган.

Имом Термизийнинг ҳадис тўпламларида Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинган ҳадисда: «Садақанинг энг афзали Рамазонда қилинган садақадир» дейилган. Юқорида зикр қилганимиздек, Рамазонда қилинган ҳайрли ишларнинг савоби икки баробар кўпайтириб берилади. Демак,  Рамазон ойида иложи борича сахийлик кўрсатиб, бева–бечора, етим-есир, мискин ва муҳтожларга ҳайр эҳсон қилишимиз лозим экан.

Хадичаи Кубро аёл-қизлар ўрта махсус

 ислом билим юрти мударрисаси

Мухлиса Қодирова

Аллоҳ таолога беадад ҳамду санолар бўлсинки, ниҳоят ойларнинг султони, Қуръон ойи бўлмиш муборак Рамазони шариф ўзининг таровати, саховати ва баракоти билан ташриф буюрди.

Аллоҳ таоло Рамазон ойини бошқа ойлардан афзал қилди. Уни кўплаб фазилат ва имтиёзлар билан хослади. Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади: «Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Ойларнинг энг афзали Рамазон ойидир”, –дедилар». (Имом Табароний ривояти).

Бу ойда олам шодликка тўлади, фаришталар ер юзига тушади, хайр-барака, фазилат ва баракалар ёғилади. Мўминларнинг қалбида сурур, кўзида қувонч балқийди. Ҳамма бир-бири билан ширинсўз бўлиб, меҳр-муҳаббат ошади, савоб тўплаш илинжи ортади, ибодатга бўлган иштиёқ кучаяди.

Фазилатда тенги йўқ бу муборак ойда жаннат эшиклари, раҳмат эшиклари очилади. Дўзах эшиклари ёпилади, шайтонлар кишанланади.

Рўза тутиши фарз бўлган барча мусулмонлар унга доир билимларга эга бўлишлари лозимдир. Рўзанинг бир неча тури бўлиб, улар орасида тутилиши ҳаром бўлган рўза ҳам мавжуд. Бу турдаги рўзани ҳанафий мазҳабида “макруҳи таҳримий” ҳам дейилади. Булар қўйидагилардан иборат.

1. Аёл кишининг эрининг изнисиз ёки розилигини билмай туриб нафл рўза тутиши.
2. Шак куни рўза тутиш яъни Шаъбоннинг охирги куни.
3. Рўза ҳайити куни, Қурбон ҳайити куни ва ундан кейинги уч куннинг рўзасини тутиш.
4. Ҳайзли ва нифосли аёлнинг рўза тутиши.
5. Рўза тутса ҳалок бўлишини билиб туриб рўза тутган одамнинг рўзаси.

Бунга далил,  Абу Ҳурайрадан ривоят қилинган ҳадисда: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам икки куннинг – Азҳо ва Фитр кунининг рўзасидан қайтардилар.”

 Шунингдек, Имом Аҳмад ва Имом Муслимдан ривоят қилинади, Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Ташриқ кунлари еб-ичиш ва Аллоҳнинг зикри кунларидир” дедилар.

Бундан маълум бўладики мазкур ҳолат ва кунларда рўза рутиш муқаддас динимизда қайтарилган иш бўлиб, бу ҳақда маълумотга эга бўлиш манфаъатдан холи эмас.

Парвардигори олам бу йилги Рамазонда  кўплаб хайр-баракаларни ёғдирсин. Бу муборак ойнинг шарофатидан юртимизга тинчлик-хотиржамлик, халқимизга фаровонлик, дастурхонимизга тўкин-сочинлик ато айласин.

Хадичаи Кубро аёл-қизлар ўрта махсус

ислом билим юрти мударрисаси

Шаҳло Сайидова

Маълумки, Исломда инсонни тоқатидан ташқари ишга таклиф қилинмайди. Шу қаторда, рўза масаласида ҳам.

