muslim.uz
Рўза тутганингиз яхшироқ
«Эй имон келтирганлар, тақволи бўлишларинг учун сизлардан олдинги (уммат)ларга фарз қилингани каби сизларга ҳам саноқли кунларда рўза тутиш фарз қилинди.
Бас, сизлардан ким бемор ёки сафарда бўлса, саноғи бошқа кунлардандир. Мадори етмайдиганлар бир мискин кимсанинг (бир кунлик) таоми миқдорида фидя (эваз) тўлашлари лозим. Ким ихтиёрий равишда кўпроқ яхшиликлар қилса (лозим бўлганидан ортиқ фидя берса), ўзига яхши. Агар билсаларинг, рўза тутишларинг (фидя бериб, тутмаганларингдан) яхшироқдир» (Бақара, 183–184).
Ҳаётнинг лаззатини, ироданинг қийматини англаб етишга хизмат қиладиган Рамазон рўзаси илоҳий амрлар ичида нафсга энг оғир келадиган амалдир. Рамазон арабча «ар-рамад» сўзидан олинган, қуёш ҳароратининг жуда исиб, кўтарилганини англатади. Ойнинг «Рамазон» дейилишига сабаб, бу ойда тавба, солиҳ амал қилганларнинг гуноҳлари куйдирилади, йўқ қилиб юборилади. Ўзбек тилида рўза маъносини англатадиган арабча «савм», «сиям» сўзи луғатда нафс истакларидан ўзини тийишни билдиради. Атама сифатида эса, ният қилиб, нафснинг энг катта истаклари бўлган ейиш-ичиш ва жинсий алоқадан кун бўйи тийилишдир.
Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи васаллам) Мадинага ҳижрат қилганларидан сўнг ойда уч кун ва ашуро кунида нафл рўза тутардилар. Ҳижратдан бир йил ўтиб, қибла ўзгарганидан кейин шаъбон ойида Рамазон рўзаси фарз қилинди.
Аллоҳ таоло Пайғамбаримиздан (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) олдин ўтган пайғамбарларнинг умматларига ҳам рўзани фарз қилган. Масалан, Одамга (алайҳиссалом) бийз кунлари (ойнинг 13-14-15 кунлари), Мусонинг (алайҳиссалом) қавмларига ашуро кунлари, насороларга ҳам рамазон ойида рўза тутиш буюрилган. Рўза шаҳватни кесади, нафснинг ҳою ҳавасларини мағлуб қилади. Турли ёмонликлардан, туғёнга кетишдан сақлайди. Рўзанинг бадан саломатлигига фойдалари бугун барчага яхши маълум. Аммо бу фойдалар рўзанинг фарз бўлиши сабаби ва ҳикмати ҳисобланмайди. Рўза фарз бўлишининг асл ҳикмати Аллоҳ таолонинг амрига бўйинсуниб, бандаликнинг завқини тотиш, руҳни риё асоратларидан поклаб, қувват ва ихлосни ошириш, нафсни енгиб, комилликка эришишдир.
«...саноқли кунларда». Яъни, сизга фарз қилинган рўза йилнинг саноқли кунларида – ўн икки ойдан фақатгина бир ойидадир. Ҳамда сизнинг саломатлигингизга зиён келтирмайдиган, тоқатингизни тоқ қилмайдиган шаклда, узрли бўлсангиз, маъзур кўрилиб, енгиллик беришни кўзда тутилган ҳолатда буюрилгандир.
«Бас, сизлардан ким бемор ёки сафарда бўлса, саноғи бошқа кунлардандир». Агар рўза тутиш сиҳатингизга жиддий зарар етказадиган даражада бемор ёки сафарда бўлсангиз, рўза тутмасликка рухсат берилади. Соғайгач ёки сафардан қайтганингиздан кейин, неча кун рўза тутолмаган бўлсангиз, шунча кун тутиб, зиммангиздаги фарз қазосини адо этасиз.
