muslim.uz

muslim.uz

#Янгиликлар 24

 

حَدَّثَنَا أَبُو الْيَمَانِ قَالَ أَخْبَرَنَا شُعَيْبٌ قَالَ حَدَّثَنَا أَبُو الزِّنَادِ عَنْ الْأَعْرَجِ عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ فَوَالَّذِي نَفْسِي بِيَدِهِ لَا يُؤْمِنُ أَحَدُكُمْ حَتَّى أَكُونَ أَحَبَّ إِلَيْهِ مِنْ وَالِدِهِ وَوَلَدِهِ

 Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Жоним қўлида бўлган Зотга қасамки, сизлардан бирон киши мен унинг наздида отаси ва боласидан севимли бўлмагунимча мўмин бўла олмайди”- дедилар.

 حَدَّثَنَا يَعْقُوبُ بْنُ إِبْرَاهِيمَ قَالَ حَدَّثَنَا ابْنُ عُلَيَّةَ عَنْ عَبْدِ الْعَزِيزِ بْنِ صُهَيْبٍ عَنْ أَنَسٍ عَنْ النَّبِيِّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ ح و حَدَّثَنَا آدَمُ قَالَ حَدَّثَنَا شُعْبَةُ عَنْ قَتَادَةَ عَنْ أَنَسٍ قَالَ قَالَ النَّبِيُّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ لَا يُؤْمِنُ أَحَدُكُمْ حَتَّى أَكُونَ أَحَبَّ إِلَيْهِ مِنْ وَالِدِهِ وَوَلَدِهِ وَالنَّاسِ أَجْمَعِينَ

 Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

“Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Ҳеч бирингиз унга отасию боласидан ва барча одамлардан севимли бўлмагунимча мўмин бўла олмас”, дедилар”.

Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламга муҳаббат қилиш иймоннинг жузидир.

У зот “Жоним қўлида бўлган Зотга қасамки, сизлардан бирон киши мен унинг наздида отаси ва боласидан севимли бўлмагунимча мўмин бўла олмайди”- дедилар. Ҳазрати Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинган ривоятда зиёда қилиниб: “وَالنَّاسِ أَجْمَعِينَ” яъни, “Сизлардан бирон киши мен унинг наздида отаси, боласи ва барча инсонлардан севимли бўлмагунимча мўмин бўла олмайди”- дедилар.

Ҳадиси шариф матнида “وَالِدِهِ وَوَلَدِهِ” яъни, ота-она ва фарзандни келтириришининг сабаби ота-онага ва фарзандларга инсоннинг муҳаббати зиёда бўлади. Шу эътибордан бу иккаласини биринчи зикр қилинди. Инсон энг яхши кўрадиган инсонлардан ҳам пайғамбар алайҳис саломни яхшироқ кўриш керак. Кейинги ҳадисда “وَالنَّاسِ أَجْمَعِينَ”  яъни “Барча инсонлардан маҳбуб бўлмаганимча мўмин бўлолмайсилар” –дедилар. Демак, ўз жонидан ҳам пайғамбар алайҳис саломни яхши кўрмагунча мўмин бўлолмаслик маъносини ҳам тушУнилади.

Бу ҳадиси шарифда пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламга муҳаббат қилиш иймоннинг таянчи дейилди. Бу муҳаббатдан қайси муҳаббат ирода қилинади? Ундан табиий муҳаббат муродми? Ёки ақлий муҳаббатми?

Агар бу муҳаббатдан табий муҳаббат ирода қилинса, одатда табъий муҳаббат ғайри ихтиёрий яъни, ўз-ўзидан  содир бўладиган муҳаббат бўлади. Бу муҳаббат бир киши билан кўпроқ, иккинчи киши билан камроқ бўлади. Бу муҳаббатда инсоннинг ўзида ихтиёр бўлмайди. Мисол учун пайғамбар алайҳис саломда ҳам бу муҳаббат бўлган. Оиша онамизни бошқаларда кўпроқ яхши кўрганлар. Шунга кўра пайғамбар алайҳис салом ўз аёллари  тўғрисида: “اللهُمّ هذا قسْمِي فيما أمْلِكُ، فلا تلُمْنِي فيما تمْلِكُ ولا أملكُ” яъни, “Эй, Аллоҳим. Бу мен қодир бўлган нарсамда менинг қисатим, энди сен ўзинг молик бўлиб, мен молик бўлолмайдиган нарсамда мени маломат қилмагин” –деганлар.