Ҳомиладор ва эмизикли аёллар ўзлари ва болаларига зарар етишидан қўрқсалар рўзани очиб юборишларига рухсат бор. Бунга барча мазҳаб уламолари  бир овоздан иттифоқ қилишган. Аммо Ҳанафий мазҳаби бўйича, мазкур тоифадаги аёллар рўзанинг қазосини тутадилар. Шофеъий ва Ҳанбалийларда эса ҳомиладор аёллар рўза тутмасалар уларга ҳам қазо ҳам фидя лозим бўлади.

  Рўза тутмаслик учун жоиз саналадиган зарар ўтган тажрибадан, гумонда ғолиб келиш билан, ёки моҳир, адолатли, мусулмон табибнинг гапи билан билинади. Табиб ҳомилага етиши мумкин бўлган зарарларни; ақлнинг ноқис бўлиши, нобуд бўлиш ёки касалманд туғилишидан бўлган хавфни исботлаши керак. Хавф фақат тахминий ёки хаёлий бўлмаслиги шарт. Бу ерда ҳукм аёлнинг ва ҳомиланинг ҳолатига қараб чиқарилади.

Мазҳабимиз уламоларининг бу ҳукмга ўзларига яраша ҳужжат ва далиллари бор.

Ҳасан Басрий раҳматуллоҳи алайҳидан ҳомиладор ва эмизикли аёлларнинг ўзлари ёки фарзандларининг соғлигидан хавотирланган пайтларида нима қилишлари кераклиги ҳақида сўралди. Шунда у зот “Ҳомиладорликдан ҳам оғирроқ касаллик борми?, бундай аёллар оғизларини очадилар ва қазосини тутадилар” деб жавоб бердилар.

Ҳанафийлар яна қуйидаги оятни далил қилиб келтирадилар:

“Ким бемор ёки сафарда бўлса, бас, саноғини бошқа кунлардан тутадир.”

(«Бақара» сураси, 185-оят).

Улар бу оятда Аллоҳ таоло фидя ҳақида ҳеч нарса демаган деб жавоб берадилар. Ҳомиладор аёллар ҳам вақтинчалик бемор ҳисобланадилар.

 Қари чол ва кампирларнинг фидя бериш билан кифояланишларига рухсат этилгани уларнинг кейинчалик ҳам рўза тутолмасликлари эътиборидандир. Чунки улар борган сари қариб заифлашиб бораверадилар. Уларнинг қайтиб ёшариб, рўза тутишларидан умид йўқ.

Ҳомиладор ва эмизикли аёллар эса, вақтинчалик беморга ўхшайдилар. Ҳомилани туғиб, болани кўкракдан ажратгандан сўнг яна рўзани тутиш имконига эга бўладилар. Бир йилда бир келадиган рўзани қазо қилиб тутиш осон ҳисобланади.

«Сиздан ким у ойда ҳозир бўлса, рўзасини тутсин. Ким бемор ёки сафарда бўлса, бас, саноғини бошқа кунлардан тутадир. Аллоҳ сизларга енгилликни хоҳлайди ва сизларга қийинликни хоҳламас», («Бақара» сураси, 185-оят).

Тузалишидан умид бор бемор киши Рамазон кунлари бемор бўлса ёки бир киши Рамазон кунлари сафарга чиққан бўлса, ўша кунлари рўза тутмай, кейин имкон бўлганда, тутмаган кунлари саноғича қазо рўза тутишига асосий далил мана шу ояти каримадир.

Шунинг учун, бемор киши, агар рўза тутса беморлиги зиёда бўлиб кетадиган ёки тузалиши ортга суриладиган бўлса, Рамазон ойида бемалол рўза тутмай юриши мумкин. Аллоҳ таоло беморлиги туфайли унга рухсат берган.

عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا: وَعَلَى الَّذِينَ يُطِيقُونَهُ فِدْيَةٌ طَعَامُ مِسْكِينٍ قَالَ: كَانَتْ رُخْصَةً لِلشَّيْخِ الْكَبِيرِ وَالْمَرْأَةِ الْكَبِيرَةِ وَهُمَا يُطِيقَانِ الصِّيَامَ أَنْ يُفْطِرَا وَيُطْعِمَا مَكَانَ كُلِّ يَوْمٍ مِسْكِينًا وَالْحُبْلَى وَالْمُرْضِعُ إِذَا خَافَتَا. رَوَاهُ أَبُو دَاوُدَ وَالْبُخَارِيُّ وَلَفْظُهُ: قَالَ ابْنُ عَبَّاسٍ: لَيْسَتْ بِمَنْسُوخَةٍ هُوَ الشَّيْخُ الْكَبِيرُ وَالْمَرْأَةُ الْكَبِيرَةُ لاَ يَسْتَطِيعَانِ أَنْ يَصُومَا فَيُطْعِمَانِ مَكَانَ كُلِّ يَوْمٍ مِسْكِينًا.

Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:

«Ва у(рўза)ни қийналиб тутадиганларга бир мискин таомини бериш» ояти қари чол ва қари кампирга тегишли рухсатдир. Икковлари рўзани қийналиб тутурлар. Улар оғизларини очиб, ҳар бир кун ўрнига бир мискинга таом берурлар. Ҳомиладор ва эмизикли аёллар қачонки қўрқсалар, оғизларини очурлар».

Абу Довуд ва Бухорий ривоят қилишган.

Бухорийнинг лафзида:

«Ибн Аббос:

«Бу оят мансух эмас, балки қари чол ва кампир учундир. Улар рўза тутишга қодир эмас. Бас, ҳар бир кун ўрнига бир мискинни таомлантирурлар», – деди» дейилган.

Аллоҳ таоло ўта қариб қолганлари туфайли рўза тутса қийналиб қоладиган чол ва кампирларга рўза тутмасликка рухсат берган.

Мазкур оятга кўра ўта қари чол-кампирларга рўза тутмасликка рухсат бор ва рўзаси тутилмаган ҳар бир кун эвазига бир мискинга таом берсалар мумкин.

Баъзи бир кишилар ўзлари соғ бўлсалар ҳам ёшлари катталиги туфайли рўза тутсалар қийналадиган бўлиб қоладилар. Ана ўшандай кишилар ҳам рўза тутмасалар мумкин. Рўзанинг ўрнига фидя берадилар.

Худди Ибн Аббос розияллоҳу анҳунинг ўзларидан қилинган бошқа бир ривоятда, бу ояти кариманинг тафсирида ҳомиладор ва эмизукли аёл зикр қилинмагани ҳам шуни кўрсатади. Келинг, ўша ривоятни ҳам ўрганайлик.

 وَعَنْهُ فِي هَذِهِ اْلآيَةِ: لاَ يُرَخَّصُ فِي هَذَا إِلاَّ لِلَّذِي لاَ يُطِيقُ الصِّيَامَ أَوْ مَرِيضٍ لاَ يُشْفَى. رَوَاهُ النَّسَائِيُّ

Яна ўша кишидан ушбу оят ҳақида ривоят қилинади:

«Бу рухсат фақат рўзани кўтара олмайдиган ва шифосиз беморгагина берилади».

Насаий ривоят қилган.

Кўриниб турибдики, мазкур ояти каримада кўзда тутилганлар умуман рўза тутишга ярамайдиган ўта қари чолу кампирлар ва тузалишидан умид йўқ беморлардир. Бу тоифадаги кишилар ҳеч рўза тутиш имконига эга бўлмаганлари учун ўрнига фидя беришлари жорий қилинган.

Вақтинчалик рўза тутишда қийинчиликка дучор бўлиб, кейин яна рўза тутишга эга бўладиган мусофир ва тузалишидан умид бор беморларга эса, имкон топганда қазо қилиб тутиб бериш жорий қилинган. Ҳомиладор ва эмизикли аёллар ҳам худди шу - кейин рўза тутиш имконига эга бўладиган кишилар қаторидадирлар.