«Мадори етмайдиганлар бир мис кин кимсанинг (бир кунлик) таоми миқдорида фидя (эваз)тўлашлари лозим». Бу борада Ибн Абу Лайлодан қуйидагилар ривоят қилинади: «Рамазон рўзаси фарз қилинган дастлабки пайтда одамлар ҳали унга кўникмаган эдилар. Уларга кун бўйи оч юриш жуда оғир келарди. Шунинг учун рўза тутолмаганлар ояти кариманинг: «Мадори етмайдиганлар...» ҳукмига асосланиб, бир камбағални тўйдириш билан ўзларини фарзни адо этган ҳисоблаганлар. «Сизлардан ҳар ким у ойга шоҳид бўлса, рўза тутсин» мазмунли ояти карима тушгач, рўза тутмай, фидя беришга рухсат фақат беморлар ва мусофирларгагина тегишли бўлиб қолди. Қолган барчамиз рўза тутишга буюрилдик».«Мадори етмайдиганлар» қаторига жуда ҳам қартайиб, очликка тоқати етмайдиган қариялар ҳам киришига муфассирлар иттифоқ қилишган.
«Ким ихтиёрий равишда кўпроқ яхшиликлар қилса (лозим бўлганидан ортиқ фидя берса), ўзига яхши». Яъни, ким буюрилганидан ортиқроқ фидя берса, ўзи учун янада яхшидир. «Агар билсаларинг, рўза тутишларинг (фидя бериб, тутмаганларингдан) яхшироқдир». Фидя берганидан ёки қазони тутганидан кўра, қийин бўлса ҳам, вақтида рўза тутганларинг ўзларинг учун афзалдир. Агар рўзанинг фазилатини билганларингда, албатта, рўза тутмаслик жоиз бўлган ҳолатларда ҳам рўза тутган бўлардиларинг.
Қуртубий ва Ҳамдий
тафсирлари асосида
Нўъмон АБДУЛМАЖИД тайёрлади
Рамазон ойидамиз
Рамазон ойи ёзнинг энг иссиқ ва узун кунларига тўғри келди. Бу ҳол рўза тутишни бироз қийинлаштирса-да, аслида,
бу машаққатлар рўзадорга ўзгача шавқу-завқ беради.
Абдураҳмон ибн Афв (розияллоҳу анҳу) ривоят қилади: «Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Аллоҳ таоло сизларга Рамазон ойи рўзасини фарз қилди. Мен сизларга унинг кечаларида таровеҳ намозини ўқишни суннат қилдим. Ким унинг рўзасини тутса ва таровеҳни ўқиса, гуноҳларидан онаси туққан кунгидек фориғ бўлади”, деганлар» (Имом Абу Довуд).
Инсонмиз. Билиб-билмай гуноҳ қилиб қўямиз. Аммо гуноҳининг кечирилишини истамаган бормикан? Рамазонда мўминнинг оладиган нафаси ҳам ибодат бўлиб турса, рўза тутиш баробарида сон-саноқсиз гуноҳлардан покланиб, ҳаловатга эришиш қандай яхши! Рамазон ойи гуноҳлардан қутулиш учун ана шундай энг зўр имконият мавсумидир.
Каъб ибн Ужра (розияллоҳу анҳу) ривоят қилади: «Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Минбар олдига келинглар”, дедилар. Биз келдик. Унинг биринчи поғонасига кўтарилиб, “Омин”, дедилар. Кейин иккинчи поғонасига кўтарилдилар-да, “Омин”, дедилар. Сўнг учинчисига кўтарилдилар-да, “Омин”, дедилар. Хутбани тугатиб тушганларида саҳобалар: “Эй Аллоҳнинг Расули, бугун сиздан ҳеч эшитмаганимиз бир нарсани эшитдик” дейишди. У зот айтдилар: “Жаброил (алайҳиссалом) менга: “Рамазон ойига етиб, мағфират қилинмаган киши ҳалок бўлсин”, деди. Мен: “Омин”, дедим. “Ҳузурида сиз зикр қилинсангиз, сизга салавот айтмаган киши ҳалок бўлсин”, деди. Мен: “Омин”, дедим. Кейин: “Кимнинг ота-онасини ёки улардан бирини кексайиб, уни жаннатга киргизмаса у ҳалок бўлсин”, деди. Мен: “Омин”, дедим» (Табароний, Байҳақий ва Ҳоким).
