Қуръони каримни тиловат қилиш натижасида ўқувчи кишига дунё ва охиратда жуда ҳам кўплаб фойдалар бор. Бироқ, мана шу фойдаларни яна ҳам кўпроқ ва унумлироқ қиладиган бир амал мавжуд. Бу тадаббур ила қироат қилмоқдир. Қуръони каримни тадаббур ила ўқишда кишига кўплаб фойдалар бўлиб, уларни баён қилишдан олдин тадаббур ила қироат қилиш нима эканлигини келтириб ўтсак.

 Тадаббур – бирор нарса ҳақида фикр юритмоқ, мулоҳаза қилмоқ деганидир. Қуръони каримни қироат қилишда эса Қуръони каримдаги оятлар борасида фикр юритиб, ақл-идрок қодир бўлган даражада оятлардаги Аллоҳ таолонинг муродини англамоқ ва фаҳмламоқдир.

Энди эса тадаббур туфайли пайдо бўладиган фойдаларнинг энг афзалларини баён қиламиз:

1. Тадаббур ила Қуръон ўқиш - Иймон шоҳтомирларини бақувват қилади. Қуръони карим оятларини тадаббур қилиш мўмин кишини бу китоб ҳақиқатда Аллоҳ таолонинг ҳузуридан нозил қилинганига бўлган ишончини кучайтиради. Негаки, тадаббур ила ўқувчи Қуръон оятлари ичида хоҳ лафзларда, хоҳ тугалланган маъноларда бўлсин бир-бирига мухолифини топа олмагач, оятларнинг мукаммаллигидан бириси ўрнига бошқасини, ёки бирор лафзни ўзини алмаштириш мумкин бўлмаганидан албатта, бу китоб яккаю ягона Аллоҳ таолонинг нозил қилгани эканлигига яна ҳам ишончи ортади. Демак, Қуръони каримдаги:

 أَفَلَا يَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآَنَ وَلَوْ كَانَ مِنْ عِنْدِ غَيْرِ اللَّهِ لَوَجَدُوا فِيهِ اخْتِلَافًا كَثِيرًا 

Қуръон (оятларининг маънолари) ҳақида (чуқурроқ) фикр юритмайдиларми?! Агар (у) Аллоҳдан ўзганинг ҳузуридан (келган) бўлса эди, унда кўпгина қарама-қарши гапларни топган бўлур эдилар. (Нисо сураси, 82 оят), деб таърифланганига яна бир бор инониб, иқрор бўлади. Мана шу ишонч  Аллоҳ таолонинг:

 قُلْ نَزَّلَهُ رُوحُ الْقُدُسِ مِنْ رَبِّكَ بِالْحَقِّ لِيُثَبِّتَ الَّذِينَ آَمَنُوا وَهُدًى وَبُشْرَى لِلْمُسْلِمِينَ 

(Эй, Муҳаммад! Уларга) уни (яъни Қуръонни) Руҳул-Қудус (Жаброил) Раббингиз (тарафи)дан иймон келтирганларни (динда) собитқадам қилиш учун мусулмонларга ҳидоят ва башорат бўлган ҳолида барҳақ нозил қилганини (уларга) айтиб қўйинг! (Наҳл сураси, 102 оят), деб нозил қилган оятидаги иймоннинг саботини рўёбга чиқаради. Мана, ўн тўрт аср  ўтаётган бўлсада, илоҳий мўъжиза – Қуръони карим оятларида келтирилган маълумотларда бирорта хато  жумла топилгани йўқ, топилмайди ҳам. Фалакиёт, коинот, ҳайвонот, наботот, илоҳиёт ва табииётга доир оятларнинг нақадар тўғри ифода этилгани кун сайин ўз тасдиғини топиб келаётир.

