Аёл – муқаддас хилқат. Унинг буюклиги, мўътабарлиги Ислом дини асосларида белгилаб ўтилди. Ислом аёлларнинг ҳақ-ҳуқуқларини тиклади, уларни кўкларга кўтариб, ҳурматларини жойига қўйди.

Муқаддас динимиз инсон ўрнида кўрилмаётган, мислсиз азиятлар гирдобида қолган аёлни ҳурмат қилиш ва унинг ҳуқуқларини таъминлашни вазифа қилибгина қолмай, ҳатто буни ибодат даражасига кўтарди. У оилада қиз фарзанд дунёга келса, мотам эмас, балки ўғил туғилгандан-да кўпроқ хурсанд бўлишни амалда жорий қилди. Қизларни яхши тарбия қилганларга ўғил болаларни тарбия қилганларга нисбатан кўпроқ даражалар ваъда қилинди.

Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: «Кимнинг уч қизи ёки синглиси бўлса-ю, у уларнинг хархашаларига, оғирликларию қийинчиликларига сабр қилса, Аллоҳ уни уларга кўрсатган раҳмати туфайли жаннатга киритур». Бир киши:

– Икки нафар бўлса-чи, эй, Аллоҳнинг расули? – деб сўради.

– Икки нафар бўлса ҳам, – дедилар.

Бир киши:

– Бир нафар бўлса-чи, эй, Аллоҳнинг расули? – деб сўради.

– Бир нафар бўлса ҳам, – дедилар» .

Қиз фарзандни дунёга келтиргани учун мотам тутиб, хотинига ғазаб қилиб, қизини тириклайин кўмган эркакка аёлнинг омонат экани Пайғамбар алайҳиссалом тарафидан маълум қилинди. Бу билан бегуноҳ кўмилиши эҳтимоли бўлган қизларга ваҳшиёна муомала қилинишига чек қўйилди. Уларни баркамол камолга етиши ҳамда таълим ва тарбияси учун зарур бўлган ҳар бир нарсани отанинг зиммасига фарз қилинди. Ваҳшийлашиб улгурган халқни бу гуноҳи азимдан қайтариб, меҳр-мурувват кўрсатадиган, қизларига меҳрибон ота даражасига Ислом олиб чиқди.

Макка фатҳи куни Умму Ҳониъ бинти Абу Толиб бир душман мушрикни ўз ҳимоясига олиб, бошпана берди. Кейин, укаси Али ибн Абу Толиб розияллоҳу анҳу буни билиб қолиб, ўша душман мушрикни ўлдирмоқчи бўлди. Шунда Умму Ҳониъ Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг ҳузурларига бориб, бўлган гапни айтганида, У зот алайҳиссалом: «Эй, Умму Ҳониъ, кимни ҳимоянгга олган бўлсанг, биз ҳам уни ўз ҳимоямизга олдик. Кимга омонлик берган бўлсанг, биз ҳам унга омонлик бердик», – дедилар (Имом Абу Довуд ривяоти).

Исломдан олдин ўзини, дунёга келтирган қизини ҳимоя қила олмаган аёл, энди хоҳлаган кишисига ҳатто сиёсий бошпана бериш ҳуқуқига эга бўлди – том маънодаги ҳомийга айланди.

Аёлни, унинг ҳамма ҳуқуқларини юксакларга кўтарган Ислом онанинг фарзанди ҳукмронлигидан халос қилишдек муаммони ҳам ҳайратланарли тарзда битта жумла билан ҳал қилди. Бу ҳайратомуз жумла Пайғамбар алайҳиссалом тилидан жаранглаган «Жаннат оналар оёғи остидадир» (Имом Қузоъий ривояти), ҳадис эди. Шу билан оналарига ҳукмрон фарзандлар, оналари олдида хокисор бўлишни бахт деб билган бўлсалар, фарзандлар ҳукмронлиги остида бўлган оналар мислсиз мартабани топишди.

Аллоҳ таоло Қуръондаги энг катта суралардан бирида аёлларга боғлиқ ҳукмларни баён қилди ва бу сурани “Нисо” – “Аёллар” деб номлади. Қуръондаги “Мужодала” сурасининг нозил бўлиши ҳам бир муштипар аёл туфайли эди.

