muslim.uz

muslim.uz

Понедельник, 16 Декабрь 2019 00:00

Пул сарфламасдан садақа қилишнинг 12 йўли

  • Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: "Яхши сўз садақадир", дедилар (Имом Бухорий ривояти).
  • Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: "Ҳар бир яхшилик садақадир", дедилар (Имом Бухорий, Имом Муслим ривояти).
  • Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: "Йўлдан азият етказовчи нарсаларни олиб ташлаш садақадир", дедилар (Имом Байҳақий ривояти).
  • Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: "Биродаринг юзига табассум билан қарашинг садақадир", дедилар (Имом Термизий ривояти).
  • Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: "Яхшиликка буюриб, ёмонликдан қайтариш (Амру маъруф ва наҳий аънил мункар) садақадир", дедилар (Имом Термизий ривояти).
  • Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: “Йўлидан адашганга йўл кўрсатиш садақадир", дедилар (Имом Термизий ривояти).
  • Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: "Челагингдаги сувдан биродарингни челагига қуйиб беришинг садақадир", дедилар (Имом Термизий ривояти).
  • Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: "Кўзи ожиз кишига ёрдам беришинг садақа", дедилар (Имом Термизий ривояти).
  • Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: "Кўринганга салом бериш садақадир", дедилар.
  • Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: "Саломга алик олиш садақадир", дедилар.
  • Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: "Ким биродарининг олдига зиммасидаги ҳақни адо этиш учун юриб борса, ҳар бир қадамига садақа ёзилади", дедилар.
  • Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: "Аллоҳ азза ва жаллани зикр қилиш садақадир", дедилар.

 

Даврон НУРМУҲАММАД

 

Понедельник, 16 Декабрь 2019 00:00

Замонавий хаворижлар

Бисмиллаҳир роҳманир роҳим. Алҳамду лиллаҳи роббил аламин. Вассалату вассаламу ала расулиҳи муҳаммадин ва ала алиҳи ва асҳабиҳи ажмаин. Амма баъду.

Йигирма биринчи аср кишилари ҳар томонлама мураккаб даврда яшамоқдалар. Глобаллашув асрида дунёдаги барча мамлакатлар аҳолиси бир хил нарсани ҳис қилиб, энг замонавий технологик ютуқлардан бирдек манфаатланиб, содир бўлаётган офатлардан ҳам бирдек зарар кўрмоқдалар. Жумладан, экстремизм балосининг ҳозирги кунда бутун дунёга бирдек хавф солиб тургани ҳам ҳеч кимга сир эмас. Айниқса, дин ниқобидаги экстремистик ҳаракатлар тарихда ўтган хаворижларнинг фаолиятини айнан такрорлаётгандек.

Маълумки, “хаворижлар” Ислом тарихида биринчи пайдо бўлган экстремистик руҳдаги оқимлардан саналади. Гарчи, уларнинг келиб чиқиши ҳазрати Али р.а.нинг халифалик даврларидаги воқеъалар билан боғлиқ бўлсада, аслида уларнинг пайдо бўлиши ҳақида Расулуллоҳ с.а.в. аввалдан огоҳлантириб кетганлар. Ўз ўрнида Расулуллоҳ с.а.в.нинг бу ҳақда огоҳлантиришларига ҳам сабаб бор эди. Абу Саъид Ал-Худрий р.а. ривоят қилиб айтадилар: Расулуллоҳ с.а.в. Ҳунайн ғазотидан тушган ўлжаларни тақсимлаётган вақларида Бану Тамим қавмидан Зул Хувайсира деган кимса келиб, Эй, Расулуллоҳ! Адолат қилинг! – деди. Расулуллоҳ с.а.в.: Агар мен адолат қилмасам, ким адолат қилади?! - дедилар. Шунда, Умар р.а.: Рухсат беринг, мен уни ўлдирай, деди. Расулуллоҳ с.а.в.: Йўқ, бунинг биродарлари одамлар ихтилоф қилган вақтда хуруж қиладилар. Қуръон ўқийдилар, аммо ҳалқумларидан нарига ўтмайди. Улар худди камондан ўқ чиққандай диндан чиқадилар. Уларнинг белгилари шуки, ораларида бир киши бўлади, унинг қўли аёл кишининг кўкрагидек дўппайган бўлади, дедилар. Абу Саъид айтадилар: бу гапларни Расулуллоҳ с.а.в.дан Ҳунайн кунида ўз қулоғим билан эшитганман, Али р.а. уларни қандай ўлдирганини ўз кўзларим билан кўрганман.

