muslim.uz
ЎзА лойиҳаси - тафаккурни ўзгартирган асар
ЎзА “Тафаккурни ўзгартирган асар” рукни остида жаҳонга машҳур бадиий, илмий-оммабоп, психологик, тарихий ва фалсафий асарлар таҳлилини бериб боради. Мақсадимиз – китобхонликка ҳисса қўшиш. Колумнист Севара Алижонова.
Бугун Абу Ҳомид Имом Ғаззолийнинг “Мукошафат-ул қулуб” асари таҳлили билан танишасиз. Унутманг, китоб қаршисида жамики нарсалар нурсиз бўлиб қолади.
ҚАЛБЛАРНИНГ КАШШОФИ КИМ?
Инсон ҳалокати ва жамият таназзулининг бош сабаби – ғайриинсоний туйғулар ва хатти-ҳаракатлардир. Кибру ҳаво, шуҳратпарастлик, риё, ҳасад, золимлик, адолатсизлик каби тушунчалар кимдаки куртак отса, бундай сифатли одамлар қайсики жамиятда кўп бўлса, ҳалокат шундадир. Хўш, борлиғимизга сингиб, қалбларимизни кўр қилган бу қусурлардан қутулмоқнинг имкони борми?
Бир ҳикмат аҳлидан сўрадилар:
- Ақлли кимса учун энг қувонарли нарса нима, ҳазинликни энг кўп бартараф қила оладиган нарсачи? Ғамгинликдан энг кўп нима қутқаради?
- Ақлли киши учун энг қувонарли нарса ўлмасдан олдин қилган гўзал амалларидир. Ғамгинликдан энг кўп қутқарадиган нарса эса Аллоҳнинг ҳукмига рози бўлмоқликдир.
- Инсонларнинг энг ғамгини ҳасадчилар, энг қобили қаноатлилар, энг кўп озор кўрувчилари ҳарислар ва очкўзлар, тирикчиликдан қийналмайдиганлари ҳавойи нафсини чеклаганлар ва дунёга топинмаганлар, энг кўп афсусланувчилари гуноҳкор олимлардир.
- Аллоҳ ўртага қўйган ахлоқ асосларига мослашиш ва нафснинг завқу сафо орзусини синдириш учун нафсинг билан жиҳод қил! Оз ухла, оз сўйла. Бемаъни гапирмаслик, инсонларга ва бошқа жонзотларга азият бермаслик ва оз емак – буларнинг бари нафснинг ҳавойи истакларига ғов қўймоқ демакдир. Оз ухлаган одам тўғри тушуниш малакасига эга бўлади. Камгап одам бир қатор офатлардан омон қолади. Инсонларга ва бошқа жонзотларга азоб бермаган одам бир қатор мақсадларига етишади. Кам томоқ одам нафснинг шаҳвоний истакларини қийналмай бартараф қила олади. Тиқиб-босиб ейиш қалбни кўр қилади, унда инсоний феъл-атворларнинг йўқ бўлишига сабаб бўлади. Оз емак қалбни нурлантиради. Мечкайлик ва давомли тўқлик эса кишини Аллоҳдан узоқлаштиради.
- Эй ўлим фариштаси, зиёратга келдингми ё жонимни олганими?
- Зиёратга келдим.
- Сендан бир талабим бор.
- Нима экан у?
- Ажалим яқинлашиб, жонимни олмоқчи бўлганингда менга сал олдинроқ хабар берсанг...
- Жуда соз. Сенга икки ё уч хабарчи юбораман.
- Зиёрат мақсадида келдингми ё жонимни олганими?
- Жонингни олгани!
- Ахир, сен менга олдиндан хабар бермоқчи эдинг-ку?! Икки ё уч хабарчи юбораман, дегандинг. Қани хабар берганинг?
- Мен айтганимни қилдим: 1. Сочларинг олдин қора эди, оқарди. 2. Вужудинг олдин кучли эди, кейин қувватдан қолди. 3. Қаддинг олдин тик эди, энди букилди. Эй, Ёқуб, мана сенга уч нарса, ўлимдан олдин инсонларга менинг юборган хабарчиларимдир.
