muslim.uz

muslim.uz

Рамазон ойи жуда ҳам фазилатли ойдир. Бу ойда бошқа ойларда топилмайдиган кўплаб хусусиятлар бор. Шунга кўра, бу ойни Қуръон, тақво, ибодат, меҳр-оқибат, бедорлик ва шу каби бошқа номлар билан қўшиб зикр қилсак бўлади. Бу ойнинг хусусиятларидан яна бири, Рамазон – гуноҳлардан тийилиш ойидир. Бу ҳақида ҳам Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам ўз ҳадиси шарифларида баён қилганлар:

عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ، قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: » مَنْ لَمْ يَدَعْ قَوْلَ الزُّورِ وَالْعَمَلَ بِهِ فَلَيْسَ لِلَّهِ حَاجَةٌ فِي أَنْ يَدَعَ طَعَامَهُ وَشَرَابَهُ«. رَوَاهُ الْبُخَارِيُّ.

Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Ким ёлғон сўзни ва унга амал қилишни тарк қилмаса, унинг таоми ва ичимлигини тарк қилишига Аллоҳнинг эҳтиёжи йўқ”, дедилар”. Бухорий ривоят қилган.

Мусулмон киши ҳар доим гуноҳ қилишдан, жумладан тил орқали бўладиган, ёлғон, бўҳтон, ғийбат, чақимчилик каби гуноҳларни содир қилишдан сақланиши лозим. Бу ҳақида шариатимизда турли хил кўрсатмалар ворид бўлган. Пайғамбиримиз алайҳиссаломнинг ушбу ҳадисларида рўза тутган одамнинг ёлғон гапиришдан сақланишига тарғиб қилишлари, бу рўзадор учун яна ҳам таъкидлаш учундир. Уламоларимиз, ҳадисда зикр қилинган “ёлғон сўз” нинг остига ғийбат, бўҳтон, чақимчилик, сўкиш, ҳақорат каби тил орқали содир бўладиган гуноҳлар ҳам киради, дейишган. “Унга амал қилиш” деганда шариъатга хилоф бўлган барча гуноҳ ишлар тушунилади.

Яна бир ҳадисда шундай дейилган:

عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ، يَقُولُ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ:» إِذَا كَانَ يَوْمُ صَوْمِ أَحَدِكُمْ فَلَا يَرْفُثْ يَوْمَئِذٍ وَلَا يَصْخَبْ فَإِنْ سَابَّهُ أَحَدٌ أَوْ قَاتَلَهُ أَحَدٌ فَلْيَقُلْ: إِنِّي امْرُؤٌ صَائِمٌ«. رَوَاهُ أَحْمَدُ.

Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Сизлардан бирингизнинг рўза куни бўлса, шу кунда беҳаё сўзларни гапирмасин ва бақир-чақир қилмасин. Агар биров у билан сўкишмоқчи ёки уришмоқчи бўлса, “мен рўзадорман”, деб айтсин”, дедилар”. Аҳмад ривоят қилган.

Мана бу ҳадиси шарифда ҳам рўза тутган киши ҳар хил бемаъни сўзларни гапириши ва бақир-чақир қилиб одамларга азият беришидан қайтариляпти. Шунингдек, бошқа киши томонидан унга шу каби гуноҳ ишлар содир бўлса ҳам, бунга сабр қилиб, рўзадор эканини эслатиб қўйиши тавсия қилинмоқда. Бундан кўринадики, рўзадор киши ҳар қандай ҳолатда бўлса ҳам гуноҳ қилишдан ўзини асраши лозим экан.

Бошқа бир ҳадиси шарифда шундай дейилган:

عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ، قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ : »كَمْ مِنْ صَائِمٍ لَيْسَ لَهُ مِنْ صِيَامِهِ إِلَّا الْجُوعُ وَكَمْ مِنْ قَائِمٍ لَيْسَ لَهُ مِنْ قِيَامِهِ إِلَّا السَّهَرُ«. رَوَاهُ أَحْمَدُ.

Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Қанчадан қанча рўзадорлар борки, уларга рўзасидан очликдан бошқа нарса бўлмайди. Қанчадан қанча тунларда ибодатга қоим бўладиганлар борки, уларга уйқусизлигидан бошқа нарса бўлмайди”, дедилар”. Аҳмад ривоят қилган.

