Нуриддин Холиқназаров Тошкент шаҳар бош имом-хатиби

Кеча бир йигит билан гаплашиб қолдим. Ижарага дўкон юритар экан. Коронавирус сабабли савдо пасайганини айтиб, дўкон эгаси вазиятни тушунса яхши бўларди, шу кунларда ижара пулини йиғиш қийин бўляпти. Вазият яхшилашгунга қадар бироз енгиллик қилиб турса ёки муҳлат берса яхши иш бўларди-да, деди. ... 

Айни кунларда ижарага берган ва ижарага олган, насияга олди-сотди қилган айрим кишилар ўртасида бироз келишмовчиликлар чиқиб тургани ҳақида эшитяпмиз. Қарздорлар коронавирус сабабли ишлар тўхтаб, қарзини ўз вақтида тўлашга қийналишаётганини айтсалар, сотувчилар “ваъдалашгандан кейин тўлаш керак”, деб ҳаққини талаб қилмоқдалар. Динимизга мурожаат қиладиган бўлсак, агар қарздор ҳақиқатда қийналиб қолган бўлса, имкони бўлгунча унга муҳлат беришга тарғиб қилган. Қуйида ушбу мавзуга тегишли бўлган айрим оят ва ҳадисларни келтирамиз: 

“Агар (қарздор) қийналса, бойигунга қадар кутиш лозим. Агар билсангиз, (берган қарзингизни қарздорга) садақа қилиб юборишингиз ўзингиз учун яхшироқдир” (Бақара сураси, 280-оят). 

Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: “Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Одамлар билан  насияга савдо қиладиган бир савдогар бор эди. Агар ночор кишини кўрса, хизматкорларига: “Ундан (бир қисмини ёки ҳаммасини) кечиб юборинглар, шояд, Аллоҳ таоло ҳам биздан (гуноҳларимизни) кечиб юборса, дер эди. Натижада Аллоҳ таоло ундан (гуноҳларини) кечиб юборди», дедилар”. Имом Бухорий ривоят қилган. 

 Ҳузайфа розияллоҳу анҳу айтдилар: “Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Фаришталар сизлардан олдин ўтганлардан бир кишининг руҳини қарши олиб: “бирон яхши амал қилганмисан?”, дейишди. У: “Хизматчиларимга (қарзини тўлашга) имкони бор кишидан (кам-кўстига қарамай, берганини қабул қилиб, унга) мурувват кўрсатинглар”, деб буюрар эдим”, деди. (Аллоҳ таоло): Сизлар ҳам ундан (гуноҳларини кечиб, унга) мурувват кўрсатинглар”, деди”, дедилар.” Бухорий ривоят қилган.  

Абу Қатода розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: “Мен Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг: “Қиёмат кунининг ташвишидан Аллоҳ таолонинг нажот бериши кимни хурсанд қилса, ночор кишига муҳлат берсин ёки ундан (баъзисини ёки ҳаммасини) кечиб юборсин”, деётганларини эшитдим”. Имом Муслим ривоят қилган. 

Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайхи васаллам: “Одамлар билан насия савдо қиладиган бир киши бор эди. У ходимига: “Агар (қарзни талаб қилиб борганда) ночор кишига дуч келсанг, ундан (бир қисмини ёки ҳаммасини) кечиб юбор, шояд Аллоҳ таоло ҳам биздан (гуноҳларимизни) кечиб юборса”, дер эди. У Аллоҳга йўлиққанда Аллоҳ таоло ҳам уни авф қилиб юборди”, дедилар”. Имом Бухорий ва имом Муслим ривоят қилишган. 

Абу Масъуд Бадрий розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Сизлардан аввал ўтганлардан бир киши ҳисоб-китоб қилинган эди, унинг бирорта ҳам яхшилиги топилмади. Лекин у кўпчиликка аралашиб юрадиган бой киши эди. Ходимларини ночорларга енгиллик қилишларини буюрар эди. Аллоҳ азза ва жалла: “Бундай қилишга ундан кўра биз ҳақлироқмиз, уни авф қилиб юборинглар”, деди”, дедилар”. Имом Муслим ривоят қилган. 

Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Ким ночорга муҳлат берса ёки ундан бир қисмини кечиб юборса, Қиёмат куни, Унинг соясидан ўзга соя бўлмаган кунда Аллоҳ таоло Аршининг сояси билан соялантиради”, дедилар”. Имом Термизий ривоят қилган.

[Барча сояларнинг эгаси Аллоҳ таоло бўлгани учун ҳадисда “Унинг сояси” деб, соя Аллоҳ таолога нисбат берилди]. 

Бурайда Асламий розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: “Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Ким ночор кишига муҳлат берса, унга ҳар бир куни учун битта садақа бўлади. Агар муҳлати келгандан кейин яна муҳлат берса, ҳар бир кунига унинг мислича садақа бўлади”, дедилар. Ибн Можа ривоят қилган. 

Мазкур оят ва ҳадислардан маълум бўладики, ижарага берган киши ёки сотувчилар қарзининг бир қисмини қийналиб қолган харидорлардан кечиб юборса ёки унга имкон топгунича муҳлат берса, гуноҳлардан поклайдиган, охират ташвишларини аритадиган ҳамда жаннатга эриштирадиган амални қилган бўлади. 

Аслида бу нарса ижарага берувчилар ёки сотувчилар учун Аллоҳ таолодан берилган катта имкониятдир. Яъни, улар қийналиб қолган харидорларга ёрдам беришлари орқали жаннатга кириш сабабларидан бирига эга бўлиб турибдилар. Бу фурсатдан фойдаланиб қолишлари керак. 

Шунинг муқобилида ижарага олганлар ва харидорлар ҳам сотувчиларга ташаккур айтиб, қарзни тўлаш ҳаракатини қилиши, имкон бўлиши билан чўзиб юрмасдан адо қилишлари лозим бўлади. Чунки бой кишининг қарзни тўламай юриши зулмдир. 

Бундан ташқари кунлик топгани билан яшайдиган, айни кунда иши тўхтаб қолган оилаларга ёрдам беришимиз ҳам шариатимизнинг талабидир.

Қудратуллоҳ Сидиқметов

Тошкент ислом институти ўқитувчиси,

“Аҳмаджон қори”  масжиди имом ноиби

Аввало паноҳ сўраш борасида тўхталар эканмиз, динимизда мўмин киши Аллоҳ таолодан унга зарар берадиган ёки ҳалок қиладиган ишлардан асрашини сўраб илтижо қилиш, шунингдек, Аллоҳ таолога хорланиб ва ёлвориб унга рўбаро бўладиган ёмонликларни йўқ қилишини сўрашлик  тушинилади.

Набий алайҳис салом дангасалик, ёлқовлик ва ғайратсизликдан паноҳ сўраб дуо қилганликлари борасидаги жуда кўплаб ҳадислар ривоят қилинган. У зотнинг бу ишлари қуйидаги оятга кўра бўлган: “Унинг ишига хилоф қиладиганлар ўзларига фитна етиши ёки аламли азоб етишидан ҳазир бўлсинлар”. Нур сураси 63-оят.

Набий алайҳис саломнинг кўп бора дангасалик, ялқовлик ва ғайратсизликдан паноҳ сўрашларининг сабаби шундаки, бу қабиҳ феъл туфайли кўплаб ёмонликлар пайдо бўлади. Шунингдек, буюк ислоҳатларни бажариш қўлдан бой берилиб, бошқа бир томондан инсон умрини кераксиз ишлар билан зоя қилиши бор.

Ялқовлик ва ғайратсизлик буюкларнинг даражасига чиқишликга тўсиқ ва ибратли кишиларнинг мақомига эришиш йўлида ёвдир.