Рўза улуғ ибодат. Бироз теранроқ фикрласак, унинг қанчалар буюк имкониятлар фасли эканини англашимиз мумкин. Рўзадор бир ой давомида куни билан ўзини еб-ичишдан тияди, нафсига қарши туради. Кун қанча узун ва ҳаво қанча иссиқ бўлмасин, ўзини назорат қилади, ҳеч ким кўрмайдиган жойларда ҳам ман қилинган нарсалардан сақланади. Жисми ва руҳини поклаб, нафсини тарбиялайди ва йил бўйи ҳаром нарсалардан тийилишга кўникма ҳосил қилади. Рўза тутган кишининг ўзига ишончи ортади, иродаси мустаҳкамланади, сабр-бардоши қатъийлашади ва яна бошқа кўплаб фазилатларга эга бўлади.
Вақт тўхтаб турмайди. Муштоқ бўлганимиз Рамазоннинг соатлари тобора ортда қолаверади. Ғанимат лаҳзалардан орттирган яхши амалларимиз муҳим. Яхши кўрадиган жонимизни бироз қийинчиликка қўйиб бўлса ҳам даражалар қозониладиган дақиқаларни қўлдан бой бермай, топганларимиз билан шодланадиганлар қаторида бўлолсак, умримиз зое бўлмайди. Ҳаракатларимиз эвазига муносиб самарага эга бўламиз.
Абу Ҳурайра (розияллоҳу анҳу) айтади: «Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) дедилар: “У (Рамазон)нинг охирги кечасида рўзадорларнинг гуноҳлари кечирилади”. Улар: “Эй Аллоҳнинг Расули, у Қадр кечасими?”, деб сўрашди. Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Йўқ, лекин ишчи ишини адо этганидан сўнг ажри – ҳақи тўла қилиб берилади”, дедилар (Имом Аҳмад).
Бу муборак ой биз учун улуғ имконият, дедик. Билиб-билмай қилган гуноҳларимизни мағфират қилишини Аллоҳ таолодан сўрашимиз учун фурсат, ажру мукофот! Бу англай олганларга қиёси йўқ неъмат ҳам. У фақат Рамазон ойи рўзасини имон билан савоб талабида тутувчи мўмин-мусулмонларгагина берилади.
Дунёда турли сабаблар туфайли очлик, ташналик азобини тортаётганлар кўп. Рамазонда қорни тўқлар ҳам ихтиёрий равишда уларнинг ҳолига тушишади. Киши қалбида уларнинг ҳолидан хабар олиш, меҳр-шафқат, раҳмат, ғамхўрлик туйғулари янаям кўпаяди.
Рамазон ойи ҳамманинг – каттаю кичик, бою камбағал, ҳокиму маҳкум, кучли ва кучсиз, тўқ ва очни тенглаштирадиган бағрикенг ойдир. Ҳаммамиз учун бу ой муборак кечсин. Оқибати хурсандчилик бўлган машаққатлар толдирмасин.
Шукр қилувчининг мукофоти
Аллоҳ таоло бундай марҳамат қилган:
"Қасамки, агар (берган неъматларимга) шукр қилсаниз, албатта (уларни янада) зиёда қилурман. Борди-ю ношукрчилик қилсангиз, албатта, азобим (ҳам) жуда қаттикдир" (Иброҳим, 7).
Неъматнинг салмоғига яраша шукр лозимдир. Баъзи неъматларнинг шукри тилда "алҳамду лиллаҳ" дейиш билан адо бўлса, бошқа хил неъматлар ҳам борки, уларнинг шукрини адо этишда тил билан айтилган ҳамднинг ўзи кифоя қилмайди. Масалан, намоз, рўза каби ибодатларни адо қилиш жисм неъматининг шукри бўлса, фарзанд неъматининг шукри уларни имон-эътиқодли, пок виждонли, ватанига садоқатли қилиб вояга етказишдир.