Агар бу муҳаббатдан табиий муҳаббат ирода қилинадиган бўлса, қалбнинг муҳаббати инсоннинг ихтиёридан ташқаридаги нарса. Инсон ихтиёридан ташқаридаги нарсага мукаллаф эмас.

  Агар бу муҳаббатдан табиий муҳаббат даражасида бўлмаган ақлий муҳаббат ирода қилинадиган бўлса,  инсон ақли билан тафаккур ва тасаввул қилган ҳолда пайғамбар алайҳис салом  дунёдаги барчадан кўра муҳаббатга, таъзимга лойиқ зот дейди. Албатта, бу муҳаббатдан ақлий муҳаббат ирода қилинса, бирон бир  ишкол ва эътироз йўқ. Чунки, ақлий муҳаббат инсоннинг ихтиёридаги нарса, касб билан ҳосил қилиш мумкин.

 Ҳазрати Умар розияллоҳу анҳунинг ҳадиси

كنا مع رسول الله صلى الله عليه وسلم وهو آخذ بيد عمر بن الخطاب فقال: والله يا رسول الله لأنت أحب إلي من كل شيء إلا من نفسي, فقال رسول الله صلى الله عليه وسلم: «لا يؤمن أحدكم حتى أكون أحب إليه من نفسه» فقال عمر فأنت الاَن والله أحب إليّ من نفسي, فقال رسول الله صلى الله عليه وسلم «الاَن يا عمر»

Абдуллоҳ ибн Ҳишом розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади. “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Умар ибн Хаттоб розияллоҳу анҳунинг қўлларини ушлаб турганларида Умар: “Ё Расулаллоҳ, мен сизни барча нарсадан яхши кўраман. Фақат ўзимдан яхши кўлалмаяпман”, деди. Шунда Пайғамбар алайҳиссалом: “Йўқ, жоним қўлида бўлган Зот ҳаққи ўзингдан ҳам яхшироқ кўрмагунингча мўмин бўлолмайсан”, – дедилар. Умар: “Аллоҳга қасамки, ҳозир, энди ўзимдан ҳам яхшироқ кўрдим”, – деди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Ана энди бўлди, эй Умар”, – деб марҳамат қилдилар.

 Ҳаким ул-уммат мавлоно Ашраф Али Таҳонавий раҳматуллоҳ алайҳ ўзларининг мавъизаларида шундай зикр қилганлар. Бу муҳаббатдан ирода қилинган нарса ақлий муҳаббатдир . Чунки, табииий муҳаббат инсоннинг ихтиёридаги нарса эмас. Ҳазрати Умар розияллоҳу анҳунинг “жонимдан ҳам кўра сизни яхши кўрмайман” деган сўзларидаги муҳаббат, ақлий муҳаббат эмас. Балки, табиий муҳаббат. Буни қандай тушунамиз? Ҳазрат Умар розияллоҳу анҳуда ақлий муҳаббат бор эди. У зот табиий муҳаббат бўлмагани учун “Мен чин мўмин эмасманми?-деган фикр (ваҳм) бор эди. Шунинг учун савол қилиб сўради. Аввал, ҳазрат Умар розияллоҳу анҳу пайғамбар алайҳис саломга “Ё Расулаллоҳ, мен ўзимдан сизни яхши кўралмаяпман”-деди, сўнгра “Аллоҳга қасамки, ҳозирдан эътиборан ўзимдан ҳам яхшироқ кўраман”, – деди. Ана шу аввалги саволи билан гўёки “Табиий муҳабббат бўлиш керакми? Ёки ақлий муҳаббат бўлиш керакми?”-деб сўраган бўлди. Шунда пайғамбар алайҳис салом ҳадисдаги муҳаббатдан табиий муҳаббат эмас, ақлий муҳаббат ирода қилинганлигига ишора қилдилар. Шунда ҳазрат Умар розияллоҳу анҳу пайғамбар алайҳис саломга ундай бўлса, “الاَن” яъни, “Ҳозир, ана энди тушундим. (Муҳаббатдан табиий муҳаббат эмас, ақлий муҳаббат ирода эканлигини тушундим) Алҳамдулиллаҳ бу муҳаббат менда ҳосил, мўмин бўлар эканман. Мендаги мушкил савол ана энди кетди” – деди. Шундан сўнг пайғамбар алайҳис салом “الاَن” яъни, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Тўғри, сен энди тушундинг. Ақлий маҳаббатнинг ҳосил бўлши талаб қилинади”, – дедилар. Ҳаким ул-уммат мавлоно Ашраф Али Таҳонавий раҳматуллоҳ алайҳ ва бир қанча муҳаддисларнинг ихтиёр қилган нарса мана шу. Яъни, ҳадисдаги муҳаббатдан ақлий муҳаббат ирода қилинади.

