Агар Байт ёнида турса, ўзи дунё талабида келган бўлса-да, ўзини Байт ёнида туриш учун келгандек кўрсатади. Аслида катта бир тижорат учун келган, моллари орқасидан турли тарафдан келаётган бўлади. У тавофда югуриб, ҳамроҳларига: “Бугун шунча тавоф қилдим”, деб мақтанади. Унда фақат кучи кўплигидан гердайиш, манмансирашгина бор. Аллоҳ таолога тазарру қилиш, ёлворишнинг асари ҳам йўқ. У бу ерда туриб, юртидан келиб: “Сенга қандай яхши”, деювчиларга қулоқ солади. Балки уларга Байтга киргани, тавоф қилгани билан мақтанади.

Ўз юртидан келганлардан ўзини юқори олишини кўрасан. Агар одамлардан узлатга чиқиб, хилватга кирса, хасис бўлади, ҳақларини бермайди, хулқи ёмон бўлади ва муомаласи йўқолади. Бир хабарда ривоят қилинишича, Аллоҳ таоло Мусо алайҳиссаломга: “Биёбонда яшаб, дарахтлар шохидан озиқланадиган якка қуш каби бўлгин. У қуш ҳар кеч тушганида бошқа қушлардан қочиб, Роббиси ёди билан ёлғиз тунайди”. Аллоҳ бу тур қушни бандаларга ибрат, уларга қарши ҳужжат бўлиши, бандалар одамлардан ажралиб, Аллоҳ ёди билан яшаш қандай бўлишини билишлари учун яратган.

Ўзини саёҳатчи атаб, юрт кезган бу киши эса, ўзини ҳалокатга ташлагандир. Агар хотиржам бўлмаса, у муроқаба қилувчидир. Ҳар сафар нафси ҳаддидан ошиб, узоқ йўқ бўлиб кетса, одамлар билан аралашиб кетади. Қалби улар билан учрашишга боғланиб қолади. Улар томон қочади ва нафсидан тийилади. Агар хотиржам бўлиб, уларга яқин бўлса, қалби уларга боғланса, уларга аралашса, бу кишини нафси алдаб қўйгандир. У хилватида ғам-қайғуси кўпайганида кучайиб олиши учун нафсига дам беради.

Агар нафсига озроқ дам берса, кўп турмай қалби садақа фойдаларидан холи бўлиб қолади. Агар биродарларни зиёрат қилса, буни учрашиб хурсанд бўлиш, хотиржам бўлиб, ғайрат билан қилади, Аллоҳдан ҳимоя сўраб қилмайди. Ёмонга учрашишдан Аллоҳ паноҳ беришини сўраймиз. Бизга етиб келишича, Суфён Саврийнинг олдига бир биродари келибди. Келса, эшик ёпиқ экан, киришга изн сўрамай, ортига қайтибди. Унга: “Фалончи келди. Эшигинг ёпиқ экан. У сен билан учрашганда ўрталарингда нима бўлишини билиб олардим”, дейишди. У: “Фалончи менга сендан яхши қарар эди. Учрашишда фақат у менга чиройли кўринишга ҳаракат қилади, мен унга чиройли кўринишга ҳаракат қиламан”. Шунда ҳалиги гапирган киши йиғлади ва: “Аллоҳ сени тирилтирсин, мени тирилтирдинг”, деди. Фузайлга Жарир Розийнинг ҳаж қилгани, эртага уни кўргани келиши хабари келди. Фузайл ташқаридан қулф солиб қўйишни буюрди. Жарир келса, эшик ёпиқ экан. Қайтиб кетди. Фузайлга оиласидан бири деди: “Жарир келиб, сизни тополмади”. У: “Бу унинг менга ясаниши ва менинг унга ясанишимдан бошқа нарса эмас”, деди. Алданганлар ўзларидан бу нарсани излаб кўришмади.

