Рўзадор учун икки хурсандчилик бор бўлиб, биринчиси рўзасини очган пайтда бўлса, иккинчиси эса, Роббисига йўлиққан пайтда бўлади. Бу ҳақида ҳадиси шарифда шундай дейилган:
عَنْ أََبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ يَقُولُ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: قَالَ اللَّهُ: كُلُّ عَمَلِ ابْنِ آدَمَ لَهُ إِلَّا الصِّيَامَ فَإِنَّهُ لِي وَأَنَا أَجْزِي بِهِ وَالصِّيَامُ جُنَّةٌ وَإِذَا كَانَ يَوْمُ صَوْمِ أَحَدِكُمْ فَلَا يَرْفُثْ وَلَا يَصْخَبْ فَإِنْ سَابَّهُ أَحَدٌ أَوْ قَاتَلَهُ فَلْيَقُلْ إِنِّي امْرُؤٌ صَائِمٌ وَالَّذِي نَفْسُ مُحَمَّدٍ بِيَدِهِ لَخُلُوفُ فَمِ الصَّائِمِ أَطْيَبُ عِنْدَ اللَّهِ مِنْ رِيحِ الْمِسْكِ لِلصَّائِمِ فَرْحَتَانِ يَفْرَحُهُمَا إِذَا أَفْطَرَ فَرِحَ وَإِذَا لَقِيَ رَبَّهُ فَرِحَ بِصَوْمِهِ. رَوَاهُ الْبُخَارِيُّ.
Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: У киши айтади:
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Аллоҳ таоло шундай деди: “Одам боласининг ҳамма амали ўзи учун, фақат рўза мустасно. Чунки, у Мен учундир ва унинг мукофотини ўзим бераман”.
Рўза қалқондир. Бирортангиз рўза тутган куни фаҳш сўз айтмасин ва бақир-чақир қилмасин. Агар бирортаси у билан сўкишмоқчи ёки уришмоқчи бўлса: “Мен рўзадор одамман”, десин. Муҳаммаднинг жони унинг қўлида бўлган зотга қасамки, албатта рўзадорнинг оғзидан келган ҳид Аллоҳнинг наздида мушкнинг ҳидидан яхшироқдир. Рўзадорни хурсанд қиладиган икки хурсандчилик бор: ифтор қилганида хурсанд бўлади ва Роббига йўлиққанида рўза тутганига хурсанд бўлади”, дедилар. Бухорий ривоят қилган.
Рўзадорнинг биринчи хурсандчилиги шу дунёда ифторлик пайтида бўлади. Бу хурсандчиликнинг боиси бир нечта бўлиб, улар қуйидагилар:
- Зиммасидаги шу кундаги рўзанинг фарзини адо қилгани сабабидан.
- Шу фарзни адо қилишга Аллоҳ таоло унга куч қувват ва тавфиқ бергани сабабидан.
- Шу куннинг рўзасини тўлиқ адо қилганидан кўплаб савобларга эга бўлгани сабабидан.
- Кун бўйи бўлган очлик ва чанқоқликдан кейин Аллоҳ таоло унга таомланишни насиб қилгани сабабидан.
- Ифтор пайтда дуолар ижобат бўлиши сабабидан.
Иккинчи хурсандчилик охиратда бўлиб, Роббисига йўлиққан пайтда рўза тутгани сабабидан савоблари кўпайгани учун бўлади.
Бу ўринда банданинг бу дунёда хурсанд бўлишига сабаб бўладиган ифторлик ва ундаги суннат амаллар ҳақида сўз юритамиз.
- Ифторликни шошилтириш.
Бу ҳақида ҳадиси шарифда шундай дейилган:
عَنْ سَهْلِ بْنِ سَعْدٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ: لَا يَزَالُ النَّاسُ بِخَيْرٍ مَا عَجَّلُوا الْفِطْرَ. رَوَاهُ الْبُخَارِيُّ.
Саҳл ибн Саъд розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Инсонлар оғиз очишни тезлаштирсалар, яхшиликда бардавом бўладилар”, дедилар. Бухорий ривоят қилган.
Яна бошқа бир ҳадисда шундай дейилган:
عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ أَنَّ النَّبِيَّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ : « يَقُولُ اللَّهُ عَزَّ وَجَلَّ : إنَّ أَحَبَّ عِبَادِي إلَيَّ أَعْجَلُهُمْ فِطْرًا » . رَوَاهُ أَحْمَدُ وَالتِّرْمِذِيُّ .
Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Аллоҳ азза важалла шундай деди: “Бандаларимнинг менга энг суюклиси, уларнинг тезроқ оғиз очганларидир”,дедилар. Аҳмад ва Термизий ривоят қилишган.