Демак, хаворижлар наздида хеч кимнинг ҳурмати ва хеч нарсанинг қадри, муқаддас деган тушунчалар йўқ. Ҳатто пайғамбардек зотга ҳам бетга чопарлик қилган кимсадан яна қандай мурувват кутиш мумкин.

Имом Ан-Насаий ўзларининг “Ас-сунанул кубро” асарида “Али р.а.нинг хусусиятлари” бўлимида қуйидаги ривоятни келтирадилар: Абдуллоҳ ибн Аббос р.а. айтадилар: Хаворижлардан олти минг киши Ҳарурийядаги бир ерга тўпландилар. Шунда мен Али р.а.га: Эй, мўминларнинг амири! Пешин намозини бир оз салқин тушгунча кечиктириб туринг, эҳтимол мен ана у қавмнинг олдига бориб улар билан гаплашиб кўрарман?! – дедим. Али р.а.: Сиздан хавотирдаман, дедилар. Мен: Хавотир олманг, дедим-да, кийиниб, улар томонга кетдим. Улар тўпланиб ўтирган жойга кирганимда, улар: Хуш келдинг эй, Ибн Аббос, нима сабабдан келдинг? - дейишди. Мен: сизларнинг олдингизга Пайғамбар а.с.нинг саҳобалари бўлмиш Муҳожир ва Ансорлар ҳузуридан, пайғамбарнинг амакиваччаси ҳамда куёвининг ҳузуридан, ҳақларида Қуръони карим нозил бўлган ва унинг таъвилини сизлардан кўра яхшироқ биладиганлар ҳузуридан келдим. Сизларнинг орангизда эса ундай зотлардан бирорта ҳам киши йўқ. Ҳузурингизга уларнинг айтаётган гапларини сизларга етказиш ва сизларнинг гапингизни уларга етказиш учун келдим, дедим. Шунда улардан бир қанча нафари мен томонга ўтди. Мен: қани Расулуллоҳ с.а.в.нинг саҳобалари, биринчилардан бўлиб У зотга имон келтирган амакиваччаси ва куёвига қарши норозилик даъволарингизни айтинг, дедим. Улар: учта нарсада даъвомиз бор, дейишди. Айтинг, дедим. Улар: биринчиси, у Аллоҳнинг динида кишиларни ҳакам қилди. Ваҳолангки, Аллоҳ таоло: “Ҳукм Аллоҳдан ўзганики эмас”, деган (Анъом сураси, 57-оят), дейишди. Мен: бу биттаси, дедим. Улар: иккинчиси, у жанг қилди-ю аммо, ғанимларининг аёлларини чўриликка ҳам олмади, уларнинг мол-мулкини ўлжага ҳам олмади. Агар, улар кофир бўлганларида уларнинг аёллари ҳам, мол-мулклари ҳам бизларга ҳалол бўлган бўлар эди. Аксинча, агар улар мўмин бўлганларида уларнинг қонини тўкишимиз ҳаром эди, дейишди. Мен: бу иккинчиси, дедим. Улар: учинчиси шуки, у ўзини “мўминларнинг амири” деб номланишидан воз кечди. Агар, у мўминларнинг амири бўлмаса демак, кофирларнинг амири экан, дейишди. Мен уларга: бундан бошқа даъвоингиз йўқми? - дедим. Улар: шунинг ўзи кифоя қилади, дейишди. Мен уларга: агар мен сизларнинг ушбу даъволарингизга Аллоҳнинг китобидан ва пайғамбарининг суннатидан раддия келтирсам, қайтасизларми? – дедим. Аллоҳга қасамки, албатта қайтамиз, дейишди. Шунда мен уларга: Аллоҳнинг динида кишиларни ҳакам қилди, деган даъволарингизга раддия сифатида шуни айтаманки, Аллоҳ таоло қиймати чорак дирҳам турадиган қуён ҳақида ҳукм чиқаришни кишиларга топширган. Бу ҳақда Аллоҳ таоло: “Эй, имон келтирганлар! Эҳромда бўла