2. Тадаббур ила Қуръон ўқиш - Аллоҳ таолони танитади. Инсоният яратилибдики ўзи, атрофидаги борлиқ, уларни Яратган Зот ҳақида билишни, танишни хоҳлайди. Қуръони карим эса мана шу нарсаларга жавоб беради. Атроф, борлиқ яратилиши ҳақида хабар беради. Бутун оламлар Парвардигорининг зоти, исмлари ва сифатлари ҳақида баён қилади. Нималар У Зотга хос экани, У Зот нималардан пок ва муназзаҳ эканлигини ўргатади. Бандаларнинг Ўз Роббилари олдидаги вазифаларини, У Зотга боғланиш йўлларини ва У Зотга яқин кишилар сифатларини кўрсатиб беради.
3. Тадаббур ила Қуръон ўқиш - Аллоҳ таолога бандалик қилишни шакллантиради. Қуръони каримни тадаббур ила қироат қилиш Аллоҳ таоло биздан нималарни хоҳлагани ва бизларга нимани нозил қилганини билишимиз учун энг яхши восита ва энг ишончли йўл кўрсатувчидир. Чунки, Қуръони карим бандалар бажариши лозим бўлган шариатнинг асосидир. Шу асосга кўра банда буйруқларга амал қилиш, қайтариқлардан сақланиш амалиётини шакллантириб боради.
4. Тадаббур ила Қуръон ўқиш - Мусулмон кишига барча ишларини Аллоҳ таоло буюрганидек амалга оширишга ундайди, намозида ҳам намоздан ташқарида ҳам Аллоҳ таолонинг ҳузурида тургандагидек бўлишни шакллантиради. Мусулмон бўлмаганларга эса, агар инсофли, адолатли бўлса, иймон ва ислом неъматини ҳадя этади.
5. Тадаббур ила Қуръон ўқиш - Қалбларни ва барча борлиқни ислоҳ қилади. Қалбдаги иймон, ишонч уруғлари тадаббур суви ила суғорилса куртак очишга, ўсиб, бақувват илдиз олишга ҳамда ҳосил қилишга олиб келади. Бу уруғни ўсишдан тўхтатишга уринадиган турли хил шайтоний, шаҳвоний васвасаларни ўчиради, тозалайди. Аллоҳ таоло:

 يَا أَيُّهَا النَّاسُ قَدْ جَاءَتْكُمْ مَوْعِظَةٌ مِنْ رَبِّكُمْ وَشِفَاءٌ لِمَا فِي الصُّدُورِ وَهُدًى وَرَحْمَةٌ لِلْمُؤْمِنِينَ 

Эй, одамлар! Сизларга Раббингиздан ваъз (насиҳат), диллардаги нарса (ширк ва бошқа иллатлар)га шифо ва мўминларга ҳидоят ва раҳмат келди (Юнус сураси, 57 оят), дея лутф этган. Дарҳақиқат, Қуръон оятларида келтирилган ваъз-насиҳат, эслатма, амр ва наҳйлар унга амал қилувчиларга моддий ва маънавий жиҳатдан фойдалидир. Айниқса, дилларидаги бузуқ ақидалар, салбий иллатлар тузатилар экан, инсоннинг диний ва дунёвий ишлари ўз-ўзидан изга тушиб, икки дунё саодатига эришиш имконияти туғилади. Бунинг учун фақат чин иймон ва тўғри эътиқод бўлиши зарур. Бу эса, оятда айтилганидек барча қалбий разилликларга шифо бўлади.

6. Тадаббур ила Қуръон ўқиш - Озуқа, шифо ва ҳимоя-қалқондир. Қуръони каримни тадаббур ва ихлос билан ўқишлик ила инсон кўзлаган мақсадига етади. Оч бўлса қорни тўяди, бемор бўлса шифо топади, ҳимояга муҳтож бўлса Аллоҳнинг Ўзи уни Ўз ҳимоясига олади. Энг кучли руҳий озуқа ҳам Қуръонни тадаббур ила қироат қилиш ила бўлади. Аллоҳ таоло Ўз каломи шарифида “” (Исро,82 ) дейди. Бошқа бир ояти каримада эса “” (фуссилат, 44) деб хушхабар беради.
7. Тадаббур ила Қуръон ўқиш - Ақлларни ўстиради. Қуръони каримдаги кўплаб ояти карималарда Аллоҳ таоло нозил қилган нарсалар борасида тадаббур қилиш, ақл ишлатиш, фикр юритиш ҳақида буюрилган. Мазкур иш ақл, инсон онги учун энг фойдали машғулот ҳамдир. Чунки, инсон ақли ва онги мана шу нарсалар билан чархланиши, янада ўткирланишини замонавий илм-фан ҳам исботлаган. Бу услуб хотирани мустаҳкамлашда ҳам улкан аҳамият касб этади.