Ҳар бир киши рўза тутар экан, бу рўзаси Аллоҳнинг ҳузурида қабул бўлишини ва эвазига кўплаб ажрлар олишини умид қилади. Бунинг учун нафақат еб-ичишдан тийилиш, балки, гуноҳ ишлардан ҳам ўзини сақлаши лозим бўлади. Рўза тутиб олиб, гуноҳларни қилаверадиган бўлса, фақатгина оч ва ташна бўлганидан бошқа нарса бўлмас экан. Лекин, минг афсуслар бўлсинки, инсонлар орасида шундай кишилар ҳам бор. Рўзадор бўлган ҳолида ғийбат, чақимчилик, ёлғон гапириш каби гуноҳлар билан машғул бўлади ёки бошқаларга азият беришда давом этади. Имом Тийбий раҳимаҳуллоҳ: “Рўзадор киши савоб умидида рўза тутмаса ёки ёлғон, бўҳтон, ғийбат каби гуноҳ ишлардан тийилмаса, унга очлик ва ташналикдан бошқа нарса ҳосил бўлмайди. Рўза зиммасидан соқит бўлсада, ҳеч қандай савобга эга бўлмайди”, деб айтган. Шунинг учун рўза тутаётган барча киши ўзини ислоҳ қилиши, гуноҳлардан сақланиши лозим.

Аллоҳ таоло барчамизнинг тутаётган рўзамизни даргоҳида қабул қилсин. Гуноҳлардан тийилишимизни барчамизга насиб айласин. 

“Кўкалдош” ўрта махсус ислом билим юрти ўқитувчиси

Мадаминов Шокиржон

 

Мағфират ва барокат  ойи  бўлмиш рамазон фаровон юртимиз бўйлаб ўз шукуҳини кўрсатмоқда. Халқимизнинг юзларидаги мамнуният, бир-бирларига эҳсонлар улашишларидаги шижоатларининг янада зиёда бўлганлиги бунинг яққол далилидир. Халқимиз рамазон ойида қилинган ҳар бир яхшиликнинг савоби бир неча баробар кўпайтириб берилишига умид қилган ҳолда ҳаракат қилмоқдалар. Оналаримиз, опа-сингилларимизнинг  ўзлари  рўзадор бўла туриб ифторлик ва саҳарликларга турли таомлар тайёрлашлари албатта таҳсинга лойиқдир. Аммо баъзи ҳолларда, таом тайёрлаш асносида уларнинг овқатнинг тузини билишлик учун татиб кўраётганликларига гувоҳ бўлиб қоламиз. “Сиз рўзадорсизку!” - деган гапимизга - “Татиб кўрса ҳеч нарса қилмайди...” - деган жавобни оламиз.Тўғри, рўза таом татиб кўрганлик  сабабли очилиб кетмайди, аммо бу макруҳ  ҳисобланади.

Изоҳ: Макруҳ - маън қилинган амал. Макруҳни қилмаган киши савобга қолади. Қилган киши гуноҳкор бўлади.

Шу сабабдан рўзадор кишига макруҳ бўладиган ишларга алоҳида

тўхталишни лозим деб билдик. Бу ҳусусда фиқҳий манбаларда ёзилган ҳукмларни келтирмоқчимиз.

  1. “Рўзадор бирор нарсанинг мазасини татиб кўриши ёки чайнаши

макруҳдир”.[1]  Бу ҳолатларда нарсалар ичкарига кетиб қолиб рўзани бузиш ҳавфи бордир. Яна бошқа инсонлар кўриб рўза тутмаган экан деган гумонга бориб қолишлари мумкин. Росулуллоҳ саллоллоҳу алайҳи ва саллам: “Ким Аллоҳга ва оҳират кунига иймон келтирган бўлса, туҳмат мақомларига яқинлашмасин” - деганлар. Демакки бундай ҳолатлардан ўзимизни эҳтиёт қилишимиз керак бўлади.

  1. “Фақатгина, ёш болага зарурат юзасидан овқат чайнаб бериш макруҳ эмас”. Бу ҳукм бироз шарҳни талаб қилади. Агар онани сути фарзандини тўйдиришга етарли бўлмаса, ёш боланинг оч қолиш эҳтимоли кучли бўлса, шу ҳолатдагина она чайнаб беришига руҳсат берилади.[2] Бу вазиятда ичкарига таомни кетиб қолишидан эҳтиёт бўлиш зарур. Сўнг оғизни сув билан чайиб юбориш тавсия қилинади.
  2. “Рўзадорга ўпиш - агар ортидан бирор нарса бўлиш ҳавфи бўлса макруҳдир.” Бунга қучоқлашиш, ушлаш каби шаҳватни қўзийдиган барча ишлар киради. Абу Ҳурайра разияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: “Бир одам Пайғамбар саллаллоҳу алайҳи ва салламдан рўзадорнинг қучоқлашиши ҳақида сўради.Унга руҳсат бердилар. Бошқа биров у зотнинг ҳузурларига келиб сўраган эди, уни қайтардилар. Қаралса,У зот рухсат берган киши чол экан,қайтарган шахс эса йигит экан”. (Абу Довуд ва Байҳақий ривоят қилган)[3].