- Кимнингки сўзи ҳикматсиз бўлса, у сўз ботилдир. Кимнингки сукути тафаккурсиз бўлса, у сукутда хатолик бор. Кимнингки қараши ибрат олиш учун бўлмаса, у бир хурсандчиликдир.
- Дунё ҳаётига эътиборли бўлинг. Зеро, у Ҳорут ва Морут (Ҳорут ва Морут – Бобил халқига азобдан сақланиш учун сеҳр ўргатган икки сеҳргар, моҳир сеҳрбоз фаришта (малак)лар)дан ҳам сеҳргарроқдир.
Ҳикмат аҳлларидан яна бири шуларни айтади:
Буюк фиқҳшунос олим Имом Ғаззолийнинг Ислом ва инсон олдидаги энг буюк хизмати шундаки, ул зот ана ўша иллатларга ташхис қўйган. Бу иллатлар уя қурадиган жой “инсон руҳи”, “инсон қалби” бўлгани учун асарни “Мукошафат-ул қулуб” деб номлаган. “Мукошафа” деган арабча сўз бизда “кўринмайдиган нарсаларни очиш”, “кашф этиш” маъносини билдиради, яъни инсоннинг ўзи учун тушунарсиз бўлган ҳодисани инкишоф йўли билан билиб олиши деганидир. Аллоҳнинг зот ва сифатларини, бошқа илоҳий сирларни англаб етиш деган маъноси ҳам бор бу сўзнинг. Китобнинг номини кенг маънода “қалбларни босиб ётган ғайриинсоний феъл ва туйғуларнинг кашфи” деса ҳам бўлади. Мана неча асрлардан буён у инсоният учун зиё манбаи бўлиб хизмат қилиб келмоқда, изтироб ва ҳузурсизликлар ичида қийналиб яшаётган шахсларга, жамиятларга ва халқларга хотиржамлик хамда саодат йўлларини кўрсатмоқда.
“Мукошафат-ул қулуб” икки қисмдан иборат бўлиб, биринчи қисмда инсоний ҳис-туйғулар моҳияти ҳадис ва ривоятлар мисолида очиб берилади. Иккинчи қисмда эса кўплаб мавзуларга такроран мурожаат этилиб, ўзимизни, қалбимиздаги неки бор – уни кашф этишимизга янада урғу берилган. Бизни қандай туйғулар бошқараётганини, улар бизни қай йўл томон элтаётганини англасаккина, амалда собит бўламиз, таскин ва ҳаловат топамиз. Акс ҳолда, беш кунлик дунё ҳаётини бесамар елларга совуриб, охир афсус-надомат комида қолишимиз мумкин.
Кўпинча “Аллоҳдан қўрқасанми?” сўроғига “Ҳа” ёки “Аллоҳдан қўрқаман” дебҳеч иккиланмай жавоб берамиз. Аллоҳдан қўрқишнинг асл моҳияти нима ўзи? Асарда келтирилишича, Аллоҳдан қўрқишнинг аломати етти нарсада намоён бўлади: тил, қалб, кўз, меъда, қўл, оёқ ва итоатда.
Имом Ғаззолий асарда ана ўша етти аломатни тушунтириш, тавсиф этиш йўлидан боради. Улар орқали биз елиб-югураётган дунё ҳаётининг нақадар алдамчи ва ўткинчи, ўзни фидо қилишга арзимаслигини англаб етамиз. Бу асарни бир марта мутолаа қилган одам ғафлат уйқусидан уйғониб, қалб кўзларини очиши тайин. Айрим мавзуларга тўхталиб ўтсак.
Нафс тарбияси
Машҳур авлиёлардан бири Яҳё ибн Маоз нафс ҳақида шундай дейдилар:
Ғафлат
Ғафлат надоматни орттиради. Ғафлат неъматнинг қўлдан кетишига сабаб бўлади. Ғафлат Аллоҳ йўлини пардалайди. Ғафлат ҳасаднинг кучайишига, кишининг озорланишига сабаб бўлади.
Ёқуб алайҳиссалом билан ўлим фариштаси Азроил биродарлардек учрашиб туришарди. Бир куни Азроил зиёратга келганида, ораларида шундай суҳбат бўлиб ўтди.
