Ислом дини асослари бўлмиш Қуръони карим оятлари ва Ҳазрати Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламнинг суннатларида инсон ҳаётига тажовуз этиш, ўзини ўзи ўлдириш қатъиян ман этилади. Ҳаёт Аллоҳ таоло томонидан инсонга топширилган имконият ва масъулиятдир.

Аллоҳ таоло “Зорият” сурасида инсон ва жинларни: “Жин ва инсонларни фақатгина Ўзимга ибодат қилишлари учун яратдим”, дея марҳамат қилган. Ушбу оят инсоннинг яратилиш сабаби уни яратган Роббга ибодат қилиши эканини кўрсатмоқда. Аммо баъзи адашган жиҳодчилар Қуръони карим ва ҳадиси шарифларни шу даражада бузиб талқин қиладиларки, уларни тинглаган киши инсон гўё “шаҳидлик” учун яратилган экан, деган фикрга келади.

Ислом таълимотида дини, жони, моли, оила аҳли ҳимояси йўлида ўлдирилган кишини шаҳид дейилади. Ҳадисларда бирор фалокат туфайли вафот этган киши ҳам шаҳид ҳукмида бўлиши баён этилган. Ҳадиси шарифда шундай дейилади: “Шаҳидлар – Аллоҳ йўлида қатл қилинган кишидан ташқари ҳам еттитадир. Вабо, қорин оғриғи, сувга ғарқ бўлиш, девор остида қолиш, зотилжам (ўпка яллиғланиши), куйиш ва туғруқдан (ёки ичидаги ҳомиласи билан) вафот этганларни санаб ўтдилар” (Имом Молик Жобир ибн Атикдан ривоят қилган).

Молини босқинчи ва қароқчидан ҳимоя қилиб, ўлдирилган киши ҳам охират шаҳидларидан саналади. Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи ва саллам: “Ким молини ҳимоя қилиб ўлдирилса, у шаҳиддир”– деганлар (Имом Бухорий ривояти).

Ёнғинда ўлган киши ҳам шаҳидлардан ҳисобланади. Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам шаҳидларни санаган бир ҳадисларида: “Ёнғин(да ўлган) шаҳиддир”, деганлар (Имом Молик ривояти).

Шунингдек, дини, жони, аҳли-оиласи ҳимоясида ўлдирилган киши ҳам шаҳид саналади. Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи ва саллам: “Ким молини ҳимоя қилиб ўлдирилса, у шаҳиддир, ким қонини (жонини) ҳимоя қилиб ўлдирилса, у шаҳиддир, ким динини ҳимоя қилиб ўлдирилса, у шаҳиддир, ким аҳлини ҳимоя қили ўлдирилса, у шаҳиддир”, деганлар (Имом Аҳмад ривояти).

Ҳозирда баъзи адашган оқимлар “шаҳидлик” тушунчасини жуда тор доирада тушунтирмоқчи бўлишади. Улар бу иборани ўз манфаатларига буриб, гўёки киши фақат урушда ўлса, шаҳид бўлади, дейдилар. Ваҳоланки, уларнинг қилиб турган бу ишлари жиҳод эмас, балки катта фитна экани аниқ. Фитнага аралашиб ўлган одам қандай қилиб шаҳид бўлсин?! Тинч-тотув яшаб турган мусулмон давлатда фитна чиқариб, уруш чиқарилса, бу жиҳод бўладими, унда ўлган инсон асло шаҳид бўлмайди.

Бу ҳақда Сурияда яшаган, ўша худудларда содир бўлаётган воқеалардан хабардор бўлган раббоний олим Муҳаммад Саид Рамазон Бутий урушнинг илк кунидаёқ Суриядаги тартибсизликлар асло шаръий жиҳод эмаслигини, у ерда урушда ўлаётганлар шаҳид эмаслигини айтиб бутун дунёга жар солган эдилар.