 Ислом келмасидан аввал арабларнинг жоҳилият тузумида эр ўз хотинига: «Сен мен учун онамнинг белидек ҳаромсан» деб айтса, ораларидаги эру хотинлик алоқалари абадий барбод бўларди, турмушлари бузиларди. Бу ўша давр араблар тилида “зиҳор” дейиларди.

Бир куни Ҳавла бинти Саълаба исмли аёлни эри, Авс бинти Саълаба исмли аёлни эри Авс бин Сомит зиҳор қилди. Авс жаҳлидан тушгач, афсусланди ва “Энди сен менга ҳаром бўлган бўлсанг керак”, деди. Ҳавла бўлса: “Аллоҳга қасам, бу талоқ эмас”, – деди-да, қўшни аёлнинг кийимини қарзга олиб, бу масала ҳукмини аниқлаш учун Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам ҳузурларига йўл олди. У зотнинг олдиларига келиб:

 – Эй, Аллоҳнинг Расули, эрим Авс ибн Сомит ёш, бой ва ақлу ҳушли пайтимда менга уйланди. Молимни еб тугатди, ёшлигимни барбод қилди, ақлимни сустлатди ва ёшим улуғ бўлган бир дамда мени зиҳор қилди. Энди ўзи бу зиҳордан афсус қилмоқда. Бизларнинг яна қайта қўшилишимизга бирор йўл борми? – деди.

– Унга ҳаром бўлибсан, – дедилар Пайғамбар алайҳиссалом.

– Сизга Қуръонни туширган зот билан қасамки, у талоқни зикр қилгани йўқ. У менинг боламнинг отаси, энг севимли кишим-ку, ахир! – деди Ҳавла.

– Унга ҳаром бўлибсан, – дедилар Пайғамбар алайҳиссалом.

– Мушкулимни ва ёлғизлигимни Аллоҳнинг ўзига шикоят қиламан, мен эрим билан узоқ ҳаёт кечирдим, ундан фарзандлар кўрдим, – деди Ҳавла.

–Унга ҳаром бўлибсан, – дедилар Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салам ва «Сен тўғрингда бирор амр келгани йўқ», – деб қўшиб қўйдилар.

Ҳавла бинти Саълаба тинмай Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам билан тортишаверди. Қачон у зот алайҳиссалом: «Сен унга ҳаром бўлибсан», – десалар, Ҳавла: «Мушкулимни, ёлғизлигимни ва ҳолимнинг оғирлигини Аллоҳнинг ўзига шикоят қиламан», – дер эди.

Ушбу тортишув чоғида Ҳавла бинти Саълаба:

– Ахир, менинг ёш болаларим бор, мен билан бўлсалар, оч қоладилар, у билан бўлсалар, зоеъ бўладилар, – дер ва бошини осмонга кўтариб:

– Эй, Аллоҳим, Ўзингга ёлвораман. Эй, Парвардигор, Пайғамбарнинг тилига менинг мушкулимни осон қилувчи нарсани тушир, – дерди. Бирдан Пайғамбар алайҳиссалом жим бўлиб қолдилар. Ваҳий тушганда бўладиган ҳолат юзага келди. Бир муддатдан кейин у киши муборак бошларини кўтардилар-да:

– Аллоҳ таоло сен ва сенинг эринг ҳақида оят туширди, – дедилар ва қуйидагича бошланадиган оятларни тиловат қилдилар:

«(Эй, Муҳаммад!) Аллоҳ Сиз билан ўз эри ҳақида баҳслашаётган ва Аллоҳга шикоят қилаётган аёлнинг сўзини эшитди. Аллоҳ сиз иккингизнинг сўзлашувингизни эшитур. Албатта, Аллоҳ эшитувчи ва кўрувчидир”» (Мужодала сураси, 1-оят).