Бу суҳбатдан бирмунча вақт ўтгач, Ҳазрат Ёқубнинг ажали яқинлашди. Ўлим фариштаси яна келди. Ҳазрат Ёқуб сўради:
Тафаккур
Ҳасан Басрий шундай деди:
Аллоҳ бизга юборган китоби – Қуръонда қайта-қайта тафаккурдан баҳс этади ва фикрлаш керак, деб буюради. Мана, Аллоҳнинг буйруқлари:
Осмонлар ва ернинг яралишида ҳамда кеча ва кундузнинг алмашиниб туришида ақл эгалари учун ибратли далиллар борлиги шубҳасиздир. (Оли Имрон сураси, 190-оят)
У (Аллоҳ) фикрлаб, ибрат олмоқчи бўлган ёки шукр қилмоқчи бўлган кишилар учун кеча ва кундузни (бир-бирининг) ўрнини босувчи қилиб қўйган зотдир. (Фурқон сураси, 62-оят)
Дунё ҳаёти
Пайғамбаримиз (с.а.в.) шундай буюрдилар:
Ҳазрат Исо дейдики: “Денгиз тўлқини устига ким уй қура олади? Мана, дунё ҳаёти шудир. Уни абадий қароргоҳ қиламан деб ўйламанг”.
Аллоҳни ва унинг буюклигини таниган одам ундан қаттиқ қўрқади ва келгусида азобга дучор бўлмаслик учун нафсини ҳозирдан тарбиялаб боради ва қилган гуноҳлари устидаги пардалар очилиб, Аллоҳ ҳузурига келтириб муҳокама қилиниши натижасида жаҳаннамга отилмасидан бурун илоҳий ахлоқ асосларига риоя қилади.
Ислом оламининг буюк мутафаккирларидан бири Абу Ҳомид Ғаззолий асарда “инсоннинг кўнгли қачон таскин, ҳаловат топади”, деган саволга “қачонки у қалбларнинг кашшофи бўлмиш Аллоҳнинг ҳукмига рози бўлса, дунё ҳаётининг ўткинчи хою-ҳавасларига эмас, охиратдаги юксак мақом ва Аллоҳнинг васлига интилса, Аллоҳ у банданинг кўнглидаги ғамни кетказиб, хотиржамлик деган нурни жойлайди”, деган ғояни илгари суради.
“Мукошафат-ул қулуб” Шарқда “Ҳужжат ул-Ислом” рутбаси билан машҳур бўлган Ғаззолийнинг неча асрлар илгари ёққан юзлаб машъалаларидан бир донасидир. “Бу машъала сочган мангу сўнмас зиё дасталари замонлар оша сўнгсизлик сари оқиб боргусидир. Инсон насли то қиёматгача мавжуд бўларкан, бу асар ҳам инсоният учун мангу зиё манбаи бўлиб, азоб-уқубатлар, ғам-ташвишлар ва беҳузурликлар ичида изтироб чекаётган шахслар, сиймолар ва миллатларга ҳузур-ҳаловат ва бахт-саодат йўлларини кўрсатажак”.
Манба: http://uza.uz
Аллоҳнинг раҳматидан ноумид бўлманг!
Зайниддин домла Эшонқулов,
Самарқанд вилояти бош имом-хатиби
Баёнотга муносабат: Яқинлашиб келаётган Рамазон муборак бўлсин!
Шаъбон ойи ҳам ўтиб, Рамазон ойи кириб келишига саноқли кунлар қолмоқда. Саҳобалар розияллоҳу анҳум Рамазон ойи рўзасини тутиб бўлганларидан сўнг ярим йил мобайнида тутилган рўзалари қабул бўлишини Аллоҳ таолодан сўраб дуо қилсалар, кейинги қолган ярим йил давомида эса яна муборак Рамазон ойига етказишини Аллоҳ таолодан илтижо қилиб сўрашарди.