Шайх Бутий ўз маърузаларида жумладан шундай деган эдилар: “Эй инсонлар, эй ёшлар! Ҳозир Сурияда бўлаётган ҳодисалар ташқарида тузилган режа асосида амалга оширилмоқда. Биз бу режа тузаётганларнинг кимлигини ҳам, улар бу режалари билан қандай мақсадларни кўзлаганларини ҳам билмаймиз. Ҳазрати Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи ва саллам: “Ким номаълум байроқ остида жанг қилса ва бу йўлда ўлдирилса бас у жоҳилият ўлимини топибди”, деб айтганлар. Яъни, кимки номаълум байроқ остида, уни кимнинг қўлида эканини, унинг мақсади қандайлигини билмаган ҳолда жанг қилса ва бу йўлда ўлса у жоҳилиятда ўлгандек бўлади”.

Бугунги кунда эътибор қилсак, Сурия бўйлаб ҳукумат армияси, мўътадил мусулмонлар, радикал кайфиятдаги “жиҳодчилар”, курд кўнгилли аскарлари, ғарбпараст гуруҳлар ва бундан ташқари адашган оқим вакиллари ўртасида аёвсиз уруш олиб борилмоқда. Маълумотларга қараганда, бундай қарама-қарши гуруҳларнинг сони юздан ортиқ. Улар орасида ўзаро иттифоқ тузганлари ва умуман, ўз ҳолича кураш олиб бораётганлари ҳам кўп. Ҳар қандай соғлом фикрли инсон ҳеч қачон динини, жонини ва энг муҳими охиратини бу каби хатарларга қўймайди.

Бундай фитналар урчиган даврда мусулмон инсон ҳушёр бўлиши, ўзини четга олишга буюрилган. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай марҳамат қилганлар: “Албатта, келажакда кўп фитналар бўлади. У вақтда (жим) ўтирувчи тик турувчидан яхши, тик турувчи (фитнага қараб) юрувчидан яхши, юрувчи югурувчидан яхшидир. Ким фитнани кузатиб турса, фитна уни ўзига жалб қилади. Демак, ким бошпана ёки паноҳ бўладиган жой топса, ўшани лозим тутсин!” (Имом Бухорий ривояти).

Террорчи ташкилотлар етакчиларининг тарғиботларини эшитиб юрган айрим ёшлар, афсуски, ундай кимсаларнинг гапларига алданиб қолмоқда. Айниқса, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ва саҳобалар назарда тутилган оятларни ўзларига тўғридан-тўғри татбиқ этиб, оятдан кўзланган асл маънони ўзгартирмоқда.

Бундай бузғунчи тоифалар ҳозирга қадар дуч келаётган инқирозлар ва мағлубиятларини яшириш учун “Аҳдга вафо қиладиган вақт келди”, “Шаҳид бўладиган давр келди”, “Энди биз ғалаба қозанамиз” каби сохта шиорларни такрорлашдан нарига ўтмаяпти. Чунки, айни дамларда уларга ғаразли мақсадларга эришиш учун “тирик қалқон” жуда ҳам зарур. Шўрпешона алданганлар эса уларга ҳокимиятни эгаллагунча керак, кейин улардан воз кечади, юз ўгиради.

Аллоҳ таоло барчамизни тўғри йўлда собитқадам айласин!

Ўзбекистон мусулмонлари идораси Фатво ҳайъати

Аждодларимиз ёзиб қолдирган бебаҳо асарларни ўқиб, қурдирган бетакрор иморатларни томоша қилиб, барпо этган беназир боғу роғларни кўриб кишининг нафақат маърифати, маънавияти юксалади, баҳридили очилади, айни пайтда боболаримизнинг ақлу заковатига қойил қолади.

Буюк саркарда, адолат тимсоли, соҳибқирон Амир Темур асос солган боғларнинг номларини эшитиб, у киши Қуръони каримдан тўлиқ хабардор бўлгани аёнлашади.

Саҳибқирон Қуръони каримда зикр этилган жаннатнинг 8 номидан келиб чиқиб, ўзи барпо эттирган боғларини номлаган.

Қуйида Амир Темур боғларини ояти карималар асосида номлаганини мисоллар билан келтирамиз.

1. Боғи баланд

Соҳибқирон Самарқанд Шимолидаги Чўпонота мақбараси яқинида (ҳозирги аэропорт атрофи) набираси (Мироншоҳнинг қизи)га атаб қурдирган. Уни барпо қилишида Эрон, Озарбайжон ва бошқа мамлакатлар боғчилик санъати усталари ҳамда меъморлари қатнашган. Боғ ўртасида Табриз оқ мармаридан қурилган ҳашаматли қаср бўлиб, унинг атрофидаги узумлар, анжирзор ва олмазорлар боққа гўзал бир тароват бахш этиб турган.