туриб, овни ўлдирмангиз! Сизлардан кимки уни қасддан ўлдирса, (жазоси) худди (хонаки) ҳайвон ўлдириш билан баробар жазодир: у (ҳам бўлса) Каъбага (юриб) бора оладиган қурбонлик бўлиб, унга ўзларингиздан икки адолатли киши ҳакамлик қилур…”, деган (Моида сураси, 95-оят). Шунингдек, эр ва хотин ўртасида ҳам ҳакамлик қилишни кишиларга топширган. Бу ҳақда: “Агар улар (эр-хотин)нинг оралари бузилиб кетишидан қўрқсангиз, эр оиласидан бир ҳакам, хотин оиласидан бир ҳакам юборингиз...”, деган (Нисо сураси, 35-оят). Энди, Аллоҳ номи билан сўрайман, айтингларчи, кишилар мусулмонларнинг жони ва молини сақлаш, уларнинг орасини ислоҳ қилиш борасида ҳукм чиқармоққа ҳақлимилар ёки қиймати чорак дирҳам турадиган қуён ҳақида-ми? – дедим. Улар: албатта, жонларини сақлаш ва ораларини ислоҳ қилиш ҳақида, дейишди. Бу даъволарингизга берган раддиям ўринлими? - дедим. Улар: Аллоҳ ҳаққи, ҳа, дейишди. Энди, иккинчи, яъни жанг қилди-ю аммо, аёлларни чўриликка ҳам олмади, мол-мулкни ўлжага ҳам олмади, деган даъволарингиз жавоб шуки, сизларнинг ўзингиз онангиз Оиша р.а.ни чўриликка олган бўлармидингиз. Мўминларнинг онаси бўлмиш бу зотдан ҳудди бошқа аёллардан ҳалол бўладиган нарсасини ўзингизга ҳалол қилиб олармидингиз. Агар шундай қилсангиз, демак кофир бўлибсиз. Борди-ю, у бизнинг онамиз эмас, десангиз у ҳолда ҳам кофир бўласиз. Чунки, Аллоҳ таоло: “Пайғамбар мўминларга ўзларидан ҳам ҳақлироқдир, унинг хотинлари эса уларнинг оналаридир”, деган (Аҳзоб сураси, 6-оят). Шундай экан, сизлар икки томонлама залолатдасизлар, булардан чиқиш йўлини ахтаринглар. Иккинчи даъволарингизга берган раддиям ҳам ўринлими? – дедим. Улар: Аллоҳ ҳаққи, ҳа, дейишди. Учинчи, яъни у ўзини мўминларнинг амири деб номланишидан воз кечди, деган даъволарингизга жавоб шуки, Расулуллоҳ с.а.в. Ҳудайбия кунида Қурайш зодагонларини ўртада сулҳ битими тузишга чақирдилар. Шунда Пайғамбар а.с. Али р.а.га: ушбу битим Муҳаммад Расулуллоҳ томонидан тузилди, деб ёз, деганларида, Қурайшликлар: йўқ, агар биз сени русуллуллоҳ эканлигингга ишонганимизда сени Аллоҳнинг байтидан тўсмаган, сенга қарши уришмаган бўлардик. Шунинг учун Муҳаммад ибн Абдуллоҳ деб ёз, дейишди. Шунда Расулуллоҳ: Аллоҳга қасамки, гарчи сизлар мени ёлғончи десангизда, мен Аллоҳнинг расулиман. Майли, эй Али, Муҳаммад ибн Абдуллоҳ деб ёзавер, деганлар. Расулуллоҳ с.а.в. Али р.а.дан афзал бўлганлари ҳолида, ўзларини Аллоҳнинг расули деб ёздиришдан воз кечдилар, аммо бу дегани пайғамбарликдан воз кечдилар, дегани эмас эди. Учинчи даъволарингизга берган раддиям ҳам ўринлими? – дедим. Улар: Аллоҳ ҳаққи, ҳа, дейишди ва улардан икки минг киши ўз фикридан қайтди. Қолганлари эса, Алига қарши чиқишдан қайтмадилар. Шундан кейингина Муҳожир ва Ансорлар уларга қарши урушиб, барчаларини ўлдирдилар”.