Бу оятларда жоҳилиятнинг зиҳор ҳукми ботил (яъни бекор) қилинганлиги баён этилган. Эътибор берайлик, кечагина жамиятда ҳеч қандай ўрни бўлмаган ва ўзи ҳақида бирор фикр билдириш ҳуқуқи бўлмаган, ҳатто ўзининг эри унинг фикрини эшитмаган аёлни бугун барча оламлар яратгувчиси Аллоҳ етти осмон устида туриб эшитди. Унинг фикрига, талабига мос оятларни туширди, талабини қондирди. Энди бу аёлнинг фикрига, талабига мос бўлиб тушган мазкур оятлар, ўқилганда мўминларга шифо бўладиган, ўқилиши қиёматгача ибодат саналадиган қилиб Қуръонга битиб қўйилди. Ҳали инсон аёлга нисбатан бундай ҳурмат эътиборни кўрмаган, кўрмайди ҳам. Аёл ҳурмат, эътиборнинг бу шоҳсупасига фақат Ислом туфайлигина эришди.

 Халифа Умар ибн Хаттоб ўз халифалик даврида бир гуруҳ кишилар билан кетаётган эдилар. Бир аёл у кишини узоқ тўхтатиб қолди. Ваъз, насиҳат қилди. «Эй, Умар, – деди аёл – яқиндагина “Умарча” эдинг. Улғайганингдан сўнг, “эй, Умар”, деб аталадиган бўлдинг. Энди эса сенга “эй, мўминлар амири”, деб мурожаат қилмоқдалар. Аллоҳдан қўрқ, эй, Умар! Ким ўлимга ишонса, умрини бекорга ўтказишдан қўрқади, Ким ҳисоб-китобга ишонса, азобдан қўрқади, деб яна сўзини давом эттираверди аёл.

Ҳазрати Умар бўлсалар, жим қулоқ солиб туравердилар. Атрофидагилар у кишига: «Эй, мўминларнинг амири! Бир кампирга ҳам шунчалик тўхтаб турасизми?» – дейишганда, ҳазрати Умар уларга: «Аллоҳга қасамки, у куннинг аввалидан охиригача ушлаб турса ҳам, фарз намоз вақтидан бошқа вақтда туравераман. Бу кампирнинг кимлигини биласизларми ўзи? Бу Ҳавла бинти Саълаба. Унинг сўзини Аллоҳ етти осмоннинг устидан эшитган. Оламларнинг Раббиси унинг сўзини эшитади-ю, Умар эшитмасмиди?!» – дедилар.

 Ислом бу воқеа орқали аёл қадрини нафақат юксакларга кўтарди, балки бу қадр-қиммат олдида, эркакнинг, эркакларнинг яхшисининг ҳам бошини эгиб қўйди.

Бир куни Умар ибн Хаттоб ўз даврларида маҳр миқдори ортиб кетганини мулоҳаза қилдилар. Бу масалани ҳал этиш учун кўпчилик ичида хутба қилиб, маҳрни чеклаш мақсадида: «Огоҳ бўлинглар, аёлларнинг маҳрида ҳаддан ошманглар. Агар бу дунёда икром, Аллоҳнинг ҳузурида тақво бўладиган бўлса, унга сизнинг энг ҳақлигингиз Пайғамбар алайҳиссаломдир. У киши ўз аёлларидан биротасига ўн икки уқия (ўлчов бирлиги)дан ортиқ маҳр бермаганлар, У зот қизларининг бирортасига ҳам бундан ортиқ маҳр берилмаган» – дедилар.

 Шунда бир аёл ўрнидан туриб: «Эй, Умар! Аллоҳ таоло: «Ва у (аёл)лардан бирига қинтар – чексиз маҳр берсангиз ҳам» деди-ю, сен бизга буни чегаралайсанми?!» – деди. Хутбаси бу шаклда бўлинган халифа: «Аёл тўғри айтди, Умар хато қилди», – деб ўз хатосини ҳамманинг олдида тан олди.

Исломдан олдин маҳрдан бирор чақа ҳам қўлига тегмай, буюм сифатида сотиб юборилаётган аёл, бугун Ислом туфайли маҳр масаласида халифани ҳам тўхтатиб қўя олди. Аёл ҳатто халифанинг ҳам хатосини тўғрилай оладиган даражага кўтарилди.

