Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламдан таомланиш одобига доир кўплаб ҳадислар ривоят қилинган. Ана шундай одоблардан бири таомни тик туриб эмас, ўтириб ейишдир.
Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: “Набий соллаллоҳу алайҳи ва саллам тик туриб сув ичишдан қайтардилар. Шунда: “Таом ейиш-чи?”, дейилди. “У яна ҳам оғирроқ”, дедилар Имом Термизий ва Имом Муслим ривояти. Муслимнинг лафзида: «У яна ҳам ёмонроқ ёки чиркинроқ», дейилган.
Демак, тик туриб таом ёки ичимлик тановул қилиш жоиз эмас. Чунки, тик турганда одам тўлиқ роҳат ҳолида бўлмайди. Шунинг учун егани ва ичгани ҳам яхшироқ фойда бермайди. Бунинг устига тик туриб еб-ичганда овқатлар тўкилиши, исроф бўлиши ҳам бор. Агар мутахассислар бу ҳолатни яхшилаб ўргансалар, албатта, бошқа зарарлари ҳам чиқиши турган гап. Умуман, Ислом маданиятида ўзини билган одам тик туриб на таом ейди, на ичимлик тановул қилади.
Ҳа, азизлар, Динимиз кўрсатган одоб шу. Тик турган ҳолда таом ейилмайди ва ичимлик ичилмайди (фақат замзам тик турган ҳолда, қиблага юзланиб ичилади). Замонавий тиббиёт ҳам тик турган ҳолда шошилиб овқатланиш таомнинг яхши ҳазм бўлмаслиги ва семириб кетиш сабабларидан эканини аниқлади.
Ибн Аббос розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: «Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам тик туриб замзамдан ичдилар». Бухорий ва Термизий ривоят қилишган ва Термизийнинг лафзида: «Замзамдан ундаги челакдан, тик турган ҳолда ичдилар», дейилган. Шунинг учун ҳам ҳозиргача, замзам ичиш одоблари ҳақида сўз кетганда ушбу ҳадиси шарифга амал қилиш тавсия қилинади.
Муслим, Абу Довуд ва Термизий ривоятида: «Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам тик туриб ичишдан қайтардилар», дейилган. Муслим ривоятида эса: «Сиздан бирортангиз ҳам тик туриб ичмасин. Ким унутган бўлса, қусиб юборсин», дейилган.
Амр ибн Шуайбдан, у отасидан, у бобосидан розияллоҳу анҳу ривоят қилинади: «Набий соллаллоҳу алайҳи васалламни тик туриб ҳам, ўтириб ҳам ичаётганларини кўрдим». Термизий ривоят қилган.
Уламолар ичимликни тик туриб ёки ўтириб ичиш ҳақида келган ривоятларнинг ҳаммасини жамлаб, таққослаб, бошқа сабабларини ҳам топиб ўрганиб чиққанларидан кейин ўтириб ичиш мустаҳабдир, тик туриб ичиш эса, баъзи вақтларда жоиздир, деганлар.
Доктор Абдурраззоқ Кайлоний шундай дейди: “Ўтириб таом ейиш ва ичимлик ичиш соғлиққа фойдалироқ, тўғрироқ, енгилроқдир. Бунда тановул қилинган нарса ва ичимлик ошқозон деворларига оҳисталик ва мулойимлик билан етиб боради. Аммо тик туриб ичиш суюқликнинг ошқозон тубига қўпол тарзда босим билан тушишишига сабаб бўлади. Бу жараённинг такрорланиши эса меъданинг заифлашиб, пастга осилиб қолишига, шунингдек, ҳазм ишини оғирлаштирадиган бошқа кўнгилсизликларга олиб келади”.
«Умму Фазл розияллоҳу анҳо Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга бир қадаҳ сут юборди. У зот Арафотда тик турган эдилар. Бас, уни олиб ичдилар». Бухорий ривоят қилган.
Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам ўтириш имконсиз бўлган ўринларда, масалан, ҳаж мавсумида одамлар кўп бўлиб, издиҳом катта бўлганда сувни тик туриб ичганлар. Аммо бу ҳол давомий эмас, гоҳида бўларди. Шунингдек, юриб кета туриб ҳам таом ейиш соғликка зарар. Қолаверса, бу иш одобсизлик ҳисобланади.
Доктор Иброҳим Ровийнинг айтишича, инсон тик турганда аъзолари таранг ҳолатда бўлади. Таомларнинг ҳазми осон бўлиши учун эса жисм хотиржам, аъзолар бўш ҳолатда туриши керак. Инсон бундай хотиржамликка ўтирган пайтда эришади. Ана шунда ҳазм қилиш органлари таомни қабул қилишга қулай ҳолга келади.
Доктор Ровий яна шуни қўшимча қиладики, тик турганда таом еб, сув ичиш ошқозон ички деворлари бўйлаб тарқалган асабларнинг кучли рефлексига олиб келади. Агар ушбу асаб рефлекслари тез ва тўсатдан содир бўлса, нейротоксикознинг хатарли учқуни бошланишига, бу учқун юракка салбий таъсир қилишига сабаб бўлиши мумкин. Бу жараёнларни бошидан ўтказаётган одам ўша онда ҳушидан кетиши ёки вафот этиши мумкин.
Шунингдек, тик туриб таомланишга ва ичимлик ичишга одатланиш ошқозон ички деворларининг саломатлигига футур етказиб, яралар пайдо бўлишига ҳам олиб келиши мумкин.
Ҳа, қадрдонлар, ҳар бир ишда бўлганидек, овқатланиш борасида ҳам Динимиз таълимотларига амал қилиб, таомни ўтириб, шошмасдан есак, ичимликни ҳам ўтириб ичсак, дунё ва охират яхшиликларига эришамиз. Дунёда саломат бўлиб, охиратда улкан ажру мукофотларга сазовор бўламиз.
“Ҳадис ва Ҳаёт” китоби ва интернет маълумотлари
асосида Нозимжон Иминжонов тайёрлади