Ояти карима: فِي جَنَّةٍ عَالِيَةٍ  «(Улар) олий жаннатдадирлар» (Ғошия сураси, 10-оят).

2. Боғи беҳишт.

1378 йили Соҳибқирон Самарқанднинг Ғарбида суюкли хотини Хайрунисога атаб қурдирган. Айрим ёзма манбаларда “Боғи Жаннат” номи билан аталади. Боғ ўртасидаги атрофи ҳандақ билан муҳофаза этилган сунъий тепалик устида табриз оқ мармаридан қурилган ҳашаматли сарой бўлган. Саройга бир неча кўтарма кўприклар орқали кирилган. Бу боғнинг бир тарафида ҳайвонот боғи бўлиб, турли хил ҳайвонлар сақланган.

Ояти карима: يَقُولُونَ سَلَامٌ عَلَيْكُمُ ادْخُلُوا الْجَنَّةَ بِمَا كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ «“Сизларга салом! Қилиб ўтган амалларингиз билан жаннатга кирингиз!” – дерлар» (Наҳл сураси, 32-оят).

3. Боғи давлатобод.

 Бу боғ Самарқанддан 13 км. жанубда, ҳозирги катта Ўзбекистон трактининг чап томонида бўлган. Амир Темур бу боғда зафарли юришлардан қайтгач, дам олган, хорижий элчиларни қабул қилган. Унда ариқлар, тўртта ҳовуз, катта сарой бўлган. Сарой сунъий тепа устига қурилган, атрофи ҳандақ билан ўралган. Унга иккита кўтарма кўприк орқали кирилган.

Ояти карима:  وَاللَّهُ يَدْعُو إِلَى دَارِ السَّلَامِ وَيَهْدِي مَنْ يَشَاءُ إِلَى صِرَاطٍ مُسْتَقِيمٍ «Аллоҳ (одамларни) тинчлик диёри (жаннат)га чорлайди ва хоҳлаган кишини тўғри йўлга ҳидоят этади» (Юнус сураси, 25-оят).

4. Боғи дилкушо.

 Кўнгил очувчи боғ. 1397 йилда Амир Темур хотинларидан бири Тукалхоним шарафига қурилган. Бу боғ Самарқанддан 5 кми шарқда, Панжакент йўлининг ўнг томонида (қадимий Хиждувон қишлоғи ўрнида) жойлашган. Ҳар тарафи 900 метр узунликдаги баланд пахса девор билан ўралган. Боғнинг тўртта дарвозаси марказида ҳашаматли сарой бўлган. Сарой уч қаватли бўлиб, ҳар қаватида фаввора отилиб турган. Сарой деворларига Соҳибқирон олиб борган урушлардан лавҳалар чизиб қўйилган. Бу боғ ўрнида ҳозирги кунда Дилкушо қишлоғи жойлашган.

Ояти карима: إِنَّ الْمُتَّقِينَ فِي مَقَامٍ أَمِينٍ فِي جَنَّاتٍ وَعُيُونٍ  «Албатта, тақволи зотлар (у кунда) осойишта жойда – боғлар ва чашмалар устида бўлурлар» (Духон сураси, 51–52-оятлар).

5. Боғи жаҳоннома.

(Жаҳон кўзгуси). Амир Темур Самарқанддан етти фарсах (42 км.) нарида, Зарафшон тоғи этагида қурдирган (тахминан Ургут туманида). Унда сарой ва қалъа бўлган. Боғнинг ҳудуди жуда ҳам катта бўлиб, йўқолиб қолган от 6 ойдан сўнг топилган экан.

Ояти карима: فِي مَقْعَدِ صِدْقٍ عِنْدَ مَلِيكٍ مُقْتَدِرٍ  «(Улар) қудратли подшоҳнинг (Аллоҳнинг) ҳузуридаги садоқат мақомида бўлурлар» (Қамар сураси, 55-оят).

6. Боғи майдон.