Булардан ташқари Қуръони каримдаги оятлар борасида тадаббур қилиш инсонлардаги мулоҳаза қилиш, ҳолатларни тўла илғай олиш каби хусусиятларни ўстиради. Фикрларни теран ва равшанлаштиради. Киши дунёқарашини, атрофдаги нарсаларга бошқача нигоҳ ила қарашни ўргатади. Натижада, киши борлиқ, инсоният ва бошқа нарсалар ҳақида тасаввур ва билим ҳосил қилади. Бу ҳақиқатдан энг яхши манфаат бўлади. Зеро, Қуръони каримда бежизга:

 أَمْ مَنْ هُوَ قَانِتٌ آَنَاءَ اللَّيْلِ سَاجِدًا وَقَائِمًا يَحْذَرُ الْآَخِرَةَ وَيَرْجُو رَحْمَةَ رَبِّهِ قُلْ هَلْ يَسْتَوِي الَّذِينَ يَعْلَمُونَ وَالَّذِينَ لَا يَعْلَمُونَ إِنَّمَا يَتَذَكَّرُ أُولُو الْأَلْبَابِ 

Ёки кечалари сажда қилган ва тик турган ҳолда ибодат қилувчи,  охиратдан қўрқадиган ва Парвадигорининг раҳматидан умид қиладиганкиши (билан бошқалар баробарми?!) Айтинг: “Биладиганлар билан билмайдиганлар тенг бўлурми?!” Дарҳақиқат, фақат ақл эгаларигина эслатма олурлар (Зумар сураси, 9 оят) дейилмаган. Яъни олимлар билан жоҳил (илмсиз)лар маърифатда ёки мўминлар билан 

кофирлар савоб ва тоатда ёхуд пайғамбарни тасдиқ этувчилар билан  уни  инкор  этувчилар  Аллоҳнинг ҳузурида тенг бўлмайдилар. Яъни жазо ва мукофотда фарқ бўлади.

Аллоҳ таоло барчаларимизни  Ўзининг каломи бўлмиш Қуръони каримга  муҳаббатли, унга риоя этадиган ва тадаббур ила қироат қиладиган бандалардан айласин.   

Жалолиддин Ҳамроқулов

ТИИ “Таҳфизул Қуръон” кафедраси мудири,

“Новза” жоме масжиди имом хатиби

Президентимизнинг Шайхонтоҳур тумани, ўз навбатида Андижон вилояти, хусусан жорий йилнинг   15 июнь куни юртимиздаги барча имом-хатиблар эътиборига ташкил этилган “Ижтимоий барқарорликни таъминлаш, муқаддас динимизнинг софлигини асраш – давр талаби” мавзуидаги анжуманда билдирган тавсия ва кўрсатмалари асосида биз Зангиота тумани имом-хатиблари ҳам диний эскстремистик оқим аъзоси сифатида махсус ҳисобга олинган барча фуқароларимиз билан якка тартибда суҳбатлашиб чиқдик. Суҳбат жараёнида уларни кўпроқ тинглашга ҳаракат қилдик. Давлатимиз Раҳбари ўз сўзларида мазкур фуқароларимиз билан шу кунга қадар ижтимоий масалаларда қандай муносабатда бўлаётганимиз, аслида эса қандай йўл тутмоғимиз кераклиги борасида доно йўналишларни баён этиб бердилар.

Шунга биноан улар билан дилдан суҳбатлашар эканмиз, даставвал уларнинг турмуш шароити, ечимини тополмаётган мавжуд муаммоларини ўргандик. Бу борада туман ҳокимлиги қошида ташкил этилган “Махсус Комиссия” номига тегишли таклифларни киритдик. Ўз навбатида уларга соф исломий эътиқод, шунинг баробарида турли ёт оқимларнинг асл қиёфалари ҳамда ғаразли мақсадлари ҳақида жонли мисоллар ёрдамида қатор тушунчалар бердик.