Ўтган пайғамбарлардан бири Аллоҳнинг амри билан бир хонадонга ташриф буюриб, уларга ўзини таништирди. Сўнг уларга деди: “Аллоҳ таоло сизларга бир хабарни етказишимни буюрди. У сизларнинг умрингизни икки қисмга бўлиб, бирини роҳат-фароғат, сиҳат-саломатлик, иктисодий кенгчиликда, иккинчисини эса қийинчилик, машаққат, бетобликда ўтказишингизни тақдир килибди. Аллоҳ таоло сизларга танлаш ихтиёрини берди. Қай бирини аввал берсин, кенгчиликними ёки машаққатли ҳаётними?” Эр-хотин куп ўйладилар. Оила раҳбари аёлига ушбу фикрни айтди: «Биз ёш ва қувватлимиз, ҳозир ҳар қандай қийинчиликни енгишимиз осон кечади. Шунинг учун қийинчиликни ихтиёр қилсак-да, кексайганимизда машаққатсиз роҳатда ҳаёт кечирсак!?» деди. Аёли бунинг аксини – аввал енгил ва фаровон ҳаётни танлашни таклиф килди. Кўп мулоҳазалардан кейин эр-хотин бир қарорга келиб пайғамбарга дедилар: «Аллоҳ таоло бизга аввал фаровон ҳаётни инъом килсин». Орадан ҳеч қанча вақт ўтмасданок Аллоҳ таоло хонадонларига барака берди, иктисодиётлари юксалиб роҳатда яшай бошладилар. Эр-хотин бу берилган роҳат-фароғатнинг шукронаси ўларок, кундузлари рўзадор, тунлари қоим, қуни-қушнилар билан гўзал муносабатда, ғариблар ҳолидан хабар олиб, муҳтожларга ёрдам курсатиб умр гузаронлик килдилар. Берилган неъматни исроф килмай Аллоҳ буюрган ўринга сарф этдилар. Вақт олий ҳакам деганларидек, пайғамбар айтган ҳаётнинг иккинчи кисми, яъни қийинчилик, машаққатли давр етиб келган эди. Оиладагилар «Энди бизнинг машаққатли ҳаётимиз бошланади» дея кута бошладилар. Лекин, айтилган муддат келган бўлсада, ҳанузгача фаровон ҳаётлари тугамас эди. Белгиланган муддатдан икки йил ўтиб яна ўша пайғамбар ташриф буюрди. Оила раҳбари пайғамбарга мурожаат қилиб: «Аллоҳ таоло умримизни икки қисм килиб қуйганлиги ҳақида хабар бергандингиз. Умримизнинг бир кисми ўтиб, иккинчи машаққатли ҳётимиз бошланиши керак эди, лекин ҳануз фаровон ҳаёт кечирмокдамиз. Не сабаб роҳатдаги ҳаётимиз давом этмокда?» деди. Пайғамбар (а.с) «Ҳақиқатда Аллоҳ таоло умрингизни икки кисим – фаровон ва машаққатга тақсимлаган эди. Сизлар Аллоҳнинг берган неъматларини исроф қилмасдан туғри йулда сарф килиб, шукроналикда ҳаёт кечирганингиз учун машаққатли ҳаётингизни ҳам яна фаровон ҳаётга айлантириб берди» деди.
