muslim.uz
Истеъмолчи ҳуқуқ ва мажбуриятларига исломнинг муносабати қандай?
Ислом – инсонни маънавий камолот сари етаклайдиган, унинг руҳиятини поклаб, қалбини сайқаллайдиган диндир. Қуръони карим ва ҳадиси шарифлар асрлар оша башарият дуч келаётган муаммоларнинг ечимини топишда муҳим манба бўлиб хизмат қилмоқда. Муқаддас динимизнинг ушбу икки мўътабар манбаси замирида яширинган ҳикматлар, ечимларни англаш англаш, улардан тўғри хулосалар чиқариш инсондан кенг дунёқараш, муайян билим ҳамда тафаккур талаб этади.
Ҳаммамиз ҳар куни, ҳар қадамда дуч келадиган, айрим ҳолларда тортишув, баҳс-мунозараларга ҳам сабаб бўладиган масалалардан бири, – бу, шубҳасиз, истеъмолчилар ҳуқуқларидир. Барчамиз – истеъмолчимиз. Шундай экан, истеъмолчи сифатида қандай ҳуқуқларга эгамиз? Мажбуриятларимиз нималардан иборат?
Ушбу масалага исломнинг муносабати хусусидаги баъзи саволлар билан ЎзА мухбири Толибжон Низомов Ўзбекистон мусулмонлари идораси раиси ўринбосари Шайх Абдулазиз МАНСУР ҳазратларига мурожаат қилди:
– Ассалому алайкум, Шайх ҳазратлари! Муқаддас динимизда истеъмолчилар ҳуқуқлари тўғрисида нималар дейилган? Шулар ҳақида тўхталсангиз.
– Бисмиллаҳир роҳманир роҳийм. Алҳамду лиллаҳи роббил оламийн, вассолату вассаламу ала ашрофил анбиёи вал мурсалийн. Аллоҳ таолога беадад шукрлар бўлсин. Сўнгги йилларда мамлакатимизда барча соҳаларда жуда катта ўзгаришлар, улкан ислоҳотлар амалга оширилмоқда. Айниқса, диний ва миллий қадриятларимизга давлат томонидан қаратилаётган алоҳида эътибор ҳаммани бирдек хушнуд этмоқда.
Ана шундай ижобий ўзгаришлардан бири бугунги суҳбатимиз мавзуси – истеъмолчилар ҳуқуқларини ҳимоя қилиш бўлиб, бу борада кўплаб хайрли ишлар амалга оширилаётирки, бу муқаддас динимиз кўрсатмаларига ҳамоҳангдир. Динимизнинг асосий манбаи – Қуръони каримда ҳам айни масалага оид бир неча оятлар бор. Улар бандаларни ўзаро муносабатларда, савдо-сотиқ ва тижорат ишларида ҳалол ҳамда пок бўлишга чақиради.
Бу дунёнинг ўткинчи бойликлари, ҳою ҳавас учун бир-бирини алдаш, инсонийликни унутиб, бировларнинг мол-мулкига кўз олайтириш ёки ботил йўллар билан бойликка ружу қўйиш динимизда қатъий тақиқланган.
Қуръони каримда: “(Эй инсонлар! Муомалада) вазнда адолат ўрнатингиз ва тарозида зиёнкорлик қилмангиз!” (ар-Раҳмон сураси, 9-оят).
Ислом дини таълимоти халқимизнинг онгу шуурига сингиб кетганки, бежизга ота-боболаримиз: “Бировнинг ҳақига хиёнат қилма”, дея ёшлигимиздан қулоғимизга қуймаган. Ҳалолликда, покликда жуда катта гап бор. Тарихга назар ташласак, Имом Бухорий, Имом Термизий, Алишер Навоийдек аждодларимизнинг буюк мутафаккир бўлиб етишиши замирида ҳалоллик, поклик мужассам, десак асло хато бўлмайди.
– Ҳазрат, баъзан бозорга тушсак сотувчилар мижозим бўлиб қолсин, деган мақсадда харидимизга 50-100 грамм қўшиб беради. Шу мумкинми?
– Шу ҳақда мендан жуда кўп сўрашади. Баъзан айрим кишилар: “Маҳсулот харид қилаётганимизда: “Мана, сизга оғирроқ қилиб беряпман”, деб мева ёки бошқа маҳсулотдан бир-икки дона тарозига қўшиб юборишади. Бу ҳалолми?, деб сўрашади Бу саволга уламоларимиз: “Йўқ, тарозини тўғри тортсин. Маҳсулотни тортиб бўлгандан сўнг: “Бу – мендан ҳадя”, деб қўшмоқчи бўлган нарсасини берсин!”, дейишади. Демак, агар ортиқча нарсасини тарозига қўйиб берса – ҳаром.
