Қадим замонда Африкада бир подшоҳ бўлиб, унинг дўсти бор экан. Дўстининг бир одати бор эканки, у нима иш содир бўлса, яхши бўлса ҳам, ёмон бўлса ҳам, "Бу яхши!" дер экан.

Подшоҳ овга чиққан пайтида дўстини ўзи билан олиб борар, у шоҳга милтиғини ўқлаб бериб турар экан. Бир куни милтиқни нотўғри ўқлагани сабабли подшоҳ ундан отганида бош бармоғи узилиб кетибди. Буни кўриб подшоҳнинг дўсти ҳар доимгидек "Бу яхши!" дебди. Оғриқдан ғазабланган подшоҳ: "Йўқ, бу яхши эмас", деб дўстини қамаб қўйишни буюрибди.

Орадан бир йил ўтиб, подшоҳ яна ов қилиб юрганида одамхўр қабила аъзолари уни ўғирлаб кетибди. Подшоҳни устунга боғлаб, ўтин ҳозирлай бошлашибди. Одамхўрлардан бири тасодифан подшоҳнинг битта бармоғи йўқлигини кўриб қолибди. Улар ирим қилиб ногиронларни ейишмас экан. Шу сабабли подшоҳни қўйиб юборишибди. Подшоҳ одамхўрлардан қутилишига сабаб бўлган воқеани эслаб, қилган ишидан уялиб, тезда зиндонга бориб, дўстини чиқариб олибди ва унга бўлган воқеани айтиб берибди. Дўсти унинг гапларини тинглаб "Бу яхши!" дебди. Подшоҳ ҳайрон бўлиб сўрабди: "Нега яхши бўлади, ахир мен сени бир йил зиндонда сақладим-ку?!" "Яхшилиги шундаки, агар мен зиндонда бўлмаганимда сиз билан овга борар ва одамхўрларга ем бўлар эдим".

Хулоса. Ҳар бир ишда бир яхшилик бўлади. Баъзида биз яхшилик деб ўйлаган нарсанинг кетидан ёмонлик келиши ва баъзан биз ёмонлик деб ўйлаган нарсанинг кетидан яхшилик келиши мумкин.

Акбаршоҳ Расулов тайёрлади

Тонг ёришиб, зулмат ўз ўрнини қуёшнинг заррин нурларига бўшатиб бергач, дарахт шохидаги булбул завқланиб, ҳаёт гўзаллигини тараннум эта бошлади. Ўрмон жонзотлари роҳатланиб унинг хонишини тинглар эди.

Қарға хушовоз булбулга ҳасад қилиб бор овозда қағиллай бошлади. Қарғанинг бемаза қағиллаши жониворларнинг кайфиятини тушириб, қулоқларини қоматга келтирди.

– Ҳой, қарға! Булбул сайрасин, унинг овози, оҳанглари бирам ёқимлики...

– Йўқ, менинг овозим яхшироқ, ишонмасангиз, ана йўлда келаётган эшакни ҳакам қиламиз, кимнинг овози ёқимлироқ эканини  ҳакам айтсин.

Эшак ҳакам бўлди, булбул ва қарға навбати билан сайради. Булбулнинг оҳанрабосини жонзотлар  жон қулоғи билан тинглашди.

Қарғанинг овозини эса...

– Қарғанинг овози баландроқ, яна бир оз ҳаракат қилса менга етиб олади,– деди эшак виқор билан.

Шунда булбул йиғлай бошлади.

– Эй булбулжон, йиғлама! Ана шу чексиз ўрмон салтанатида сенинг овозингдек ширали, ёқимли, нафис ва майин овоз йўқ.

– Мен қарға ютгани учун йиғлаётганим йўқ, менинг устимдаги ҳакам эшак  бўлгани учун йиғлаяпман,– деб жавоб берибди булбул.

 Чиноз туманидаги “Ҳазрат Али” жоме масжиди имом-хатиби 

Тойиржон ТУНГАТОВ тайёрлади.

Юрагингга қутқу солди эхтимол бойлик,

Ёт ўлканинг гули балки сенга чиройлик,

Танлаб олган тубан йўлинг балчиғу лойлик,

Миллатига соя солган ифлос газанда.