Ҳанафий мазҳабининг етук намоёндаси, нақшбандия тариқатининг лирик вакили, профессор, доктор, муршиди комил, аждодлари асли бухоролик бўлган Маҳмуд Асъад Жўшон ҳазратларининг (1938-2001) шундай сўзларини ўқидим:

“Гуноҳкорларга ғазаб ва нафрат назари билан қараманг. Аксинча, уларга шафқат ва марҳамат назари билан боқинг!”.

Дарҳақиқат, инсон одатда иккинчи томонга ғазаб ва нафрат билан бирор бир яхшиликни ато этолмайди. Қачонки шафқатли ва марҳаматли бўлсагина унга яхшиликни раво кўра олади.

Бугун бетакрор хизматлари ва  юксак шаънларига алоҳида эҳтимом ила эътибор қаратилган бобокалонимиз Абу Исо Муҳаммад ат-Термизий роҳимаҳуллоҳ ривоят қилган ҳадиси шарифда Пайғамбаримиз алайҳис салом:

"كل بنى آدم خطاء ، وخير الخطائين التوابون"

яъни – “Ҳар бир Одам боласи хато қилувчидир. Уларнинг (ичида энг) яхшиси (хатосини англаб етиб, чин) тавба қилганларидир”, дея марҳамат қилганлар.

Ўйлайманки, чин тавба қилган инсоннинг хатосини авф этиб, кечира олиш – энг юксак жасорат ва фазилат соҳибининг ишидир.

Шунингдек, жамиятнинг эртаси учун хатокорларни жазолаш адолат бўлса, ўрни келганида яна шу мақсадда уларни кечиришни улуғ жасорат ва фазилат, деб ҳисоблайман.

Шу нуқтаи назардан мақтов эмас, аксинча – эътироф маъносида айтмоқчиманки, Президентимиз бу борада барчамиз учун юксак жасорат ва фазилат бобида зиёси сўнмас намуна бўлдилар.

Мазкур фуқароларимиз билан суҳбатлашиш жараёнида уларнинг юз-у кўзларида балқиб турган қалб қувончларининг бениҳоялигига шоҳид бўлдик. Президентимизнинг кўрсатмалари асосида хонадонларига бораётганимизни эшитиб, қанчалари уйларига президент ташриф буюргандек кўз ёш ила дастурхон ёзиб, келин-куёвларни қарши олгандек кутиб олдилар. Яна қанчалари елкамизга чопонлар ёпишга ошиқдилар. Биз суҳбат жараёнида уларнинг бундай илтифотларига жавобан “Бу тотли дастурхон ва бағри илиқ чопонларнинг ҳақиқий эгаси айнан мана шу ташаббусни олға сурган шу Юрт Раҳбари ҳисобланади. Сизлар шу киши ҳамда у киши бошқараётган халқ ва ватаннинг бугун-у эртаси учун дуо қилинглар!”, дея дўстона суҳбатларимизни давом эттирдик.

Суҳбат жараёнида яна шунга ҳам амин бўлдикки, мазкур фуқароларимиздан аксарият қисмининг фарзандлари умумтаълим мактаб, КҲК ва академик лицейларда энг аъло баҳоларга ўқувчи ва интизомлилар қаторида экан. Бу ҳақиқатни устозларининг ўзлари ҳам эътироф этишди. Агар биз ушбу ука-сингилларимиз ва албатта уларнинг ота-оналарига Президентимиз белгилаб бергандек эътиборли муносабатда бўлсак, яқин йилларда улардан она ватанимизнинг кўклардан ҳам жой олса арзигулик гўзал байроғини юксакларга кўтарувчи чемпионлар, ватанпарвар етук кадрлар чиқишига аминман. Буларнинг барчаси эса бизнинг эътибор ва фаолиятимиз билан бевосита боғлиқ, деб ҳисоблайман.