Эътибор беринг-а, уламолар бировнинг ҳақидан ҳазир бўлишга, ҳар бир нарсани рози-ризочилик билан олишга ўргатяпти.
“Бирор халқнинг турмуш тарзини билмоқчи бўлсанг, бозроларига боқ”, деган нақл бор. Бу нақл замирида икки нарса мужассам. Аввало, бозорлар тўкин-сочинликни ифодаловчи марказлардир. Шу билан бирга, бозорлар орқали ўша халқнинг ҳалоллиги ва поклиги, олижаноблигини билиб олиш мумкин.
Аллоҳ таоло бозорларда адолатни ўрнатиш учун алоҳида сура нозил қилган. Бу сура “Мутаффифун” – “уриб қолувчилар” деган маънони англатади. Яъни тарози ва ўлчовдан уриб қолиб, харидор ҳақига хиёнат қилувчилар ҳақида.
Қуръони каримда: “(Савдо-сотиқда ўлчов ва тарозидан) уриб қолувчи кимсалар ҳолига вой! Улар одамлардан (бирор нарсани) ўлчаб олган вақтларида тўла қилиб оладиган, уларга ўлчаб ёки тортиб берган вақтларида эса уриб қоладиган кимсалардир” (Мутаффифун сураси, 1–3-оятлар).
Оятда “ҳолига вой” дея таъкидланган тоифадаги одамларга бу дунёда ҳам, охиратда ҳам жуда катта жазо борлигини унутмаслик керак.
Пайғамбаримиз Муҳаммад (алайҳиссалом) “Мутаффифун” сураси нозил бўлганидан сўнг бозорга бориб, барча одамларни ўзларига қаратиб мазкур оятларни баланд овозда ўқиб берганлар. Муфассирлар айтишадики, шундан бери имони бутун, виждони бор савдогар тижоратига асло ёлғон ва хиёнат аралаштирмайди.
“Сиҳоҳи ситта”, яъни “Олти ишончли тўплам” ҳадис китобларида (булар сафи яна кенгайиб, 9 та бўлди) ҳам савдо-сотиқа оид саҳиҳ ҳадислар бор. Фиқҳ – ислом ҳуқуқшунослигига оид асарларда ҳам алоҳида бир боб (байъ) борки, у тўлиғича савдо-сотиққа бағишланган.
– Истеъмолчи сифатида менга жуда қизиқ туюлади: ҳар гал рўзғорга ул-бул харид қилиш мақсадида бозорга борсам, сотувчи ҳали “почин” қилмаган бўлса, маҳсулотни арзонроққа сотиб, олган пулини маҳсулот устига “уриб-уриб” қўяди. Шу иш жоизми?
– Тилимизга жуда кўп хорижий сўзлар кириб қолганки, улар ишлатилавериб ўзбекчалашиб кетгандек, гўё. Шулардан бири, сиз айтганингиздек, “почин” сўзидир. Асли “починять” бўлган бу сўзнинг ўзбек тилида жуда ҳам чиройли эквиваленти бор – “байъ бойлаш”. Қандай чиройли-а! Шундай сўзларни истеъмолга киритишимиз керак.
Агар сотувчи ҳали “баъй бойламаган” бўлса, у билан тортишиб, маҳсулотини арзонроқ олишда ҳеч қандай монелик йўқ. Лекин олинган пулни маҳсулотларнинг устига уриб қўйиш иримдан бошқа нарса эмас. Динимиз эса ирим-сиримни қаттиқ қоралайди.
– Ҳазрат, тўғри айтдингиз. Баъзида шундай ҳолатларни кузатамизки, айрим одамлар ўзи фойдаланган электр энергияси, табиий газ ёки сувнинг пулини тўлашдан бош тортади. Яна шундайлар ҳам борки, улар ҳисоблагичларни орқага айлантирмоқчи бўлишади. Динимизда шу ҳақда ҳам бирор ечим борми?
– Инсонларнинг бир-бирида ҳақи бўлади: қарз, олди-берди, омонат ва ҳоказо. Динимизда қарз ва омонатни ўз вақтида, зарар етказмасдан эгасига қайтариш таъкидланган. Шунга ўхшаш давлатнинг ўз фуқароларида ҳақи бўлади. Масалан, давлат томонидан етказиб берилаётган электр энергия, табиий, газ, ичимлик суви ва бошқа маҳсулотларнинг ҳақини ўз вақтида тўлаб бориш зарур. Чунончи, бу ҳам худди бировнинг ҳақига риоя қилгандек гап. Унутмаслигимиз керакки, биз тўлаётган маблағлар аслида халқнинг ҳақи. Демак, биз унга хиёнат қилмаслигимиз керак. Фойдаланган маҳсулотларимизнинг ҳаққини ўз вақтида тўлаб, юзимиз ёруғ бўлиб юрайлик.
