muslim.uz

muslim.uz

 

Маъруф домла Расулов

Рамазон ойи муносабати билан ташкил этилаётган туркум кўрсатувларимизнинг навбатдаги сони Ислом динининг олий қадриятларидан бири – ота-она ҳақи мавзусида бўлди. Бу хусусда «Мирзо Юсуф» жоме масжиди имом хатиби Саййид Раҳматуллоҳ Термизий сўзлаб берди.

Ота-онанинг қадри борасида Қуръони Каримдаги бир оят ва ҳадиси шарифлардан келиб чиқиб, уламоларнинг бу борада келтирган ҳикматли гапларини таҳлил қилсак, кифоя қилади.

Аллоҳ Қуръони Каримнинг Исро сураси 23-оятида шундай деб марҳамат қилади: «Ва Роббингиз фақат Ўзигагина ибодат қилишингизни ва ота-оналарга яхшилик қилишингизни буюрди».

Агар эътибор қилсак, ояти кариманинг аввалида Қуръоннинг ажойиб мўъжизаси зоҳир бўлмоқда. Араб тилининг қоидаларига мувофиқ, «Роббингиз сизга фақатгина Ўзигагина ибодат қилишингизни ва ота-онангизга яхшилик қилишингизни буюрди», – дейиш керак эди. Лекин жумла муҳотоб билан келиб, бирданига кўпликка ўтиб кетяпти. «Роббингиз фақат Ўзигагина ибодат қилишингизни ва ота-оналарга яхшилик қилишингизни буюрди», дейилмоқда.

Бунинг билан инсон нафақат ўзининг ота-онасига яхшилик қилиши кераклиги, балки ҳар бир ота-она ёшига етган кекса ёшдаги кишилар ёшлардан, ўз фарзанди тенгилардан доимо ҳурмат кўришга ҳақли экани маълум бўлади.

«Агар улардан бири ёки иккови ҳам сенинг ҳузурингда кексайиб қолган бўлса, эй фарзанд, сен уларга асло «уфф» дея кўрма. Уларни жеркима, уларга шафқат қанотингни ёз ва, айтгинки, Роббим, ота-онам мени гўдаклигимда тарбия қилганларидек, энди Сен уларга раҳм қил».

Тошкент шаҳар Мирза Юсуф жоме масжиди имом хатиби
Раҳматуллоҳ домла Сайфуддинов

Эътибор қилинг, «уфф» деган сўз, аслида, бир сўз ҳам, ҳарф ҳам эмас, инсон зерикканида, чарчаганида, норози бўлганида норози кайфиятни ифода қилувчи оддий бир овоз. Аммо мана шу «уфф» деган овознинг ота-она олдида чиқарилиши ҳаром бўлади. Фарзанд ота-онанинг ҳузурида «уфф» дейиши – ота-она кўнглига малол келади, улар «Фарзандларимизга малол келтириб қўйдик», деб ўйлашади. Аллоҳ таоло эса, ота-онанинг кўнглини ранжитмасликни фарзандларга буюрмоқда.

«Уларни жеркима!» Албатта, савол туғилади. Наҳот фарзанд ота-онасини жеркиши мумкин? Инсонни яратган Аллоҳ унинг феълини яхши билади. Қуръони Каримда айтиляптими, демак, бу инсон феълида содир бўладиган нарса. Ва афсуски, одамлар орасида ота-онасини жеркийдиган фарзандлар топилиб туради.

«Уларга шафқат қанотингни ёз!» Ва охирида: «Айтгинки, эй Роббим, ота-онам мени гўдаклигимда тарбия қилганларидек, энди Сен уларга раҳм қил», – дея қайд этилади.

Ислом амалиёт дини ҳамдир

Буюк ватандошимиз Абу Бакр Қаффол Шоший роҳимаҳуллоҳ шу оят тафсирида айтган экан:

«Дини Ислом фақат оғизларда қолиб кетадиган дин эмас, фақат оғзаки кўрсатмалар берадиган дин ҳам эмас. Ушбу оят бунга мисолдир. Оятнинг бошида Аллоҳ таоло «Уларни жеркима, уларга «уфф» дема, уларга шафқат қанотингни ёз», дея оғзаки кўрсатмалар бериб келади-да, оят охирида амалиётга ўтилади, фарзандга топшириқ берилади: «Сен энди дуо ҳам қил». Дуо бу – амалиёт. Роббим, ота-онам мени гўдаклигимда тарбия қилганларидек, энди Сен уларга раҳм қил», деб дуо қилишга буюрилмоқда».

Намознинг ичида ота-онага дуо қилинади

Ана шу ояти кариманинг тафсирида Суфён Саврий роҳимаҳуллоҳ айтади:

Аллоҳ таоло фарзандни дуо қилишга буюрмоқда. Фарзанд қанча пайтда бир дуо қилсин: йилда, ойда ёки кунда бир мартами? Шунда ҳазрати Саврий айтдиларки, «Ҳар намозда қадаи охирда, салом беришдан аввал дуо қилсин».