Ушбу мунозарадан кўриниб турибдики, хаворижлар тоифаси гарчи саҳобалар даврида чиққан бўлсада, бирорта ҳам саҳобий улар тарфида бўлмаган, аксинча бу тоифа ҳақ билан ботилни ажрата олмайдиган илмсиз, жоҳил кимсалардан таркиб топган. Ҳозирги кундаги экстремистик тоифаларнинг бирортаси ҳам ислом оламида мўътабар ва машҳур уламолар томонидан эътироф этилмаган, аксинча барча аҳли илмнинг муттасил танқидига учраб келаётган кимсалардир.

Ибн Умарнинг мавлоси Нофеъдан Абдуллоҳ ибн Умарнинг Хаворижлар ҳақида қандай фикрда бўлганлиги тўғрисида сўрашганида, у шундай деб жавоб берган эди: “Абдуллоҳ ибн Умар р.а.: Хаворижлар халойиқнинг энг ёмонидир. Улар кофирлар ҳақида нозил бўлган оятларни мўминларга татбиқ этадилар, дер эдилар”. Ҳақиқатан, замонавий хаворижлар бўлмиш экстремистик тоифалар ҳам кофир ва мушриклар ҳақида нозил бўлган оятларни мўминларга нисбатан талқин этиб, уларни кофирга чиқармоқдалар. Интернет тармоғи орқали тарқатилаётган видео роликларнинг бирида, бир тўда экстремистик кайфиятдаги кимсалар жумладан, “Мумтаҳана” сурасининг 4-оятини мўминларга татбиқ қилаётгани намойиш этилган. Мазкур оятнинг мазмуни шундан иборатки, “Сизлар учун Иброҳим ва у билан бирга бўлган кишиларда гўзал намуна бордир. Қайсики, улар ўз қавмларига: “Бизлар сизлардан ва сизлар Аллоҳни қўйиб ибодат қилаётган нарсаларингиздан безормиз. Бизлар сизларни инкор этдик. Токи, сизлар ёлғиз Аллоҳга имон келтирмагунингизгача, сизлар билан бизнинг ўртамизда мангу адоват ва нафрат пайдо бўлди”, – дедилар...”. Маълумки, Иброҳим а.с. айни бутпарастликка муккасидан кетган қавмга пайғамбар бўлиб келган эдилар. Ҳатто у зотнинг оталари Озар бут ва санамлар ясовчи уста бўлгани тарих китобларида баён қилинган. Бутларга сиғинувчи қавмни ёлғиз Аллоҳга ибодат қилишга чақирган Иброҳим а.с. ва у кишига имон келтирганлар ўз қавмларининг ҳидоятга келишидан умидлари узилгач, мазкур оятда баён қилинган сўзларни айтганлар. Буни қарангки, ушбу оятни минг йиллардан бери мўмин-мусулмон бўлиб яшаб келаётган ўзбек халқига қарши талқин қилиш нақадар кулгили. Бу эса, уларнинг илмсиз, ўта жоҳил кимсалар эканлигига далолат қилиб турибди.

Шуни таъкидлаш жоизки, барча бидъатчи фирқаларнинг пайдо бўлиши ва ривожланишида Ислом ва мусулмонларнинг ашаддий душманларининг қўли борлигига шак-шубҳа йўқ. Шундай экан, чин мусулмон инсон экстремистик тоифаларнинг жозибадор сўзлари-ю, мафтункор даъволарига олданмаслиги лозим бўлади.

Фатво  бўлими мудири

 Ҳ. Ишматбеков.

  

Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламнинг муборак ҳаётларининг охирига келганда, Қуръони Карим оятлари тушиши ҳам охирига етиб қолди. Кейинги босқичдаги оятларнинг аксарияти ҳукмларга тегишли эди. Турли қабила ва юрт одамлари Исломни қабул қилишди. Янги мусулмонлар қаршисида деярли йигирма уч йил давомида тушиб тўпланган оятларни ўқиб-ўрганиш, уларга амал қилиш, шариат аҳкомларини ўз ҳаётларида татбиқ қилиш вазифаси турар эди. Табиийки, ёш саҳобалар ўзларидан катталардан, янги мусулмонлар эскиларидан шаърий масалаларини сўрай бошлашди.

Бу ишларда баъзи саҳобалар ўз илмлари, топқирликлари билан бошқалардан ажралиб чиқдилар. Уламоларимиз фиқҳ билан машҳур бўлган тўрт халифани, Абдуллоҳ ибн Маъсуд, Абдуллоҳ ибн Умар, Абдуллоҳ ибн Аббос, Абдуллоҳ ибн Амр ибн Осс, Зайд ибн Собит ва Оиша онамиз розияллоҳу анҳумни мисол қилиб келтирадилар.

Шунингдек Пайғамбаримиз Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васаллам аҳолиси мусулмон бўлган узоқроқ юртларга ўз вакилларини, ўша ердагиларга шариат аҳкомларини ўргатиш, уларнинг ҳаётида ориз бўладиган масалаларни ҳал этиш учун юбора бошладилар.