Икки олам ичра разил, қаттол, шарманда.

Пул берганнинг ноғораси сени ўйнатар,

“Хўжа” ларинг садақаси кўзинг қувнатар,

Турган – битган ишинг зулму фитнаю хатар,

Миллатига соя солган лаънати ганда,

Икки олам аро манфур, қаттол, шарманда.

Миллатининг ғурурини ўйлаган авлод,

Не – не ютуқларга эга, турмуши обод,

Сендайлардан келгай фақат доғ ила иснод,

Миллатига соя солган манқурт газанда,

Сендайларга жой йўқ Ҳаёт деган чаманда.

Бир чақадир сенинг учун Ватан туйғуси,

Билмам, ваҳший юрагингда ненинг қайғуси,

Борлиғингни асир этган террор оғуси,

Миллатига соя солган расво газанда,

Маҳшарда ҳам сен юз қаро, бебурд шарманда.

Чет элларда малай бўлиб қайси бир ёвга,

Ҳаётингни қўйиб арзимаган гаровга,

Учдинг сароб макру хийла, сохта алдовга,

Миллатига соя солган юз қаро банда,

Маҳшарда ҳам бўлажаксан қаттол, шарманда.

Ўзбек эли насли тоза, азалдан улуғ,

Мозийда ҳам, бугунда ҳам юзлари ёруғ,

Қайдан пайдо бўлди сендек заҳар замбуруғ,

Миллатига доғ туширган нобакор банда,

Икки оламда юзқаро манфур, шарманда.

Ўз жонингга қасд қиласан умринг бемаъно,

Тоза, юксак динни ниқоб қиласан гоҳо,

Раҳматига олмас сени Тангри таоло,

Миллатига доғ туширган нобакор банда,

Икки олам ичра манфур, бедин, шарманда.

Қўлда қурол, тўрва соқол эй чиябўри,

Коваклардан чиққан чаён шайтонга чўри,

Кутар машъум жасадингни дўзахнинг тўри,

Миллатига соя солган нобакор банда,

Икки олам саҳнасида, қаттол, шарманда.

Ит ҳуради, карвон ўтар қурийди изинг,

Жаҳаннамга элтажаксан ўзингни ўзинг,

Бундайларга нораводир ҳар айтган сўзинг,

Миллатига соя солган лаънати банда,

Икки олам ичра манфур, қаттол, шарманда.

Етмасмиди Ватанингга қилиб ҳиёнат,

Номингга доғ туширганинг, қилиб жиноят,

Бегонадир сенга ғурур, дину диёнат,

Миллатига соя солган лаънати банда,

Икки олам ичра манфур, баттол, шарманда. 

Абдулаҳад қори Шаҳрихоний

Бўз туман бош имом хатиби

2017 йил, апрел

“Ният” арабча сўз. Ўзбекчада “мақсад”, “ўй”, “мўлжал”, “ўйлаб қўйилган иш”  маъноларини англатади. Истилоҳда эса ниятга Муҳаммад Амин ибн Обидин раҳматуллоҳи алайҳ “Раддул Мухтор” китобида қуйидагича таъриф берган: “Ният бирор амални бажаришда Аллоҳ таолога яқинликни ҳосил қилиш ва тоатни қасд қилишдир”.

 Уламонинг аксари ниятнинг ўрни қалб эканига иттифоқ қилган. Лекин ўша ниятни тил билан изҳор қилиб қўйишни маъқул санаганлар. 

Улар амалларга киришишдан олдин ният қилишнинг бир неча ҳикматларини қуйидагича баён қиладилар: “Ниятнинг ҳикмати шуки, у билан ибодатларни одатда қилинадиган амаллардан ажратиш, ибодатларнинг баъзиларини бошқаларидан фарқлаш, Аллоҳ учун бўладиган амалларни бошқалар учун бўладиганларидан ажратишдир”. Масалан, овқат емаслик парҳез учун бўлиши ҳам мумкин ёки рўза учун бўлиши ҳам мумкин. Ана шу икки амалнинг орасини ният ажратиб беради.