Аллох таоло оятнинг давомида: «Борди-ю ношукрчилик қилсангиз, албатта, азобим (ҳам) жуда қаттикдир" дея огоҳлантирди. Аллоҳ тарафидан берилган ҳар бир нематнинг шукри уни туғри йўлга сарф қилиш орқали амалга ошади. Чунки баъзи нодон кишилар Аллоҳнинг берган неъматларини жоҳиллик қилиб инкор қиладилар. Шунинг учун ўзларига бино қуйиб «Мен бу қулимдаги мол дунёни, мансабни, обрўни ўзимнинг ақл заковатимнинг зўрлигидан, серҳаракатлигим, уддабронлигим эвазига қўлга киритганман», деб ўйлайдилар. Йўлларида учраган, Аллоҳ таоло қайтарган гуноҳ маъсиятларга бор будларини сарф этадилар. Қарабсизки, дунёни ўзидаёқ берилган неъматга шукр қилиб, туғри фойдалана олмагани учун ундан маҳрум булади. Охиратда эса унинг жавоби янада оғир кечади. Ушбу оят тафсирида ибн Аббос (розияллоҳу анҳу) айтадилар: «Неъматга куфроналик қилган бандаси учун Аллоҳнинг берадиган азоби икки хилдир. Бири ношукурлиги сабабидан дунёдаёқ берган неъматини ундан олиб қўяди. Иккинчиси эса қиёмат кунида неъматга куфроналик қилгани учун унинг уқубатини бардавом қилиб қўяди» деганлар.
Неъматни Аллоҳдан деб билиш кишини Аллоҳга яна ҳам яқинлашишга ундайди. Аксинча, шукри адо этилмаган неъмат эса инсонга офат келтиради.
"Руҳул-баён" тафсирида шундай ривоят келтирилади: "Бир куни Исо алайҳиссалом бир фосиқ билан сафарга чиқдилар. Исо алайҳиссалом сафарда ейишга ўзлари билан уч бурда қотган нон олиб, уларни ҳамроҳларига бериб қўядилар. Йўлда у киши Исо алайҳиссаломга билдирмай ноннинг биттасини еб қўяди. Бир дарахтнинг ёнига етганларида Исо алайҳиссалом нонушта қилиб олишни таклиф қилиб, кишига нонларни халтадан олишни буюрадилар. У икки бўлак нонни чиқаради. Буни кўрган Исо алайхиссалом ундан қолган бир бўлакни ҳам чиқаришни айтадилар. Фосиқ киши эса унда фақат мана шу иккита бўлакдан бошқа йўқ эканини, Исо алайҳиссалом унга фақат иккита нон берганларини айтиб, ҳар қанча талаб қилсалар-да, еб қўйган нонидан тонади.
Нонуштадан сўнг яна йўлда давом этадилар. Сафар давомида ҳалиги киши Аллоҳ таолонинг Исо алайҳиссаломга берган бир нечта мўъжизаларининг гувоҳи бўлади. Исо алайхиссалом унга кўрган мўъжизалари ҳаққи-ҳурмати учинчи нонни қаерга қўйганини айтишни сўрайдилар. У Аллоҳнинг ягоналигига, Унинг қудратига далолат қилувчи қанчадан-қанча мўъжизаларни кўрган бўлсада, барибир ёлғон гапиради, яъни унда фақат иккита нон бўлганига қасам ичади.
Икки ҳамроҳ йўлда кета туриб, тасодифан қум уюми остида ялтираб турган нарсага кўзлари тушади. Яқинига бориб қарасалар, уч бўлак тилло қуймаси экан. Шунда Исо алайхиссалом тиллоларни тақсимлашни таклиф қиладилар ва бир бўлаги менга, иккинчи бўлаги сенга, учинчи бўлаги эса учинчи бўлак нонни олган кишига, дейдилар. Мана шу вақт фосиқ тиллонинг учинчи бўлагига ҳам эга бўлиш мақсадида ноннинг учинчи бўлагини ўзи еганини тан олади. Шунда Исо алайҳиссалом унга: “Аллоҳнинг қанчадан қанча мўъжизаларини кўра туриб тан олмаган нарсангни, арзимас дунё матосига эришиш учун бўйнингга олмоқдасан. Демак, сен Парвардигорнинг неъмати қадрини билмайдиган ношукр бандасан, энди сен билан менинг йўлимиз бошқа-бошқа”, деб фосиқни тарк этиб кетдилар.