Ушбу ҳадиси шарифда Пайғамбаримиз саллоллоҳу алайҳи ва саллам баъзи шаръий ҳукмларни баён қилишда кишиларнинг шахсини ҳам эътиборга олганлари кўриниб турибди. Қари чол кампирини қучоқлагани билан рўзасига путур етадиган даражада шаҳвати қўзғалмаслиги аниқ. Ёш йигит эса бу иши билан рўзаси очиладиган даражага етиши турган гап. Демак, рўзадорнинг бу борадаги ҳукми унинг ҳолига қараб берилади.

Оиша разияллоҳу анҳодан ривоят қилинади: “Набий саллаллоҳу алайҳи ва саллам рўзадор ҳолларида ўпар ва қучоқлар эдилар.У зот ичингизда энг шаҳватига молик эдилар”. Демак бу масалада шаҳватга молик бўлиш асосий меъёр экан.

Абу Ҳанифа раҳматуллоҳу алайҳнинг шогирдлари Имом Муҳаммад: “Ўпишлик мутлоқ макруҳдир. Чунки бу фитнадан ҳоли эмасдир. Яъни бу шаҳватга олиб борувчи йўлдир”, деганлар.[4]

Хулоса қилиб айтганда, рўзадор одам рўзасини очилиб кетишига олиб борувчи ҳар қандай шубҳа ва рўзага шикаст етказадиган ишларни қилмаслиги маъқул.

Рамазон онларини тинч-осойишта юртимизда ҳотиржамликда, оиламиз ва яқинларимиз даврасида, тўкин дастурҳон атрофида ўтказаётганлигимиз Аллоҳ таолонинг бизга берган неъматидир. Бу неъматлар учун Аллоҳга чексиз шукрлар бўлсин. Барчамизга ушбу ойда кўплаб ажрларга эга бўлишни насиб этсин.

Хадичаи Кубро аёл-қизлар билим

юрти ўқитувчиси Гаипова Жозиба 

 

[1] Убайдуллоҳ Ибн Масъуд. “Нуқоя Мухтасари Виқоя”. Мовароуннаҳр,1991.

[2] Нажмиддин Муҳаммад Дарконий. “Ихтисори ривоя ала Мухтасари Виқоя”. Байрут-Лубнан: Дарул кутуб илмия.1-жилд.

[3]Нажмиддин Муҳаммад Дарконий. “Ихтисори ривоя ала Мухтасари Виқоя”. Байрут-Лубнан: Дарул кутуб илмия.1-жилд.

[4] Ўша манба

Ҳофиз Заҳабий “Сияр аъломин нубало” китобида Имом Абул Вақт Сижзий ҳақида қуйидагиларни келтиради: “У зот Шайх, Имом, Зоҳид, Сўфий, шайхулислом, барча ўлкалардаги олимларнинг суянчиғи, Абул Вақт Абдулаввал ибн шайхул муҳаддис Абу Абдуллоҳ Ийсо ибн Шуъайб ибн Иброҳим Сижзий Ҳиравий Молинийдир. Олим 458/1066 йили туғилган. 465/1073 йили етти ёшиданоқ илм ўргана бошлаган.  У Бушанж шаҳрида Жамолул Ислом[1] Абулҳасан Абдураҳмон ибн Муҳаммад Довудийдан Бухорийнинг “Саҳиҳ”, Доримийнинг “Сунан” ва Абд ибн Ҳумайднинг “Мунтахаб муснад” китобидан дарс олган. Ўз замонидаги жуда кўп катта муҳаддислардан ҳадис эшитган. Хуросон, Асбаҳон, Кирмон, Ҳамадон, ва Бағдодда ҳадисдан дарс берган. У кишининг дарсларига кўплаб талабалар келар эди. Унинг номи машҳур бўлиб, довруғи бутун оламга етганди. Ўз даврида Расулуллоҳга ҳадис борасида санади энг яқин киши эди. Ундан Ибн Асокир, Самъоний, Ибн Жавзий, Суфён ибн Иброҳим ибн Манда, Абу Зарр Суҳайл ибн Муҳаммад Бушанжий ва ҳисобсиз олимлар ҳадис эшитгалар. Хусусан, Юсуф ибн Аҳмад Шерозий Кирмон шаҳрига унинг ҳузурига ҳадис эшитиш учун боргани тарих китобларида келади.

Закиййиддин Бирзолий айтди: “Абул Вақт Ироқ ва Хуросонни айланиб чиқган. Ҳирот, Молин, Бушанж, Кирмон, Язд, Асбаҳон, Карж, Форс, ва Ҳамадонда ҳадисдан дарс берган. У ўзи билан дарс айтадиган китобларини олиб юрар эди. Унинг ҳузурида ҳофиз[2]лар ва ҳатто вазирлар ҳам ўтириб ҳадис эшитишарди. У зотдан дарс эшитган талабалар беҳисоб эди”.