Умар ибн Хаттоб розияллоҳу анҳу айтдилар: “Ким одамлар учун ўзини ўзида йўқ нарса билан чиройли кўрсатса, Аллоҳ уни хунук кўрсатади”. Бизга Ибн Абу Ҳассон Афлаҳ ибн Ҳумайддан, у Али ибн Ҳусайндан, у отасидан ривоят қилади. Али розияллоҳу анҳу ушбу калималар билан кўп дуо қилардилар: “Ё Аллоҳ, мен Сендан менинг ташқи кўринишимни одамлар кўзига чиройли қилиб, Сен билан холи қолганимда ботинимни хунук қилишингдан паноҳ сўрайман. Менда ўзинг билган нарсаларда одамларга чиройли кўринишни истаб, одамларга яхши ишларимни кўрсатишдан ва Сенга энг ёмон амалларимни тақдим этишдан асра. Одамларга, гўёки савоб улардану, жазо Сендан эмасдек, яхшиликларим билан яқинлашиб, улардан Сенга ёмонликларим билан қочишимдан асра. Шу сабабли менга ғазабинг етишидан Ўзинг асра, ё Раҳмлиларнинг Раҳмлиси”.

 Ҳаким Термизийнинг “Оқиллар ва алданганлар” китобидан

Аслиддин РАҲМАТУЛЛОҲ таржимаси.

(Алданганлар) Агар илм талаб қилса, буни сайру саёҳат учун қилади. Юртларни кезиб, ўз юрти олимларини тарк қилади. Устозларининг исмларини бошқача қилиб айтишни истайди. “Эртага бизга фалончи фалоний ҳадис айтади” деб, бу билан оммага ўзини кўрсатмоқчи бўлади. Турли санадларни қидириб, рақибларига ажойиб кўринадиган ҳадисларни излайди.

Агар илм талаб қилишга қизиқиши сўниб қолса, дунёга берилиб кетади. Агар фақиҳлик даражасига етса, раҳбарлик, умр лаззатлари, мажлислар тўри, қалб хотиржамлиги, кўнгил тинчлигига кўз тикади. Ўша нарсалар, ўлчовлар ва сабабларни тушуниш билан ўзига ўхшаганлар билан рақобатлашиш, тенгдошларидан устун келиш, рақибларини енгишни мақсад қилади. Мана шу унинг дунёдаги сайру саёҳатидир.

Аллоҳ ҳаққини қоим қилиш ёки Аллоҳнинг динини юксалтиришни истамайди. Балки бунда раҳбарлик илмида ўзини кўтариш, рақобат учун ўрганиш бордир. Шу йўлда чарчоқлик ва бедорликларга дуч келади. Раҳбарликка етиб, одамлар унга муҳтож бўлганда ва нафси одамлар муҳтожлигини сезганда кибрланади, ўзидан кетади, барчадан ўзини юқори қўяди. Фатвосига қарши чиқилса, ғазабланади. Одамлар олдига чиқса, мажлислар тўрини талаб қилади. Одамлар кўзи ўзида бўлишини истайди, фақат унинг фикрини олишларини хоҳлайди. Унинг фикрига қарши чиққаннинг, бирор ишда истагига хилоф қилганнинг ҳолига вой. У шундай ҳолда давом этади. Раҳбарлиги уни чарчатиб, умри охирида жабр қилувчи, бағритош, кибрли, дунё матолари ва обрўга алданган ҳолда топасан.

Бизга Ибн Абу Майсара, Яъқуб ибн Ҳамид ибн Косибдан, у Абдуллоҳ ибн Абдуллоҳ Умавийдан, у Ҳасан ибн Ҳуяйдан, у Яъқуб ибн Утбадан, у Саид ибн Мусайябдан, у Умар ибн Хаттоб розияллоҳу анҳудан, у Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан ривоят қилади: “Ким бандалар билан ўзини кучли санаса, Аллоҳ уни хор қилади”.