– Мазмунли суҳбатингиз учун ташаккур!
Ўзбекистон мусулмонлари идораси матбуот хизмати
Касаллик ва шифо Аллоҳнинг борлигига моддий далилдир
Аллоҳ таоло Қуръони Каримда шундай деган:
وَإِذَا مَرِضْتُ فَهُوَ يَشْفِينِ
“Бемор бўлганимда менга шифо берадиган ҳам Унинг Ўзи” (Шуаро сураси, 80-оят).
Баъзи одамлар “Табиб шифо берди, тузатди” дейишади. Бу нотўғри. Лекин ҳақиқат – шифо Ёлғиз Аллоҳнинг қўлидадир. Табиб муолажа қилади, холос. Гоҳида бемор табибнинг қўлида шифо топади. Гоҳида табиб муолажада хатога йўл қўяди ва беморнинг ўлимига сабаб бўлади.
Аллоҳ субҳанаҳу ва таоло ҳар бир касалликнинг шифосини яратган. Шунинг учун баъзида янги иш бошлаган ёш табиб ўзини турли катта табибларга кўрсатган, табиблар унинг касаллигига тўғри ташхис қўёлмаган беморга тўғри рецепт ёзиб беради. Мана шундай пайтларда одамлар ҳайрон бўлишади ва “Албатта, билим юртини яқинда тамомлаган бу табиб устозларидан кўра билимлироқ” дейишади.
Биз айтамизки, бу нотўғри фикр. Устоз қатъий равишда шогирдидан илмлироқ. Ахир табобатни шогирдга у ўргатган. Лекин Аллоҳ субҳанаҳу ва таоло қайси касалликка қачон шифо бўлишини тақдирга ёзиб қўйган.
Янги иш бошлаган табиб беморни муолажа қилишни бошлаганда, Аллоҳ таоло ўша касалликнинг шифосини унга билдиради. Кейин табиб ўша билим асосида рецепт ёзиб бериб, беморни муолажа қилади, бемор эса тузалади.
Бу гаплардан “Албатта, Аллоҳнинг Ўзи шифо берар экан, биз тузалиш чорасини кўрмай ўтираверишимиз керак экан” деган маъно чиқмайди. Аллоҳ таоло бу дунёда бизга сабабларни ушлашимизни буюрган. Ана ундан кейин сабабларнинг натижаси борасида Аллоҳ таолонинг Ўзига таваккул қиламиз.
Шайх Шаъровий раҳимаҳуллоҳнинг “Ал-адилла ал-мааддийя ала вужудиллаҳ” номли асаридан Нозимжон Иминжонов таржимаси
ЎМИ Матбуот хизмати
Аллоҳнинг Ўзи таомлантиради ва суғоради!
Аллоҳ таоло Қуръони Каримда шундай деган:
وَالَّذِي هُوَ يُطْعِمُنِي وَيَسْقِينِ
“Ва мени таомлантирадиган ва суғорадиган ҳам Унинг Ўзи” (Шуаро сураси, 79-оят).
Аллоҳ таоло ичимлик ва таомни инсоннинг яшаши учун сабаб қилиб қўйди. Лекин бу сабаб асл эмас. Аслида инсонга ҳаёт берган, тўқлик, қониш ҳиссини ато этган Аллоҳнинг Ўзидир.
Ҳар қандай ўсимликдаги уруғни Аллоҳ яратган, ўсимлик хусусиятларини ўша уруққа Аллоҳ жойлаган. Уруғни Аллоҳ яратган, уруғ экиладиган ерни Аллоҳ яратган, ўша уруғдан униб чиққан маҳсулотга озуқа бўлиш хусусиятини Аллоҳ берган.
Инсон уруғни ерга экади. Мана шу жараёндаги илм, куч-қувват, иқтидорни унга Аллоҳ берган.
Пишган мевани узиш, буғдойни ўриш қувватини, илмини, иқтидорини, тегирмон ишлаб чиқариш, ўша тегирмонда буғдойни янчиб ун қилиш, ундан хамир қориш, хамирни нон қилиб ёпиш маърифатини, нонга тўйдирувчилик хусусиятини, ноннинг танада ҳазм бўлиш жараёнини, инсонга ўша нондан манфаат етиш ҳолатини Аллоҳ берган, Аллоҳ ато қилган. Шундай қилиб, инсонни таомлантирган ҳам, суғорган ҳам, унинг танасида тўйиш, қониш ҳиссини пайдо қилган ҳам Аллоҳнинг Ўзидир.
Инсон уруғни ерга экиб, унинг униб-ўсишига керакли бўлган барча чораларни кўради. Лекин уруғ Аллоҳ хоҳласагина, У изн берсагина униб чиқади. Агар Аллоҳ ўша уруғнинг унишини хоҳламаса, унга изн бермаса, инсон ерга ҳар қанча ишлов бермасин, энг кучли дориларни, ўғитларни солмасин, уруғнинг энг яхши навини экмасин, сувини вақтида бермасин, барибир, ўша уруғ униб-ўсмайди.
