Аллоҳ таоло Қуръони Каримнинг кўплаб сураларида Мусо алайҳиссалом қиссаларини зикр қилган. Шулардан “Қасас” сурасида бундай деб марҳамат қилган:
وَلَمَّا وَرَدَ مَاء مَدْيَنَ وَجَدَ عَلَيْهِ أُمَّةً مِّنَ النَّاسِ يَسْقُونَ وَوَجَدَ مِن دُونِهِمُ امْرَأتَيْنِ تَذُودَانِ قَالَ مَا خَطْبُكُمَا قَالَتَا لَا نَسْقِي حَتَّى يُصْدِرَ الرِّعَاء وَأَبُونَا شَيْخٌ كَبِيرٌ
“Қачонки Мадян сувига етиб келгач, бир тўп одамларнинг ҳайвонларини суғораётганини кўрди ва улардан бошқа (қўйларини сувдан) қайтараётган икки аёлни кўрди. У: “Сизларга не бўлди?” деди. Улар: “Чўпонлар қайтмагунларича суғора олмаймиз, отамиз қари чол”, дедилар”. (23-оят)
Мусо алайҳиссалом Мадян шаҳрига чарчаб, чанқаган ҳолда етиб келдилар. Қарасалар, қудуқ атрофини эркаклар ўраб олиб, ҳайвонларини суғораётган эдилар. Нарироқда эса икки аёл ҳайвонларини қудуққа яқинлашишдан қайтариб, ҳалак бўлаётган эди. Ахир аёлларни эҳтиром қилиб, суғориш навбатини уларга бериш ўрнига, эркаклар ўзларини ўйласалар-а! Бечора аёллар бир четда қимтиниб, ҳайвонларини суғра олмай турибдилар. Мусо алайҳиссалом бу ҳолга чидаб тура олмадилар. Аёллардан “Сизларга не бўлди?” деб сўрадилар. Улар эса юксак одоб ва ҳаё билан: “Чўпонлар қайтмагунларича суғора олмаймиз, отамиз қари чол” дейишди.
Уларнинг ҳаёсига қаранг! Яъни улар эркакларга аралашиб, ҳайвонларимизни суғормаймиз. Аввал чўпонлар қудуқдан нари кетишсин, кейин биз борамиз. Ҳайвонни суғоришга эркак киши эмас, биз келганимизнинг боиси эса отамиз кекса киши, бу ишни қилишга қийналадилар. Шунинг учун биз келдик, деб жавоб бердилар. Агар аёллар “Чўпонлар қайтмагунларича суғора олмаймиз” деган гапнинг ўзини айтишганда, уларга “Нега эркак киши эмас, сизлар келдингиз? Оилангизда эркак киши йўқми?” деган савол пайдо бўлиши мумкин эди. Лекин аёллар ўзларига бундай савол берилишига ҳожат қолдирмай, “отамиз қари чол” деган гапни ҳам қўшиб қўйдилар. Шу билан ортиқча саволдан қутилдилар. Номаҳрам билан кўп гаплашишга ҳожат ҳам қолмади.
Энди воқеанинг давомига қулоқ солайлик:
فَسَقَى لَهُمَا ثُمَّ تَوَلَّى إِلَى الظِّلِّ فَقَالَ رَبِّ إِنِّي لِمَا أَنزَلْتَ إِلَيَّ مِنْ خَيْرٍ فَقِيرٌ
“Бас, икковларига суғориб берди. Сўнгра сояга қайтди ва “Эй Роббим, албатта, менга туширажагинг ҳар бир яхшиликка муҳтожман”, деди”. (Мусо алайҳиссалом ҳалиги икки аёлнинг ҳайвонларини суғориб бердилар. Буни ўзларининг эркак кишилик бурчи, деб билдилар. Демак, кун иссиқ экан. Аввал ҳам сояда ўтирган эдилар. Лекин қийналаётган икки аёлни кўриб, ғоятда чарчаган, ҳориб-толган, очиққан бўлсалар ҳам, туриб уларга ёрдам бердилар. Қайтиб бориб яна соядан жой олдилар. Яна ёлғиз қолдилар. Яна муҳожирлик ғурбатини ҳис этдилар. Ёлғизнинг ёри худо, деб яна Роббул Оламийнга илтижо қилиб: «Эй Роббим, албатта, менга туширажагинг ҳар бир яхшиликка муҳтожман», дедилар.) (24-оят).