Рамазон ойи бошқа ойлар ичида энг улуғидир. Салмон Форсий розияллоҳу анҳу айтадилар: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Шаъбон ойининг охирги кунларида хутба ўқиб: “Эй инсонлар сизларга улуғ, муборак ой яқинлашиб келяпти. У бир ойдирки унда минг ойдан ҳам кўра яхшироқ бўлган бир кеча бор . Аллоҳ таоло у ойнинг кундузларини рўза ҳолда ўтказишни фарз қилди ва кечаларида қоим туриб ибодат билан ўтказишни нафл қилди. Кимки бу ойда бир нафл ибодатни қилса, бошқа ойларда фарз амални қилган савобга эга бўлади. Кимки бу ойда бир фарз амални адо этса, бошқа ойларда етмишта фарз амалини адо қилган кабидир. Бу ой сабр ойидир. Сабрнинг мукофоти эса жаннатдир . Бу ой инсонпарварлик ойи. Бу ойда мўминнинг ризқи зиёда бўлади. Кимки бу ойда рўзадорга ифторлик қилиб берса, унинг гуноҳи кечирилиб, дўзахдан гарданини озод қилган бўлади ва рўзадорнинг савобидан бирор нарсани камайтирмасдан унга ҳам рўзадорга бериладиган савоб мислича ажр берилади”, дедилар. Шунда саҳобалар розияллоҳу анҳум: “Ё Аллоҳнинг Расули ҳаммамиз ҳам рўзадорга ифторлик қилиб берадиган нарса топа олмаймиз”, дедилар. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Ким бир ҳўплам сут билан ёки бир дона хурмо билан ёки бир қултум сув билан бўлса ҳам рўзадорга ифторлик қилиб унинг оғзини очса ҳам, Аллоҳ таоло ўша кишига ифторлик қилиб берганнинг савобни бераверади. Ким рўзадорнинг қорнини тўйдирса Аллоҳ таоло унга ҳавзи кавсаримдан бир ҳўплам сув ичиради ҳатто жаннатга кирганича чанқамайдиган бўлади. Бу ой шундай ойки унинг аввалги ўн куни раҳмат, ўртасидаги ўн куни мағфират, охирги ўн куни эса дўзахдан озод қилиш кунларидир. Кимки бу ойда қўл остидагиларга енгиллик ва шароит яратиб берса, Аллоҳ таоло гуноҳини кечиб, уни дўзахдан озод қилади”, дедилар.
Пайғамбаримиз алайҳиссалом Рамазон ойи кирмасдан аввал Шаъбон ойида Рамазон ойини нечоғли улуғ ой эканини хабарини беришларидан, биз бу ойлардан ғафлатда қолмаслигимиз, ҳар бир мусулмон киши бу ойга тайёргарлик қилиши ва уни сабрсизлик билан кутиши лозимлиги келиб чиқади ҳамда Рамазон ойи бошланишидан аввал Аллоҳ таолога кўплаб истиғфор айтиб, гуноҳларга тавбалар қилиш, кимнидир кўнглини оғритганлар бўлса узр сўраши, хақдорлари бўлса хақларини бериш, кўплаб яхшиликларни қилиб, қариндош уруғлар ҳолларидан хабар олиш каби ишларни тушинишимиз, айтилган ажр ва савоблардан умидвор бўлиб, кундузлари рўза тутишга, кечаларини хатми Қуръон ва таровиҳ намозлари ҳамда дуо ва бошқа ибодатлар билан ўтказишга, хайр ва саховат кўрсатиб, кам таъминланганлар ҳолларидан хабар олиш, ифторликлар қилиб, савобларидан баҳраманд бўлиш каби хайрли ишларга тайёрланиб бориш кераклиги маълум бўлади. Яна шуни алоҳида айтишимиз лозимки, Рамазон ойларига тайёргарлик ўлароқ Рамазон рўзаси ҳақидаги илмларимиз, рўзани бузувчи амаллар, таровиҳ намозини ўқиш тартиби, фитр садақа, фидя, махсус дуо ва тасбиҳлар каби бу ойга тааллуқли масалаларни ўрганишимиз ҳам юқорида келтирилган Рамазон ойларига тайёргарликлар сарасига киради. Зеро, улуғ ойни яхши ният ва пухта тайёргарлик ила қарши олиш мақсадга мувофиқдир. Азалдан ота боболаримиз ҳам бу тавсияларга амал қилиб келганлар.