Ажойиб нуқта. Эътибор қилинг: Аллоҳ таоло ота-она ҳақига қилинадиган дуо учун фурсатни қаердан берди? Намознинг ичкарисидан берди. Намоз Аллоҳ ва банда ўртасидаги меърож мисолидир. Ота-она ҳаққига қилинадиган дуо бошқа вақтда эмас, айнан намознинг ичидан берилмоқда. Ота-она ҳаққига «Аллоҳим, ота-онамни мағфират қилгин», дея дуо қилингандан кейингина салом берилиб, намоздан чиқилади. Мана шунинг ўзи ота-оналарга берилган энг катта даражадир.

Ота-оналик риштасини ҳеч нарса уза олмайди, ҳатто динсизлик ҳам

Энг қизиғи, бу даражага эришгандан сўнг ҳеч қачон ва ҳеч ким уларни ота-оналик даражасидан тушира олмайди. Ҳатто куфр ва ширк ҳам. Ота-она кофир бўлган тақдирда ҳам мусулмон бола уларга хизмат қилиши буюрилган.

Тўғри, агар ота-она гуноҳ бўладиган ишларга фарзандини буюрса, шариатимизда «Ота-онангга итоат этма», дейилади. Бироқ бу ота-онага яхшилик қилмаслик кераклигини англатмайди, уларга яхшилик қилинаверади. Фақат гуноҳга чорлангандагина итоат қилмаслик мумкин. Сабаби, улкан қоида бор: «Аллоҳга гуноҳ бўладиган ишларда бандасига итоат қилиш йўқ».

Ота-она билан тортишиш ножоиздир

Албатта, Қуръоний ва набавий кўрсатмаларнинг ҳаммаси бу ҳолатда фақат юмшоқлик билан, яхшилик билан инкор этиш лозимлигини кўрсатади.

Инкор этиш деганда фақат жаҳл ёки исён тушунилмайди. Юмшоқлик, яхшилик ва табассум билан инкор этиш лозим. Бу ҳолатда буюк имомларимиздан бири Имом Шофеийнинг айтганларини мисол келтирсак, мавзу янада ойдинлашади.

Ҳазрати имом Шофеийдан сўрадилар: «Фарзанд ота-она билан хусуматлашса, яъни хусумат кайфиятида гаплашса бўладими?» Шунда имом Шофеий: «Нима деяпсизлар? Ота-она билан хусуматлашиш-а? Асло! Ота-онанинг ўзи тугул, ҳатто уларнинг кавуши билан ҳам хусуматлашиш мумкин эмас», – дедилар.

«Кимки ўзи ҳақ бўла туриб, ота-онаси ноҳақ бўлса ва ота-онасига ўзининг ҳақлигини исботлаш мақсадида ҳужжат келтирса, фарзанд ота-онасига оқ бўлади», деганлар имом Шофеий.

Афсуски, қанча фарзандлар ўзининг ҳақлигини исботлаш учун ота-онаси билан тортишади, бунинг асло кераги йўқ.

Аввал онага, сўнгра отага, кейин опа-сингилга

Инсон ёши ўтган сайин ўзи ота-она бўлиб, фарзандларининг оқибатларини кўрган сайин ўз ота-онасининг нақадар доно бўлганини сезиб бораверади. Шунинг учун яхшилик қилишга энг кўп лойиқ бўлган зотлар – ота-оналар ҳисобланади.

Бу ҳақида Имом ал-Бухорий Кулайб ибн Манфаадан ушбу ҳадисни ривоят қилганлар:

Кулайб ибн Манфаа айтадиларки, «Менинг бобом Расулуллоҳ (с.а.в)дан сўраган эканлар, демак, Кулайб ибн Манфаанинг бобоси саҳоба бўлган. Сўрадиларки, «Кимга яхшилик қилай, эй Расулуллоҳ?» Расулуллоҳ (с.а.в) айтдилар: «Аввал онангга, сўнгра, отангга, кейин опа-синглингга, ака-укангга. Ва ундан сўнг навбатдаги қариндошларингга яхшилик қилгин».

Ушбу ҳадиси шарифда аввал она, сўнг ота ва кейин опа-сингил ва ака-укалар зикр қилинди. Ҳар бирининг ўз ўрни ва фазли бор. Она бошқа баъзи кўрсатмаларда 3 карра зиёда экани зикр қилинган.

Онанинг 3 марта зиёда қилинганига сабаб нима?