Бугуннинг аксар инсонлари одатда соат кўрсатгичларининг юриб бораётганини кўриб режали ишлари ижросини тезлаштиради. Соат бармоқларининг “Вақтинг ўтмоқда!”, деган ишоралари уларни оёққа турғазади. Аксинча, у “Шу ишимни эрта ё индин қиларман”, дея дангасалик йўлига ўтиб қолади. Шу маънода ўйлаб кўрсам, инсон ҳаёти давомида асосан ўртача 30 йил фаолият юритар экан. Бу бир авлодни йўлга солиш учун тўлиқ имконият деганидир. Қолган ҳаёти – ёшлик ва кексалик чоғида бошқаларнинг хизматидан фойдаланади. Агар биз умримизни 70-80 йил, деб эмас, халқ ходими сифатида асосий хизмат давримизни ҳисобга олсак, бу бизни хайрли ишларга соат ишоралари мисол янада илдам қадам ташлашга ундайди. Зотан ҳаёт жуда ҳам тез, тўхтамас ва ортга қайтмасдир. Шу дамда Ўзбекистсон қаҳрамони ва халқ шоири ЭРКИН Воҳидовнинг “Ҳаёт йўли” номли шеърлари ёдимга тушди:

Замон тез, фурсат оз, ҳар лаҳза зиқдир!

Ҳар лаҳза зиқлиги билан қизиқдир.

Ҳаёт йўли надир? Қабр тошида,

Икки сана аро қисқа чизиқдир!

Зангиота тумани бош имом-хатиби в.б.,

“Умир” жоме масжиди имом-хатиби

Н.Мавланов

08.07.2017 й.

Аллоҳ таоло Қуръони каримда яхшилик ва ёмонлик, бахтлилик ва бахтсизликни баробар тилга олган, дейди уламоларимиз. Шунинг учун, одатда, пессимист (тушкун кайфият) инсонлар  ўзларини бахтсиз ҳис қилишлари учун қанча кўп сабаб топса, бахтли сезиш учун ҳам шунча кўп сабаб топилади. Диққат қилинг:

1.Отангиздан онангиз раҳмига ўтган  ўн миллион тирик ҳужайрадан фақат сиз тирик қолгансиз. Қолган 9999 ҳужайра ўлган;

2.Кўримсиз бир махлуқ эмас, чиройли инсон бўлиб яралгансиз;

3. Ногирон бўлиб эмас, тўрт мучангиз соғ туғилдингиз;

4.Одамлар бошпанасиз яшаган, ибтидоий даврда эмас, ҳамма шароит муҳайё бўлган даврда дунёга келдингиз;

5.Ҳар қадамда даҳшатли, заҳарли ҳайвонлар хавф соладиган чакалакзорда эмас, мўътадил юртда туғилдингиз;

6.Муттасил жазирама иссиқ ёки доимо қаҳратон совуқ ҳукмрон жойларда эмас, тўрт фасл мукаммал юртда туғилдингиз;

7.Махлуққа эмас, Холиққа сиғинадиган юртда дунёга келдингиз;

8.Қарзларингиз кўп эмас (ибодатларингиз жойида);

9.Кўнглингиз хотиржам. Чунки унга Аллоҳнинг ишқини жойлаб олгансиз;

10.Етимликда туғилмадингиз, ота-онангиз бошингиз соябони бўлиб турибди;

11.Фарзандларингиз соппа-соғ;

12.Жисмингиз соғлом, ўз қўлингиз билан овқатингизни ейсиз, ўз оёқларингиз билан танангизни кўтариб юрибсиз;

13.Пиёда эмассиз, тагингизда уловингиз бор;

14.Юртимиз тинч, тунлари хотиржам ухлайсиз;

15.Бекор қолганингиз йўқ, тайинли иш жойингиз бор;

16.Адашиб, улоқиб юрганингиз йўқ, бошингиз саждада, тилингиз дуода;

17.Маст қилувчи, ақлдан оздирувчи нарсалардан йироқсиз, Аллоҳнинг ишқидан сархушсиз...

Кўрдингизми, ўзингизни бахтиёр ҳис қилишингиз учун қанча сабаблар бор. Яна нима керак сизга...  

Дамин ЖУМАҚУЛ

Ҳаж Ислом динининг бешинчи рукни бўлиб, ҳаж қилувчи нафс поклиги ва аҳлоқ сайқалига алоҳида эътиборли бўлиши талаб этилади. Аллоҳ таоло Ўзининг  байтига ҳаж ибодатини бажариш учун чақирибдими, демак  ҳаж қилувчилар Аллоҳнинг меҳмонларидир.   Шунинг учун ҳаж қилувчилар олий даражадаги одоб билан одобланишлари зарурдир.