Жумладн, Яманга Муоз ибн Жабал розияллоҳу анҳуни юборишни ирода қилдилар. Муоз ибн Жабал розияллоҳу анҳу ўз иш жойларига жўнаб кетаётганларида Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам у кишини тўхтатиб, “У ерда сенга бир масала ориз бўлса, қандай қилиб ҳукм чиқарасан?” деб сўрадилар. Муоз ибн Жабал розияллоҳу анҳу “Аллоҳнинг Китоби ила”, деб жавоб бердилар. Расули Акрам соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Аллоҳнинг Китобидан топа олмасангчи?” деб сўрадилар. Муоз ибн Жабал розияллоҳу анҳу “Аллоҳнинг пайғамбари суннати ила”, деб жавоб бердилар. Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Аллоҳнинг пайғамбари суннатидан ҳам топа олмасангчи?” деб сўрадилар. Шунда Муоз ибн Жабал розияллоҳу анҳу қараб турмасдан, “Фикрим ила ижтиҳод қиламан”, дедилар. Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам бу жавоблардан ғоят мамнун бўлдилар ва: “Аллоҳ расулининг вакилини, Аллоҳни ва расулини рози қиладиган нарсага муваффақ қилган Аллоҳ таолога ҳамду санолар бўлсин”, дедилар.

Барча ҳадис китобларида келтирилган ушбу машҳур воқеа асрлар давомида фақиҳларимизни янгидан-янги илмий чўққиларга, изланишларга чорлаши билан бирга, Қуръони Карим оятлари, бошқа ҳадислар билан бир қаторда фиқҳ илмига ҳужжат ва далил бўлиб келмоқда.

Биринчи ҳижрий асрнинг иккинчи ярми ва иккинчи ҳижрий асрда Ислом дини дунё бўйлаб кенг тарқалди. Турли араб бўлмаган халқлар ҳам мусулмон бўлдилар. Табиийки, улар ўзларига Қуръони Карим ва Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламнинг суннатларидан шариат аҳкомларини чиқариб, тартибга солиш имконига эга эмаслар. Бир тарафдан тил билмайдилар, қолаверса, илмлари йўқ. Нима қилиш керак? Билганлардан сўраш керак. Шундай қилиб, аста-секин кишиларга диний ҳукмларни ўргатадиган, уларнинг саволларига жавоб берадиган кишилар ажралиб чиқа бошлади. Кейинчалик шароит бутун бошли китоблар таълиф қилиш, масалаларни жамлаб баён қилишни ҳам тақозо қилиб қолди. Бу ҳақиқатни халифа Абу Жаъфар Мансур ва Имом Молик ораларида бўлиб ўтган ҳодисадан ҳам билиб олсак бўлади. Имом Молик ибн Анас ёшликларида Абу Жаъфар Мансур билан бирга ўқиган эканлар. Катта бўлганларида йўллари турлича бўлиб, Имом Молик илмда, айниқса, фиқҳда улкан алломалик даражасига етиб, ҳамманинг ҳурматига сазовор бўлдилар. Оғайнилари ва ҳамдарслари бўлмиш Абу Жаъфар Мансур Имом Молик билан мажлис қурди ва у кишига: “Яқин орада мен билан сендан илмлироқ одам йўқ, ўзинг кўриб турибсан, мен мана шу иш ила машғул бўлиб қолдим (яъни, халифалик). Сен одамларга диний ишларини енгиллаштириб берсанг”, деди. Имом Молик рози бўлдилар ва “Муватто” китобини таълиф қилдилар. Янаги ҳаж мавсумида “Муватто” китоби билан танишган халифа Абу Жаъфар Мансур қойил қолди ва Имом Моликка: “Жуда яхши қилибсан, агар хоҳласанг, ҳамма одамларни шу китобга жамлайман”, деди. Имом Молик: “Йўқ, ундай қилма, Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи васаллам)нинг саҳобалари ҳамма ёққа тарқалиб кетишди, уларнинг ҳар бири ўзи билан яхшиликни олиб кетди”, дедилар.

Ушбу қиссадан кўриниб турибдики, ўша даврда ҳатто давлат бошлиғи ҳам кишиларга фиқҳий кўрсатмалар мажмуаси лозимлигини англаб етган. Уламолар, жумладан, Имом Моликдек забардаст олим ҳам бу заруратни тушуниб етганлар. Шунинг учун ҳам Ислом оламининг турли жойларида фиқҳ уламолари етишиб чиқа бошладилар. Мазкур уламолар ўз илмий ишларида фиқҳий ижтиҳодларига тўртта нарсани асосий манба қилиб олганлар.

Биринчиси: Қуръони Карим. Фақиҳ Исломда бирор нарсанинг ҳукми қандай эканлигини билмоқчи бўлса, аввало Қуръонга мурожаат қилади. Унда нима ҳукм бўлса, ҳеч қандай иккиланишсиз қабул қилади.