Баъзилар бу бобдаги муҳаббатдан табиий муҳаббат ирода қилинади –дейдилар. Агар эътироз қилиниб “Бу  муаббат ихтиёрий эмас. Уни ирода қилиш дуруст эмас-ку?” деса, табиий муҳаббатнинг ихтиёр билан ҳосил қилинадиган даражаси ирода қилинади -деб жавоб берилади. Табиий муҳаббатнинг сабаблари борасида тафаккур қилинади. Сабаблари борасида тафаакур қилиш билан табиий муҳаббат ҳосил бўлади.

Муҳаббатнинг сабаблари

Инсон бир кишини яхши кўрса, унга муҳаббат қўйса, маълум бир сабаблар билан яхши кўради. Албатта, табиий муҳаббатнинг ҳам сабаблари бўлади. Баъзи инсонлар бировни жамоли учун  яхши кўради. Баъзи инсонлар бировни камоли учун, наволи (эҳсони) учун яхши кўради. Демак, муҳаббатга учта нарса яъни, жамол, камол ва эҳсон сабаб бўлар экан. Бу учта сабабнинг ҳаммаси пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам зоти муборакда мукаммал даражада мавжуд эди. Жамол ҳам олий даражада, камол ҳам олий даражада эди, эҳсон ҳам олий даражада эди.

Инсон пайғамбар алайҳис саломдаги бу комилликни тафаккур қиладиган бўлса, унинг тафаккурининг натижасида ўз-ўзида муҳаббат пайдо бўлади. У муҳаббат табиий муҳаббатнинг босқичи бўлади. Пайғамбар алайҳис саломга бирор бир киши вазнда баробар бўлиши мумкинми? Пайғамбар алайҳис саломнинг шаънидан хабардор бўлган инсон пайғамбар алайҳис саломга бирор инсонни жамолда, камолда ва эҳсонда баробор қилмайди. Албатта, тафаккур натижасида сабаблар билан пайдо бўладиган муҳаббат, табъий муҳаббат.  Демак, иймоннинг мадори бўлган муҳаббат, табиий муҳаббат бўлади.

Ҳиссиётлар ҳақиқий муҳаббатга далил эмас

Табиий муҳаббатнинг зиёда бўлиши бошқа нарса, ҳиссиётнинг зиёда бўлиши бошқа нарса. Мисол: бир кишига нисбатан табиий муҳаббат зиёда бўлади, лекин у муҳаббатни ҳиссиёт билан зоҳир қилинмайди. Инсон ўз ота-онасини яхши кўради. Аёлига ва фарзандларига нисбатан ота-онаси муҳаббати табиий билан зиёда яхши кўрса ҳам, ҳиссиётни ота-онасига қилмайди. Ҳиссиётни аёлига ва боласига қилади. Боласини эркалатади, ўпади ва ўйнатади. Ўзининг табиий муҳаббати ифода қилиб бера олади.

Демак, фарзандимизни эркалашимиз, уни ошкор ҳолда яхши кўришимиз, пайғамбар алайҳис саломни у зотдан кўра яхши кўрмаслигимизни ифода қилмайди. Табиий муҳаббат пайғамбар алайҳис саломга ҳам бор. У зотга бўлган табиий муҳаббат ҳам у зотнинг буйруқларига амал қилиш билан бўлади.

Шариатда буюрилган муҳаббатнинг даражаси ҳам мана шу муҳаббат, муҳаббатни ҳиссиёт билан бўлиши талаб қилинмаган. Табиий муҳаббат сабабларни ҳозирлаш билан пайдо бўлаяпди. Ана шу табъий муҳаббатдаги зиёдалик мақсад. Пайғамбар алайҳис салом билан мана шу табиий муҳаббат зиёда бўлиши керак.

Тўғри, табиий муҳаббат баъзи вақларда инсонларда зоҳир бўлмаслиги мумкин. Лекин сабабларини ҳосил бўлиши мумкин. Мубаббатнинг сабаблари ҳосил бўлгандан кейин муҳаббат пайдо бўлади. Бу (муҳаббатнинг сабаблари) ҳамма мусулмонларни ичида мавжуд. Шунинг учун пайғамбар алайҳис салом: “Сизларнинг бирларингиз табиий муҳаббатнни ихтиёр қилмагунча  мўмин бўлолмайди” –дедилар.  Муҳббатнинг сабаблари тўғрисида фикр қилишдан табий муҳаббат пайдо бўлади. Лекин унинг йўли истидлол (далил талаб қилиш),  истидлол ихтиёр билан бўлади.

