“Рисолатул мустаршидийн” номли асарларида Имом Муҳосибий раҳимаҳуллоҳ айтадилар:

ولا يستح الذي لا يعلم ان يسال حتي يعلم  ولا يستح من يسال عما لا يعلم ان يقول لا اعلم

“Билмайдиган киши билмаган нарсасини сўраб ўрганишдан ҳаё қилмасин, билмайдиган нарсаси ҳақида сўралган киши билмайман дейишдан ҳаё қилмасин”

Абдуллоҳ ибн Умар розияллоҳу анҳу айтадилар: “Илм уч хил бўлади: сўзлагувчи китоб, қоим бўлувчи суннат ва билмайман дейиш”. Дору Қутний “Ғароибул Молик”, Абу Довуд “Фароиз китобида ривоят қилдилар.

Муновий раҳимаҳуллоҳ: “Ҳадиси шарифдан олинадиган фойдалар ҳақида тўхталиб қуйидагиларни айтадилар: “Олим кишидан билмайдиган нарсани сўралса билмайман деб айтишлиги ёки Аллоҳ билувчироқ дейишлиги лозим бўлади, сўралган кишининг билмайман деган сўзи айрим жоҳил кимсалар ўйлаганидек мартабасини тушириб юбормайди. Чунки саботли олим кишига айрим масалаларни билмаслиги зарар қилмайди аксинча билмайман деган сўзи мартабасини юксалтиради. Сўралган нарсани билмайман дейиши иймонининг қувватли эканлигига Роббисидан тақво қилишлигига, қалбининг поклигига далолат қилади. Билмайман дейишдан дин-диёнати заиф, маърифати оз киши жирканади, чунки у ҳозир бўлганларни кўз ўнгида мартабаси тушиб кетишлигидан қўрқади, оламларнинг Роббисини ҳузурида мартабаси тушишлигидан қўрқмайди. Бу эса жоҳилликнинг ўзгинасидир. Билмайман дейиш тўрт мазҳаб имомларимиздан, хулофои рошидийнлардан, ҳатто, Пайғамбаримиз Муҳаммад Мустафо соллаллоҳу алайҳи васалламдан ҳам нақл қилинади”.

Ибн Умар розияллоҳу анҳудан бир киши бир масала сўради: “Менда бу ҳақда илм йўқ”, дедилар. Савол сўраган киши кетгандан сўнг: “Ибн Умар билмайдиган нарсаси ҳақида Ибн Умардан сўралганда менда бу ҳақда илм йўқ дейиши мунча ҳам яхши”, дедилар.

Ҳайсам ибн Жамил айтадилар: “Анас ибн Моликдан қирқ саккизта масала ҳақида сўралди шундан олтитасига жавоб бериб, ўттиз иккитасига  билмайман деб жавоб бердилар”.

Молик ибн Анас айтадилар: “Мен Ибн Ҳурмуздан шундай деганини эшитдим: “Олим киши ўзининг суҳбатдошларига ва шогирдларига қўлларида асл маълумот бўлмагунича билмайман дейишни мерос қолдириши лозим бўлади. Агар уларнинг бирларидан билмаган нарсаси ҳақида сўралса, билмайман десин”.

Имом Аъзам раҳимаҳуллоҳ ўнта масалада жавобини айтишликдан ўзларини тийиб, билмайман деганлар. бу эса имом Аъзам раҳимаҳуллоҳнинг камоли илмларининг мукаммаллиги, Аллоҳ таолодан қўрқишликларининг  нишонаси эди.

Имом Абул Ҳасан Мовардий “Ал-адаб ад-дунё ва ад-дин” китобларида: “Илмни ҳаммасини қамраб олишни имкони бўлмаса, айримларини билмаслигинг нуқсонинг ҳисобланмайди. Шундай экан билмаган нарсанг ҳақида сўралганда билмайман дейишликдан ҳаё қилмагин”, дедилар.