Иккинчиси: Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламнинг суннатлари. Агар фақиҳ ўша масалага жавобни Қуръондан топа олмаса, суннатга мурожаат қилади. Уни топиб ҳукмини баён ҳам қилади.

Учинчиси: Ижмоъ. Бу бир даврнинг ижтиҳод аҳли бўлган уламоларнинг бир овоздан бирор масалани қабул қилишларидир. Мисол учун, Қуръони Каримни китоб шаклига келтириш зарурлиги Қуръоннинг ўзида ҳам, Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламнинг суннатларида ҳам таъкидланмаган. Аммо Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам вафотларидан сўнг урушларда Қуръонни ёд биладиган қорилар кўплаб шаҳид бўлаётганидан ташвишланган ҳазрати Умар розияллоҳу анҳунинг таклифлари билан халифа Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳу Қуръонни жамлашга амр бердилар. Бунга ҳамма рози бўлди, ҳеч ким қарши чиқмади. Бу иш ижмоъ орқали амалга ошди.

Тўртинчиси: Қиёс. Яъни, аввалги манбаларда ҳукми келмаган масалани, шунга ўхшаш манбаларда ҳукми бор нарсага қиёслаб ҳукм чиқариш.

Мисол учун, Қуръонда хамр, яъни ўша вақтда узум, арпа, асал, хурмо каби нарсаларни ачитиш йўли билан олинадиган маст қилувчи ичимлик ҳаром қилинган. Уламолар шунга қиёслаб улардан бошқа маст қилувчи ичимликларнинг барчасини ҳаром деб атаганлар.

Фақиҳларимиз суянадиган яна баъзи манбалар ҳам бор. Улар тўртта мазкур асосий ва қолган ёрдамчи манбаларга суянган ҳолда кўп масалаларни ҳал қилганлар. Ўша даврда кўплаб фақиҳлар етишиб чиққанлар. Уларнинг кўпчилиги ўзлари дунёдан ўтишлари билан фиқҳий ишлари ҳам қолиб кетган. Аммо мусулмонлар оммасига кенг тарқалган, шогирдлари ва орқасидан эргашувчилари кўп бўлган уламолар фиқҳий мазҳаб соҳиблари, деб тан олинган. Шулардан тўртталари бутун дунёга машҳур бўлганлар ва уларнинг мазҳаблари мусулмонлар жумҳури томонидан расмий фиқҳий мазҳаблар, деб тан олинган. Булар қуйидаги мазҳаблар:

  1. Ҳанафий мазҳаби — Шом, Туркия, Ўрта Осиё халқлари, Покистон, Ҳиндистон, Бангладеш ва бошқа юртларда кенг тарқалган.
  2. Шофеъий мазҳаби — Миср, Сурия, Индонезия, Малайзия, Филиппин, Тайланд ва баъзи Африка давлатларида тарқалган.
  3. Моликий мазҳаби — Либия, Тунис, Жазоир, Мағриб, Мавритания, Нигерия ва бошқа Африка давлатларида тарқалган.
  4. Ҳанбалий мазҳаби — Арабистон ярим оролида тарқалган.

         “Фиқҳий мазҳабларнинг баъзи масалаларга оид ихтилофини тақозо қилган илмий сабаблари бор. Бу ишда Аллоҳ Таолонинг катта ҳикмати, жумладан, бандаларига раҳмат ва шаръий далиллардан ҳукм чиқаришга кенг йўл очиш бордир. Сўнгра бу нарса бир неъмат ва фиқҳий-қонуний бойлик бўлиб, Ислом умматига диний ва шаръий ишларда кенглик яратиб беради. Шунда биргина, бошқасига ўтиб бўлмайдиган шаръий татбиқ ила чегараланиб қолинмайди. Балки, умматга баъзи вақтларда ва ишларда фақиҳ имомлардан бирларининг мазҳаби торлик қилиб қолса, бошқа мазҳабда кенглик, юмшоқлик ва осонлик топилади. Мазкур нарса ибодатга, муомалотга ёки оила, маҳкама ва жиноий ишларга ҳамда ҳаётнинг бошқа соҳаларига оид бўлиши мумкин. Мазҳабларнинг ушбу ихтилофи-фиқҳий ихтилофдир. Бу динимизнинг камчилиги ҳам, динимиздаги қарама-қаршилик ҳам эмас. Бундоқ ихтилофнинг бўлмаслиги мумкин ҳам эмас. Ўзининг комил фиқҳи, ижтиҳоди ва қонуний низомига эга бўлган ҳар бир умматнинг фиқҳий ижтиҳодий ихтилофи бўлмай иложи йўқ”.