Чўпонота тепалиги этагида, Самарқанднинг шимолида жойлашган. Тарихий манбаларга кўра, боғда ҳашаматли айвон (кўшк) ва қимматбаҳо тошлардан ясалган тахт бўлган. Амир Темурнинг невараси Мирзо Улуғбек бу боғни янада обод қилган. Бу боғ ўрни ҳозир ҳам Боғи Майдон деб аталади.

Ояти карима: وَمَا هَذِهِ الْحَيَاةُ الدُّنْيَا إِلَّا لَهْوٌ وَلَعِبٌ وَإِنَّالدَّارَ الْآَخِرَةَ لَهِيَ الْحَيَوَانُ لَوْ كَانُوا يَعْلَمُونَ «Бу дунё ҳаёти фақат (озгина) ўйин-кулгидир. Агар улар билсалар, охират диёригина (ҳақиқий) ҳаёт (жойи)дир» (Анкабут сураси, 64-оят).

7. 7. Боғи нав.

Янги боғ. Бу боғни 1404 йилда Амир Темур Самарқанднинг жанубида қурдирган. Лолазор қишлоғи ўрнида жойлашган. Бу боғ тўртбурчак шаклида бўлиб, атрофи баланд пахса девор билан ўралган, ҳар бурчагида минора қад кўтариб турган. Марказида бошқа боғлардагига нисбатан каттароқ қаср, унинг олдида катта ҳовуз бўлган.

Ояти карима: لِلَّذِينَ أَحْسَنُوا الْحُسْنَى وَزِيَادَةٌ وَلَا يَرْهَقُ وُجُوهَهُمْ قَتَرٌ وَلَا ذِلَّةٌ أُولَئِكَ أَصْحَابُ الْجَنَّةِ هُمْ فِيهَا خَالِدُونَ

«Эзгу иш қилганларга чиройли нарса (жаннат) ва зиёдалик (Аллоҳнинг дийдорини кўриш) бордир. Уларнинг юзларини қоралик ҳам, хорлик ҳам қопламас. Айнан ўшалар жаннат аҳлидирлар. Улар у ерда мангудирлар» (Юнус сураси, 26-оят).

8. Боғи чинор.

Амир Темур Самарқанднинг шарқида (Конигилнинг жанубий-ғарб тарафида, ҳозирги Қўштамғалик тепалиги ўрнида) барпо қилдирган. Унда ажойиб чинорлар кўп бўлган. Боғнинг марказида сарой жойлашган.

Ояти карима:  عِنْدَهَا جَنَّةُ الْمَأْوَى «“Маъво боғи” ҳам ўша (дарахт)нинг олдидадир» (Нажм сураси, 15-оят).

Толибжон НИЗОМ тайёрлади.

2030 йили Рамазон ой икки марта бошланади. Ўша йили Рамазон ойининг биринчи вақти – январь ойида бошланади, иккинчи вақти эса шу йилнинг декабрь ойида бошланади. Бунга сабаб исломий ой тақвими йилига 354 кунни ташкил этади, шу боис ҳар йили грегориан тақвими бўйича ислом тақвими саналари ўртача 11 кун орқага сурилади.

Шундай қилиб, 2030 йилга келиб январь ойига сурилади ва кейинги муқаддас ой ўша йилнинг декабрь охирида бошланади, дея хабар бермоқда IslamNews Birmingham Mail нашрига таянган ҳолда.

Ўзбекистон мусулмонлари идораси матбуот хизмати

ЎМИ матбуот хизмати

Навоий бир қанча ғазаллар ичига ҳам баъзи ҳадислар мазмунини жойлаб-жойлаб ўтадики, бундан у зотнинг ҳадис бобида ҳам аллома эканини англаймиз. Чунончи, ғазал охирида шоир бундай дейди:

9. Эй Навоий, Тенгри асрориға
тил маҳрам эмас,
Чок кўнглунг ичра тутким
«жоваз-ал-иснайни шоъ».

Яъни: “Эй Навоий Аллоҳ таолонинг билдирган, ато этган баъзи сирларига тил сирдош бўла олмайди. Шу боис бу сирларни чок бўлган кўнглинг ичида сақлагин, чунки икки тиш орасидан ўтса, бас, у сирлар тарқалади – фош бўлади”.