Шогирди Самъоний айтади: “У зот шайх, солиҳ инсон, хулқ-атвори гўзал, хушфел, камтарин ва хушмуомала инсон эди. У Бушанжда Имом Абдуллоҳ Ансорий билан учрашиш бахтига муяссар бўлиб, бир муддат унинг хизматида бўлган. Ироқ, Хузистон ва Басрага сафар қилган. Менга айтиб беришича, Бағдодда Бистомий карвонсаройида яшаган экан. Мен ундан Ҳирот ва Молинда ҳадис эшитдим. У ўқиб чарчамайдиган, ҳадис ривоят қилишни яхши кўрадиган одам эди. “Саҳиҳ”, Абд ибн Ҳумайднинг муснади ва Сунани Доримийдан бир неча бор тўлиқ дарс берган”.

Шогирди Ибн Жавзий айтади: “У таълим беришда сабрли эди. Салафлар каби солиҳ инсон, кўп зикр қиладиган, кўп таҳажжуд ўқийдиган, кўп йиғлайдиган зот эди. Ҳажга боришни қасд қилиб, керакли нарсаларини тайёрлаб қўйган эди. Лекин вафот этиб қолди”.

Шогирди Юсуф ибн Аҳмад Шерозий “Арбаъиинул булдон” китобида шундай дейди: “Мен бутун дунёни илм учун кезиб чиққан ва замонамиз муҳаддиси бўлган устозимиз Абул Вақтнинг ҳузурига йўлга чиққанимда Аллоҳ Кирмон шаҳрида у зотни кўришни насиб қилди. Салом бердим, қўлларини ўпдим ва олдиларида ўтирдим. У киши мендан:

  • Бу шаҳарга нима учун келдинг? – дедилар.
  • Аввало Аллоҳ, ундан сўнг умидим сиздан. Мен сиздан ривоят қилинган ҳадисларни бошқалардан  ёзиб олган эдим. Эди сизни кўриб  нафасингиз баракасини топиб,  Расулуллоҳга бошқаларнинг санадидан кўра яқинроқ бўлган санадингиздан мен ҳам баҳараман бўлиш эди. Шу мақсадларда оёғим билан ҳузурингизга юриб келдим, - деб жавоб бердим. Устозим:
  • Аллоҳ сени ҳам, бизни ҳам Ўзининг розилини топишга муваффақ қилсин. Мақсадимиз ва саъй ҳаракатимизни Ўзи учун бўлишини насиб қилсин. Агар сен мени яхшироқ таниганингда, салом бермасдинг ва олдимда ўтирмасдинг ҳам, - деб узоқ йиғладилар ва йиғилари билан атрофдагиларни ҳам йиғлатдилар. Кейин: - Эй Аллоҳим! Ўзинг гўзал яширишинг ила бизларнинг гуноҳларимизни яшир ва шунинг билан бирга бизларни ўзинг рози бўладиган амаллар узра қилиб қўй! – деб дуо қилдилар. Кейин:
  • Эй болагинам! Мени биласан, мен ҳам отам билан бирга Ҳиротдан Бушанжга Довудийдан “Саҳиҳ” китобини эшитиш учун пиёда сафар қилганман. Ўшанда ўн ёшдан кичкина эдим. Отам қўлимга икки тошни ушлатиб қўярдилар-да: “Кўтар буларни!” дердилар. Қўрққанимдан маҳкам ушлаб кетардим. Отам эса, мени кузатиб кетардилар. Қийналиб чарчаб қолганимни кўрсалар: “Биттасини ташла”, дердилар. Биттасини ташлаганимдан кейин сал енгилроқ бўлиб қолардим. Сўнг, отам мени чарчаганимни пайқагунларича юрардим. Менга: “Чарчадингми?” десалар. Қўрққанимдан: “Йўқ”, дердим. У киши: “Бўлмаса нимага секинлашиб қолдинг?” дердилар. Бир муддат олдиларида тез юриб, кейин яна чарчаб қолардим. Қўлимдан иккинчи тошни ҳам олиб, улоқтириб юборар эдилар. Чарчагунимча ўзим юрардим. Сўнг отам мени кўтариб олардилар. Йўлда деҳқонлар ва бошқа инсонлар: “Эй, Шайх Ийсо, бу болани бизларга беринг. Биз уни ва сизни Бушанжгача уловимизга миндириб олиб бориб қўямиз”, дердилар. Отам эса: “Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва салламнинг ҳадисларини эшитиш учун уловда боришдан Аллоҳ сақласин! Биз пиёда юрамиз. Агар у чарчаб қолса, Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва салламнинг ҳадисларини улуғлаб ва савоб умидида уни ўзим елкамга миндириб оламан”, дердилар. Отамнинг бу гўзал ниятларини самараси ўлароқ, бу китобни ва бошқа китобларни устоздан эшитиб жуда кўп фойдалар олдим. Ўртоқларимдан бирортаси мен етган даражага етолмади, мана бугун турли шаҳарлардан инсонлар тўда-тўда бўлиб, мени олдимга илм учун келишяпти.