Агар ҳомиладор аёлнинг боласига ҳам ўзига ҳам зарар етмаслиги аниқ бўлса, у ҳолда рўза тутиши фарз ҳмсобланади. Баъзи аёллар жуда кучли ва бақувват бўладилар. Ҳомиладорликнинг қийинчиликлари уларга ўз таъсирини ўтказмайди. Аксинча баъзи аёллар нимжон ва нозик бўладилар. Айниқса ҳомиладорлик вақтида улар янада заифлашадилар. Аллоҳ таоло “Луқмон” сураси 14- оятда шундай дейди

Биз инсонга ота-онаси ҳақида тавсия қилдик: онаси уни заифлик устига заифлик билан кўтарди; уни сутдан ажратиш икки йил ичидадир.  «Менга ва ота-онага шукр қилгин. Ва қайтиш фақат Менгадир».

Яъни, ҳомиладорлик пайтида онаси уни қорнида заифҳол бўлиб кўтаради. Борган сари заифлик устига заифлик ортиб боради. Бу ҳол бола туғилгунича давом этади.

Агар ҳомиладор аёлнинг боласи ёки ўзига зарар етиши мумкинлиги муқаррар бўлса у ҳолда рўзасини бузиши фарз рўзани давом эттириб тутиши у аёл учун ҳаром ҳисобланади.

Хадичаи Кубро аёл-қизлар ўрта махсус

ислом билим юрти мударрисаси

Cурайё  Ибрагимова

قُلْ إِن كَانَ آبَاؤُكُمْ وَأَبْنَآؤُكُمْ وَإِخْوَانُكُمْ وَأَزْوَاجُكُمْ وَعَشِيرَتُكُمْ وَأَمْوَالٌ اقْتَرَفْتُمُوهَا وَتِجَارَةٌ تَخْشَوْنَ كَسَادَهَا وَمَسَاكِنُ تَرْضَوْنَهَا أَحَبَّ إِلَيْكُم مِّنَ اللّهِ وَرَسُولِهِ وَجِهَادٍ فِي سَبِيلِهِ فَتَرَبَّصُواْ حَتَّى يَأْتِيَ اللّهُ بِأَمْرِهِ وَاللّهُ لاَ يَهْدِي الْقَوْمَ الْفَاسِقِينَ

“Агар ота-оналарингиз, болаларингиз, ака-укаларингиз, жуфтларингиз, қариндош-уруғларингиз, касб қилган молларингиз, касод бўлишдан қўрққан тижоратларингиз ва хуш кўрган масканларингиз сизга Аллоҳдан, Унинг Расули ва Унинг йўлида жиҳод қилишдан маҳбуброқ бўлса, у ҳолда Аллоҳ Ўз амрини келтургунча кутиб туринг. Аллоҳ фосиқ қавмни ҳидоят қилмас. (Ояти каримада инсон учун бу дунёда энг қадрли саккиз нарса эслатилиб, улардан ҳам маҳбуброқ нарса Аллоҳ, Унинг Расули ва Унинг йўлида жиҳод қилиш бўлмоғи лозимлиги уқтирилмоқда. Мазкур саккиз нарсанинг ҳаммаси ёки бирортаси инсонга Аллоҳдан, Унинг Расулидан ва Унинг йўлида жиҳод қилишдан маҳбуб бўлса, унда у инсоннинг иймони нуқсонга учрайди. Бу дунёда ота-она инсонлар учун жуда қадрдон ҳисобланадилар. Ислом дини уларга яхшилик қилишни, уларни ҳурматлаш ва эъзозлашни қаттиқ тайинлаган. Аммо шундай бўлса-да, уларнинг муҳаббати Аллоҳдан, Унинг Расулидан ва жиҳоддан устун бўла олмайди. Мусулмон одам бу ҳақиқатни билмоғи лозим.)” (Тавба сурасининг 24-ояти).

