Тарихдан маълумки, барча буюк давлатларда ёшлар тарбиясига алоҳида эътибор қаратилган. Зеро, айнан жисмонан соғлом ва ақлан салоҳиятли ёшлар ўз юртининг қудрати ва равнақига замин яратади. Ҳар бир ота-она, ўз навбатида, фарзандининг истиқболи, бахт-саодати ва келажакда мустақил ҳаёт кечириб, жисмоний, маънавий ва руҳий жиҳатдан баркамол авлод бўлиб етишишини ният қилади. Шундай экан, ота-она ўз фарзандининг ёшлик даврини мазмунли, намунали, фойдали ишлар ва савобли амаллар билан ўтказишига ёрдамчи бўлмоғи лозим. Лекин баъзан болалар тарбиясида шундай хатога йўл қўйиладики, бу хато фарзанднинг ҳаётида кескин бурилиш ясайди.
Эсимда, бир киши ўғлини “эшак” деб уришганида боланинг бобоси ўғлини четга тортиб, ундай дема, “хўтик” дегин, сенча бўлса, эшак бўлади, деб ўғлига танбеҳ берган эди. Демак, фарзандларни хато қилганида ҳам ҳақорат қилмай, хатосини тўғри тушунтириш мақсадга мувофиқ бўлади. Хато қилганида уриб-сўкмасдан, босиқлик билан тушунтириш лозим. Кичик бўлса-да бирор ютуққа эришса: “Баракалла, сен улуғ инсон бўлиб етишасан, келажакда нафақат менга, балки барчага раҳмат келтирадиган миллатнинг фахри бўласан”, деб рағбатлантириш керак. Ана шунда миллатдан улуғ зотлар етишиб чиқишига замин яратган бўламиз, иншоаллоҳ.
Томас Эдисон онасидан қолган китобларни варақлаб ўтириб бир варақ топиб олади, унда: “Исаакнинг онаси, илтимос, ўғлингизни бизнинг мактабдан олиб кетинг, умуман унинг ўқишга лаёқати йўқ. Бошқа бирор касб ўргансин, унинг хотираси жуда заиф ва қолоқ”, деб ёзилган эди. Эслади, бошланғич мактабга бир неча вақт қатнаганида ўқитувчи шу хатни онасига бериб юборган эди. Лекин онаси хатни ўқиб бўлгач, бироз ўйланиб: “Ўғлим, у мактабда сенга сабоқ беришга лаёқатли устоз қолмабди, шунинг учун сени бошқа мактабга олиб бораман, яхши ўқийсан-а?!” деб бошқа мактабга олиб борган эди. Аслида бола мактабдан ҳайдалган эди, онанинг оқилалиги туфайли бола ана шундай мартабага эришди.
Дарҳақиқат, қобилиятсиз бола йўқ (агар туғма ақли норасо бўлмаса) фақат қобилиятни қўзғатиш ва йўналтира билиш керак.
Машҳур муҳаддис Ҳофиз ибн Ҳажар Асқалоний ёшлигида мадрасага ўқишга киради. Зеҳни ўткир эмаслиги боис илм ўрганишга қийналади. Мударрислар: “Сен бошқа иш билан шуғуллан, илм ўрганишга қобилиятинг кам экан”, деб мадрасадан озод қилишади. Қалбида илмга муҳаббати бор ўсмир ноилож мадрасадан қайтаётиб, ҳавонинг иссиғида дам олиш учун бир ғорга кириб ётади ва бир манзаранинг гувоҳи бўлади. Ғорнинг юқори қисмидан томчилаётган сувга бир муддат қараб ётди. Томчи тошга тушиб, уни ўйиб юборди: “Сув юмшоқ, лекин доимий томчилаб тургани учун тошни тешибди. Менинг қалбим тошдан ҳам қаттиқми? Наҳотки, томчичалик бўла олмасам?” деб яна мадрасага қайтиб бориб, астойдил ўқиб, Ҳофиз ибн Ҳажар Асқалоний бўлиб бутун дунё Ислом оламига машҳур бўлди. Салкам етти асрдан бери у зотнинг асарлари бутун Ислом оламининг олий билим юртларида ўқитилмоқда. Улуғларнинг таржимаи ҳолларида бу каби ибратлар бисёр.
Муқаддас динимизда болаларни гўзал ахлоқ ва одобга ўргатиб бориш тавсия этилади. Ахлоқ ва одоби яхши бўлган болаларга илм тез сингади. Тасаввур қилинг: бир синфда ўттиз нафар бола ўқиса, улардан қайси бири одоб билан устозини тингласа, ўша илмда энг пешқадам бўлади. Демак, одоб-ахлоқ илм олишнинг асосий омилларидан бири.
Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи ва саллам ҳадиси шарифда бундай марҳамат қилдилар: “Киши ўз фарзандини тарбия қилиб бир нарса ўргатиши – бир соъ (тақрибан, икки килограмм майиз қийматига тенг)ни садақа қилишидан яхшироқдир” (Имом Термизий ривояти).
Бошқа бир ҳадисда: “Ота ўз боласига чиройли одобдан кўра яхшироқ нарса бера олмайди” дейилган (Имом Термизий ривояти) .
Бугун ёшларга жуда кўп имкониятлар яратиб берилган. Ёшларимиз бу имкониятлардан оқилона ва тўғри фойдаланишлари лозим.
Ёшларнинг жисмонан бақувват, соғлом, ғайратли ва шижоатли бўлишларида жисмоний тарбиянинг аҳамияти катта. Ислом дини таълимотида жисмоний тарбия тушунчаси замирига нафақат бадантарбия машқлари билан шуғулланиш, балки инсон саломатлиги учун зарур бўлган барча омилларга риоя қилиш, айни пайтда саломатлик учун зарарли, балки ҳаёт учун хавфли бўлган иллатлардан сақланиш назарда тутилади.
Абу Рофиъ айтади: «Мен: “Ё Расулуллоҳ! Бизнинг болаларимизда ҳаққимиз бўлгани каби, уларнинг ҳам бизда ҳақлари борми?” деб сўрадим. Шунда у зот: “Ҳа, боланинг отадаги ҳаққи унга ёзишни, сузишни, камондан отишни ўргатиши ҳамда ҳалол ва покиза нарсалар бериб тарбиялашидир”, дедилар» (Имом Байҳақий ривояти).
Таъкидлаш керак, ёшларимизнинг бўш вақтларидан унумли фойдаланиб, уларга касб-ҳунарни ўргатишимиз – айни муддаодир. Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи ва саллам меҳнаткаш ва касб-ҳунарли кимсаларни мақтаб бундай деганлар: “Аллоҳ таоло касб-ҳунарли кишини яхши кўради” (Имом Термизий ривояти).
Давоми бор…
Абдулмажид ИСҲОҚОВнинг
“Исломда ёшларга муносабат” китобидан