Лекин минг афсуслар бўлсинки, бугунги кунда деярли бутун дунёни забт этаётган коронавируси бизнинг юртимизни ҳам четлаб ўтмаганлиги сабабли бу касаллик кенг тарқалишини олдини олиш мақсадида юртимизда карантин эълон қилинди. Ўзбекистон мусулмонлари идораси Уламолар Кенгаши томонидан ҳам барча мусулмонларни мамлакатда эпидемиологик вазият барқарорлашгунга қадар намозхонлар беш вақт намозларни ва жума намозлари ўрнига уйда пешин намозини ўқишларини ҳамда жаноза намозларини ҳам вафот этганнинг яқин қариндошлари иштирокида хонадонларида ўқиш ҳақидаги фатво эълон қилинди.
Куни кеча Ўзбекистон мусулмонлари идораси Уламолар кенгашининг Рамазон ойини ўтказиш ҳақидаги баёноти ҳам чиқарилди. Унда Рамазон ойида мўмин-мусулмонлар таровиҳ намозлари ва хатми Қуръонларни ўз оила аъзолари билан хонадонларида ўтказишлари, хатми Қуръонлар онлайн тарзда амалга оширилиши, саховатпеша мусулмонларимиз ифторлик маросимлари учун мўлжаллаган маблағларини “Ҳомийлик хайрияларини мувофиқлаштириш марказлари” орқали моддий кўмакка муҳтож оилаларга етказилиши, барча мўмин- мусулмонлар карантин талабларига риоя қилишлари, закот маблағларини ҳамда фитр ва фидя садақаларини Вақф хайрия жамоат фонди ва унинг ҳудудий бўлинмалари ҳисоб рақамларига ёки “Ҳомийлик хайрияларини мувофиқлаштириш марказлари”га топширишлари кабилар эълон қилинган.
Бу баёнотдаги кўрсатмаларга амал қилишимиз бугунги кун ва динимиз талабидир. Зеро, динимизда зарар бериш ҳам йўқ, зарарланиш ҳам йўқдир. Агар биз ҳамжиҳат бўлиб, барча талаб ва кўрсатмаларга амал қилиб, муборак Рамазон ойларида Аллоҳ таолодан балоларни даф этишини сўраб дуолар қилсак бу балолар биздан кетиши аниқ.
Барчамизга яқинлашиб келаётган Рамазон ой муборак бўлсин!
Зиёуддин МИРСОДИҚОВ,
Тошкент шаҳар Чилонзор туманидаги
“Бўта бува” жоме масжиди имом-хатиби
“Масжидун Набавий” ҳақида
1-чи мақолани давоми
Масжидун Набавийни кенгайтириш ва таъмирлаш ишлари:
- Ҳижрий 654 – йил Рамазон ойида жума кечасида Масжидун Набавийда ёнғин чиқди. Ёнғин масжид томини барчасини, Набий соллаллоҳу алайҳи васалламни минбарлари, эшикларни, жавонларни, хоналарни ва сандиқларни қамраб олди. Одамлар уни ўчира олмадилар. Аббосий халифа Мустаъсим Биллаҳ ҳижрий 654 – йилда (милодий 1257) масжид қурилишини бошлади, лекин мўғуллар Боғдодни истило қилишлари сабабли қурилишни охирига етказа олмади. Миср ва Яман султони бу муборак ишга бошлиқ бўлди. У султон Зоҳир Бийбарс. Бу ишда унинг ҳизмати беқиёс эди. Масжид томи ёнишдан аввал қандай бўлса шундай ҳолатда қурилиш якунланди.
- Султон Ашраф Қайитбой ҳижрий 886 – 886 йиллар (милодий 1481 – 1483) оралиғида масжидни кенгайтирди. Масжиднинг кўп қисмларини қайтадан қурди ва Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳужралари устига гумбаз қурди. Ҳужрайи саодатни ўз ичига оладиган шарқий томонни 2,25 зиро (1,12 м)га кенгайтирди. Масжид баландлигини 22 зиро яъни 11 м га етказди.
Усмоний халифалардан бўлган султон Маҳмуд ИИ милодий 1813 – йилда Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳужралари устига қўрғошиндан янги қубба қурдирди ва уни яшил рангга бўятди.