Бу ояти каримага бугунги кунимизда мисоллар кўп бўлгани каби Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг давридаёқ Раббимизнинг Ўзи Каломининг исботини кўрсатиб қўйган эди.

Маълумингизки, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Маккани фатҳ этганларидан сўнг ўн икки минг аскардан таркиб топган қўшин билан Тоифдаги Ҳавозон ва Сакиф қабилалари устига юриш қиладилар.

Ислом қўшинининг кўплигини кўрган баъзи мусулмонлар йўл-йўлакай: “Бу қўшин энди ҳеч қачон енгилмайди”, дея мағрурланиб борар эди.

Аммо Ҳунайн водийсида ўзларидан жуда ҳам озчилик бўлган мушрикларнинг қўшини билан тўқнашганда жиддий талофатга учраб парокандаликка юз тутди. Чунки улар саноқда кўплигига ишонган эдилар. Аллоҳ таолонинг ёрдамига суянишни унутган эдилар.

Ана шу воқеа мазкур ояти кариманинг шарҳи бўлиб хизмат қилади. Кўплик, кўпликка ишониб мағрурланмоқ, устунликни ўзларида деб ҳисобламоқ нақадар янглиш туйғулар. Қуйидаги ояти каримада эса масала янада аниқроқ баён этилган.

اعْلَمُوا أَنَّمَا الْحَيَاةُ الدُّنْيَا لَعِبٌ وَلَهْوٌ وَزِينَةٌ وَتَفَاخُرٌ بَيْنَكُمْ وَتَكَاثُرٌ فِي الْأَمْوَالِ وَالْأَوْلَادِ كَمَثَلِ غَيْثٍ أَعْجَبَ الْكُفَّارَ نَبَاتُهُ ثُمَّ يَهِيجُ فَتَرَاهُ مُصْفَرّاً ثُمَّ يَكُونُ حُطَاماً وَفِي الْآخِرَةِ عَذَابٌ شَدِيدٌ وَمَغْفِرَةٌ مِّنَ اللَّهِ وَرِضْوَانٌ وَمَا الْحَيَاةُ الدُّنْيَا إِلَّا مَتَاعُ الْغُرُورِ

“Билингки, албатта, бу дунё ҳаёти ўйин, кўнгил эрмаги ва зеб-зийнатдан, ўзаро фахрланишдан, мол-мулкни ва бола-чақани кўпайтиришдан иборатдир. Худди ўсимлиги деҳқонларни ажаблантирган ёмғирга ўхшайдир. Кейинроқ бу ўсимликлар қурийдир ва сарғайганини кўрасан. У сўнгра хас-чўпга айланиб кетадир. Охиратда эса қаттиқ азоб бор, Аллоҳдан мағфират ва розилик бор. Бу дунё ҳаёти ғурурга кетгазувчи матодан ўзга ҳеч нарса эмас. (Яъни, бу дунё ҳаёти шундай бир ёмғирга ўхшайдики, у ёққандан сўнг чиққан наботот деҳқонларни ҳайратга солади, завқлантиради. Аслида эса бу ҳол ўткинчидир. Яъни, ўсимликлар тезда қурийди. ранги сарғаяди ва қуриб, қовжираб, уқаланиб кетади. Ҳа, бу дунё ҳаёти ҳам шу каби алдамчидир. Шу билангина овуниб қолмаслиги керак. Чунки охиратда кофирларга қаттиқ азоб, мўминларга эса Аллоҳнинг мағфирати ва розилиги бор. Албатта, бу гаплар тарки дунё қилишга, ҳамма нарсадан юз ўгиришга чақириқ эмас. Балки мезон ва ўлчовларни тўғри йўлга солишга, ўткинчи ҳой-ҳавасдан устун бўлишга даъват, холос.)” (Ҳадид сурасининг 20-ояти).