Ушбу ҳадиси шарифларда ифторликни тезлатиш ҳақида айтилмоқда. Қуйидаги ҳадисда эса, оғиз очиш вақти ҳақида айтилмоқда:
عَنْ عُمَرَ بْنِ الْخَطَّابِ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ : قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ : « إِذَا أقْبَلَ اللَّيْلُ مِنْ ها هُنَا ، وَأدْبَرَ النَّهَارُ مِنْ هَا هُنَا ، وَغَرَبَتِ الشَّمْسُ ، فَقَدْ أفْطَر الصَّائِمُ » . مُتَّفَقٌ عَلَيْهِِ Умар ибн ал-Хаттоб розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади: У киши айтади:
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Тун мана бу ердан келса ва кундуз мана бу ердан кетса ва қуёш ботса, дарҳақиқат рўзадор оғзини очибди”,дедилар. Муттафақун алайҳ.
Бу ҳадисда ифторлик вақти баён қилиняпти. Зеро, рўзанинг вақти фажр киришидан, қуёш ботгуничадир.
- Рўзани хурмо билан очиш, хурмо топилмаса, сув билан очишлик.
Бунга ушбу ҳадислар далил бўлади:
عَنْ سَلْمَانَ بْنِ عَامِرٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ : قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: " إِذَا أَفْطَرَ أَحَدُكُمْ فَلْيُفْطِرْ عَلَى تَمْرٍ فَإِنَّهُ بَرَكَةٌ فَإِنْ لَمْ يَجِدْ فَلْيُفْطِرْ عَلَى مَاءٍ فَإِنَّهُ طَهُورٌ " . رَوَاهُ أَحْمَدُ وَالتِّرْمِذِيُّ وَأَبُو دَاوُدَ وَابْنُ مَاجَهْ وَالدَّارِمِيُّ . وَلَمْ يَذْكُرْ : " فَإِنَّهُ بَرَكَةٌ " غَيْرُ التِّرْمِذِيُّ.
Салмон ибн Омир розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: У киши айтди:
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Қачон сизлардан бирингиз оғзини очса, хурмо билан ифтор қилсин. Чунки, у баракадир. Агар (хурмони) топа олмаса, сув билан ифтор қилсин. Зеро, у покловчидир”, дедилар. Аҳмад, Термизий, Абу Довуд, Ибн Можа ва Доримий ривоят қилишган. Термизийдан бошқаси, “Чунки, у баракадир”, лафзини зикр қилишмаган.
Ушбу ҳадисда рўзани икки улуғ неъмат билан очишга тарғиб қилиняпти. Биринчиси хурмо бўлиб, унинг баракали экани айтиб ўтилди. Хурмонинг баракаси ва унинг хусусиятлари ҳақида қуйидаги фикрлар айтилган:
Ибн Ҳажар роҳматуллоҳи алайҳ: “Ошқозонда таом бўлмаса, хурмо таом бўлади. Агар ошқозонда таомнинг қолдиқлари қолган бўлса, уни чиқариб, ошқозонни тозалайди”, деб айтган.
Ибн Малак роҳматуллоҳи алайҳ: “Хурмо ширин ва озуқадир. Нафс эса, рўза пайтида очлик билан чарчаб, толиқади. Шореъ томонидан бу чарчоқни ширин ва озуқа бўлган хурмо билан кетказишга тавсия қилиняпти”, деган.
Шунингдек, табиблар томонидан, хурмо кўзни равшан қилиши, ҳам айтилган.
Кейингиси сувдир. Сув ҳам Аллоҳ таолонинг бизга берилган неъмати бўлиб, у ҳаёт манбаи ва покловчидир. Бу ҳақида Ибн Малак роҳматуллоҳи алайҳ: “Сув нафсдаги чанчоқни кетказади”, деб айтган.
Бу ҳақида яна бир ҳадисда шундай дейилган:
عَنْ أَنَسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ : كَانَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ يُفْطِرُ عَلَى رُطَبَاتٍ قَبْلَ أَنْ يُصَلِّىَ فَإِنْ لَمْ تَكُنْ رُطَبَاتٌ فَعَلَى تَمَرَاتٍ فَإِنْ لَمْ تَكُنْ حَسَا حَسَوَاتٍ مِنْ مَاءٍ. رَوَاهُ َأَبُو دَاوُد
Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: У киши айтади:
“Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам намоз ўқишдан олдин оғзиларини ҳўл хурмолар билан очардилар. Агар ҳўл хурмолар бўлмаса, қуруқ хурмолар билан (оғиз очардилар). Агар қуруқ хурмолар ҳам бўлмаса, бир неча қултум сув ичардилар”. Абу Довуд ривоят қилган.
- Ифтор пайтида дуо қилиш.
Ифторлик пайтида қилинган дуолар ижобат бўлади. Шунга кўра, Набий алайҳиссалом ифтор пайтида дуо қилганлар. Бу ҳақида ҳадиси шарифларда шундай дейилган:
عَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ : كَانَ النَّبِيُّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ إِذَا أَفْطَرَ قَالَ :« ذَهَبَ الظَّمَأُ وَابْتَلَتِ الْعُرُوقُ وَثَبَتَ الْأَجْرُ إِنْ شَاءَ اللهُ تَعَالَى » . رَوَاهُ أَبُو دَاوُدَ .
Ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади: У киши айтади:
“Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам оғзини очсалар: “Заҳабаз зомау вабталатил уруқу ва сабатал ажру иншааллоҳ” (Чанқоқ кетди ва томирлар ҳўлланди ва иншааллоҳ ажр собит бўлди), деб айтардилар”. Абу Довуд ривоят қилган.
Бошқа бир ривоятда шундай дейилган:
عَنْ مُعَاذِ بْنِ زُهْرَةَ أَنَّ النَّبِيَّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ كَانَ إذَا أَفْطَرَ قَالَ : « اللَّهُمَّ لَكَ صُمْتُ ، وَعَلَى رِزْقِكَ أَفْطَرْتُ » . رَوَاهُ أَبُو دَاوُد مُرْسَلًا .
Муъоз ибн Зуҳро роҳматуллоҳи алайҳдан ривоят қилинади:
“Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам қачон ифтор қилсалар: “Аллоҳумма лака сумту ва ала ризқика афторту” (Эй, Аллоҳ! Сен учун рўза тутдим ва Сенинг ризқинг билан ифтор қилдим), дер эдилар”. Абу Довуд мурсал ҳолда ривоят қилган.
Яна бир ҳадисда шундай дейилган:
عَنْ أَنَسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ أَنَّ النَّبِيَّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ جَاءَ إِلَى سَعْدِ بْنِ عُبَادَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ فَجَاءَ بِخُبْزٍ وَزَيْتٍ ، فَأكَلَ ، ثُمَّ قَالَ النَّبِيُّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ : « أَفْطَرَ عِنْدَكُمُ الصَّائِمُونَ ؛ وَأكَلَ طَعَامَكُمُ الأَبرَارُ ، وَصَلَّتْ عَلَيْكُمُ المَلاَئِكَةُ » . رَوَاهُ أَبُو دَاوُدَ.
Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
“Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам Саъд ибн Убода розияллоҳу анҳуникига келдилар. У нон ва ёғ олиб келди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам едилар, сўнгра: “Афтора индакумус соимун ва акала тоъамакумул аброр ва соллат алайкумул малаика” (Рўзадорлар ҳузурингизда ифторлик қилдилар ва таомларингни яхшилар едилар ва фаришталар сизларга салавот айтдилар)”, дедилар. Абу Довуд ривоят қилган.
Ушбу ҳадисда Набий алайҳиссалом ифторлик учун таом ҳозирлаган киши ҳаққига дуо қиляптилар.
Яна бир ҳадисда шундай дейилган:
عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللهِ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ ، قَالَ :صَنَعَ أَبُو الْهَيْثَمِ بْنُ التَّيْهَانِ لِلنَّبِيِّ طَعَامًا ، فَدَعَا النَّبِيَّ وَأَصْحَابَهُ ، فَلَمَّا فَرَغُوا قَالَ : أَثِيبُوا أَخَاكُمْ ، قَالُوا : يَا رَسُولَ اللهِ ، وَمَا إِثَابَتُهُ ؟ قَالَ : إِنَّ الرَّجُلَ إِذَا دُخِلَ بَيْتُهُ ، فَأُكِلَ طَعَامُهُ ، وَشُرِبَ شَرَابُهُ ، فَدَعَوْا لَهُ ، فَذَلِكَ إِثَابَتُهُ. رَوَاهُ أَبُو دَاوُدَ.
Жобир ибн Абдуллоҳ розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: У киши айтди:
“Абул Ҳайсам ибн ат-Тайҳон Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам учун таом тайёралди. Сўнгра, у Набий соллаллоҳу алайҳи васалламни ва у зотнинг саҳобаларини чақирди. Улар таомдан фориғ бўлишгач (тановул қилиб бўлишгач), у зот: “Биродарингизни тақдирланглар”, дедилар.
Улар: “Эй, Расулуллоҳ! Уни тақдирлаш қандай бўлади?”-дейишди.
У зот: “Агар кишининг уйига кирилса ва таоми ейилса ва шароби ичилса, у учун дуо қиладилар, мана шу уни тақдирлашдир”, дедилар”. Абу Довуд ривоят қилган.
Демак, биродари уйига ифторлик ёки мутлоқ зиёфат учун келган киши таом соҳибининг ҳаққига дуо қилиши керак бўлар экан.
Хулоса қилиб айтадиган бўлсак, юқоридаги ҳадисларда ифтор пайтида Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг айтган ва қилган амаллари айтиб ўтилди. Бу айтилган ҳадисларга амал қилсак, Набий алайҳиссаломга эргашган бўламиз. У зотга эргашишнинг натижаси эса, иншааллоҳ жаннат кириш бўлади.
Мадаминов Шокиржон
Ўзбекистон мусулмонлари идораси матбуот хизмати