Албатта, жаҳондаги энг мўътабар исломий ташкилотлардан бири бўлмиш Робитаи Олами Исломийнинг Ислом Фиқҳи Академияси кенгашининг ушбу баёнотидан кейин ўзини билган ҳар бир мусулмонда фиқҳий мазҳабни ҳақ эканлигида ва уларни эҳтиром қилиш зарурлигида ҳеч шубҳа қолмаслиги лозим.

Ўзларини “мазҳабсиз” деб номлаган Ҳиндистон салафийларининг етук олими Сиддиқ Ҳасанхон: “25 йиллик ҳаёт тажрибамдан келиб чиқиб айтаманки, омма халқ мазҳабга амал қилмаса охир оқибат диндан чиқар экан” деган. Шайх Рамазон Бутий раҳматуллоҳи алайҳ ҳам “Мазҳабсизлик динсизликка кўприкдир” деганлар.

 

Бобожонов П

Шовот тумани Қарри Эшон бобо масжиди имом-хатиби

Қуйида келтириладиган фикрлар, ҳикматлар сайтлардан ва ижтимоий тармоқлардаги турли саҳифалардан олиб таржима қилинган. 

Аллоҳ таоло Набий соллаллоҳу алайҳи васалламни васф қилаётганда, у зотнинг насабларини ёки мол-дунёларини ёки ташқи кўринишларини эмас, хулқларини васф этди. Оламларнинг Робби Қуръони Каримда шундай марҳамат қилган:

وَإِنَّكَ لَعَلى خُلُقٍ عَظِيمٍ

“Ва албатта, сен улкан хулқдасан” (Қалам сураси, 4-оят).

Ҳа, инсоннинг қадр-қиммати ахлоқ биландир.

“Ховатир роқия журнали”

*****

Баъзилар сенинг одобингни қўрқув деб тушунишади. Чунки, улар ҳаёти давомида эҳтиром асосида тарбия олмаган.

“Ховатир роқия журнали”

*****

Ҳеч кимга зулм қилма! Тағин унинг дуоси сабабли абжағинг чиқиб юрмасин.

“Ховатир роқия журнали”

*****

Отаси альцгеймер касаллиги билан оғриди. Ўғилдан:

— Отанг ўзи сени унинг ўғли эканингни биладими, эсидами? деб сўрашди. Шунда у:

— Бу муҳим эмас. Муҳими мен ҳалиям унинг ўғли эканимни биламан, деб жавоб берди.

Альцгеймер касаллиги билан оғриган одам хотирасидан айрилиб, ҳатто ўзининг кимлигини ҳам эслолмайди.

*****

Дунё уч кун...

  1. Кеча ўтди ва у ҳаргиз қайтмайди.
  2. Бугун яшаяпмиз ва у ҳам узоқ давом этмайди.
  3. Эртага эса, қаерда бўлишимизни билмаймиз.

Шундай экан, инсонларни кечир, халқни Холиққа қўйиб бер. Мен ҳам, сен ҳам, улар ҳам, биз ҳам кетувчимиз. Қалбингнинг туб-тубидан сенга ёмонлик қилганни кечир!

“Ховатир роқия журнали”

 