Кейин у зот биродарим Абдулбоқий ибн Абдулжаббор Ҳиравийга мени ҳалво билан сийла, деб ишора қилдилар. Мен:

  • Ҳазратим! Мен учун “Абул Жаҳмнинг китоби”ни сизга ўқиб, уни сиздан ўтказиб олиш мен учун ҳалво ейишдан кўра яхшироқ, - дедим. У зот табассум қилдиларда:
  • Агар ичга таом кирса кейин калом чиқади, - дедилар. Бизга бир товоқда ҳалво келтирилди. Ҳалвони еб бўлгач, китобимни чиқардим ва у китобнинг устоздаги асл нусхасини олиб чиқишларини илтимос қилдим, олиб чиқдилар. Ўша китобни ўқиб, устоздан ўтказдим ва бундан бениҳоят хурсанд бўлдим.

Сўнгра, Аллоҳ таоло Саҳиҳи Бухорий ва бошқа китобларни бир неча марта эшитишни менга насиб қилди. 553/1158 йил зулқаъданинг олтинчи куни сешанба кечаси, Бағдодда вафот этгунича унинг хизматида бўлдим. Уни Шунизийя қабристонига дафн қилдик. Зеро, у зот менга: “Мени Шунизийядаги марҳум устозларимнинг оёқ томонларига дафн қиласан”, деб васият қилгандилар.

Устозимнинг вафот этиш онлари яқинлашганда, бағримга босдим. У кишининг тиллари зикрдан тўхтамас эди. Шу пайт Муҳаммад ибн Қосим Сўфий кириб қолди. Ўзини унга отиб: Ҳазратим! Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва саллам: “Кимни охирги калимаси “Лаа илаҳа илла Аллоҳ” бўлса, жаннатга киради” деганлар деб еғлай кетди. Унга кўзларини кўтариб: “Кошки қавмим билсалар эди, Роббим мени мағфират этганини ва икром қилинганлардан қилганини” оятини ўқиди. Муҳаммад ибн Қосим ва ўша ерда турганларга бу ҳол қаттиқ таъсир қилди. У ҳамон ўқир эди, ҳатто сурани ниҳоясига етказди. Кейин: “Аллоҳ! Аллоҳ! Аллоҳ!”, деб, жойнамоз устида ўтирган ҳолда вафот этди. Аллоҳ у зотни Ўз раҳматига олсин!

Имом Бухорий номидаги Тошкент ислом институти

катта ўқитувчиси  Фахриддин Маманосиров

 

 

[1] “Жамолул-ислом” бу кишига берилган лақаб бўлиб, “Ислом чиройи”, деган маънони билдиради.

 

Эй иймон келтирганлар! Сизлардан аввалгиларга фарз қилганидек, сизларга ҳам рўза фарз қилинди. Шоядки тақводор бўлсангиз”. (Бақара сураси, 183)

         Мана неча асрлардан бери Аллоҳ субҳанаҳу ва таоло Бақара сурасининг ушбу оятини нозил қилганидан буён барча мўмин мусулмонлар ёзнинг жазирама иссиғи-ю узун кунлари ёки қишнинг изғирин совуғига қарамасдан Рамазон рўзасини адо этиб келмоқдалар. Аллоҳнинг ушбу оятига лаббай деб жавоб бериб, Рамазон рўзасини мукаммал адо этган мўмину мўминалар фарз бўлган амални бажарган ва улкан савобларга эришган ҳисобланади. Аксинча бу амални турли баҳоналар билан бажармаганлар улкан гуноҳни оркалаб олган бўладилар.

عَنِ أَبِي هُرَيْرَةَ رضي الله عنه  عَنِ النَّبِيِّ صلي الله عليه و سلم قَالَ: مَنْ أَفْطَرَ يَوْمًا مِنْ رَمَضَانَ مِنْ غَيْرِ رُخْصَةٍ رَخَّصَهَا اللهُ لَهُ لَمْ يَقْضِ عَنْهُ صِيَامُ الدَّهْرِ وَإِنْ صَامَهُ.

Абу Ҳурайра разияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

“Набий саллаллоҳу алайҳи ва саллам:

“Ким Рамазондан бир кунни Аллоҳ берган рухсатсиз оғзи очиқ ҳолда ўтказса, замоннинг ҳаммасини рўза тутиб ўтказса ҳам унинг қазосини адо эта олмас”, дедилар”.