Имом Ғаззолий “Иҳё улумиддийн” китобларида: “Ким билмаслигидан Аллоҳ таоло учун сукут қилса, билиб туриб сўзлаган кишининг ажридан кам ажр олмайди. Чунки, билмаслигини эътироф этиш нафсга оғир келади”, дея таълим берганлар.

Ибн Абдулбир “Жомиу баёнил илм ва фазлиҳи” номли китобларида баъзи илм аҳлидан ривоят қилиб айтадилар: “Билмайман дейишни ўрган, биламан дейишни ўрганмагин. Билмайман десанг, билгунингча сенга ўргатишади. Агар биламан десанг, билмайман дегунингча сендан сўрашади”.

Саҳобаи киромлар, буюк устоз ва уламоларинг юқорида келтирилган фикрларидан биргина хулосани олиш мумкин, илмимиз ва ақлимиз етмаган ҳар қандай масала ҳусусида билмайман дейишлик орқали ҳам улкан ажрларга эришишимиз мумкин экан. Агар бунинг акси бўлиб, ўзимиз масалани аслини тушунмасдан, китоб ва суннатга эргашмаган ҳолда сўзлаб қўйсак ўзимиз кутмаган ёмон оқибатларга дучор бўлишимиз муқаррар экан.

“Билмайман” дейишни билишлик ҳам, билимлиларнинг аломатларидан эканини унутманг!

Ишанов Исмоил

“Ҳидоя” ўрта махсус ислом

билим юрти ўқитувчиси

ЎМИ матбуот хизмати

Хайр-саҳоват, меҳр-оқибат, сийлаи-раҳм каби улуғ фазилатлар доимо соҳибига зийнат бўлиб келган. Бундай олийжаноб хислатларни ўзида мужассам эта олган инсонгина эл-юртнинг оғирини енгил қила оладиган фазилатли шахс ҳисобланади.

Хайр-эҳсоннинг яхшиси бу қийинчилик ва муҳтожлик вақтда қилинганидир.

Бугун юртимизда карантин сабабли ана шундай хайр-саҳоват, яхшилик ва эҳсонларни кўпайтиришнинг айни вақтидир. Қолаверса, саҳоват ойи бўлган Рамазони шарифни кириб келгани ҳам хайр-эҳсонни кўпайтиришимизга чорлайди.

Аллоҳ таоло каломида шундай марҳамат қилади: “Ким бир яхшилик қилса, унга ўн баробар қайтарилур. . .”. (Анъом сураси, 160-оят)

Мусулмонларнинг қиладиган яхшиликлари эвазига қилган ёмонликлари ёпилиб кетади. Энг аввало яхшиликни, яхшилик қилган инсонга эмас, балки яхшилик қилмаган инсонга нисбатан амалга оширилса, фазилатли ишни амалга оширган бўлади.

Агар яхшилик қилган инсонга яхшилик қилинса, бу-вафодорлик, Агар яхшилик қилмаган кишига яхшилик қилинса, бу-саҳоватдир. Агар ёмонлик қилган кишига яхшилик қилинса бу-айни мусулмончиликдир!

Толҳа ибн Абдурроҳман ибн Авф ўз замонасида Қурайшнинг энг саҳоватли кишиси эди. Бир куни унга хотини: “Сизнинг биродарларингиздек пасткаш инсонларни кўрмаганман”, деди. У: “Нима учун бундай деяпсан?”, деди. Хотини: Агар сиз бойиб кетсангиз, улар сиздан ажралишмайди, агар сиз камбағал бўлиб қолсангиз, (хабар олиб) келишмайди”, деди. У хотинига қараб: “Аллоҳга қасамки, бу уларнинг мукаррам хулқ соҳиблари эканидандир. Уларга саҳоват кўрсатишга имконимиз бор пайтда келишади, агар уларнинг ҳаққини адо қилишдан ожиз бўлиб қолсак, бизни безовта қилиб, хижолатга қўймаслик учун келишмайди”,  деб жавоб берди.

