6. Али розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

“Ким илм талабида бўлса, жаннат унинг талабида бўлади. Ким гуноҳ талабида бўлса, дўзах унинг талабида бўлади”.

Уламолар илм бандани жаннатга ва Аллоҳга элтадиган энг яқин йўл дейдилар. Илм талабида бўлган инсонда яхшиликлар ва самимийлик шаклланади ва жаннат бу кабиларнинг ўзида бўлишини орзиқиб кутади. Агар инсон бунинг акси ўлароқ гуноҳ талабида бўлса, гуноҳ ишларни қилишга интилса нафсига қул бўлса дўзахга яқинлашади, азоб ва уқубатлар бундай тоифадагиларнинг атрофини ўраб олади.

7. Яҳё ибн Муоз розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

“Олийжаноб киши Аллоҳга осий бўлмайди. Ҳаким донишманд эса бу дунёни охиратдан устун қўймайди”.

Уламолар олийжаноб киши деганда хулқи ва одоби гўзал, ҳиммати баланд, улуғ инсонларни назарда тутишган. Демак, мана шу сифатларга эга инсон ҳеч қачон Аллоҳ таолога осий бўлмас экан. Донишманд, ақли расо, кўп тафаккур қилувчилар эса бу дунё лаззатлари ва матоҳлари деб, охиратидан воз кечмайди.

8. Аъмаш розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

“Кимнинг сармояси тақво бўлса, тиллар унинг динининг фойдасини васф қилишдан чарчабди. Кимнинг сармояси мол-дунё бўлса, тиллар унинг динининг зарарини васф қилишдан чарчабди”.

Яъни, ким тақвони асос қилиб, маҳкам ушласа демак динида кўп манфаат олар экан. Ким мол-дунёни асос қилиб, унга суянса демак динида кўплаб зарар топар экан.

Мунаббиҳот китоби асосида

Саидаброр Умаров тайёрлади

Нуриддин домла Холиқназаров
Тошкент шаҳар бош имом-хатиби

Ижтимоий байрамларни нишонлаш ва ушбу байрамлар билан инсонлар ўзаро бир-бирларини табриклаши юзасидан вақти-вақти билан турли қарашлар юзага келади. Кимдир уни дунёвий байрамлар сифати қаралиши ва динимиз бундан ман этмаслигини таъкидласа, яна кимдир ушбу байрамларни нишонлаш динимизда жоиз эмаслиги, уни нишонлаган киши гуноҳкор бўлишини айтади.

Аслида, ўз номи билан ижтимоий дея юритилувчи мазкур байрамларни динга нисбат бериш, бу борада билимсизлик билан мўмин-мусулмонлар ўртасида ихтилоф келтириб чиқариш – бугунги кунимизнинг муаммоларига айланмоқда. Ушбу ихтилофларнинг олдини олиш мақсадида бу борада дунёдаги энг  машҳур ва нуфузли Исломий дорулфунун – Мисрнинг Ал-Азҳар университети уламолар кенгашининг фатвосини тақдим этмоқдамиз:

Жамиятдаги якка шахс ёки бир жамоанинг бирор фойда кўзлаб ёки ўзларидан ёмонликни даф қилиш мақсадида бирор ишга эътибор қаратишлари табий ҳол. Дунёвий байрамларни нишонлаш жоиз ёки ножоизлиги борасида Ислом уламолари турли фикр билдирган. Бу каби нишонланадиган байрамлар икки турга бўлинади – дунёвий ёки диний байрамлар.

Агар дунёвий байрамлардан кўзланган мақсад тўғри бўлса, турли ишлар  аралашуви сабабли шариат кўрсатмаларидан ташқарига чиқилмаса, Ислом бундай дунёвий байрамларни ман қилмайди.

Дунёвий байрамларга қуйидагиларни мисол келтириш мумкин: фарзанд дунёга келганда, хатна ва никоҳ тўйида, муҳим имтиҳондан муваффақиятли ўтганда, урушда ғалаба қозонилганида, деҳқончиликдан мўл-кўл ҳосил олганида, яқинларини сафардан келишини кутиб олганда ҳурсанд бўлиб байрам қилишади, эришилган ютуқ ва хурсандчилик билан ўзаро муборакбод этилади.

Шунингдек, мустақиллик байрами каби маълум вақтларда бўлиб ўтган муҳим воқеаларни ундан ибрат ва насиҳат олиш учун ҳамда у воқеаларни эслаб ҳурсандчилик қилиш учун  байрам қилиб нишонлашни ҳам шу жумлага киритиш мумкин.

Диний байрамлар икки турли бўлади: шаръий манбалар – Қуръон ва ҳадисда зикр қилинган ёки унда зикр қилинмаган байрамлар.