Исо алайҳиссаломдан ажраган киши ёлғиз кетаётганида ногаҳон олдидан уч нафар қароқчи чиқиб қолади. Улар уни ўлдириб, тиллоларини бўлишиб оладилар. Шундан сўнг қароқчилардан бири егулик олиб келиш учун яқин қишлокдарнинг бирига кетади. Қолган иккитаси шериклари егулик олиб келгач, уни ўлдириб, тиллосини бўлиб олиш режасини тузиб қўядилар. Таом сотиб олишга кетган қароқчи ҳам шерикларининг таомига заҳар солиб, улар ўлгач тиллоларини ўзлаштириб олишни режалаб қўйган бўлади. Шундай қилиб, таом олиб келган қароқчини шериклари ўлдиради ва ўзлари ҳам таомдан татиб, заҳарланиб ўладилар.
Исо алайхиссалом тасодифан ҳалиги ҳамроҳи ва учта қароқчининг мурдаси устидан чиқиб қоладилар ва Аллоҳнинг берган ҳалол ризқига қаноат қилмаган, берилган неъматларнинг қадрига етмаган, унинг шукрини адо этмаган кишининг ҳоли шудур, деб йўлларида давом этадилар".
Манбалар асосида Давлатёров Муҳаммадсафохон тайёрлади.
Идда муддатлари
«Идда» сўзи луғатда «санаш», «ҳисоблаш» маъноларини билдиради. Шариатда эса, аёл киши эрининг вафотидан кейин ёки эри билан ажрашгандан кейин бошқа ерга тегмай ўзини сақлаши лозим бўлган муддатга айтилади.
Идда муддатлари:
- Эри талоқ қилган аёл талоқдан сўнг уч марта ҳайз кўриб, учинчи ҳайзидан пок бўлиши билан иддаси тугайди.
Аллоҳ таоло:
«Талоқ қилинган аёллар, ўзларича уч қуруъ кутадилар. Уларга Аллоҳ уларнинг раҳмларида халқ қилган (яратган) нарсани яширишлари ҳалол эмас. Агар, Аллоҳга ва охират кунига иймонлари бўл-са», деган (Бақара, 228).
Аллоҳ таоло аёлларнинг бачадонларида яратган нарсадан мурод эса, ҳайз ёки ҳомиладир. Мўмина-муслима аёл бу нарсаларни беркитмаслиги керак. Мисол учун, ери талоқ қилган бўлса, талоқдан кейин ҳомила аниқ бўлса ҳомиласини яшириб, уч марта ҳайз (ой кўрмоқ, узрли бўлмоқ) кўрдим, деб бошқа эрга тегишга шошмаслиги лозим.
Ҳанафий мазҳабимиз уламолари эри талоқ қилган хотин талоқдан сўнг уч марта ҳайз кўриб, учинчи ҳайзидан пок бўлиши билан иддаси тугайди, дейдилар.
- Ёши кексалиги ёки жуда ёшлиги ёки бўйи етган бўлса ҳам умуман ҳайз кўрмайдиган аёл уч ой идда ўтиради.
Аллоҳ таоло:
« Хотинларингиз орасидаги (кексайиб) ҳайз кўришдан умид узганлари, агар сизлар (иддалари хусусида) шубҳалансангиз, бас, (билингизки) уларнинг иддалари уч ойдир, яна (бирор марта) ҳайз кўрмаганларнинг (иддалари) ҳам», деган. (Талоқ, 6)
- Эри вафот этган ҳомиладор бўлмаган аёл талоқ қилинса тўрт ой ўн кун идда ўтиради.
Аллоҳ таоло:
«Сизлардан вафот этиб жуфтларини қолдирганларнинг аёллари ўзларича тўрт ой ўн кун кутарлар», (Бақара, 234) деган.
Яьни, Бу эри ўлган аёлларнинг идда муддатидир. Эри ўлган ҳар бир аёл умр йўлдошилик ҳурматидан тўрт ой ўн кун идда ўтириши вожиб. Эри ўлган ҳомиладор аёлнинг иддаси ҳомиласини туғишидир.