Демак, саҳоватли инсон бой бўлса ҳам, камбағал бўлса ҳам саҳоват қилишга ошиқади. Шу билан бирга менга яхшилик қилгани учун яхшилик қиламан деб кутиб турмайди. Жамиятдаги ҳар бир инсонга нисбатан ёрдамга тайёр бўлади.

Ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинган ҳадисда: Расулуллох соллаллоҳу алайҳи васаллам марҳамат қилиб айтадиларки:

“Мусулмон мусулмон кишининг биродаридир, унга зулм ҳам қилмайди ва биродарини душманига топшириб ҳам қўймайди. Ким биродарининг ҳожатида бўлса, Аллоҳ унинг ҳам ҳожатида бўлади.

Кимки мусулмондан ғам ташвишни кетказса, Аллоҳ таоло қиёмат ғам ташвишларидан уни халос этади. Кимки мусулмоннинг айбини беркитса, Аллоҳ таоло қиёматда унинг ҳам айбини беркитади”, дедилар. (Имом Бухорий ва Муслим ривояти).

Мусулмон киши ўзимнинг ташвишим етарли, дея ёнидаги биродарининг ташвишини  ёдидан чиқармаслик керак. Зеро, Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам асҳоблари ва умматларининг ташвишларини ўз ҳолига ташлаб қўйганлари йўқ, балки уларнинг ташвишларини ҳам ўзларининг ташвишлари деб билганлар.

Қолаверса, шароитим йўқ, мен бой эмасман ёки мен эҳсон қила олмайман, дея ўзига тасалли бераётган кишилар оловни ўчирмоқчи бўлган чумолидан ўрнак олсалар яхши бўларди.

Айтишларича, Аллоҳнинг пайғамбари Иброҳим алайҳиссаломни оловда

ёқмоқчи бўлишганда чумолилардан бири оғзида сув ташиб, оловни ўчирмоқчи бўлибди, шунда бошқа ҳайвонлар таажжуб билан: “Сен шу сувинг билан оловни ўчираман деб ўйлаяпсанми?”-дейишди. Чумоли: “Йўқ,   бунга ишончим йўқ, мен умид ҳам қилмайман, лекин харакат қиламан... Чунки, Аллоҳнинг олдида жавоб бермоғим бор...

Аллоҳ: Менинг пайғамбаримни ёқишганида сен нима қилдинг?!”- деб сўраса нима дейман. Қолаверса, мен ким томонида эканлигимни билдириб қўйишим керак,- деган экан чумоли.

Пайғамбар алайҳиссалом марҳамат қиладилар: “Ким хайру саҳоват кўрсатиб, кийимга муҳтож одамни кийинтириб, хурсанд қилса, Аллоҳ уни жаннат кийимлари билан кийинтиради. Ким бир кишини тўйдирса, овқатлантирса, жаннатдаги таомлардан насибадор бўлади”. Бошқа ҳадисда садақа ҳақида Пайғамбаримиз бундай деганлар: “Ҳар куни тонгда инсонлар уйқудан уйғонганида ер юзига иккита фаришта тушади. Улардан бири: “Эй, Аллоҳ, инфоқ-эҳсон қилган инсоннинг моли ўрнини тўлдиргин” деса, иккинчиси: “Эй, Аллоҳ, зиқна одамнинг молига талафот етказгин”, деб дуо қилади” (Имом Бухорий ва Муслим ривоятлари).

Демак, моддий имкониятга эга бўлган киши садақа қилиш, муҳтожларга ёрдам беришдан сира қўрқмаслиги, балки хайру эҳсон билан улкан савобларни қўлга киритишга ошиқмоғи зарур.

Абдулазиз Бобамирзаев

“Ҳидоя” ўрта махсусислом

билим юрти мудири

ЎМИ матбуот хизмати