Энг алданган киши шудир. Чунки у амалларига қараб: “Одамларни тўғри йўлга бошлайман, уларни тўғри йўлдан олиб бораман, уларга илм бераман, ишларини ўз фикрим билан бошқараман. Илм йўқолиб, ҳақ зое бўлмаслиги учун менинг фикрим улар учун ўзларининг фикрларидан яхшидир”, дейди. Сен одамларни сўзда тўғри йўлга бошлаётганини, лекин ўзининг тўғри йўлдан юрмаётганини кўрасан. У ўзи қайтарган ишларни қилади. Унинг ўй-фикри одамларни тузатиш эмас, балки халқ олдида иззати, обрўси ва қадри давом этишидир. Агар буни йўқотса, хафа бўлади. Давом этса, хурсанд бўлади. Кўрмайсанми, у шуни деб ҳасад қилади, яхшилик йўлини тўсади. Қўрқиши халқ олдида ҳурмати йўқолишидандир. Кўрмайсанми, у одамларга мулойим бўлади, уларни рози қилишга интилади. Уларнинг истаги бўйича, Аллоҳнинг амрига хилоф, Уни ғазаблантирадиган иш қилади. Буларнинг барига эътибор бермайди. Буни ўз раҳбарлигида қолиш, обрўсини сақлаш учун қилади. Бу дўзах оловига туташган оловдир. Эртага у тирик экан, алдангани, йўлининг зулматли экани туфайли ўзи билмаган ҳолда ёнади. У йўлни ўзи зулматга чулғаган. Қабрига ўша олов билан бирга киради. Ана шунда унга йўл равшан бўлади. Унга шундай дейилади: “Ўзинг тўғри йўлда бўлмасдан қандай тўғри йўлга бошлайсан? Нимага бошлайсан? Қалбингга Яъжуж ва Маъжуж девори каби девор солдинг. Қалбинг Аллоҳдан узоқ бўлгани ҳолда кимга чақирасан? Ўзинг ботил зулмати ва бекорчи лағвларда бўла туриб, қайси хулққа чақирасан? Ўз ишларингни олиб боришда адашганинг ҳолда қандай қилиб одамлар ишини бошқарасан? Ўзинг бузилган ҳолда қандай қилиб одамларни ислоҳ қиласан? Қалбинг ўлик бўлгани ҳолда қайси илмни тирилтирмоқчисан? Қалбинг дунёни яхши кўриш, раҳбарликни севиш, обрў, мақталиш, дунёга, обрўга боғлиқ ишларда иззатли бўлишни исташ каби разилликларга тўлаки, агар одамларга бу ошкор бўлса, сени итқитиб, устингдан тупроқ тортишарди. Бу разилликлар илонлар заҳридир. Алданган киши худди қудуққа тушиб, уни ўзига келгунча билмаган мастга ўхшайди. Агар уни илон ёки чаён чақса, ўзига келмагунча унинг оғриғини сезмайди. Агар ифлос жойларда ифлосликка булғанса ҳам, ўзига келмагунча буни англамайди. Фаҳш ишларни қилса, ўзига келмагунча ундан нафратланмайди. Агар молини ҳавога совуриб, хотинини талоқ қилса ҳам, бунинг фожеасини ўзига келмагунча билмайди. Агар ўзини ўлдирса, буни барзахда ўзига келмагунча англамайди”. Унинг ҳолига минг вой бўлсин! Агар яшашга пул топиш учун ишласа, бунда ҳирсни ўзига улов қилиб олади. Очлик билан йиға бошлайди. Неъматга сарфламай, ёмон гумонига ҳавойи нафси ва шаҳват билан сарфлайди. Яна: “Мен одамлардан сўрамаслик учун, оилам учун, ортган молимдан фақирларга ёрдам қилиш учун, шу билан диним ва обрўйимни сақлаш учун ишлаяпман”, деяётганини кўрасан. Яна у ўша ҳирс билан ишлашида обрўйини тўкиб, динини парчалаб, қуллар ва мардикорлар каби тер тўкишини кўрасан. Агар омонатли жойга жойлашса, омонатга хиёнат қилади, унга қўйилган тақиқларни бузади. Натижада на обрўси сақланади, на дини асралади. Агар мол-дунё тўпласа, мажбуриятларини адо этмайди. Нафақада хасислик қилади. На адолат учун ишлаган, на фақирларга меҳр кўрсатган, на қариндошлар билан алоқани боғлаган, на сўраб келганларга ёрдам берган бўлади. Агар инфоқ қиладиган бўлса, нафсига ёққан, истаган жойларга сарфлайди. Бу истаги тўғри бўладими, ботил бўладими, фарқи йўқ. Буни ҳам ўз истакларини қондириб бўлгандан сўнг қилади. Кейин яна кўрасанки, у қанча кўп йиғса, шунча ҳирси ва очкўзлиги ортиб боради. Шу билан бирга, кибрланади, жабр қилади, мақтанади, исроф қилади, одамларга зуғум этиб, гердаяди. Унга ўлимни эслатган киши у энг ёмон кўрган одамдир. Унга насиҳат қилган киши унга энг оғир кишидир. Дунёдаги кўз қувончи тўплаган молида. Дунёдаги хурсандчилиги нафсининг очкўзлигини тўйдирадиган нарсалардир. Қуръон ўгитларини, олимлар одобини, гўзал хулқлар, бағрикенглик, Аллоҳ учун биродар тутиш, эзгу ишларни буткул унутган. Агар эзгу иш қиладиган бўлса, худди ўйнаётгандек қилади, Аллоҳдан қабул қилишини ёлвормайди. Амаллар қабул бўлиши учун уларнинг холис бўлишига парво қилмайди. Бу ишлар билан Аллоҳга яқин бўлишни мақсад қилмайди. Аллоҳга кўрсатилади, деб уларни пишиқ қилмайди. Қалби ҳавойи истакларига боғланган. У тили билан: “Буларни иффат учун қилаяпман”, деса-да, аъзоларини тиймайди. Оиласи учун ҳаракат қилади-ю, Мавло розилиги учун интилмайди. Бировга меҳр кўрсатиши ҳам ўз истагига кўра, ўзи лаззат олиши, очлиги босилиши ёки манфаат учун бўлади. Бу оғир бир турмушни излашдир. «Ким Менинг эслатмамдан юз ўгирса, (кофир бўлса) бас, унинг учун танг (бахтсиз) турмуш (қабр азоби) бўлиши муқаррар ва Биз уни қиёмат кунида кўр ҳолда тирилтирурмиз. У: “Раббим! Нега мени кўр ҳолда тирилтирдинг, ахир (дунёда яшаган вақтимда) кўрувчи эдим-ку?!” – дейди. (Аллоҳ) айтур: “Шундай. (Лекин) сенга Бизнинг оятларимиз келганида, уларни унутдинг. Бугун сен ҳам ана шундай “унутилурсан”» (Тоҳо сураси, 124–126-оятлар). Бу ўз нафсларига қараб, ҳақдан юз ўгирганлар жазосидир.