Набий алайҳиссалом 6 ҳижрий йилда 1400 саҳоба билан Мадинадан Байтуллоҳнинг зиёрати учун борганларида, мушриклар Ҳудайбия номли жойда йўлни тўсдилар. Ўша ерда сулҳ тузилиб, мусулмонлар Каъбани зиёрат қилмай қайтиб кетадиган бўлдилар. Пайғамбар алайҳиссалом саҳобаларига бу гапни эълон қилиб: “Туринглар, шу ерда қурбонликларингизни сўйиб, сочларингизни олдиринглар”, – дедилар. Саҳобалар норози бўлиб, ўринларидан қимирламадилар. Пайғамбар алайҳиссалом амрни уч марта қайта-қайта такрорласалар ҳам, бирор киши қимир этиб қўймади. У зот ғоят маҳзун бўлиб, чодирга – жуфти ҳалоллари Умму Салама ҳузурига кирдилар. Бўлган воқеани у кишига айтиб, ўтган умматлар ҳам шундай ишлар туфайли ҳалок бўлганлиги, шунинг учун ғоят ташвишда эканликларини қўшимча қилдилар. Шунда Умму Салама Пайғамбар алайҳиссаломга ҳар қандай доно вазир ҳам бера олмайдиган маслаҳатни бердилар:

– Эй, Аллоҳнинг Пайғамбари, айтган амрингиз бўлишини ҳоҳлайсизми? Ташқарига чиқинг. Улардан бирортасига бир калима ҳам сўз айтмай қурбонлик туяларингизни сўйинг. Сўнг сартарошингизни чақиринг, сочингизни олсин, – дедилар.

Пайғамбар алайҳиссалом чиқиб, худди Умму Салама айтганларидек қилдилар. Буни кўрган саҳобаи киромлар ҳам шошиб қурбонликларини сўйиб, сочларини олдира бошладилар.

Абдуқаҳҳор ЮНУСОВ,

Тошкент шаҳар бош имом-хатиби ўринбосари

2022 йилнинг март ойида Қорачой-Черкасияда 5 минг кишига мўлжалланган жомеъ масжиднинг тантанали очилиши режалаштирилган. Бу ҳақда республика раҳбари Рашид Темрезов вилоят аҳолиси билан жонли эфир вақтида маълум қилди.

"Биз айнан бир йилдан кейин – 2022 йилнинг 1 мартида – Черкесск шаҳрида республика масжидининг очилишини режалаштирганмиз", - дея губернаторнинг сўзларини келтиради Интерфакс.

Бўлажак мусулмон иншоотининг пойдевори 2007 йилнинг ноябрь ойида қўйилган бўлиб, бинонинг фаол қурилиши 2011 йилнинг апрель ойида бошланган эди. Масжид Византия услубида қурилган бўлиб, ҳар бири 52 метр баландликдаги тўртта миноралар билан безатилган.

Islam-today хабарига кўра, бугунги кунда республика жомеъ масжидининг майдони 4,2 минг квадрат метрни ташкил этади. Бино 5 минг кишига мўлжалланган бўлиб, масжид ҳовлисида ҳам адо этиладиган байрам намозларида 10 мингдан ортиқ намозхонларни ўз бағрига сиғдира олади.

Ўзбекистон мусулмонлари идораси матбуот хизмати

ОЗ-ОЗ ЎРГАНИБ ДОНО БЎЛУР...
* * *
Заҳируддин Муҳаммад Бобур хазиналари
* * *
МУБАЙЯН ВА НАСРИЙ БАЁНИ
* * *
ИЙМОН-ЭЪТИҚОД КИТОБИ
* * *
НАЗМ

Кимки иймон буларға келтурса,
Ушбу деганлар устида турса,
Қутулар бандалиқтин, ўлмактин,
Таламоқтин, жиҳотий бўлмактин.
Дунйавийдур, буларни ёд олингиз,
Ухравийни дейин, қулоқ солингиз.
Жовидоний азоб ила меҳнат
Кўрмасу оқибат борур жаннат.

НАСРИЙ БАЁН

Иймоннинг натижаю фойидаси ҳақида

Кимки буларга (Аллоҳга, охират кунига, фаришталарига, Китобларига, пайғамбарларига, тақдирга) иймон келтирса, шу айтилган нарсалар устида турса, у қул бўлишдан, ўлишдан, таланмоқдан, жиҳотий бўлмоқдан, яъни бировнинг қўлида мулк бўлмоқдан қутулади.