Ният қалбнинг иши бўлиб, уни Аллоҳ таолодан ўзга ҳеч ким билмайди. Ниятнинг яхши-ёмонлигига қараб, мукофот ёки жазо берилади. Чунки амаллар ниятга боғлиқ бўлади.

عَنْ عُمَرَ بْنِ الْخَطَّابِ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ يَقُولُ: إِنَّمَا الْأَعْمَالُ  بِالنِّيَّاتِ 

Умар ибн Хаттоб розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан эшитдим: “Амаллар ниятга қараб баҳоланади”, дедилар”.

Ҳар қандай амалнинг зоҳири ва ботини мавжуд. Амалнинг зоҳири Аллоҳ ва Расулининг шариъатига мувофиқ бўлса, ўша амал тўғри бўлади. Агар амалнинг зоҳири шариъатга хилоф бўлса, бу амал бекор бўлади. Амалнинг ботини эса, қасд ва ният ҳисобланади. Аллоҳ таоло берадиган мукофотлар ҳам айнан ўша ботинга асосланган бўлади.

عَنِ النُّعْمَانِ بْنِ بَشِيرٍ  ، قَالَ : قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ : " أَلا إِنَّ فِي الْجَسَدِ مُضْغَةً إِذَا صَلُحَتْ صَلُحَ الْجَسَدُ كُلُّهُ ، وَإِذَا فَسَدَتْ فَسَدَ الْجَسَدُ كُلَّهُ أَلا وَهِيَ الْقَلْبُ...

 Нўъмон ибн Башир розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам айтдилар: “...Огоҳ бўлинг! Тананинг ичида бир парча гўшт бор. Агар у соғлом бўлса бутун тана соғлом бўлади. Агар у яроқсиз бўлса, тананинг ҳаммаси яроқсиз бўлади. Билингки, у – қалбдир...”, деб ҳар нарсанинг аввалида қалб ва ундаги ният туришига урғу берганлар (Бухорий ривояти).

Шунинг учун ҳам ният амалнинг руҳи ҳисобланади. Мусулмонларнинг бир-бирига ниятингни тўғрила, ниятни холис Аллоҳ учун қил, деб эслатишлари ҳам бежиз эмас. Чунки ботин тўғри бўлса, зоҳир ҳам тўғри бўлади. Ботини ҳам, зоҳири ҳам тўғри бўлган амал эса, Аллоҳнинг розилигига сабаб бўлади. Аллоҳнинг розилиги сабабли икки дунё саодатига эришилади.

Одамларнинг нияти ҳар хил бўлади. Баъзилар Аллоҳнинг азобидан қўрққанидан ибодат қилади. Яна бир тоифа Аллоҳнинг раҳматидан умид қилиб амал қилади. Бу иккаласидан ҳам юқори турувчи тоифа эса Аллоҳнинг тоатга, ибодатга лойиқ, улуғ Зот экани учун ибодат қилади. Бу ниятларнинг энг улуғи ва кучлисидир. Дунёга рағбат қўйган кишиларнинг бундай ният қилиши у ёқда турсин, уни тушуниш ҳам осон эмас. Бу мақомга эришган инсон Аллоҳга бўлган муҳаббати сабабли Раббисини зикр қилишдан ва Унинг улуғлиги тўғрисида тафаккур қилишдан ортмайди. Ниятсиз бўлган амал гўё қилинмагани каби  эътиборсиздир. Ихлоссиз ният эса, риёнинг аломатидир. Аллоҳга ибодат қилишни хоҳлаган ҳар бир банда, энг аввало, ният нима эканини билиб олиши керак. Сўнгра нияти билан ихлос ва амални бирлаштириб, нажот томон интилиши зарур. Шундагина унинг амаллари охиратда фойда беради.

Инсон учун берилган неъматлар бисёр. Шулардан бири азиз умримиздир. Аммо бир марта бериладиган бу омонат умрни қандай сарфлаётганимиз билан бир-биримиздан фарқланамиз ва Яратган ҳузурида даража топамиз. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Умматимни ўртача ёши 60 билан 70 орасидадир...”-деганлар (Термизий ривояти). Ҳа, жуда қисқа бир фурсат!