- Эри вафот етган ҳомилали аёл ҳомиласини туғиши билан иддаси чиқади.
Аллоҳ таоло:
«Ҳомиладорларнинг (идда) муддатлари ҳомилаларини қўйишлари (кўз ёришлари)дир», деган. (Талоқ, 6)
Бундан ташқари, идда ўтириш шарт бўлмаган ўрин ҳам мавжуд. Фуқаҳолар бунга қуйидаги оятни далил қиладилар:
Аллоҳ таоло:
«Қачонки мўминаларни никоҳлаб олсангиз, сўнг уларга (қўл) тегизмай туриб талоқ қилсангиз, сиз учун улар идда сақлаш мажбуриятида эмаслар», деган. (Азҳоб, 49)
Эр-хотин никоҳлангандан сўнг бирга яшамай, эр аёлини талоқ қилган бўлса аёл идда ўтириши вожиб эмас. Чунки ҳомила бўлишининг эҳтимоли йўқ. Оилавий турмуш ҳурмати ҳам йўқ.
Иддани шариатга киритилишининг бир неча ҳикматлари бор:
Биринчиси, эридан ажраган аёл ҳомиладорми, йўқми аниқланади. Шу билан насл-насаб аралаш-қуралаш бўлиб кетишининг олди олинади.
Иккинчиси, ўлган эрнинг ҳурмати бажо келтирилади.
Учинчиси, эр билан бирга ўтказилган оилавий ҳаётнинг ҳурмати юзасидан ҳам дарров бошқа эрга тегиб кетмай, идда ўтирилади.
Бундан ташқари, илм фан тараққий этган ҳозирги кунда бошқа ҳикматлари ҳам аниқланмоқда. Англиялик олимлар бир эркак билан яшаб туриб, кейин бевосита, орада танаффус қилмай иккинчи эр билан жинсий ҳаётни давом эттирган аёлларнинг бачадонларида оғир касаллик пайдо бўлишини исбот қилдилар.
Аллоҳ таоло бизларга Ўз амри илоҳиларига амал қилиб ҳаёт кечиришни насиб этсин. Зеро У зот ҳар бир нарсага қодирдир.
Тожиддинов Абдуссомад Абдулбосит ўғли
ЎМИ матбуот хизмати
Ота-она ҳақи
“Раббингиз, Унинг Ўзигагина ибодат қилишингизни ҳамда ота-онага яхшилик қилишни амр этди. (Эй, инсон!) Агар уларнинг бири ёки ҳар иккиси ҳузурингда кексалик ёшига етсалар, уларга «уф!..» дема ва уларни жеркима! Уларга (доимо) ёқимли сўз айт! Уларга, меҳрибонлик билан, хорлик қанотини паст тут ва (дуода) айт: «Эй, Раббим! Мени (улар) гўдаклик чоғимда тарбиялаганларидек, Сен ҳам уларга раҳм қилгин!»” (Исро, 23-24).
“Уларга ёқимли сўз” айт деганда ота-онани номи билан чақирмаслик, балки “отажон, онажон” каби сўзлар билан ёш гўдакларга хос муомала қилиш, уларни ранжитадиган гапларни гапирмаслик, улар олдида ўзини қул ёки чўрилардек тутиш кабиларни тушуниш керак (Шайх Абдулазиз Мансур).
“Раббингиз, Унинг Ўзигагина ибодат қилишингизни ҳамда ота-онага яхшилик қилишни амр этди”
Аллоҳ таоло ушбу оятда ўзидан бошқага итоат қилмасликка буюрмоқда. Яъни, гуноҳ ва маъсият ишларда ҳеч кимга итоат йўқ, тоат-ибодатда ёлғиз Аллоҳ таолога бўйсунилади. Бу оятда оламлар Раббисига итоат қилиш билан бир қаторда, ота-онага яхшилик қилиш ва меҳр кўрсатиш каби буюк бир ибодатга ҳам ундов бор. Ота-онага меҳр кўрсатиш ва Аллоҳ таолога ибодат қилишни бир оятда жам бўлишида, ота-онанинг ҳақи нақадар улуғ эканига ишора бор.