Булар иймоннинг дунёвий (бу дунёдаги) натижа ва фойдаларидир, ёд олингизлар. Энди ухровий (охиратдаги) натижаларини айтайин, қулоқ солингизлар.
(Иймоннинг охиратдаги фойдаси шуки,) у инсон абадий азоб билан меҳнат-қийноқда қолмайди ва оқибатда жаннатга эришади.

ИЗОҲ. Мўъминларнинг жаннатга кириб, у ерда абадий қолишига далиллар.

Бақара сураси, 25-оят маъноси: “(Эй Расулим!) Иймон келтирган ва солиҳ амаллар қилган зотларга улар учун остидан анҳорлар оқиб тургувчи жаннатлар (тайёрлаб қўйилгани)дан хушхабар беринг! У ерда уларга қачон ризқ қилиб бир мева берилса: «Бу – бундан олдин (дунёда) бизларга ризқ қилиб берилган нарса-ку!» – дерлар. Уларга (таъми, лаззати буткул ўзгача гўзалликда бўлиши билан бирга, дунёдаги меваларнинг) ўхшашлари берилгани учун (шундай дерлар). Улар учун у ерда покиза жуфтлар ҳам бордир. Ва улар у ерда абадий қолурлар”.

“Солиҳ амаллар” «Солиҳ» сўзи «яхши» деган маънода бўлиб, истилоҳда «солиҳ амал», “Аллоҳ учун қилинган ҳамда савоб қозонишга васила бўлган ибодат ва ишлар”дир. Муъоз ибн Жабал розияллоҳу анҳу: «Солиҳ амалда илм, ният, сабр ва ихлос бўлиши лозим», деганлар.

“Покиза жуфтлар” – ҳайз, кир, нохуш ҳид, ёмон хулқ каби нарсалардан тамоман пок бўлган жуфтлар бордир (Байзовий).

Бақара сураси, 82-оят маъноси: “Иймон келтириб, солиҳ амаллар қилган кишилар эса жаннат аҳлидирлар, улар у ерда абадий қолурлар”.

Нисо сураси, 122-оят маъноси: “Иймон келтириб, солиҳ амаллар қилган кишиларни эса остидан анҳорлар оқиб турадиган жаннатларга киритурмиз, у ерда абадий қолурлар. Аллоҳнинг ваъдаси ҳақдир (қатъий бир ҳақиқатдир), Аллоҳдан кўра тўғри сўзлагувчи ким бор?”.

Гуноҳкор мўъминлар дўзахда абадий қолмаслигига эса ушбу ояти карималар далилдир (маънолари):

Оли Имрон сураси, 152-оят маъносии: “Аллоҳ мўъминларга нисбатан беҳад фазлу карам соҳибидир”.

Марям сураси, 72-оят маъноси: “Кейин муттақий бўлган (ибодат ва итоат билан гуноҳлардан сақланган) кишиларни қутқарурмиз (жаннатга киритурмиз). (Байзовий изоҳи).

Насрий баён ва шарҳ муаллифи:
Мирзо КЕНЖАБЕК.

Ислом динини халқимиз диний таълимот сифатида қабул қилиш баробарида уни илмий жиҳатдан юксалтиришга беқиёс ҳисса қўшди. Бу билан ўрта асрларда яшаб ижод этган мовароуннаҳрлик фақиҳ аллома ва мутафаккирлардан бебаҳо манбалар мерос қолди. Ўзбекистон китоб фондларида юз мингдан зиёд қўлёзма асарлар сақланаётгани, уларнинг асосий қисми УНEСCОнинг Маданий мерос рўйхатига киритилгани фикримиз далилидир.