«Жоваз-ал-иснайни шоъ» ибораси бир муборак ҳадиси шарифнинг бир қисмидир; тўлиқ шакли: «Куллу сиррин жовазал-иснайни – шоъ» – “Ҳар қандай сир икки тиш орасидан ўтдими – бас, у ёйилади (фош бўлади)”.

Ҳазрат Навоий ҳадиснинг бир қисмини келтириш орқали илму маърифат аҳлига мурожаат қиладилар. Бу ҳадисдан бехабар киши мазкур байтнинг маъносини тўлиқ тушунмайди.

Шайх Аҳмад Хадравийя сўзи: «Дарвишлик иззатини пинҳон сақлагил».

Боязид Бистоми қуддиса сирруҳу сўзи: “Ориф улдурки, Ҳақдан бошқа нарсани кўрмас, ундан бошқа зотга мувофақат айламас. Ўз (маънавий) сирини бошқага сўзламас”

Ҳамдуни Қассор сўзи: «Ҳар кимки таҳқиқ аҳлидан бўлса, ҳеч кимсага ўз ҳолидан хабар бермас ва ҳеч кимсанинг сирини фош этмас. Ўз сирининг фош бўлмоғини истамаган киши бошқанинг ҳам сирини фош айламагай».

Ҳаким Термизий сўзи: «Эй фарзанд! Агар бутун маънавий сирларни сенга очмоқларини истасанг, Ҳақнинг сиррини халқдан пинҳон тутгил! Чунки подшоҳларнинг сирини сақлай олмайдиган киши сирдош бўлишга лойиқ кўрилмас!..»
(Мазкур ҳикматли сўзлар “Тазкират ул-авлиё” киобидан келтирилди.)

“Тазкират ул-авлиё”дан: “Зуннуни Мисрий – бало ва маломат йўлининг соликларидан эди. Тавҳид сирларида дақиқ назари ва комил равиши бор эди. Риёзат ва кароматлари кўп эди. Ўлгунича ҳеч кимса Зуннуннинг (маънавий) сирини билмади.) ...То вафот қилмагунича кимса унинг ҳолидан воқиф бўлмади. Чунки ўзини маънавий ҳоли ва валийлик мартабасини яширин тутар эди”.

“Тазкират ул-авлиё”дан: “Ҳаллож Мансур дорга осилиб қатл этилган кеча шайхлардан бири намоздан фориғ бўлгач, ҳотифдан бир овоз эшитди: «Биз Ҳалложга сиримиздан бир сир кўрсатдик. Уни фош айлади. Ҳар ким Султоннинг сирини фош этса, жазоси шудир!».

Хулоса шуки, тасаввуф йўлида юрувчи, тақво, тафаккур ва муроқаба билан яшовчи, тариқатнинг зикр ва аврод вазифаларин бажарувчи киши маънавий сирлардан холи бўлмайди. Лекин бу сирларни бировга очиш тариқат одобида мақбул кўрилмаган.

Бу ғазалнинг энг олий таянч нуқтаси: «Куллу сиррин жовазал-иснайни – шоъ» – “Ҳар қандай сир икки тиш орасидан ўтдими – бас, у ёйилади” деган ҳадиси шарифдир.

Ҳазрат Навоийнинг ижодини тўғри ва тўлиқ тушуниш учун ислом илму маърифатидан, тафсир ва ҳадис илмларидан, тасаввуф истилоҳлари луғатидан хабардор бўлиш зарур. Бу неъматлардан бехабар киши ҳам Навоий ижоди маънолари хазинасидан маълум миқдорда баҳраманд бўлиши, зоҳир маъноларини – ташқи маъноларини англаши мумкин. Лекин маънолардан тўлиқ баҳраманд бўлиши, руҳ, қалб ва вужуд ҳузур қилиши учун илму маърифатдан баҳраманд бўлиш зарур.

Ҳазрат Навоийнинг қандай улуғ маънавий олам, қандай мартаба соҳиби эканларини, бир сўз билан айтганда, ҳақиқий аллома ва авлиё зот эканларини ўшанда англаймиз.

Мирзо Кенжабек
“Навоий муҳаббати”
китобидан.