Интернет материалларидан тўплаб, таржима қилувчи

Нозимжон Иминжонов

Понедельник, 16 Декабрь 2019 00:00

Уламоларга тош отмайлик

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам дан сўнг одамларни ҳаққа чақирадиган, билимсизларга таълим берадиган, адашганларни йўлга соладиган ва халқ орасида бидъатлар тарқалишининг олдини оладиган зотлар уламолардир. Аллоҳ таоло бундай дейди: «Ёки кечалари сажда қилган ва тик турган ҳолда ибодат қилувчи, охиратдан қўрқадиган ва Парвадигорининг раҳматидан умид қиладиган киши (билан бошқалар баробарми?!) Айтинг: “Биладиганлар билан билмайдиганлар тенг бўлурми?!” Дарҳақиқат, фақат ақл эгаларигина эслатма олурлар» (Зумар, 9).
Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи ва салламдан ҳам уламо фазли тўғрисида ҳадислар ворид бўлган. Абу Дардо розияллоҳу анҳу  айтадилар: «Набий соллаллоҳу алайҳи ва саллам : “Олимнинг обиддан ортиқлиги менинг сизларнинг энг пастингиздан ортиқлигим кабидир. Дарҳақиқат, Аллоҳ ва фаришталари, осмонлар ва ер аҳллари, ҳатто уясидаги чумоли ва балиқ ҳам одамларга яхшиликни таълим берадиганга салавот айтади”, дедилар» (Абу Довуд ривояти).
Сўнгги пайтларда оммавий ахборот воситалари, асосан, ижтимоий тармоқларда имом-хатибларни танқид қилиш, хато-камчиликларини қидириш ва ҳатто масхаралаш “урф”га айланди. Бир ўринда уларнинг айтган гаплари, бошқа ўринда юриш-туришлари таҳлил қилинмоқда. Айримлар имомларнинг пулини ҳисоблаш билан овора. Бу нарсага жаҳолат ва ҳасад сабаб бўляпти десак, айрим зиёли, халқ орасида обрў-эътибор қозонган инсонлар ҳам имомларимиз, уламоларимизга нисбатан қарши фикрларини оммага тарқатмоқда.
Тўғри, бандаси хатокор. Имомлар ҳам одам эканини ҳисобга олиб, қусур, камчиликларини кечириш вазифамиз. Мободо шаръий масалаларда хато қилса, ёлғиз ҳолда ўзига айтиб ёки аҳли илм инсонларга айттириб, тўғриланади. Ҳар қандай ҳолатда ҳам омма олдида имомни беҳурмат қилиш, обрўсини тўкиш ҳаром амал ҳисобланади.
Олимнинг фазлини Аллоҳ ва Унинг расули улуғлаб турса-ю, унга нисбатан ҳурматсизлик қилиш, Аллоҳ ва Унинг расулига ҳурматсизликдир. Аҳли сунна эътиқодига кўра, мусулмон катта гуноҳни қилиш билан диндан чиқмайди, лекин динни, уламоларни паст санаш билан диндан чиқиш хавфи бор. Чунки уламолар дин номидан гапирувчи шахслардир. Уларга отилган тош динга, пайғамбарга отилган ҳисобланади. Тоҳир Бухорийнинг “Хулосатул фатово” асарида: “Ким бир олимни зоҳирий сабабсиз ёмон кўрса, унинг диндан чиқиш хавфи бор!” дейилади (Али Қорий, “Шарҳу Фиқҳил акбар”).
Уламоларни ғийбат қилиш бошқаларни ғийбат қилишдан кўра хавфлироқ. Ғийбат ўлимтик гўштини ейишга ўхшатилган бўлса, олимни ғийбат қилиш унинг заҳарланган гўштини ейишга ўхшатилган.
Имом Аҳмад раҳимаҳуллоҳ айтадилар: “Олимларнинг гўштлари заҳарланган, ким уни ҳидласа, касал бўлади, еган эса ўлади”. У киши яна дейди: “Ким олимга тил теккизса, ўзи ўлишидан олдин қалби ўлади”.
Абдуллоҳ ибн Муборак раҳматуллоҳи алайҳ айтадилар: “Ким олимларни пастга урса, охирати барбод бўлади, ким амирларни пастга урса, дунёси барбод бўлади. Ким биродарларини пастга урса, одамгарчилиги барбод бўлади”.
Уламолар – Пайғамбар меросхўрлари, дин хизматчилари, илм хазинаси, ҳаққа чақирувчилардир. Олимларини ҳурматламаган жамият душманлар нишонига айланиши тайин. Ҳозирги таҳликали замонда бу жуда муҳим муаммо. Эътибор қилсак, “Араб баҳори”, Сурия ва Ироқдаги вазиятга ҳам жамиятдаги шахсларнинг ўз олимларига муносабати сабаб бўлди. Ғаразли кучларнинг бирламчи мақсади маҳаллий имомларни обрўсизлантириш, аҳолини улардан чалғитиб, ташқаридаги “чин олимликни” даъво қилаётганларга эргаштиришдир. Телевидение ва интернет орқали “сўз эркинлиги” ўйинини ўйнаб, имом-хатибларга танқидий муносабат билдириш билан бу ишни бузғунчилар учун ўзимиз қилиб бермоқдамиз.
Уламоларимизни ҳурматлайлик. Ҳақларини адо этайлик. Уларга манфаат етказиш қўлимиздан келмаса, зарар беришдан сақланайлик. Халқ учун зарур бўлган қимматли вақтларини олмайлик. Аллоҳ таоло олимларимиз умрини узоқ қилсин. Хизматларига Ўз фазли ила баракотлар, манфаат ва мукофотлар ато этсин!

Манба: "Ирфон" тақвими, 2019-2020/1441 (VI чорак)

Мақолалар

Top