“Агар уларнинг бири ёки ҳар иккиси ҳузурингда кексалик ёшига етсалар, уларга «уф!..» дема ва уларни жеркима! Уларга (доимо) ёқимли сўз айт!”
Ота-онанинг ҳаётлиги фарзандга берилган буюк неъмат. Фарзандга уларнинг xизматларини қилиб, меҳр кўрсатиб ва яхши сўзларни айтиб, розиликларини олиши лозимдир. Фарзанд Аллоҳ таолога гуноҳ бўлмайдиган барча ишларда ота-онага итоат қилади ҳамда буйруқларини бажаради. Уларнинг xизматларини қилиш жараёнида бирор иш айтса жеркиб, уф деб озор бермайди. Бу борада Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Аллоҳ таоло фарзандни ота-онага оқ бўлиши учун “уф” дейишдан ҳам кўра пастроқ нарса бўлса, уни ҳам ҳаром қилган бўларди. Оқ бўлган фарзанд қанча яхши амал қилмасин, жаннатга кирмайди”, дедилар (Самарқандий тафсири).
Бугунги кунда фарзандлар ота-онасига Аллоҳ таоло буюрганидек xизмат қилиб розиликларини оляптиларми? Беш бармоқ бир хил бўлмаганидек, гоҳида фарзандлар ота-оналарини жеркиётгани, ҳафта-ойлаб гапирмаётгани, гоҳ-гоҳ бадбаxт фарзанд отасини калтаклаётганию турли-туман озорларига гувоҳ бўламиз. Мазкур ишлар фарзандни икки дунё саодатидан бебаҳра қилиб, охиратда дўзах азобига дучор қилади. Ким дунёда баxту саодат ва омаду қувончга эришмоқчи бўлса, ота-онасига яхшилик қилиб, уларни рози қилсин. Халқимизда “Ота рози Xудо рози”, “Жаннат оналар оёғи остида” каби кўплаб мақоллар бор. Келинг, биз ҳам отамизни рози қилиб Ҳудони рози қилайлик! Онамизни рози қилиб жаннатга кирайлик!
“Уларга, меҳрибонлик билан, хорлик қанотини паст тут ва (дуода) айт: «Эй, Раббим! Мени (улар) гўдаклик чоғимда тарбиялаганларидек, Сен ҳам уларга раҳм қилгин!»”
Фарзанд ота-онасининг ҳузурида доимо ҳокисор бўлиши, ўзини паст олиши, овозини юқори кўтармаслиги, уларга меҳрибон ва раҳмдил бўлиши лозим. Шу билан бирга уларнинг ҳақига кўп дуо қилиши ҳам зарур. Ушбу ояти каримада Аллоҳ таоло бизларга қандай дуо қилишни таълим бермоқда. Ҳар қандай ота-она фарзандини баxту соадатга эришиши, илм-маърифат чўққиларини забт этиши, камолoти юксак бўлишини орзу қилади. Ўзида мужассам меҳр-мурувватнинг барчасини фарзандига бахшида қилади. Шунингдек, фарзанд ҳам Аллоҳ таолодан дунё ва охират яхшиликларини барчасини ота-онасига беришини сўраб, дуо қилиши лозимдир. Фарзанд ҳам гўдаклик, болалик ва ўсмирлик, қисқа қилиб айтганда бутун ҳаёт давомида онасидан кўрганидан афзал меҳр кўрсатиши керак.
Аллоҳ таоло бизларни ота-онасини рози қилиб, ўзларига жаннатни вожиб қилиб оладиган фарзандлардан қилсин. Ота-онаси вафот қилганларни, уларга муносиб фарзандлардан қилсин.
Баҳриддин ПАРПИЕВ
"Тўхтабой" жоме масжиди имом ноиби
Видеолавҳалар