Маълумки, бемор, мусофир, қари кишилар (чол ёки кампирлар), шунингдек, ҳомиладор ва эмизикли аёллар ҳам рўза тутишлари узрли кишилар ҳисобланади. Шунингдек, агар бемор тузалса, мусофир юртига қайтса, ҳомиладор аёл фарзандини дунёга келтирса, эмизикли аёллар болаларини сутдан ажратсалар, ҳайзли ва нифосли аёллар поклансалар, рўзаларини қазосини адо этадилар. Қари кишилар эса рўза тута олмаганликлари сабабли фидя берадилар. Фидя берувчиларга сурункали касаллар ҳам кириши  маълум. Мазкур тоифалардан бошқалар, албатта, Рамазон ойи рўзасини тутмоқлари шарт. Рамазон ойи рўзасини тутмаган одам гуноҳкор бўлади. Узрсиз бир кун рўзани тарк қилган одам умр бўйи рўза тутиб ўтса ҳам, ўша рўзасини тутмаган куннинг савоби ўрнини тўлғиза олмайди. Чунки фарз рўзани ўз вақтида тутишлик жуда ҳам катта савобга сазовор қилувчи нарсадир.

Рўзадорга баъзи ишлар маън қилинганки, у ишлар рўзадордан содир бўлса, каффорот ўташ шарт бўлади.

“Мухтасари Виқоя”га Алий Қорий томонидан ёзилган “Фатҳу боби иноя” китобида қуйидагича келтирилади: “Ким Рамазонда рўзадор ҳолида яқинлик қилса ёки икки йўлидан бирига яқинлик қилинса, озуқа ва даво бўладиган нарсани қасддан еса, ичса рўзаси бузилади. Зиҳор қилувчи каби қазо тутади ва каффоратини адо этади. Бу рамазон адосини бузгани сабабли, бошқасини эмас”.

Ушбу матн шарҳи билан танишсак:

“Яқинлик” икки тирик одамдан содир бўлиши керак. Ҳақиқий яқинлик бўлиши учун ҳайвонга ва ўликка бўлмаслиги керак. “Икки йўлдан бирига” дейилганда, маний нозил бўлиши ва бўлмаслигининг аҳамияти йўқ. Бир аъзо иккинчи аъзога кириши каффоротга сабаб бўлади.

Соғуржийнинг “Фиқҳул ҳанафия ва адиллатуҳу” асарида, аёл бу ишда эрига бўйсингани учун ҳам қазо билан бирга каффоратини адо этади. Чунки бу иш иккаласи тарафидан содир бўлган. Агар аёл бунга мажбурланса, каффорат йўқ. Агар аёл эрини мажбурласа иккаласига ҳам  каффорат вожиб. Имом Муҳаммад айтадилар: “Бу ҳолатда эрга мажбурлангани учун каффорат йўқ. Аёл тонг отганини билса-ю, эридан яширса, фақат аёлга каффорат вожиб”.

 “Озуқвий”дан мурод овқат ҳисобланмайдиган тош, темир, пахта, кесак, оҳак каби нарсаларни ейиш, ичиш қазога сабаб бўлади, каффоротга эмас. “Даво бўладиган” - яъни қувват берадиган, тузатадиган ва ошқозонга тўғри борадиган даво воситаларидир. “Қасддан” эса, рўзадор эканлигини била туриб қилиши. Қасддан эмаску, аммо, мажбурланиб, хатоан, адашиб ёки ифторлик вақти бўлди деб ўйлаб юқоридаги ишларни қилиши каффоротга сабаб бўлмайди. Қасддан деган ҳукмга кирмайди. Қазонинг ўзи  вожиб бўлади. Бу билан бир қаторда эсдан чиқиб еб-ичиш, яқинлик қилиб қўйиш рўзани бузмайди. Эсга тушиши ила тўхтатиши керак.

“Рамазон адосини бузгани учун” дейилганда, рамазон қазосини тутиб юрган одам, қасддан бўлсада очиб юбориши каффоротга сабаб бўлмайди. “Зиҳор қилувчи каби каффорот ўташи” қуйидаги ҳадиси шарифда келтирилган тартибда бўлади:

عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رضي الله عنه قَالَ: جَاءَ رَجُلٌ إِلَى النَّبِيِّ صلي الله عليه و سلم فقال: هَلَكْتُ يَا رَسُولَ اللهِ قَالَ: وَمَا أَهْلَكَكَ قَالَ: وَقَعْتُ عَلَى امْرَأَتِي فِي رَمَضَانَ قَالَ: هَلْ تَجِدُ مَا تُعْتِقُ رَقَبَةً قَالَ: لاَ قَالَ: فَهَلْ تَسْتَطِيعُ أَنْ تَصُومَ شَهْرَيْنِ مُتَتَابِعَيْنِ قَالَ: لاَ قَالَ: فَهَلْ تَجِدُ مَا تُطْعِمُ سِتِّينَ مِسْكِيناً قَالَ: لاَ قَالَ: ثُمَّ جَلَسَ فَأُتِيَ النَّبِيُّ صلي الله عليه و سلم  بِعَرَقٍ فِيهِ تَمْرٌ فَقَالَ: تَصَدَّقْ بِهَذَا

Абу Ҳурайра разияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

“Бир одам Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига келиб: “Ҳалок бўлдим, эй Аллоҳнинг Расули!” деди. “Сени нима ҳалок қилди?” дедилар. “Рамазонда хотинимнинг устига чиқдим”, деди. “Қул озод қилишга нарса топа оласанми?” дедилар. “Йўқ”, деди. “Икки ой кетма-кет рўза тута оласанми?” дедилар. “Йўқ”, деди. “Олтмиш мискинга таом беришга нарса топа оласанми?” дедилар. “Йўқ”, деди. Сўнгра кутиб ўтирди. Пайғамбар саллаллоҳу алайҳи ва салламга бир занбил хурмо келтирилди. У зот (ҳалиги одамга): “Мана буни садақа қилиб юбор”, дедилар.