“Ҳаж маълум ойлардир. Кимки уларда ўзига ҳажни фарз қилса (яъни эҳромга кирса), ҳажда шаҳвоний нарсалар, фисқ ва жанжал йўқдир. Нима яхшилик қилсангиз Аллоҳ уни билади” (Бақара сураси, 197-оят).

Ҳажга отланган инсон тилини турли фаҳш, ғийбат ва ноўрин сўзлардан тийиши зарур. Ҳаждан кўзланган мақсад мукаммал равишда рўёбга чиқиши учун бир қанча қалб амаллари ва одобларни бажо келтириш лозим бўлади:

• Ҳажга кетаётган инсон  аввало Аллоҳ ризолигини тилаб, ибодатда бўлиши керак. Шунингдек, “ҳожи она” номини олиш, фахрланиш ва риёкорлик каби иллатларда йироқ бўлиши зарур.
• Барча гуноҳлардан тийилиб, Аллоҳ таолога тавба қилсин.
• Атрофида  кексалар, ота-оналари бўлса, уларнинг розилиги ва дуоларини олиш яхши амаллардан ҳисобланади.
• Кимнинг дилини оғритган, зулм  қилган бўлса, улардан сафар олдидан узр сўрасин. Ўзи ҳам кечиримли бўлсин.
• Ҳаж сафари тайёргарлиги билан овора бўлиб, намоз ва бошқа ибодатларга эътиборсизлик қилмасин.
• Кимдан қарзи бўлса, сафарга кетгунча барча қарзларни тўлаб қўйсин.
• Ҳаж сафари чоғида ҳар дақиқанинг қадрига етиб ибодат ва зикрлар билан машғул бўлиш, қўлидан келганича  одамларга яхшилик қилиш пайида бўлиши керак.
• Сафар чоғида  ғийбат, чақимчилик ва беҳуда сўзлардан тилини тийсин.
• Ҳаж давомида ҳаёллари тижоратдан ҳоли бўлган ҳолда,  қалбда ибодатларини Яратганнинг ҳузурида қабул бўлишини  чин ихлос ила сўрасинлар. 

Ҳаж сафарига борувчи аёлларга хос бўлган масалалар: 