Агар Аллоҳ хоҳламаса, еган нонимиз, ичган сувимиз танамиздан чиқиб кетмайди. Натижада, биз узоқ яшамасдан ҳалок бўламиз.
Агар еган нонимиз, ичган сувимиз танамизда ҳазм бўлмай, ошқозонда бутунича тураверса, бунда ҳам узоқ яшолмаймиз.
Аллоҳ таоло инсон танасининг таом ва ичимликка эҳтиёжи бўлганда, шу эҳтиёжни қондириш вақти келганининг сигнали сифатида очиқиш, чанқаш ҳиссини берган. Инсон шу нарсани ҳис қилгач, овқатланишга, ичимлик ичишга уринади. Таомни еб бўлгач, ичимликни ичиб бўлгач, танасида тўйиш ҳисси пайдо бўлади. Шу ҳисни берган ҳам Аллоҳдир. Ҳеч қачон таомнинг ўзида тўйдириш, ичимликнинг ўзида қондириш хусусияти бўлмайди. Балки улар инсонда тўйиш-қониш ҳислари пайдо бўлишига сабаб бўладилар, холос. Таом ва шаробни яратган ҳам, уларни озуқа қилиб берган ҳам, инсонда тўйиш-қониш ҳислари пайдо бўлишига уларни сабаб қилган ҳам Аллоҳнинг Ўзидир.
Бизларни едириб тўйдирган, ичириб қондирган, мусулмон қилиб яратган Аллоҳ таолога чексиз ҳамду санолар бўлсин!
Шайх Муҳаммад Мутаваллий
Шаъровий раҳимаҳуллоҳнинг
“Ал-Адилла ал-мааддийя ала вужудиллаҳ”
номли асари асосида Нозимжон Иминжонов тайёрлади
ЎМИ Матбуот хизмати
Ўзбекистон – диний маърифат ва қадриятлар юрти
14 апрель куни Ўзбекистон мусулмонлари идорасида “Ўзбекистон – диний маърифат ва қадриятлар юрти” мавзусида дин соҳасида юртимизда амалга оширилаётган ислоҳотларга бағишланган матбуот анжумани бўлиб ўтди.
Дин ишлари бўйича қўмита томонидан ташкил этилган ушбу тадбирда Ўзбекистон мусулмонлари идораси, Ўзбекистондаги ислом цивилизацияси маркази, Ўзбекистон ислом академияси, Имом Бухорий халқаро илмий-тадқиқот маркази, Имом Термизий халқаро илмий-тадқиқот маркази, илмий мактаблар раҳбар ходимлари ва оммавий ахборот воситалари вакиллари иштирок этди.
Анжуманда мамлакатимизда диний соҳада олиб борилаётган ислоҳотлар ҳамда диний таълим йўналишида амалга оширилаётган ижобий ишлар юзасидан маълумотлар берилди. Сўзга чиққан нотиқлар бугунги кунда халқимизнинг имон-эътиқодини мустаҳкамлаш, диний саводхонлигини ошириш, Ислом таълимотини кенг тарғиб этиш, ёшларни дину диёнатли қилиб тарбиялаш ва жаҳолатга қарши маърифат билан курашиш йўлида олиб борилаётган ишлар ҳақида фикр билдирдилар.
Матбуот анжумани ҳақида кейинроқ батафсил маълумот берамиз.
Ўзбекистон мусулмонлари идораси Матбуот хизмати
Германияда диний анжуман ўтказилади
Германиядаги Оснабрюк университети жорий йилнинг 20 сентябрь куни “Таълим ва исломшунослик соҳасидаги янги кўрсатмалар” мавзусидаги илмий анжуманни ташкиллаштиришини маълум қилди.
Ушбу анжуманни ўтказишга Оснабрюк университети қошидаги Ислом шариати муассасаси бош бўлади ва у уч кун давом этади.
Анжуманни ўтказишдан Ислом тарихи ва меросининг янги талқинларига (изоҳли таржималари) доир янги йўриқномаларни ишлаб чиқиш ҳамда бу борада турли соҳалардаги етук мутахассислар иштирокидаги мулоқотни уюштириш учун муносиб вақт белгилаш мақсад қилинган.
Анжуман давомида бир қатор мавзулар, жумладан, Қуръон карим маъноларининг изоҳли таржималари, ҳадисшунослик, диний таълимнинг психологияга боғлиқлиги, Исломда ҳуқуқий мафкура ва Ислом шариатига оид мавзулар муҳокама қилиниши кўзда тутилган.
ЎМИ Матбуот хизмати
Янгиликлар