         Ушбу  ҳадисда рўзадор жинсий яқинлик қилса, рўзаси очилиши,  рўзасини бузган рўзадор каффорот бериши вожиблиги, каффорат қул озод қилишлик, қул озод қилишга қодир бўлмаса, кетма-кет, орасини узмай олтмиш кун рўза тутишлик вожиблиги, беморлиги, қарилиги туфайли рўза тута олмаса олтмиш мискинга таом беришлиги айтилмоқда. Бунда ҳар  бир мискинга бир мудд (1 мудд – 1843 грамм) миқдорида таом берилади. Олтмиш кунлик рўза Рамазон рўзасини ва рўза тутишлик маън қилинган яъни икки ҳайит ва ташриқ кунларини ўз ичига олмаган бўлиши керак.

Жумҳур уламолар жинсий алоқада қатнашгани учун аёл киши ҳам каффорот беради, деганлар.

“Шунингдек, таом ёки дори, папирос, афюн, наша ва шунга ўхшаш унинг маъносидаги нарсани шаръий узрсиз емоғи, бировнинг ғийбатини қилганидан, қон олдирганидан, шаҳват билан ушлаганидан ёки ўпганидан, қучоқлашиб ётганидан, кейин рўзам очилиб кетди, деган ўй билан қасддан еб-ичиб юборса, ҳам қазо тутиб, ҳам каффорот адо қилади. Фақиҳ рўзанг очилибди, деб фатво берса, бундан мустасно. Унда фақат қазо тутади. Каффорот вожиб бўлмайди”. (“Ҳадис ва ҳаёт”, 9-жуз.)

Бундан ташқари узрсиз бўлса ҳам рамазон рўзасини тутмай юриши фақат қазога сабаб бўлади, каффоротга эмас.

Каффоротни  бир инсонга вожиб қилиш учун биз матнда танишгандек шартлар топилиши керак.

Аллоҳ таоло барчамизга кириб келган Рамазон рўзасини етказганига шукр қилиб, мукаммал адо этмоқликни насиб этсин. 

Хадичаи Кубро аёл-қизлар ўрта махсус билим

юрти ўқитувчиси Муҳаммедходжаева Санобар

Самъонийнинг “Ал-ансоб” китобида ва Заҳабийнинг “Тазкиратул ҳуффоз” китобида сайёҳ, ҳофиз[1] Абул Фитён  - Умар ибн Абдулкарим ибн Саъдувайҳ Диҳистоний Раввосий (427/1036−503/1110) раҳматуллоҳи алайҳ ҳақида қуйидаги маълумотлар келади:

“Ўз асрининг ҳофизларидан эди. Илм йўлида Хуросон, Ироқ, Шом, Ҳижоз, Миср, Арабистонга сафар қилиб, илм ўрганиб уларни китобларга битган олимлардан эди. Уни  каллапуруш, деб ҳам номлашарди. Чунки, отаси Диҳистонда чорва ҳайвонларининг каллаларини сотар эди. Бир куни Абу Масъуд Аҳмад ибн Муҳаммад ибн Абдуллоҳ Бажалий, Розий Диҳистонга келиб, Абул Фитённинг отаси Абул Ҳасандан ейиш учун калла сотиб олади. Абул Ҳасан Абу Масъудга қараб: “Кўринишингиздан олим инсонга ўхшайсиз, сиздек инсон учун дўконда ўтириб нарса ейишингиз маъқул эмас, масжидга кирсангиз каллани ўзимиз олиб бориб берар эдик”, деди.

Шунда Абу Масъуд масжидга кириб ўтиргач, Абул Ҳасан ўғли Абул Фитёндан қовурилган чиройли калла, сирка, пиёз ва ширмой нонни бериб юборди. Абул Фитён ўшанда ҳали ёшгина бола эди. Абу Масъуд мазкур ишдан мамнун бўлиб, Абул Ҳасаннинг қилган ишига тасанно айтди. Каллани еб бўлгач, унга ташаккурлар айтдида ва менга жуда ҳам чиройли муомала қилдинг. Менда бунинг эвазига сенга берадиган ҳеч нарсам йўқ. Агар хоҳласанг, ўғлингни олдимга жўнат, унга Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг ҳадисларидан айтиб бераман.