Аллоҳ таоло айтади: «Кимки Раҳмон зикридан (Қуръон насиҳатларидан) кўр бўлиб олса (юз ўгирса), Биз унга шайтонни улфат қилиб қўйгаймиз, бас, у унга ҳамроҳдир. Албатта, улар (шайтонлар) уларни (“кўрлар”ни) йўлдан тўссалар ҳам (тўсилганлар) ўзларини ҳидоят топувчилар, деб ҳисоблайдилар. То қачонки, Бизнинг ҳузуримизга келгач, (ўша шайтонга қараб): “Қани энди, мен билан сенинг орамиз Шарқ билан Ғарбнинг орасидек узоқ бўлса. Бас, (сен) нақадар ёмон ҳамроҳ экансан!” дер. Зулм қилганингиз сабабли бугун (яъни, қиёмат куни) азобда шерик бўлишингиз сизларга сира фойда бермас» (Зухруф сураси, 36–39-оятлар).

Ҳаким Термизийнинг “Оқиллар ва алданганлар” китобидан

Аслиддин РАҲМАТУЛЛОҲ таржимаси.

Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм

“Албатта, Аллоҳнинг зикри буюк ишдир” (Анкабут сураси, 45-оят) деб марҳамат қилган Аллоҳ таолога ҳамду санолар бўлсин!

“Аллоҳ зикр қилинадиган уй билан Аллоҳ зикри қилинмайдиган уй худди тирик ва ўликка ўхшайди” (Муттафақун алайҳи) дея умматларига зикрнинг фазилатларини гўзал мисоллар ила етказган Ҳабибимиз Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга дуруду салавотлар бўлсин!

Каъбул Аҳбор раҳимаҳуллоҳ айтадилар: “Аллоҳнинг зикри билан уйингизни нурга тўлдиринг. Хонадонингизга намозингиздан бўладиган хурсандчиликни олиб киринг. Аллоҳга қасамки, албатта, уларнинг номлари само аҳлига маълумдир. Улар: “Фалончи уйини Аллоҳнинг зикри билан обод қиляпти”, дейишади”.

Каъб раҳматуллоҳи алайҳи дедилар: «“Субҳаналлоҳ”, “Алҳамдулиллаҳ”, “Лаа илаҳа иллаллоҳ” ва “Аллоҳу акбар” зикрлари Аршнинг атрофида асаларининг ғувиллаши каби эшитилади. Улар ўз эгасини ва унинг солиҳ амалларини зикр қилиб туради».