Тадқиқотчи олимлар фикрича, агар инсон  70 йил умр кўрса, ўртача куйидаги жадвалда келтирилган амалларни бажаришга вақти сарфланар экан. 

Аммо яратган Аллоҳнинг фазли ила шу қисқа умрни ният ва ихлосли амалларимиз ила зиёда қилиш имкони бор. Бу эса номаи аъмолимизга “ибодат” дея ёзилиши учун улкан имконятдир.

Абу Кабша ал-Анморий розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “...Албатта, дунё тўрт кишиникидир:

1) Аллоҳ таоло бир бандасига мол-дунё ҳамда илм берган бўлса, у киши Раббисига тақво қилиб, қариндошлари билан алоқаларини боғласа ва бу топган мол-дунёсида Аллоҳнинг ҳаққи борлигини билса, шу киши энг афзал мақомдадир.

2) Аллоҳ таоло бир бандасига илм берган бўлса-ю, мол-дунё бермаган бўлса, аммо бу кишининг нияти холис бўлиб, агар менда ҳам мол-дунё бўлганида эди, фалончи киши каби яхшиликлар қилар эдим деб айтса, бу қилган нияти ила юқоридаги биринчи киши билан савоби тенгдир.

3) Аллоҳ бир бандасига мол-дунё берган бўлса-ю, аммо илм бермаган бўлса, у киши молни андишасиз, пала-партиш ишлатиб, Раббисига тақво қилмасдан, қариндошчилик алоқаларини узиб ва бу топган молида Аллоҳнинг ҳаққи борлигини билмаса, шу киши энг ёмон мақомдадир.

4) Аллоҳ таоло бир бандасига мол-дунё ҳам, илм ҳам бермаган бўлса, бу киши: “Агар менинг мол-дунёйим бўлганида, фалон киши каби (яъни учинчи кишидек) ишлатар эдим”, деб айтса, бу киши мана шу нияти билан учинчи шахс каби гуноҳи тенгдир”, дедилар” (Имом Термизий ривояти).

Хулоса ўрнида шуни айтишимиз мумкинки, амалларнинг қабул бўлиши, албатта, ниятга боғлиқдир. Ҳар ишимизда ва ҳар онда яхши ниятлар қилиб, шулар асосида ҳаёт кечириш барчамизга насиб этсин.

Жалолиддин ҲАМРОҚУЛОВ,

Тошкент ислом институтининг “Таҳфизул-Қуръон” кафедраси мудири

Инсоннинг “кошки” дейдиган ҳолати унинг маънавиятига дахлдор аломатни кўрсатади. Ҳазрати Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳу зиммасидаги масъулият оғирлигини ҳис қилиб, шохдан шохга учиб-қўниб юрган қушга ҳаваси келиб: “Кошки шундайгина бир қуш бўлсайдим”, деган эканлар.

Аммо у буюк зотнинг бу иши воқеа содир бўлгандан кейинги надомат эмас, шуурли бўлмоқ маъносида ва зиммасидаги масъулият жиддийлигидан андишани ҳис этиш юзасидан бўлган “кошки” дир...

Хўш, бизнинг кошкиларимиз қандай? Таассуфки, бизнинг кошкиларимиз пушаймонликни, ожизликни ифода этади...

Ишларимизнинг аксари бизга “кошки” дейишимизга мажбур қилади. Баъзида эса бирор ишни бажаришни истаб уддалай олмаганимиз, кўп йиллар бажара олмаслигимизни тасаввур қилганларимиз...  Ўзимизни ожиз, кучсиз ва чорасиз ҳис этганимизда “кошки” бир армонни ифода этади.

Биз фақат ўз имконимиз етадиган ишга масъул бўлганимизни билганимиз ҳолда баъзида бизга боғлиқ бўлмаган ишларнинг ҳам ҳасратини чекиб: “Кошкийди бой бўлсам ва мўл-мўл эҳсонлар қилсам” қабилида орзу-ҳаваслар қиламиз. Бундай “кошки”лардан ҳеч қандай  фойда йўқ эканини биламиз. Шуни била туриб ҳам уларга чалғиб қилишимиз мумкин бўлган ишларнинг вақтини ўтказиб қўямиз.