 Шу ўринда Аллома Анвар Шоҳ Кашмирий раҳматуллоҳ алайҳ “Файзул бори” айтган нарсани айни ўзини эмас, баки маъноси зикр қилиб ўтаман.  У киши айтадилаки, “Агар ҳадиси шарифдан ақлий муҳаббат дейдиган бўлсак, ҳадиснинг аҳамияти камайиб қолади. Хусусан, одамлар одатда ақлий муҳаббатнинг бир мисолини қилиб айтадики, бир инсон дори ичаётган бўлса, дори зоҳир ҳолда аччиқ, лекин инсон ақлан тафаккур қиладики, “Мен учун бу дори фойдали, шу дорини ичсам шифо топаман. Шунинг учун  ичяапман”- дейди.

Қаранг! Пайғамбар алайҳиссалом вассалламни дорига ўҳшатиш тўғри эмас. Бу ўхшатиш билан гўёки аслида пайғамбар алайҳис саломни муҳаббати менга ёқмас эди, лекин ақл билан пайғамбар алайҳис салом шаъни борасида тафаккур қилиб кўрдим.  Шунинг учун яҳши кўриб қолдим” деса келмайди.

Анвар Шоҳ Кашмирий раҳматуллоҳ алайҳ бу ердаги муҳаббатдан табиий муҳаббат ирода қилинган деганлар. Ҳаким ул-уммат мавлоно Ашраф Али Таҳонавий раҳматуллоҳ алайҳ ва шунга ўхшашлар ақлий муҳаббат ирода қилинади деганлар. Албатта, бу иккисининг ўртасида катта фарқ йўқ.  Чунки, иккисининг негизи битта. Табъий муҳаббат муҳаббатнинг сабабларини зеҳнда ҳозирлаш билан бўлади. Ақлий муҳаббатнинг негизи истидолол билан бўлади. Сабабларни ҳозирлашни истидлол дейиш мумкин.

ТИИ 4 курс талабаси

Анварова Моҳигул Рустамжон қизи

Понедельник, 27 Март 2023 00:00

Рамазонга ажойиб туҳфа!

Аллоҳга беҳисоб ҳамду санолар бўлсинки, мўмин-мусулмонлар ойларнинг саййиди ва энг фазилатлиси бўлмиш Рамазонни ниҳоятда кўтаринки руҳда, завқу шавқ билан кутиб олмоқдалар. Рамазон фазилатларга бой ойдир.

Унинг барча фазилатларига тўла тўкис эришиш учун ҳаммада ҳам билим ва маълумот етарли бўлмайди. Шу сабабдан бир - халқчил тилдаги, оддий ва содда қўлланма – кундалик дастур бўлса жуда ҳам яхши бўлади. Шунда ҳар куни унга бир назар солиб қайси амалларни қай тарзда, қачон ва қанақа эътиқод билан бажаришимизни ўзимиз учун белгилаб олар эдик.

Ушбу заруратларлан келиб чиқиб, рамазон туҳфаси сифатида шу каби қўлланма тайёрланди ва жамоатчиликка тақдим этилганини мамнуният билан ёдга олмоқчиман. Ўзбекистон мусулмонлари идораси раиси, муфтий Нуриддин домла ҳазратлари “Рамазонни ғанимат билиб, унумли ўтказайлик” номли рамазонга бағишланган рисолани муштарийларга тақдим қилди. Ҳозирча ушбу рисола юртимиз аҳли илмлари, имом хатиб ва мударрисларга холисан лиллаҳ тарқатиб берилди. Иншааллоҳ, уламоларимиз ундан истефода қилган ҳолда жамоатга ундаги муҳим маълумот, эслатма ва тавсияларни бериб борадилар.

Рислоа билан танишар эканмиз, унда дастлаб, рамазон ойининг фазилатлари зикр қилинганига гувоҳ бўламиз. Кейинги саҳифаларда эса бизни огоҳликка даъват этилган. Сергак тортишимиз, чунки рамазон кириб келаётгани, унга қай даражада тайёр эканлигимизга назар солиш кераклиги ёдга солинади. Саҳифалар орасида турли эслатмалар оддий тил билан, тушунарли тарзда берилгани рўзадорнинг кундалик амалларига аниқлик киритиб олишига кўмаклашади.