Қуръони каримнинг ушбу ояти каримаси дунё ҳаёти, ўйин-кулгуси, зеб-зийнати, мол-мулклари аслида нима эканини батафсил таърифлаган. Дунё ва охират ҳаёти муқояса қилинган ушбу оятда, хусусан, дунё ҳаётининг ёлғончи тарафлари изоҳ этилган, улардан қочиш кераклиги, уларга сиғинмаслик зарурлиги тавсия қилинган.

Дунё ва дунё матоҳларининг ҳеч қайсиси бир ҳикматсиз яратилмагани ўрни-ўрни билан бошқа оятларда ҳам баён этилган.

Аслида дунё ҳаёти ёмон эмас. Чунки ҳақиқий дунёга бориш учун эзгу амаллар  қилиб ажру савоблар ана шу дунёда тўпланади. Дунё ҳаёти қачон ёмон бўлади? Ўлим унутилганда, охират кейинги ўринларга ўтиб қолганда, дунё ҳаётида амалсизлик,  эътиқодсизлик яшалганда ёмон ва барбод бўлади.

Энг даҳшатлиси эса умрни Аллоҳ таолога ва Пайғамбар алайҳиссаломга итоатда ўтказмай, илоҳиятни ва инсонийликни унутиб, Қуръонни четга суриб фиръавинлашмоқ – дунёга, дунёнинг ўткинчи нарсаларига қалбан ва жисман боғланиб қолмоқдир.

Исломнинг дунё ҳаётига муносабатини ҳеч бир нарса ана шу ояти карималар англатгани қадар чиройли тушунтира олмайди. Ушбу оятларда хабари берилган дунёвийлашмоқ буюк хатар ва имон-эътиқодга жиддий таҳдиддир.  

Мазкур оятларда мусулмонларнинг Аллоҳ таолони ва охиратни унутиб ёки бир чеккага суриб қўйиб дунё ҳаёти ва лаззатига берилиб кетмаслигини, охират дунёсидан айрилиб қолмаслигини, дунё ҳаётига масофа сақлашни унутмаслигини, охират қаршисида дунё ҳаётини танлаб хато қилмаслигини тушуниши зарурлиги айтилмоқда.

Бинобарин, капиталистик жамиятнинг истеъмол маданияти ва телбаликнинг “бўлмоқ”дан зиёда “соҳиб бўлмоқ” ва  кўнгилхушликка ружу қўйишнинг кенг оммалашуви бугун ислом дунёсининг келажаги нуқтаи назаридан, албатта, жуда ҳам катта аҳамиятга эга.

Сўз юритаётганимиз ушбу масала – Қуръони каримнинг юқоридаги оятларда ифодаланган таълимотини унутиб ёки унга эътиборсизлик қилиб; дунё ҳаёти, мақом-мавқеи, мол-давлати, куч-қуввати, шуҳратининг ортидан қувлаб “шуҳрат-сарват-ришват” қилиб шайтонинг измида кетмаслик ҳақида бормоқда.  

Дунё ҳаётига тутилмоқ, унинг асири бўлиб, қулига айланмоқ, оқибатда Аллоҳни, охиратни ва ҳисоб-китобни унуттирадики, Бугун Ислом дунёсини ва мусулмонларни кутаётган энг катта хатар, таҳдид шу эканини асло унутмаслигимиз, шу масалани ҳар доим кун тартибига қўймоғимиз даркор. 

Бу масалада диндош биродарларимизга Қуръони каримнинг юқоридаги оятларини доимо хотирлатмоғимиз ва  шу суратда дунё ҳаётига қарши мувозанат ва масофани онгимизда шакллантиришга ҳаракат қилмоғимиз зарур. Илло, айни шу масала бугунги кунда дунё мусулмонлари учун энг аҳамиятлисидир. 

Акс ҳолда келажакда дунёвийлашган, тажрибасиз бир мусулмонлар жамоаси пайдо бўладики, у Аллоҳ ва Расулининг Исломи бўлмасдан, бошқа динларнинг мустамлакасига ўхшаган бир амал бўлади.