Даврон НУРМУҲАММАД

(Алданган) агар ҳаж қилса, ишининг бошини зое қилади. Зеро, ҳаж бу банданинг ўз Роббиси томон юришидир. Аллоҳ таоло у Байтни (Каъбани) бандаларга раҳмат қилиб қўйган. Токи улар ўша ерга бориб, Байтни тавоф қилишса, уларни уқубатдан қутқаради, мағфират қилади, гуноҳларидан ўтади, уларни азобдан сақлайди. Чунки улар гуноҳ қилганларида қўрқиб, Аллоҳ таоло томонидан хавфда қолдилар. Шунинг учун уларга бу ерни омонлик қилди ва: “Эсланг, Байтни (Каъбани) одамлар учун зиёратгоҳ ва хавфсиз жой қилиб қўйдик” (Бақара сураси, 125-оят), деди.

Агар бандалар у ерга ҳаж қилиб, паноҳ сўраб, тавба қилиб кирсалар, уларни ҳаж сабабли омонда қилади. Уларга паноҳ беради, гуноҳларини кечиради. Аллоҳ таоло халили Иброҳим алайҳиссалом Каъба пойдеворини кўтарганида унга одамларни ўз ватанларидан гуноҳларини тарк қилиб келишлари, шу билан уларни кечириши учун чақиришни буюрган. Гуноҳини тарк қилмаганга ваъда қилинган нарса унинг устидан кулиб келади.

Ҳожи ишининг боши – барча гуноҳларни, зулмни тарк қилиши, тавба қилиши, ҳақдорларга ҳақларини бериши, ўша йўлда аъзоларини ўзи тавба қилган гуноҳлардан тийишидир. Токи у Роббисининг ҳовлисига келгунча тавбаси тўғри бўлсин. Кейин у ўзи чақирилган жойда қилган гуноҳларига узр тилаб туради. Роббиси уни кечириб, гуноҳидан ўтсин. Унга тавфиқ бериб, эҳромида ҳажини тугатгунча аъзоларини ҳар қандай жафо, хато ва одобсизликдан тийсин.

Ҳажнинг нусук деб номланишининг сабаби шуки, банда Роббиси байтига вазминлик, виқор, қурбонликлари билан келди. Барча жойларда Аллоҳ таолога хокисор бўлиб, жабр, манманлик ва худбинликни тарк қилиб, ўзини паст олиб келди. Агар шуларнинг барчасини қилиб, кўп тавоф, намоз билан машғул бўлса, сўнг ҳар йили ҳажга келаверса, у алдангандир. Чунки у тавба қилинадиган жойга келса ҳам, гуноҳларни тарк қилмади. Узр сўраладиган жойга келиб, узр сўрашга парво қилмади. Гуноҳларни тарк қилмаган бўлса, қандай қилиб узр сўрайди? Бировнинг молини тортиб олиб, қариндошлик алоқасини узиб, зулм қилиб, молини ҳаром йўллардан топиб, ота-онасига оқ бўлиб, хотини ва болаларига ҳақларини бермай, гуноҳида давом этиб тургани ҳолда тили билангина узр сўраши фойда берадими?! У ана шу билан алдангандир.

Ҳаж қилиб, гуноҳи кечирилмаса, унга ижобат қилинмайди. Гуноҳлардан сақланиб, шунда собит турса, унга Аллоҳ таолодан сабот келади, қалбини шу билан ислоҳ қилади. Бизга ривоят қилишларича, Аллоҳ таоло бундай деган: “Эй Довуд, Мен кимни бир марта мағфират қилсам, шу билан унинг дунё ва охират ишларини ислоҳ қиламан”. Бизга Сулаймон ибн Мансур Заҳабий Ибн Муборакдан ривоят қилди: Ҳасандан: “Ҳажжи мабрурнинг белгиси нима?” деб сўрашди. У: “Олдингидан ҳам зоҳид бўлиб қайтиши”, деди.

Ҳаким Термизийнинг “Оқиллар ва алданганлар” китобидан

Аслиддин РАҲМАТУЛЛОҲ таржимаси.

Анас ибн Молик розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Қачон жаннат боғларининг ёнидан ўтсангиз ундан ҳузурланинг”, дедилар. Мен: “Жаннат боғлари нимадир?” дедим. У зот алайҳиссалом: “Зикр ҳалқалари”, дедилар (Имом Термизий ривояти).

Зикр сўзи луғатда “эслаш, ёд этиш, тилга олиш, баён қилиш” каби маъноларни билдиради. Истилоҳда Аллоҳ таолонинг номини тилга олиб ёдлаш, мақташ, эслаш, сўзлаш “зикр” деб аталади.