Рисолада рўзанинг фоидалари, охиратдаги мукофотлари, бу ойдаги дуолар ҳамда зикр ва вирдлар ояти карима ва ҳадиси шарифлар асосида ёритилгани, ўқиб бораётган кишида тутаётган рўза ва амалларига иштиёқи янада ошишига хизмат қилади. Гоҳида рўзадорни шайтони лаъин васваса қилиб, тутаётган рўзасини тарк эттиришга, унинг савоб ва ажрларидан ноумид қилишга уриниши бор гап.

Саҳарлик ва ифторликка доир эслатмалар ҳам ўқувчига тақдим этилган. Баъзилар эринчоқликликлари туфайли саҳарлик қилишдан бош тортадилар. Саҳарликдаги фазилат ва барака билан танишган рўзадор асло уни узрсиз тарк этмаслиги аниқ бўлиб қолади. Рамазон ойининг кундузларини соим ҳолда ўтказувчи мусулмон киши тунларини қоим бўлган ҳолда ўтказиши, таровеҳ ва хатми қуръонларнинг савоби нечоғлигига рисолани кундалик қилиб олган киши амин бўлади.

Юртимиздаги барча мўмин-мусулмонларнинг рамазон ойидан унумли фойланиб қолишлари, тутаётган рўзалари ва бажараётган амалларини мукаммал бўлиши, Аллоҳ субҳанаҳу ва таоло уларни қабул этиши йўлида ушбу рисола ажойиб қўлланма ва кундалик бўлишини Аллоҳим насиб этсин.

 Зайниддин домла Эшонқулов – Ўзбекистон мусулмонлари идораси Самарқанд вилоят вакили, вилоят бош имом-хатиби

Баходиржон домла Рўзибоев
Андижон шаҳар Эски Гумбаз жоме масжиди имом-хатиби



Воскресенье, 26 Март 2023 00:00

Ҳижрат ва унинг моҳияти

Юртини, ота-онани ташлаб, ўзга элларда сарсон-саргардон юриш, ўзи каби манқурт шахслар билан бирлашиб, киндик қони тўкилган юртига қарши қурол кўтариш Ислом дини таълимотига зид иш ҳисобланади. У газандаларнинг мақсади ислом динини ривожлантириш эмас балки, муқаддас динимизни номини булғаб ёмонотлиқ қилиш. Тинчлик ва осойишталик ҳукм сураётган давлатларда нотинчликларни келтириб чиқариб, янги-янги уруш ўчоқларини ташкил қилиш ва ўша давлатлар фуқароларини қул қилиб, бойликларини талон-тарож қилиб олиб чиқиб кетишликдир.

Бундай сохта даъволарнинг пуч эканини тасдиқлаш ва аҳолини хусусан, ёшларни улардан асраш мақсадида ушбу тушунчаларга изоҳ бериб ўтсак.

“Ҳижрат” сўзи луғатда бирор нарсадан ажраш. Шариатда эса, Пайғамбаримиз Муҳаммад (саллаллоҳу алайҳи васалам)нинг Маккани тарк этиб, Мадинага боришига айтилади. Диний экстремистик оқим етакчилари айниқса, ўзларига турли исломий ном қўйиб олган бир тўда ғаламислар тинч давлатда яшаб келаётган ёшларни жангариларнинг лагерларига жўнатиб, “ҳижрат қилмаган диндан чиқади, ҳижрат учун мусулмонга ота-онанинг рухсати шарт эмас”, каби сохта иддаолар билан ижтимоий тармоқлар орқали ёшларни алдамоқда.

Абу Усмон Мужошиъ ибн Маъсуд ривоят қилган ҳадисда айтилади: Расулуллоҳ (саллаллоҳу алайҳи васалам):

яъни: “Макка фатҳидан кейин ҳижрат йўқ…”, дедилар ”.

“Ҳижрат” ҳақида Имом Бухорий ривоят қилган ҳадисда: “Расулуллоҳ (саллаллоҳу алайҳи васалам) айтганлар: “Қўли ва тили билан ўзгаларга озор бермаган киши мусулмондир. Аллоҳ таоло ман этган нарсалардан қайтган киши Худо йўлида ҳижрат қилган кишидир”, дейилади.

Хулоса орнида шуни айтиш керакки юқоридаги далиллардан Ўзбекистондек тинч ибодатлар емин-еркин килинадиганмусулмонобод мамлакатимиздан “ҳижрат” қилинмаслиги ҳақидаги қатъий хулоса келиб чиқади.

Рўзимухаммедов Сардорбек
Мир Араб олий мадрасаси
 талабаси

Мақолалар

Top