Чиндан ҳам Ўзбекистон тарихини асрлар оша етиб келган ёзма мерос асосида холисона ва чуқур ўрганиш тобора долзарб аҳамият касб этмоқда. Бу мероснинг салмоқли қисмини ватанимиздан етишиб чиққан олимларнинг асарлари ташкил этади. Мустақиллигимизнинг дастлабки кунлариданоқ аждодларимиз томонидан кўп асрлар мобайнида яратиб келинган ғоят улкан, бебаҳо, маънавий ва маданий меросни қайта тиклаш давлат сиёсати даражасига кўтарилганлиги ниҳоятда муҳим аҳамият касб этди.

Халқнинг маданий қадриятлари, маънавий мероси минг йиллар мобайнида Шарқ халқлари учун қудратли маънавият манбаи бўлиб хизмат қилган. Узоқ вақт давом этган қаттиқ мафкуравий тазйиққа қарамай, Ўзбекистон халқи авлоддан-авлодга ўтиб келган тарихий ва маданий қадриятлари ҳамда ўзига хос анъаналарини сақлаб қолишга муваффақ бўлди.

Хусусан, жаҳон илм-фани учун Мовароуннаҳрда фаолият олиб борган олимлар, фақиҳлар меросини ўрганиш катта аҳамиятга эга. Улар томонидан ёзилган фиқҳий асарлар эса ҳозирги вақтда ҳам илмий даргоҳларда ислом фиқҳи бўйича дарслик вазифасини ўтамоқда. Бу Мовароуннаҳрда фиқҳ илмининг юзага келиши, ривожланиш босқичлари, йўналишлари, ўзига хос жиҳатлари ва анъаналарини ўрганишга жиддий ёндашиш кераклигини кўрсатмоқда.

Сўнгги йилларда юртимизда миллий қадриятларимиз ва муқаддас ислом динига оид анъаналарнинг янада ривожланиши халқимизнинг маънавий-маърифий юксалишида муҳим омиллардан бирига айланди.

Президентимиз 2017-йил 24-май куни имзолаган «Қадимий ёзма манбаларни сақлаш, тадқиқ ва тарғиб қилиш тизимини янада такомиллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида»ги қарорда белгиланганидек, юртимизда камол топган ислом оламининг мутафаккирлари асарлари ва уларнинг жаҳон сивилизацияси ривожига қўшган ҳиссасини чуқур ўрганиш, ёш авлодни алломаларимиз ҳаёти ва илмий мероси билан яқиндан таништириш, уларга нисбатан ҳурмат, миллий ғурур ва фахр туйғуларини тарбиялаш муҳим аҳамият касб этади.

Шунингдек, 2017-йил 15-июньда Тошкент шаҳрида бўлиб ўтган «Ижтимоий барқарорликни таъминлаш, муқаддас динимизнинг софлигини асраш — давр талаби» мавзусидаги йиғилишда давлатимиз раҳбари «Самарқандда — Имом Бухорий илмий марказида ҳадисшунослик, Имом Мотуридий маркази қошида калом илми, Фарғонада — Марғиноний илмий марказида ислом ҳуқуқи мактаби, Бухорода — Баҳоуддин Нақшбанд марказида тасаввуф, Қашқадарёда — Абу Муин Насафий марказида ақида илми мактабини ташкил этсак, ўйлайманки, бу жуда фойдали бўлади. Келгусида чуқур билимли имом-хатиблар, исломшунос мутахассислар, уламолар тайёрлашда, энг муҳими, фарзандларимизни буюк аждодларимизнинг бебаҳо мероси руҳида, соғлом эътиқод руҳида тарбиялашда бу мактаблар таянч бўлиб хизмат қилади», деб таъкидлаган эди.

Дарҳақиқат, дунёвий ва диний қадриятлар бир-бири билан ҳамоҳанг бўлмас экан, бугунги куннинг оғир ва мураккаб саволларига тўлақонли жавоб бериш осон бўлмайди. Бу борада алломалар илмий меросига юзланишимиз, уларни ўрганишимиз ҳар қандай саволларга жавоб топиш имконини бера олади.