- Усмонийлар ҳижрий 923 – йилда (милодий 1017 – йил) Мисрдаги Мамлукийлар султонлиги тугатилганидан сўнг Масжидун Набавийни барча ишларига бошлиқ бўлдилар. Султон Ашраф Қайитбой масжидни кенгайтирганидан кейин масжиднинг баъзи жойларида деворларни ёрилиш ҳолати кузатилти. Уша пайтдаги Масжидун Набавий Шайхи Довуд Пошшо Султон Абдулмажид[1]га Масжидун Набавийни таъмирлаш ҳақида хабар юборди. Султон Абдулмажид И ҳижрий 1265 – йилда(милодий 1848 – йил) муҳандис Рамзи Афанди ва Усмон Афандилани масжид биноси учун нималар керак бўлишини аниқлаш учун юборди. Мадина аҳли масжид қурилиши ва таъмирлаши учун керак бўлҳан нарсаларни аниқлашда ёрдам беришди. Рамзи ва Усмон афандилар Истанбулга қайтиб, Султон Абдулмажид И га Масжидун Набавийни қайта қуриш ва таъмирлашга эҳтиёж борилигини айтишди. Султон Абдулмажид И Ҳалим афандини масжид қурилишига бошлиқ қилиб жўнатди. Ҳалим афандига қўшиб масжид қурилиши учун керакли бўлган муҳим иш қуроллари, пуллар, мутахассислар, тош терувчи усталар ва ишчиларни юборди. Мутахассислар етиб боргач тош терувчи усталарни бошлиғИ Иброҳим Ўга улардан бир қанчасини уша атрофдан мармар ва тош минералларини излаш учун юборди. Улар масжид қурилишига керак бўлганини топа олишмади. Мадина атрофидаги тоғларни қидиришаётганида Абяр Алини рўпарасидаги Ақийқ водийсидаги тепаликдан керакли тошларни топишди. Улар тоғ этагига тош терувчи усталар учун чодирлар қуришди. Улар ўзлари билан болғалар ва керакли асбобларни олдилар ва тоғни тепасига кўтарилдилар. Аллоҳнинг номи билан ишни бошлаб, ёмон тошларни пасга ота бошладилар, ҳатто ҳақиқий маъдан чиққунича. Тош йўнувчи усталар ҳақиқий маъданни устига туриб искана билан маъданларни қазишни бошлашди. Ундан тош қотишмаларни чиқариб олишди. Ушбу тоғни ёнига: “Ушбу тоғда Ҳарами Шариф учун тош олинган” – деб ёзиб қўйилган. Ушбу қизил тошлардан масжид устунлари ва қуббаларини қуришди. Ушбу тошлар ўймакорлик учун осон ва ранги чиройли эди. Тўртта деворни қора ўйиб ишлов берилган тошлардан қуришди. Масжидга Қуръондан бир қанча суралар, Расулуллоҳ соллаллоҳ алайҳи васалламнинг исмлари “Сулс” хатида ёзилди. Ёзилган ёзувлар устидан олтин сув юргизиб чиқилди. Султон Абдулмажид И Масжидун Набавийга Қуръон таълим олиш учун мактаб очтирди.
Ҳижрий 1277 – йилда (милодий 1861) масжид қурилиши ўз ниҳоясига етди. Масжидга умимий 1293 м2 майдон қўшилди. Масжиднинг умумий майдони 10303 м2 га етди. Эшиклар сони 5 тага, миноралар сони 5 тага етказилди. Ҳижрий 1326 – йилда Масжидун Набавий тўлиқ электирлаштирилди. Бу ислом оламидаги биринчи тўлиқ электирлаштирилган иншоот бўлди.
Шайхонтоҳур тумани “Эшон
Бобохон” жоме масжиди имом
ноиби Абдулаҳадов Абдулмўмин
[1] Sulton Abdulmajid I ibn Sulton Mahmud II. Hijriy 1238 – yil (milodiy 1823 – yil) tug’ilgan. Hijriy 1255 – yilda (milodiy 1839 – yil) sulton bo’lgan. Hijriy 1277 – yilda (milodiy 1861 – yil) vafot etgan.
Шукроналик ҳақида
Мирзамақсуд Алимов | Андижон вилояти бош имом-хатиби
Мақолалар