Отаси бундан жуда ҳурсанд бўлди. Шу билан Абу Масъуд Абул Фитённи ўзи билан Диҳистон шайхларининг олдиларига олиб борар ва унга ҳадис айтиб берар ва уларнинг баъзиларини ўзгаларга айтишини буюрарди. Шундан сўнг Абул Фитёнга бу иш жуда ёқиб, унда илмга бўлган муҳаббат пайдо бўлди. Кейинчалик ўзи ҳам сафар қилиб, жуда кўп ҳадис тўплади. Ҳатто тенгдошлари билмайдиган ҳадисларни эшитиб жамлади.

Ибн Нуқта айтадики: Аҳли илмларни жуда кўпидан эшитдим, уларнинг айтишича, Абул Фитён 3600 та шайхдан илм ўрганган экан. Адиб Хузайма ибн Али Марвазий айтади: “Умар Раввосийнинг бармоқлари сафарда юрганида совуқ сабабли узилиб тушган.

Ҳофиз Абу Жаъфар Муҳаммад ибн Али Ҳамадоний айтди: Бу диёрда Абул Фитёндан кўра зеҳни ўткир инсонни кўрмадим, балки бутун дунёда ҳам унга ўхшаши йўқ. Гўё саёҳатчи китоб эди. Дунёни ҳадис ўрганиб айланиб чиқди. Уни Маккада учратиб қолдим. Барча шайхлар уни мақташарди, у ҳақда гўзал сўзларни айтишарди. Сўнг Журжонда учратиб қолдим, шу ерда у билан қадирдон бўлиб қолдик.

Бу фанда (ҳадис) кўзга кўринган пешволардан эди. Ҳаттоки устози Абу Бакр Хатиб Бағдодий ва Абу Ҳомид Ғаззолий ундан ҳадис ривоят қилган. Хусусан, Абу Ҳомид Ғаззолий бу зотдан икки саҳиҳ китобини ўтказиб олган. Шунингдек, Абу Ҳафс Умар ибн Муҳаммад Журжоний ва жуда кўп муҳаддису фақиҳлар ундан ҳадис ўрганганлар.

Ибн Макуло айтади: Раввосий мендан ҳадис ёзиб олди ва айни пайтда мен ҳам ундан ҳадис ёзиб олдим. Уни заковатли эканини билдим. Самъоний айтади: “Аҳмад ибн Муҳаммад Сарахсийдан эшитдим: “Умар Раввосий Сарахсга келган пайтда у жойда ҳадис айтиб, талабаларга ёздирар эди. Унинг дарсига жуда ҳам кўп одамлар келар эди. Умар Раввосий дарслари ҳақида шундай дер эди: “Мен дарсимга келган талабаларнинг барчасини исмини биринчи бор келганларида ёзиб қўяман ва улар иккинчи бор дарсга келганларида уларнинг исмларини ёддан айтиб бераман. Улардан сўрашимнинг ҳам ҳожати бўлмайди”. Айтишларича: “У кишининг дарсига келган жамоат етмиш кишидан иборат бўлар экан”.

Абдулғофур ибн Исмоил айтди: Умар Раввосий ҳадис санадларини яхши биладиган машҳур инсон эди. Кўп китоблар ёзган ва кўп маълумотларни бобларга ажратиб жамлаган, тез ёзадиган киши эди. Ҳаёти салафлар ҳаётига ўхшаш камбағал ва кўп фарзандли эди. Найсобурдан Тусга қараб йўл олди. У ерда Имом Ғаззолий у зотга кўп ҳурмат кўрсатиб ўзининг уйига туширди ва У зотдан “Саҳиҳул Муслим”ни эшитди. Шундан сўнгина кетишга рухсат берди.

Сўнг Тусдан чиқиб Марвга Имом Абу Бакр Самъоний (“Ансоб” китоби муаллифининг отаси)ни зиёрат қилиш учун йўлга тушади. Зеро, Абу Бакр Самъоний у зотни чорлаган эди. Бундан мақсади у зотнинг илми-у ирфонларидан олиш эди. Умар Раввосий Марв томонига юрар экан ўзига ўзи: “Мен Марвга кетмоқдаман-у, лекин айтишларича йўлим устида бўлган Сарахс шаҳри “илмнинг қабристони” экан. Иш қилиб, менга ҳам бирор нарса бўлмасайди”, дейди ва йўлида давом этади. Ҳақиқатдан ҳам у зот қўрққан нарса бўлади. У зот 503 йил робиъул охир ойида, Сарахсга келганида ажали етади”. Бу маълумот Умар Раввосийнинг қабртошига ёзиб қўйилган. Аллоҳ ўз раҳматига олсин!

Имом Бухорий номидаги Тошкент ислом институти катта ўқитувчиси Фахриддин Маманосиров

 

 

[1] Ҳадис илмида биладиганлари кўп бўлиб, билмайдиганлари кам бўлган кишига ҳофиз дейилади.

Янгиликлар

Top