Ҳа, Мусо алайҳиссалом ўзлари узоқ йўл юриб чарчаган, сувга ташна бўлган бўлсалар ҳам, аёлларнинг ҳайвонларини суғора олмай, навбат кутиб турганларига чидай олмай, ўзлари суғориб бердилар. Аёллар сувга тўйган ҳайвонларини ҳайдаб уйларига қайтишди. Мусо алайҳиссалом эса бир четдаги сояга ўтиб, дам олдилар. Бу шаҳарда ҳеч кимлари йўқ, уй, нон, овқат ҳам йўқ, ғариб бир ҳолатда эдилар. Сояда ўтирганча: “Эй Роббим, албатта, менга туширажагинг ҳар бир яхшиликка муҳтожман” деб илтижо қилдилар.
فَجَاءتْهُ إِحْدَاهُمَا تَمْشِي عَلَى اسْتِحْيَاء قَالَتْ إِنَّ أَبِي يَدْعُوكَ لِيَجْزِيَكَ أَجْرَ مَا سَقَيْتَ لَنَا فَلَمَّا جَاءهُ وَقَصَّ عَلَيْهِ الْقَصَصَ قَالَ لَا تَخَفْ نَجَوْتَ مِنَ الْقَوْمِ الظَّالِمِينَ
“Бас, икковларидан бири ҳаё билан юриб келиб: “Отам сенга бизларга суғориб берганинг ҳаққини бериш учун чақирмоқда”, деди. Қачонки унга келганида ва қиссани айтиб берганида, у: “Қўрқма, золим қавмлардан нажот топдинг”, деди”. (Қизлар отасига ҳайвонларини суғориб берган ғариб йигит ҳақида, унинг мардлиги, шижоатлиги, яна ўзи ёлғиз сояда ўтириб қолганлиги ҳақида сўзлаб беришган. Ўшанда оталари қизлардан бирини ўша ғариб йигитни чақириб келиш учун юборади. Мусо алайҳиссалом бу чақириқни қабул қилиб, чолнинг олдига борадилар. Мусо алайҳиссалом уй эгасига бошларидан ўтган қиссани гапириб бердилар. Кўпни кўрган тажрибали чол у кишининг кўнглини кўтариб, қўрқма, энди қутулиб кетдинг, деган маънони айтди.) (25-оят).
Бу оятда қизлардан бири ҳаё билан Мусо алайҳиссаломнинг олдиларига юриб келгани очиқ-ойдин айтилмоқда. Ҳа, у қизлар ҳаёли эди. Мазкура қизлар билан боғлиқ оятдаги гап-сўзлар ҳам фақат ҳаёли аёл-қизларда кузатиладиган ҳолатлардир. У келгач, “Отам сенга бизларга суғориб берганинг ҳаққини бериш учун чақирмоқда” деди.
Қизнинг гапига эътибор берайлик! “Отам чақиряпти” деганда, “Нега?” деган қўшимча савол пайдо бўлиши мумкин эди. Бу саволга эса қиз: “Суғориб берганинг ҳаққини бериш учун” деган жавоб бўларди. Номаҳрам йигит-қиз ўртасида савол-жавоблар кўпаймаслиги учун қиз ҳеч бир саволга ўрин қолдирмайдиган тарзда “Отам сенга бизларга суғориб берганинг ҳаққини бериш учун чақирмоқда” дея гапирди. Қизнинг гапини эшитган Мусо алайҳиссалом “Ҳа, демак, отаси менга ҳайвонларни суғориб берганим учун ҳаққини бермоқчи экан” деб қизнинг ортидан йўлга тушдилар. Бориб, қизнинг отаси билан кўришиб, унга бўлиб ўтган воқеаларни гапириб бердилар.
قَالَتْ إِحْدَاهُمَا يَا أَبَتِ اسْتَأْجِرْهُ إِنَّ خَيْرَ مَنِ اسْتَأْجَرْتَ الْقَوِيُّ الْأَمِينُ
“Икки (қиз)дан бири: “Эй отагинам, уни ишга ёллаб ол. Чунки ишга ёлланадиган энг яхши кимса кучли ва ишончли кимсадир”, деди” (26-оят).
Кекса кишидан бошқа эркак яшамайдиган хонадонда қизларнинг ўзи оғир ишларни қилиши, баъзан қудуқ ёнида эркаклар билан аралаш ҳолда ҳайвонларни суғориши ниҳоятда ноқулай бир ҳол эди. Агар хонадонда кучли, мард эркак бўлса, уларнинг оғир ишларини қўлларидан олар, юқоридаги каби баъзи ноқулайликлар юз бермас эди. Шунинг учун қизлардан бири отасига ўша йигитни мардикор қилиб ишга олиш таклифини билдирди.