• Аёллар эҳром ҳолатида бошларини ёпадилар, юзлари эса очиқ ҳолда бўлади. Кўйлаклар гулсиз, сидирға, ичи кўринмайдиган даражада бўлиши, тор ва қора рангда бўлмаслиги  талаб этилади.
• Сочлар доимо рўмол тагида бўлиши керак. Сочлар ибодат чоғида халақит қилмаслиги учун турмакланади ёки бирор нарса билан боғлаб олинади.
• Аёллар талбияни махфий, яъни паст овозда айтадилар. “Лаббайкаллоҳумма лабайк, лаббайка лаа шарийка лака лаббайк. Иннал ҳамда вал-неъмата лака вал мулк, лаа шарийка лак”
• Меҳмонхоналардаги хоналар тақсимотида тартибли бўлиш талаб этилади. Меҳмонхонада оз вақт бўлишликни, ҳаж сафарига нима мақсадда боришликни доим ёдда сақлаган ҳолда элликбошининг кўрсатмаларига қатъий амал қилиш шарт.
• Меҳмонхоналардаги хоналар озодалигига эътибор бериш, сувни исроф қилмаслик талаб этилади.
• Меҳмонхоналарда ҳам сатри аврат қоидаларига амал қилиш лозим.
• Ошхонадаги тартиб-интизомга қатъий риоя қилиш керак.
• Шахсини тасдиқловчи ҳужжат (кўкрак нишони) ва меҳмонхона ташриф қоғози (визитка)си доим ёнида олиб юриш керак.
• Ибодат ёки бошқа ҳолатларда меҳмонхонадан ташқарига чиқиладиган бўлса, калитни топшириб кетиш зарур.
• Ибодатлар учун масжидда қолинадиган бўлса ёки  бошқа ишлар юзасидан элликбошини огоҳлантириб қўйиш лозим.
• Ибодат вақтларида аёлларнинг ҳайз кунлари бошланиб қолса, Каъба тавоф қилинмайди, намоз, Қуръон ўқилмайди. Қолган амаллар тўлалигича қилинади. Умра зиёрати ҳайз кунларига тўғри келиб қолса аёл шифокорлар билан маслаҳатлашиб  иш кўрилади.
• Аёллар камида уч киши бўлиб юриши, кечаси ёлғиз  юрмасликлари лозим. Масжид узоқда бўлса,  шахсий автомобилларга ўтирмаслик, фақат таксилардан фойдаланиш тавсия этилади.
• Масжидул Набавийдаги бир ракаат намознинг савоби минг ракаат намозга, Масжидул Ҳарамдаги бир ракаат намознинг савоби эса юз минг ракаат намоз савобига тенглигини доимо эсда сақлаб, вақтни ғанимат билиб, доимо ибодатда бўлиш керак.
• Ҳаж ва умра охирида аёлларнинг сочларидан, соч учидан бир бармоқ айлантирарлик узунлигида соч кесилади. Соч узун бўлса, сочнинг учидан, соч калта бўлса ўнг томонда қайчи билан кесилади. Эҳромга киришдан олдин шуларни ҳисобга олиш керак.
• Ҳажга борувчи аёллар ибодат вақтида улкан ажрлар берилиши ҳисобга олиб, бировларнинг ҳақига, молига  ҳиёнат қилмаслик, атрофдагилар билан жанжалмаслик, ўзи ва бошқалар учун савобли амаллар қилишга ҳаракат қилиши талаб қилинади.
• Бегоналардан аудио, видео тасмалар, турли китоблар олмаслик талаб этилади.
• Ҳамхоналарда кексалар бўлса, қўлдан келганича ёрдам бериш тавсия этилади.
• Биз Абу Ҳанифа мазҳабига мувофиқ ибодат қиламиз, шунинг учун ибодат вақтида бошқа мазҳабдаги аёлларнинг ибодатларига эътибор бермаслик талаб этилади.
• Ҳозирги вақтда тасбеҳлар, жойнамозлар ўзимизнинг юртда ҳам сероб бўлгани боис у ердан юк қилиб кўтариб юрмаслик, уйда қолган фарзандлардан тасбеҳ,  жойнамоз ва бошқа нарсаларни уйга олиб келиб қўйишлари тавсия этилади.
• Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг масжидларида ёки Каъбага  матоларни турли ниятларда суртиш,  Уҳуд тоғи тупроғидан олиб кетиш, Уҳуд тоғига қараб намоз ўқишнинг бидъат амаллардан эканини аниқ билиш зарур.
• Самолётда, меҳмонхоналарда, масжидлардаги таҳоратхоналарда покизаликка қатъий эътибор бериш талаб этилади.
• Ҳажга бораётганлар нима мақсадда кетаётганлигини аниқ билиб олишлари лозим, шунингдек, ибодат вақтларида аёлларни пардозланиб юришлари ман этилади.
• Ибодатларни тугатиб меҳмонхонага қайтиш йўли ёддан кўтарилган вақтда саросимага тушмаслик, яқин атрофдаги полиция ёки бирон кишига бейжик ва меҳмонхона ташриф қоғози (визитка)ни кўрсатиш мақсадга мувофиқдир.
• Шифокорлар доим хизматда бўлганлиги боис ўзингизми, ҳамхонангизними тоби қочиб қолса, дарров шифокорга мурожаат қилиш зарур.
• Меҳмонхоналарда юк йўқолиш каби ҳодисалар бўлганида, дарҳол элликбошига мурожаат қилиш керак.
• Ҳаж сафарига кетаётганда ва қайтишда аэропорт маъмурияти томонидан талаб этилган меъёрдан ортиқ юк олмаслик талаб этилади.
• Тошкент аэропортига қайтиб келингандан кейин жомадон ёки юклар йўқолгани маълум бўлса, жомадон учун берилган чиптани элликбоши билан биргаликда аэропорт маъмуриятига топширилади.
• Ҳаж сафаридан қайтиб келгандан кейин мусулмон кишига хос бўлган ишларни мукаммал бажаришда, маҳалла ва жамоат ишларида, тўй ва маъракаларни исрофгарчиликсиз ўтказиш, ёшлар тарбиясида  ибрат бўлишлари  тавсия этилади. Хайрли амалларда давомли бўлиш икки дунё саодатига эриштиради.