Шаръий манбаларда келган байрамларни шариат кўрсатмалари қандай баён қилинган бўлса, ана шундай ҳолда, умумий шариат қоидаларидан ташқарига чиқмасдан нишонланилади.

Шаръий манбаларда келмаган байрамлар борасида инсонлар икки хил йўл тутишади. Бири бу бидъат мумкин эмас, иккинчиси буни мумкин эмаслигига бирор қайтариқ йўқ дейишади.

Барчага маълумки, Исломда икки ҳайитдан бошқа жуда кўп байрам қилиб нишонласа бўладиган воқеа ва ҳодисалар бор. Мисол учун бола туғилганда ақиқа қилиб хурсандчилик қилиш, никоҳ тўйларида хурсандчилик қилиш, узоқ сафардан яқинлари келганда ҳурсандчилик қилиш, Рамазон ойи кириш билан инсонлар бир-бирларини қутлаб ҳурсандчилик қилишлари ва жума кунида ҳурсандчилик қилиш каби бир нечта воқеа ва ҳодисалар бор. Бу ҳақда ҳадиси шарифда шундай дейилган:

 عَن أَنَسٍ رضى الله عنه، قَالَ: "قَدِمَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ الْمَدِينَةَ وَلَهُمْ يَوْمَانِ يَلْعَبُونَ فِيهِمَا ، فَقَالَ : مَا هَذَانِ الْيَوْمَانِ؟ قَالُوا : كُنَّا نَلْعَبُ فِيهِمَا فِي الْجَاهِلِيَّةِ ، فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ : "إِنَّ اللَّهَ قَدْ أَبْدَلَكُمْ بِهِمَا خَيْرًا مِنْهُمَا: يَوْمَ الْأَضْحَى، وَيَوْمَ الْفِطْرِ"

(رواه الإمامُ أبو داود)

яъни: Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади, Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи васаллам Мадина шаҳрига келганларида ўйин-кулгу қилинадиган икки куни бор эди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам “Бу икки кун қандай кун” дедилар. “Жоҳилият пайтида бу икки кунда ўйин-кулгу қилар эдик” дедилар. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам “Аллоҳ таоло  сизларга бу икки кунни ундан яхшироқ бўлган бошқа икки кунга алмаштирди (яъни) Қурбон ҳайити ва Рамазон ҳайитига” дедилар  (Имом Абу Довуд ривоятлари).

Ушбу икки кун – Рамазон ҳайити ва Қурбон ҳайити байрам кунлари, дейилади ҳудди жума кунини байрам дейилганидек.

Ислом дини дунёвий бирор байрамни нишонлашни қораламайди агар ундан кўзланган мақсад тўғри бўлса ва шариат кўрсатмаларидан ташқарига чиқилмаса, албатта.

“Шаръий манбаларда келмаган диний ва дунёвий байрамларни нишонлаб бўлмайди” деганлар “бу байрамлар бидъат (янги пайдо бўлган иш) бўлиб Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ва саҳобаи икромлар замонларида нишонланмаган”, – дейдилар.

Уламолар бунга жавоб бериб шундай деганлар: ҳар бир янги пайдо бўлган бидъат ҳам ёмон бидъат эмас. Умар разияллоҳу анҳу инсонлар масжидда бир имомнинг ортида таровеҳ намозини бир имомнинг ортида ўқиётганларини кўрганларида “Бу қандай ҳам яхши бидъат” деганлар. Бу гапларини бирор киши инкор қилмаган.

Бу байрамларни нишонлашда инсонларнинг қалбида бир-бирларига меҳр-оқибатни пайдо қилиш бор. Лекин бу байрамларни ўтказишда махсус намоз, рўза каби ибодатларни жорий қилиб олмаслик шарт бўлади.

Манба: “Баёнун линнос мин Азҳариш шариф”

номли фатволар тўпламидан

إِنَّ اللّهَ يَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَالإِحْسَانِ وَإِيتَاء ذِي الْقُرْبَى وَيَنْهَى عَنِ الْفَحْشَاء وَالْمُنكَرِ وَالْبَغْيِ

 يَعِظُكُمْ لَعَلَّكُمْ تَذَكَّرُونَ

Албатта, Аллоҳ адолатга, эҳсонга, қариндошларга яхшилик қилишга амр этадир ва фаҳшу мункар ҳамда зулмкорликдан қайтарадир. У сизларга ваъз қилур. Шоядки, эсласангиз, (Наҳл сураси, 90-оят).

Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳудан қилинган ривоятда у киши: «Қуръондаги энг жамловчи оят шу оятдир. Эргашиладиган яхшиликни ҳам, четланиши лозим бўлган ёмонликни ҳам жамлаб зикр қилган», дейдилар. Аллоҳ буюрган адолат–исломий мутлоқ адолатдир. Бу адолатга кўра, ҳар бир шахс, жамоат ва ҳар бир қавмга одилона муомалада бўлинади. Ҳамма учун ўлчов бир. «Эҳсон»яхшилик қилиш маъносини англатади. Исломда унинг эшиги кенг очилган. «Фаҳш» сўзининг луғавий маъноси ҳаддан ошишликдир. Лекин урфда кишилар номусига тааллуқли жиноятлар тушунилади. «Мункар» деганда, инсоннинг соф табиати инкор қиладиган ишлар кўзда тутилади. Буни, албатта, шариат ҳам инкор этади. «Зулмкорлик» эса, ҳаққа тажовуз қилиш ва адолатни бузишдир. Дарҳақиқат, булар эслашга арзигулик ваъз-насиҳатдир.

Инсоният тарихи мусулмонлар Ислом динини маҳкам тутиб унга амал қилган пайтларидан бошқа бирор вақт ва замонда бундай адолатни кўрган эмаслар.

Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи ва саллам саҳобалардан бири Абдуллоҳ ибн Равоҳа розияллоҳу анҳуни Хайбар номли жойга юбориб, уларнинг мевалари ва зироатлари маҳсулини ўлчаб келишни топширадилар. Расуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам у ерни фатҳ қилган чоғларида Хайбар аҳли билан маҳсулотнинг ярмини беришга келишган эдилар. У ерда яшовчи яҳудийлар Абдуллоҳ ибн Равоҳа розияллоҳу анҳуга пора бериб, ишни фойдаларига бурмоқчи бўлдилар. Шунда Абдуллоҳ ибн Равоҳа розияллоҳу анҳу уларга юзланиб: “Аллоҳга қасамки, ҳузурингизга мен учун халойиқнинг энг маҳбуби бўлган зот олдидан келдим. Сизлар эса, Аллоҳга қасамки, мен учун маймун ва тўнғиздан ҳам баттарсизлар. Аммо у кишини яхши кўришим ва сизларни ёмон кўришим, сизларга адолатсизлик қилишимга  сабаб бўла олмайди”, дедилар. Шунда яҳудийлар ажабланиб: “осмонлару ерни тутиб турган нарса ҳам шу узи”, дейишган.

Бундай соф, Аллоҳ учун адолат ўрнатиш бошқа ҳеч бир миллатда, тузум ёки динда бўлмаган. Ҳозирги кунда адолат даъвосини қилаётганларнинг адолатсизликлари ҳам иймон ва исломсиз соф адолат бўлиши мумкин эмаслигини яна бир бор кўрсатмоқда. Чуни, ҳақиқий адолат фақат ҳақиқий тақводор  қалб эгасидангина содир бўлиши мумкин.

Аллоҳ таоло: “Эй, иймон келтирганлар! Аллоҳ учун ҳақда туринг, адолат ила гувоҳ бўлинг. Бир қавмни ёмон кўришингиз сизни уларга нисбатан адолат қилмасликка олиб бормасин. Адолат қилинг. Бу тақвога оид ишдир. Аллоҳга  тақво қилинг. Албатта, Аллоҳ қилаётган аламингиздан хабардор зотдир”, деган (Моида сураси, 8-оят).

Албатта, инсон ўзи учун ёки оиласи, қавм-қариндоши, миллати ёки бошқа эътиборлилар учун эмас, ҳақда (ҳақ мақомда) туриши керак. Бу осон иш эмас. Шунингдек, кези келганда ўзига қарши ҳатто ота-онаси, бола чақасига қарши адолатли бўлишга ва адолат ила гувоҳлик беришликка тўғри келади. Ниҳоятда оғир иш. Бундай мураккаб ишлар фақат иймоннинг таълимини тотган, исломнинг ҳақиқатини англаган кишилардангина содир бўлади. Ҳаттоки душманига нисбатан ҳам адолатли бўлиш, деганидир. Ўзи ёмон кўрган қавмларга ҳам ҳеч қандай шарт-сўзсиз, тўғридан тўгри, фақат адолат ила муомалада бўлишни тақозо этади. Бу эса, унча-мунча инсоннинг қўлидан келмайди. Аммо, иймон ва ислом неъматидан баҳраманд бўлганларга Аллоҳнинг розилигини кўзлаб ҳаёт кечираётганларга бу иш ҳам айни муддао, кўзланган мақсад.

Адолат қилиш бу фақат тақволи инсоннинг қўлидан келади. Қалбида тақвоси бор инсонга унинг Аллоҳдан хабардорлиги, Яратганнинг розилигини  топишга уриниш ҳисси соф адолат учун ҳаракат қилишга туртки бўла оладиган инсон, у ҳам тақводор инсондир.

Ўзбекистон халқаро ислом академияси қуръоншунослик йўналиш

1-босқич магистранти Тожиддинов Абдусамад Абдулбосид ўғли