Шунинг учун ҳам жаннат аҳли ҳаётда дангасалик, ялқовлик ва ғайратсизлик қилганликлари оқибатидан, жаннатда бунданда буюк мақомларга эриша олмасликларини билиб, надомат чекадилар. Дўзох аҳли эса, гуноҳ ишларни қилиш билан умрини ўтказиб юборганликлари ва Росули акрам соллаллоҳу алайҳи васалламга эргашишдан юз ўгирганликлари боис надомат чекадилар.

Зеро, жаннат аҳлига ҳаётлик даврларида Аллоҳнинг тоатидаги шижоатлари, У зотга яқин бўлиш йўлидаги жидди-жаҳдлари ва бу йўлдаги қийинчиликларда сабрликларига қараб, жаннатдаги даражалари белгиланади.

Дангаса, ялқов ва ғайратсиз киши учун ёмонлик эшиклари очилиб, яхшилик эшиклари ёпилади. Натижада шайтон бундай кишини оламлар Роббисини ҳақиқий таниш, Унга тоат қилиш орқали лаззат олиш ва иймон ҳаловатини топиш баҳтидан маҳрум қилиш билан бир қаторда, инсонийлик даражасидан тушириб, ҳайвоний табиатга, балки ундан ҳам паст даражага олиб тушади. Аллоҳ таоло Қуръони каримда: “Батаҳқиқ, жаҳаннам учун кўплаб жин ва инсларни яратдик. Уларнинг диллари бору, тушуна олмаслар. Кўзлари бору, кўра олмаслар. Қулоқлари бору, эшита олмаслар. Ана ўшалар чорва ҳайвонлари кабидирлар. Балки улардан ҳам баттарроқдирлар. Ана ўшалар ғофилдирлар”, деган. Аъроф 179-оят.

Шунинг учун ҳам Набий алайҳис салом Аллоҳ таолодан дангасаликдан кўп бора паноҳ сўраганлар ва бизни ҳам ушбу дуо билан илтижо қилишимизга тарғиб қилганлар.

Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинган ҳадисда, Пайғамбаримиз соллаллоҳу алаҳи васаллам шундай дер эдилар: “Аллоҳим мен сендан ожизлик ва дангасаликдан, қўрқоқлик, заъифлик ва бахилликдан паноҳ сўрайман.....” Имом Бухорий ривояти.

Бунга ўхшаш бошқа лафзлар билан келган ҳадислар жуда кўплаб келади.

Ожизлик ва дангасалик бир-бирига жуда яқиндир. Агар инсон бирор-бир иш қилишга қодир бўлмаса бу унинг ожизлиги ҳисобланади. Қодир бўла туриб, бажаришни истамаслик эса, дангасаликдир. Демак, бу иккиси бир бўлса кишини кўплаб яхшиликлардан тўсиб қолади.

Бу сифатдан паноҳ сўраш шу даражада муҳимлигидан Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳар тонгда ва кечда ўқийдиган дуоларининг ичига киритганлар.

Хулоса қилиб айтадиган бўлсак, биз ўрганаётган бу қабиҳ фел ҳақиқатда ундан узоқ бўлишда Аллоҳдан ёрдам сўраладиган иш экан. Буни Пайғамбаримизни қилган дуоларидан ҳам нечоғлиқ муҳим эканлигини билиб олдик. Фақатгина бу жумлаларни ўқиган киши Пайғамбаримиз ҳам, дангаса, ялқов ёки ғайратсиз бўлиши мумкин бўлган киши эканларда, деган фикрга бориб қолишдан ўта эҳтиёт бўлишлари лозим бўлади. Бу дуоларни қилишларининг моҳияти шундаки, аслида биз умматлари қўрқишимиз керак бўлган ишни ўргатганликлари ва ўзларини бандаликларини изҳор қилишлари бордир.

Аллоҳ таоло барчаларимизни бу дарддан узоқ қилсин!

“Шайх Зайниддин” жоме масжиди имом-хатиби,

ТИИ ўқитувчиси Абдураҳманов Яҳё Убайдуллоҳ ўғли