Ҳаж сафари давомида бажарган ибодатларингиз Аллоҳ таоло даргоҳида ҳусни мақбул даражасида бўлишини, мабрур ҳаж насиб этишини тилаб қоламиз.

Мунира АБУБАКИРОВА

 Ўзбекистон мусулмонлари идораси  мутахассиси

History conceals many secrets in itself. The way made by humanity so far, is reviewed again and again from different sides and treatments, but there is always something new to learn. Until today scientist are struggling in fame of truth, this  fact has not been changed since then, in reality.

Ibn al-Haytham said, “If learning the truth is the Scientist’s goal, then he must make himself the enemy of all that he reads”.

Ibn al-Haytham medieval scientist, whose name in 2015 was found by UNESCO worth to be written together with Al-Beruniy, Al-Farghani, Ibn-Sina, Euclid, Plato for his great contributions to the human civilization. The story of ibn al-Hayhtam is not less interesting than his inventions.

One day he decided to occupy himself with science. He made thousand of inventions, which continue surprising even modern people of the developed world. He contributed the number of sciences as: vision, optics, light, physics, technics, geography, mathematics and many other. Medieval Syrian scientist ibn Abi Usaybi refers in his book “Source of information about different kinds of doctors” about 92 works of Ibn Al-Haytham, according to which 89 of those works are inducted to mathematics, astronomy, optic and mechanics. His most famous work is  “Book of Optics”(Kitab al-Manazir). One of his great inventions was the project of the dam which could help to control The Nil. Hearing this, king of Egypt al-Hakim from clan of Fatimids’ invited ibn al-Hayhtam to realize his project. After arriving to Egypt ibn al-Hayhtam discovered that it was impossible to put into execution his draft in those conditions and just 1000 years later in XX century his idea was materialized. Angry king ordered to seize and keep in house arrest the scientist. He forcedly pretended to be madman to survive. Only after the king’s death he was set free, by former king’s incomer and continued functioning. This beautiful and interesting story that enriched mysterious life of medieval world ended in 1040 Cairo, a brilliant representative of those times Abu Ali al-Hasan ibn al-Haytham al-Basri leaved this world.

Perhaps ibn al-Hayhtam meant in his famous quotation (written above) severities in scientific activity. Nature is full of mysteries and if anyone wants to approach the truth in what he explores, then he must be very attentive in searching the verity, for those objects of exploration are enemies to a scientist, naturally one have to make not a few efforts to learn the truth from his foe. Some of the remarkable qualities of Alhazen (Latinized version of ibn al-Hayhtam’s name) was that “he always used to verify his theories by experiments. Of course he did not received the  right answers each time, taught us to ask right questions...” these characteristics were given to him by today’s scientists in International Year of Light 2015. In given year a campaign in honor of ibn al-Hayhtam was formed by King Abdulaziz Center for World Culture in partnership with UNESCO.

Culture centers, museums, schools and other educational institutions worldwide led campaign in honor of muslim scientist. Interactive experiences, live shows, staged experiments, exhibits, workshops, educational materials and high-profile talks took place under motto “1001 Inventions and the world of Ibn al-Hayhtam”.

By initiative of internationally acclaimed singer, songwriter, composer Sami Yusuf, who in his humanitarian work serves as both a UN Global Ambassador for the World Food Program and as a UN Elite Ambassador for the World Interfaith Harmony Week, in cooperationwith award-winning producer Ahmed Salim released short film devoted to  ibn al-Hayhtam’s life.

Many centuries past after his death Ibn al-Haytham’s name was repeatedly spread all over the world because of his invaluable part of benefit to the human civilization.

Fatima JALAL,

Tashkent islamic university

Prepared by  2^nd year student of religious sciences.