Юртимизда дунёвий ва диний қадриятлар ривожига муносиб ҳисса қўшган кўплаб алломалар етишиб чиққан ҳамда уларнинг асарлари бугунги кунда ҳам тадқиқ этилмоқда. Масалан, Имом Бухорийнинг «Ал-Жоме’ ас-саҳиҳ», «Ал-адаб алмуфрад», Абу Наср Форобийнинг «Рисола фи-т танбиҳ ала асбоб ас-саодат», Абу Мансур ал-Мотуридийнинг «Китоб ат-тавҳид», Ибн Синонинг «Китоб ал-қонун фит-тибб», Берунийнинг «Осор ал-боқия ан ал-қурун ал-холия» Абул Қосим аз-Замахшарий «Муқаддимат ул-адаб» каби асарлар салмоқли ўрин тутади.

Ислом ҳуқуқшунослиги борасида бениҳоя чуқур илмга эга бўлган, бу соҳада беқиёс дурдоналар яратган Бурҳониддин ал-Марғиноний «Бидоят ал-мунтаҳий» («Бошловчилар учун дастлабки таълим»), «Кифоят ал-мунтаҳий» («Якунловчилар учун тугал таълим»), «Китоб ул-мазид» («Илмни зиёда қилувчи китоб»), «Мажма ул-навозил» («Нозил бўлган нарсалар тўплами») ва бошқа асарларида дунёвий ва диний илмларнинг уйғунлигини кўрсатиб ўтган. Алломанинг «Ҳидоя» китоби бутун дунёга маълум ва машҳур саналади. Мазкур китобда ўша замонларда мўмин-мусулмонлар дуч келадиган долзарб ҳаётий масалаларни, жумладан, оилавий ва ижтимоий муносабатлар, мулкчилик, савдо-сотиқ, жиноят ва жазо, инсоннинг бурч ва масъулиятига тааллуқли жуда кўп мураккаб муаммоларни ислом ҳуқуқи нуқтаи назаридан ҳал этиб берди. Ушбу китоб фиқҳ илми бўйича энг аниқ, изчил, мукаммал асар бўлган. Ундан асрлар давомида ислом ҳуқуқшунослиги бўйича нуфузли ҳуқуқий манба — асосий қўлланма сифатида фойдаланилган.

Бундай улуғ зотларнинг ҳаёт йўли ва қолдирган меросини тўлиқ тасвирлаш эмас, балки уларнинг энг буюк намояндалари тимсолида маърифат, илму фан, маданият, дин каби соҳаларнинг барчасини ўзида уйғунлаштирган халқимизнинг маънавий олами нақадар бой ва ранг-баранг эканини исботлаб беришдан иборат.

Замонамизда яшаб ўтган буюк алломаларимиз, мутафаккир боболаримизнинг ибратли ҳаёти ва фаолияти, бемисл илмий-ижодий кашфиётлари бугун ҳам жаҳон аҳлини ҳайратга солаётганини ғурур билан таъкидлаш лозим.

Президентимиз 2020-йил 24-январь куни Олий Мажлисга қилган Мурожаатномасида таъкидлаганидек, «...маърифатпарвар боболаримиз меросини чуқур ўрганишимиз керак. Бу маънавий хазинани қанча кўп ўргансак, бугунги кунда ҳам бизни ташвишга солаётган жуда кўп саволларга тўғри жавоб топамиз. Бу бебаҳо бойликни қанча фаол тарғиб этсак, халқимиз, айниқса, ёшларимиз бугунги тинч ва осойишта ҳаётнинг қадрини англаб етади».

Мухтасар айтганда, алломаларимиз ҳаётига доир яна бошқа маълумотларни аниқлаш ва уларнинг ўша даврда Мовароуннаҳрда рўй берган сиёсий-ижтимоий ҳаётга кўрсатган таъсирини, асарларининг бугунги кун нуқтаи назаридан аҳамиятли жиҳатларини тадқиқ этиш фойдадан ҳоли бўлмайди. Уларнинг илмий меросида соғлом эътиқод, теран фикр, тўғри талқин ислом таълимотини тушунишда катта омил саналади. Зеро, диннинг вазифаси тўғри йўлга мулойимлик ва насиҳат ила чақиришдан иборат.

Бобурмирзо БОТИРОВ,

Ўзбекистон халқаро ислом академияси таянч докторанти

Манба: «Янги Ўзбекистон» газетаси

2021-йил 4-март, №45 (301)

ЎМИ матбуот хизмати