“Хамр” луғатда бекитмоқ, тўсмоқ маъноларини билдиради. Истилоҳда “хамр” деб узум ёки шунга ўхшаш мевалар шарбатидан тайёрланадиган маст қилувчи ичимликка айтилади. Бундай ичимлик бир меванинг идишга беркитилишидан, ёпилишидан ҳосил бўлади.

“Хамр” деб аталишининг ҳам боиси, у ақлни тўғри фикрлашдан тўсади, фикр йўлини беркитади. Аллома Зужож айтишича, “хамр луғатда ақлни тўсувчи нарсани билдиради. Аёллар бош кийимининг номи ҳам “химор” – рўмолдир, беркитувчи, бошни тўсувчидир. Ибн Анбори дейди: “Хамр” (беркитувчи) деб аталишининг сабаби, у ақл йўлини тўсиб, айнитади. Барча фиқҳий мазҳаб вакилларининг фикрича, “хамр” деганда, нимадан олинганидан қатъи назар, маст қилувчи барча ичимликларни тушуниш керак.

Ҳазрат Умардан  ривоят қилинади: “Ҳар бир маст қилувчи хамрдир, (шу сабабли) ҳар бир маст қилувчи ҳаромдир”. Умму Саламадан  ворид бўлган ҳадисда: “Расулуллоҳ  ҳар бир маст қилувчи ва заифлаштирувчи (нарсалар)ни ман этдилар”, дейилган.

Фуқаҳолар яна шундай далолат қилишади: “Хамр” ақлни тўғри фикрлашдан тўсади, нимадан ва қандай тайёрланганидан қатъи назар, у мастликка олиб келади, мастлик эса ўз навбатида ақлни беркитади ва унинг нурини аъзоларга тарқалишига тўсқинлик қилади. “Хамр” ҳаромдир, ҳар бир маст қилувчи эса ҳазрат Умар  ривоят қилганларидек, хамрдир. Шунинг учун суннати мутаҳҳарада ҳар бир маст қилувчи ва заифлаштирувчи ичимлик ҳаром этилган.

Кейинги йилларда нашрларимизда “хамр” сўзи “арақ” деб таржима қилинмоқда. Бундай таржима, юмшоқ қилиб айтсак, ҳақиқатдан йироқдир. Ачинарлиси, кўзга кўринган олимларнинг асарларида ҳам “хамр” сўзи “арақ” деб бериляпти. Бундай хато аҳоли ўртасида кўп англашилмовчилик ва фикрий зиддиятларга сабаб бўлмоқда. Яъни, одамлар: “хамр арақ экан, арақ эса ман этилган. Демак, биз арақдан бошқа нарсаларни ичсак динга хилоф иш бўлмас экан”, деган нотўғри хулосаларга боришяпти.

Яна шуни қўшимча қилиш мумкин, Пайғамбаримиз замонларида ҳозир­гидай арақ ҳақида тушунча бўлмаган. У кейинги асрларда кашф этилди. Хўш, у ҳолда: “хамр” сўзини қандай таржима қилсак тўғри бўлади? Таржима қилиш шартмикан? Менимча, бу сўзга “сура”, “сира”, “оят”, “ҳадис” сўзларига қандай ёндашган бўлсак шундай ёндашмоғимиз керак. Аниқроғи, таржима қилинаётган матн бошланишида “хамр” сўзига қисқа изоҳ бериб, кейинчалик “хамр”нинг ўзини ишлатишимиз тўғри бўлади. Зеро, “хамр” сўзи барча маст қилувчи ичимликларни қамраб олади.

Маҳмудхўжа

НУРИДДИНОВ,

профессор