قَالَ إِنِّي أُرِيدُ أَنْ أُنكِحَكَ إِحْدَى ابْنَتَيَّ هَاتَيْنِ عَلَى أَن تَأْجُرَنِي ثَمَانِيَ حِجَجٍ فَإِنْ أَتْمَمْتَ عَشْراً فَمِنْ عِندِكَ وَمَا أُرِيدُ أَنْ أَشُقَّ عَلَيْكَ سَتَجِدُنِي إِن شَاء اللَّهُ مِنَ الصَّالِحِينَ
“У: “Менга саккиз йил ишлаб беришинг шарти билан, шу икки қизимдан бирини сенга никоҳлаб бермоқчиман, агар ўн йилни тамомласанг, бу сенинг ишинг. Мен эса сенга машаққат қилишни истамайман. Иншааллоҳ, менинг солиҳ кишилардан эканимни кўрасан”, деди” (27-оят).
Қизларнинг отаси Мусо алайҳиссаломнинг уй-жойлари, яқинлари йўқлигини билгач, ҳайвонларга чўпонлик қиладиган инсонга эга бўлиш, қолаверса, шундай ажойиб, танти йигитни қўлдан чиқармаслик илинжида саккиз йил ишлаб бериш шарти билан қизларидан бирини у кишига никоҳлаб беришини айтди. Ҳам оғир ишлар қўлдан олинади, ҳам яхши бир куёвга эришилади. Кекса киши Мусо алайҳиссаломга “Мен шартда саккиз йил деяпман, агар ўзингча яна икки йил қўшиб, муддатни ўн йилга етказиб қўйсанг, бу сенинг ишинг, ўзинг биласан. Мен сенга машаққат қилишни истамайман, иншааллоҳ, менинг солиҳ киши эканимни, ваъдамга, аҳдимга риоя қилувчи эканимни кўрасан деган маънода гапирди.
قَالَ ذَلِكَ بَيْنِي وَبَيْنَكَ أَيَّمَا الْأَجَلَيْنِ قَضَيْتُ فَلَا عُدْوَانَ عَلَيَّ وَاللَّهُ عَلَى مَا نَقُولُ وَكِيلٌ
“У (Мусо): “Бу мен билан сенинг орамиздадир. Икки муддатдан қай бирини адо қилсам ҳам, менга тажовуз қилинмас. Айтаётган нарсамизга Аллоҳ вакилдир”, деди” (28-оят).
Яъни, бу келишув, шартнома иккимизнинг ўртамиздадир. Саккиз йил ишлаб бераманми ёки ўн йилми, ўзим биламан. Тузган шартномамизга Аллоҳ шоҳиддир, деган маънода гапирдилар.
Шундай қилиб, Мусо алайҳиссалом қизлардан бирига уйландилар ва ўша хонадонда айтилган муддат давомида хизмат қилдилар.
Қизлар ҳаёли бўлишгани, ортиқча саволга ҳожат қолдирмай, узун суҳбатнинг олдини олиб гапиришгани, иффатларини сақлаганликлари учун Аллоҳ таоло уларга кўплаб неъматларини ато этди.
Аввало, Аллоҳ таоло уларга ҳаё берди. Аёл киши ҳаё ва иффати билан гўзалдир, қадрлидир.
Кейин уларни бир сафар оғир меҳнат ташвишидан қутқарди. Ҳайвонларни бир йигит суғориб берди.
Кейинчалик қизлардан бири ўша йигитга турмушга чиқиб, бу қутулиш доимий бўлди.
У йигит кейинчалик улул азм пайғамбарлардан бўлди, Аллоҳ билан гаплашди. Аллоҳ таоло қизларнинг ҳаёсига мукофот тарзида бўлажак пайғамбарга турмушга чиқиш, бўлажак пайғамбарнинг уларга ўн йил хизмат қилишидек мукофотларни ато этди.
Азизлар, ҳаё-иффатли бўлайлик! Зеро, ҳадиси шарифда “Ҳаё фақат яхшилик келтиради” дейилган. Юқорида айтилганлар ҳаёли қизларга шу дунёнинг ўзидаёқ берилган мукофотлар бўлса, охиратдаги неъматлар янада улканроқ бўлади.
Аллоҳ таоло барчамизни ҳаёли, иффатли, ор-номусли бандаларидан қилсин!
Мақолани интернет маълумотлари асосида
Нозимжон Иминжонов тайёрлади
