Lizing – bu uzoq muddatli ijara bo'lib, shartnoma yakunida ijaraga olingan obektni sotib olish imkoni beriladi yoki to'g'ridan to'g'ri ijaraga olgan shaxs obektning haqiqiy egasiga aylanadi. Bir tomondan oddiy ijaraga o'xshaydi lekin o'rtasida farq kattagina.
Shu bilan birga, lizing – bu xizmatdir. Misol uchun, avtomobilni lizingga olmoqchi bo'lgan kishi ushbu xizmat turini ko'rsatuvchi kompaniyaga tashrif buyuradi. O'z navbatida kompaniya, o'z mablag'lari hisobiga avtomobilni harid qiladi va uni mijozga ma'lum miqdordagi to'lov evaziga muddatli foydalanish uchun topshiradi. Belgilangan ijara muddati yakunlanganidan so'ng esa, avtomobilga egalik qilish huquqi bevosita mijozning nomiga o'tadi.
Hozirgi kunda lizing kompaniyalari yoki banklar tomonidan taklif qilinayotgan an'anaviy lizing shartnomalari bir nechta sabablarga ko’ra shariatning bu sohadagi me’yorlariga muvofiq bo’lmay, ular quyidagilar:
- Bir shartnomada ikkita aqd (bitim) bo'lib qolganligidir. Bu ikki aqd bir biriga shart qilib qo'yilgan. Yani, hozir ijaraga beraman, ijara muddati yakunida ijaraga bergan narsamni senga hadya qilaman, desa hadya aqdi qo'shilib qoladi. Yoki muddat yakunida mahsulotni senga sotaman, desa savdo aqdi qo'shilib qoladi. Bu kabi holatlarda yuqorida ta’kidlanganidek, bitta shartnomada ijara va hadya qilish yoki ijara va savdo aqdi jamlanib qoladi. Abu Hurayra roziyallohu anhudan rivoyat qilingan hadisda "Rosululloh sollallohu alayhi vassallam bir savdoni ichida ikki savdodan qaytardilar". Termiziy rivoyati.
- Barcha ijara hukmlari joriy qilinishi kerak. Yani ijaraga berilgan narsa ijaraga oluvchining aybisiz talofatga uchrasa, ijaraga bergan tomon zomin ya’ni, javobgar bo'lishi kerak. Hozirgi kunda joriy bo'lib turgan an'anaviy lizing shartnomalarida esa, ijaraga olgan tomon javobgar bo'ladi.
3.Agar sug'urta qildirmoqchi bo'lsa, sug'urta harajatlari ijaraga beruvchining zimmasida bo'lishi lozim, shunda islomiy sug'urta qoidalariga muvofiq bo’ladi.
4.Ijaraga olingan obekt buzilib qolib, undan foydalanish imkonsiz bo’lsa, ijaraga oluvchi tomon o'sha foydalana olinmagan muddatga ijara to'lamaslik huquqiga ega bo'lishi kerak.
5.Ijara haqini to'lash mulk ijaraga oluvchiga topshirilgandan keyingina boshlanishi lozim. Hozirgi kunda joriy bo'lib turgan an'anaviy lizing shartnomalarida esa, lizing kompaniyasi mol yetkazib beruvchi (sotuvchi)ga pul o'kazgan paytdan boshlab xaridorning to’lov muddati boshlananadi (huddi bank krediti kabi).
- Ijaraga oluvchi tomonidan bitim shartlari buzilmasa, ijara beruchi bitimni bir tomonlama buzish huquqiga ega bo'lmasligi kerak. An'anaviy lizing shartnomalarida esa buning aksini ko’rish mumkin.
- O'z vaqtida amalga oshirilmagan to'lov uchun undiriladigan jarima uchinchi tomonga xayriya qilinishi shart. An'anaviy lizing shartnomalarida lizing kampaniyasining hisobiga tushadi.
Lizing amaliyoti to’g’ri joriy bo'ishi uchun yuqoridagi shartlarga amal qilinishi lozim.
Shuningdek, bu bitimdan alohida shaklda, ijara muddati tugagandan keyin ijaraga beruvshi mahsulotni ijaraga oluvchiga hadiya qilishga yoki sotishga va'da berishi to’g’ri bo’ladi, asosiysi savdoning shariatga muvofiq kelishidir.
Azizov Nodirxon, Imom Buxoriy nomidagi Toshkent islom instituti talabasi