“Кошки”ларимизнинг кўпи аллақачонлар бизга боғлиқ бўлиб-бўлмаган ҳолда юз берган манбалардан, яна бир оз танбаллигимиздан озиқ олади. Масалан, “Кошки, эди болалигимдан илм ўргансам эди, энди кеч бўлди, каллага кирмайди”, деб афсус қиламиз. Бироқ ҳазрати Абу Бакрнинг иймонга қирқ ёшда кирганини, Пайғамбар алайҳиссалом қошида бир ўқувчи бўлиб ўтириб, оятларни тинглаб ёд олгани ва уларга астойдил амал қилгани, шу ёшдан сўнг илми ва амали беҳад  юксалиб “Пайғамбарлардан сўнг ишончда энг комил мўмин” даражасига етганини, Хадича онамизни илм ўрганишдан ёшининг улуғлиги тўхтата олмаганини, ҳазрати Сўфи Оллоёрнинг қирқ ёшида илмга кириб, уч тилда мукаммал илмий асарлар ёзганини, Лев Толстойнинг етмишдан ошганда Шекспир асарларининг немисчага таржимасини ўқиб кўриш учун олмон тилини ўрганганини ўйламаймиз. Уларга монелик қилмаган ёш бизга нега монелик қилсин!

Фойдасиз “кошки”ларга иштиёқмандлигимиз боис ўзимизнинг ишимиз қолиб бошқаларнинг ҳисоби билан машғул бўламиз. Масалан, Кошкийди фалончи эмас, писмадончи бошлиқ бўлсайди, ўшанда ундай эмас, бундай бўларди каби қиёслашлар қиламиз...

  Энг маъносиз “кошки” асло орқага қайтариб бўлмайдиган ва биздан сўралмайдиган нарсалар устидан кошкиламагимиздир. Ҳолбуки, Расули акрам соллаллоҳу алайҳи васаллам бевосита ўзимизнинг ишларимизга ҳам “Агар бошингизга бир иш келса, “Кошки бундай қилсам эди, унда шундай бўлар эди” деманг. Аллоҳнинг тақдири шу экан, У истаганини қилди, денг. Зеро, кошки бундай қилсам эди сўзи шайтоннинг васвасасига йўл очади” (Муслим ривояти), дея бу ишдан бизни қайтарганлар.

Демак, инсон ўз хатоси сабабли ҳис этган надомат ҳам “кошки” билан чалғишига сабаб бўла олмайди. Хатолардан ибрат олиб илгари қадам ташлашда давом этмоқ керак. Ўтмишда бўлган ишлардан пушаймон бўлиб, қўлидан чиққан имкониятлар ҳасрати ва чорасизлик ичида изтироб чекиб тураверилса, бугунги ишлари ҳам қолиб кетади... Бир неча йиллар аввал бўлиб ўтган, ишларни муҳокама этишдан маъни йўқ. Чунки ўша ишлар учун масъул бўлган одамлар Аллоҳнинг ҳузурида жавобини бераётибди. Аксинча, бурунги янглишлардан ибрат олиб уларни қайтармасликка ҳаракат этмоғимиз лозим.

“У кунда золим икки қўлини тишлаб: ”Эй воҳ!!! Пайғамбар ила бир йўлни тутганимда эди!” дер; “Эй воҳ!!! Кошки фалончини дўст тутмасам эди”, дер (Фурқон сурасининг 27-28 оятлари).

Ана ўша кун нажотга етишганлар сафида бўлмоқ учун бугундан дўсту душманни ажратиб олмоғимиз керак. Йўқса, гуноҳимиз жуда катта бўлади ва ўшанда “кошки” деганимиз ҳам фойда бермайди.

  Шуни унутмайликки, “кошки” пушаймонлик ифодаси бўлгани каби ибрат олмоқнинг, хатоларни кўриб тузатмоқнинг ҳам ифодасидир... Фойдасиз кошкилардан эса Аллоҳга сиғинайлик.

 Дамин ЖУМАҚУЛ,

журналист