Не-не дўпписи ерга тушса, пул бериб олдирадиган “бақувват” одамларни кўряпмиз, гувоҳ бўлаётирмизки, улар тўйларда, туғилган кунларда карнай-сурнай қилиб, моддий жиҳатдан қийналган, кўнгли ярим одамларга озорни кучайтирмоқда, харажатлари, исрофгарчиликлари кўпайиб рақамлар ортмоқда ва ниҳоят ана шу оғзи полвонларнинг қилмишлари фош бўлиб қамоқхоналарга тушмоқда.

Динимизга талабларига кўра яшашни мақсад қилган эканмиз, биринчи ўринда қиладиган ишимиз риёкорликдан қочиб самимиятга юз тутмоғимиз даркор. Кўплаб мусулмон давлатлари аҳолиси бир қултум сувга, бир бурда нонга, биргина оёқ кийимига зор бўлиб турган чоқда ёнгинасидаги мусулмон давлатларидаги серҳашам тўй-у тантаналарни, исрофгарчиликларни, ҳатто бу исрофгарчиликлар ҳадди аълосига чиқиб, уч тийинга қиммат картиналарни  фалон миллион долларга сотиб олишгача бормоқда. Ўша фалон миллион доллар билан бир мусулмон давлати аҳолисининг қорнини бир неча кун туйдириш мумкин. Сафарга самолётлар карвонида чиқиш. Борган шаҳридаги жамики беш юлдузли меҳмонхоналарни банд этиш... Афу этасиз-у, бошқа бирорта дин вакили бу дабдабанинг юздан бирини ҳам қилмайди. Аммо мўмин-мусулмонларнинг бир-бирига ёрдам бериб ҳаёт кечириши, қўшниси оч қолган мусулмоннинг имони шубҳали экани айнан бизнинг динимизда айтилган.

Мана бу иккита ҳадис ва шу мавзудаги юзлаб ҳадиси шарифлар гапимизнинг ёрқин исботи. Ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Мусулмон мусулмоннинг биродаридир. Унга зулм ҳам қилмайди, уни ташлаб ҳам қўймайди. Ким биродарининг ҳожатини раво қилса, Аллоҳ унинг ҳожатини раво қилади. Ким бир мусулмоннинг ташвишни аритса, Аллоҳ унинг Қиёмат кунидаги ташвишларидан бирини аритади. Ким бир мусулмоннинг айбини беркитса, Аллоҳ Қиёмат кунида унинг айбини беркитади», дедилар» (Бухорий ва Муслим ривоят қилишган).

Ҳасан ибн Али ибн Абу Толибдан ривоят қилинади: «Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Қайси банда мусулмон биродарини иши тушганда ёрдамсиз қолдирса, Аллоҳ таоло уни гуноҳкор ва ажр олмайдиганлар билан имтиҳон қилиб қўяди”, дедилар».

Ислом оламининг бугунги кундаги асосий муаммоси худди ана шунда эмасми! Қашшоқлик, нотинчлик, мусулмон давлатлари ўртасидаги бир-бирига мушт дўлайтиришлар, ҳатто бир мусулмон давлати иккинчисига ёрдам бериш ўрнига унга янада кўпроқ зарар етказиш учун ғайридинлардан ёрдам сўраётганлари ана шу ҳадиси шарифга амал қилмаётганимиз сабабидандир.

Дунёвийлашув, дунё салтанатига сиғинмоқ – даҳшатли ҳодиса. Майхоналарда, казиноларда, павилионларда тугатилган ичкиликлар, синган идишлар, ёқилган кийимлар инсонларни жиркантириб нафратини қўзғамоқда.

Умид қиламизки, шаҳват, ришват, шуҳрат касалликлари тамоман йўқ бўлиб динимиз даъват этган эзгуликларга ошно бўлиб ҳаёт кечирамиз.

Дамин ЖУМАҚУЛ тайёрлади.