Зикр ҳам ибодатнинг бир тури, бандани ўз Роббига яқинлаштирувчи воситадир. Бу ҳақда Аллоҳ таоло ўзининг қаломи Қуръони каримда қуйидагича марҳамат қилади: “Эй, имон келтирганлар! Аллоҳни кўп зикр қилингиз ва эртаю кеч Унга тасбеҳ айтингиз!” (Аҳзоб сураси 41-42 оят); Анкабут сурасининг 45-оятида: “Албатта, Аллоҳнинг зикри (барча нарсадан) улуғдир. Аллоҳ қилаётган ишларингизни билур”; Бақара сурасининг 152-оятида эса: “Бас, Мени ёд этингиз, (Мен ҳам) сизларни ёд этурман. Менга шукр қилингиз, ношукрчилик қилмангиз!”, дейилади.

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига икки аъробий келди. Улардан бири: “Ё Расулуллоҳ, энг яхши одам ким?” деб сўради. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Кимнинг умри узоқ бўлиб, амали яхши бўлса, ўша”, дедилар.

Иккинчиси эса: “Ё Аллоҳнинг Расули, Исломнинг таклифлари кўпайди. Менга бир ишни амр қилингки, уни маҳкам тутай”, деди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Доимо тилинг Аллоҳнинг зикри ила ҳўл бўлсин”, дедилар (Имом Аҳмад ривояти).

Аллоҳнинг зикрини кўп қилиш мўмин бандани олий мақомларга эриштиради. Имом Бухорий ривоят қилган ҳадисда Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Роббингиз: “Модомики, бандамнинг лаблари Мени эикр этиб қимирлар экан, Мен у билан биргаман” дейди”, деганлар.

Зикрнинг фазилатлари:

1. Аллоҳ таолога яқинлаштиради;
2. шайтонни қувади;
3. қалбдан ғам-қайғуни кетказади,
4. қувонч, хотиржамлик, кенглик бахш этади;
5. вужудга ва юракка қувват беради;
6. юзни, қалбни нурлантиради;
7. ризқни кенгайтиради;
8. инсон сиймосини ҳайбатли, ёқимли қилади;
9. илоҳий муҳаббатга сазовор этади;
10. Аллоҳ таолодан қўрқувни орттиради;
11. Аллоҳ таолонинг ҳам зокир бандасини эслашига васила бўлади;
12. қалбни ғафлатдан уйғотади, гуноҳнинг кирларидан тозалайди, жилолантиради;
13. сакинат ва раҳмат ёғилишига, зокирни фаришталар қуршашига сабаб бўлади;
14. тилни ғийбат, чақимчилик, ёлғон, фаҳш ва бекорчи сўзлардан сақлайди;
15. қиёмат кунида бандани пушаймонликдан қутқаради;
16. зикр ибодатларнинг энг устуни, афзали бўлиш билан бирга, энг осони ҳамдир;
17. Аллоҳ таолони зикр этишда давомлилик билан банда дунё ва охиратда Аллоҳни унутиш сабабли келадиган бадбахтликдан омон бўлади.
18. Зикрдан бошқа ҳар вақт ва ҳар жойда қилинадиган бошқа ибодат йўқ;
19. зикр шукрнинг бошидир;
20. қалб қаттиқлигини кетказади;
21. Аллоҳнинг изни ила неъматларни чақиради, азобларни даф этади;
22. Аллоҳ таоло фаришталарга зокир бандалари билан мақтанади;
23. давомли зикр қайтариш нафл ибодат ўрнига ўтади;
24. бошқа ибодатларга катта ёрдамчи бўлади;
25. қалбдан барча дунёвий қўрқувларни кетказади;
26. олдинроқ қилишга тоқати етмаган ишларни бажариши учун бандага куч беради;
27. зокирнинг содиқлар билан бирга тирилишига умид қилинади;
28. банда билан жаҳаннам ўртасида девор бўлади;
29. қийинни осонлаштиради, фақирни бой қилади;
30. фаришталар зокир учун истиғфор айтишади;
31. Аллоҳни кўп зикр қилиш мунофиқликдан муҳофазаланишдир;
32. ҳеч бир солиҳ амалда бўлмаган лаззати ва тоти бор;
33. уй, кўча-кўйда зикрни кўп қилиш банданинг қиёматда гувоҳларини кўпайтиради. Чунки ер юзи у кунда зокирга шоҳидлик беради.

Зикрнинг шунга ўхшаш яна жуда кўп фойдалари мавжуд. Аллоҳ таоло барчамизни Ўзининг зокир бандаларидан қилсин!

Даврон НУРМУҲАММАД