Ҳамаср уламоларимиздан бири марҳум доктор Мустафо Зуҳайлий ўзининг «Тафсири Мунир» деган тафсир китобида юқоридаги ояти кариманинг тафсирини шундай келтиради:

Она отадан 3 карра зиёда қилинди. Чунки 3та ишда она ёлғиз бўлган бўлади: ҳомилани кўтариш машаққатида, ҳомилани дунёга келтириш синовида ва туғилган болани 2 йилгача уйқусини бузиб эмизиш муддатида она ёлғиз бўлади.

Ота қанчалик меҳрибон бўлмасин, аёлининг ҳомиладорликдаги азобини ҳис қила олмайди. Қанчалик меҳрибон бўлиб аёли ёнида турса-да, туғруқ азобини ҳис қила олмайди. Кечалари уйғониб боласининг бешигини тебратса ҳам, у бу ишни она каби меҳр билан бажара олмайди. Онанинг шу 3та иш орқали даражаси орттирилади.

Силаи раҳмда опа-сингил ота-онадан кейин биринчи ўринда

Эътибор қаратадиган бўлсак, опа-сингиллар ҳам ака-укалардан олдинги ўринга қўйилди. Чунки опа-сингиллар доим шафқатли ва меҳрибон бўлиб келган. Буни тушунган фақиҳларимиз бир масал айтадилар:

Сингил зиёратига кетаётган ака катта буғдойзор майдоннинг орқасида синглиси яшаса, буғдойзорни айланиб боргунча вақт кетиши сабабидан ўша буғдойзорни босиб ўтиб, пайҳон қилиб бўлса-да, сингилни бориб кўришига шариатимиз рухсат берган. Бошқа ҳолатда ҳосилни пайҳон қилишга рухсат йўқ.

Ота-онаси тирик фарзанд – моли касодга учрамайдиган тижоратчи мисолидир

Бу мавзуда гап кетса, ўз ҳаётимда содир бўлган бир қисса доим ёдимга тушади. Умра зиёратига борганимда Масжидул-ҳаромдан чиқар эканман, ногиронлар аравасида ўтирган жуда нуроний отахонга кўзим тушди. У кишининг ёши кекса, соч-соқоллари оппоқ, араб миллатига мансуб эди. Мен уларнинг ёнларига бориб мени дуо қилишларини сўрадим.

Шунда у киши мендан: «Эй болам, отанг ҳаётми?» деб сўрадилар. У маҳалда раҳматли ота-онам ҳаёт эди. «Ҳа, отам бор» деб жавоб бердим. «Онанг бормилар?» деганларига ҳам ҳа деб жавоб бердим. Шунда у киши табассум билан: «Ундай бўлса, эй болам, сен катта савдогар экансан. Тижоратингга мустаҳкам бўл, мустаҳкам бўл», дедилар. Мен у кишининг пешонасидан ўпиб йўлимда давом этар эканман, қулоғимдан у одамнинг «Тижоратингга мустаҳкам бўл», деган гаплари кетмади.

Ҳа, ота-она энг катта тижоратдир. Ҳатто ҳеч қачон касод бўлмайдиган тижоратдир. Ота-онаси ҳаёт кишилар буни яхши билиши керак. Шунинг учун улар ҳаётлигида ғанимат билиб, дуоларини олишга ҳаракат қилиш керак.

Ота-онангни гўрида чирқиратма

Албатта, ота-она ўтгандан сўнг ҳам масофа узилмайди. Аллоҳ таоло ота-боланинг, она-боланинг ўртасидаги риштани шундай мустаҳкам боғлаганки, бу риштани ҳатто энг яқин кишилар – танмаҳрамлар ўртасини узадиган ўлим ҳам уза олмайди.

Ота-она ҳаёт чоғларида фарзандларидан қандай таъсирланган бўлса, руҳлари ҳам шундай таъсирланади. Фарзанднинг амали яхши бўлса, ота-она руҳи шод бўлиб, даражаси ортади. Фарзанднинг амали ёмон бўлса, ота-она руҳи озор топади ва бошқа руҳлар олдида хижолат чекади. Буни доно халқимиз азалдан шундай ифодалаган: «Отангнинг руҳини чирқиратма», «Отангни гўрида тик турғизма».

Ўйлаб кўрилса, бу – кичик бир ақида, бироқ шу кичик ақида мамлакатда жиноятчиликнинг олдини олишда катта омил бўлади. Чунки ота-онасини яхши кўрган фарзанд уларнинг руҳига озор бермаслик учун ёмонликдан қўлини тортади. Агар бу тушунча ва ақида ҳаммада бўлса, жиноятчиликнинг олдини олишда катта омил бўлади.

Ота-онасининг кўнглини оғритганлар нима қилсин?

Ота-онани Аллоҳ фарзандига ўта меҳрибон қилиб яратган. Бошқалар кечира олмайдиган жиноятни улар ҳар доим кечиришга тайёр.

Мабодо фарзандлар бехабарлик қилиб бу ғаниматни қўлдан ўтказган бўлса, улар ота-оналарининг руҳи олдида кечирим сўрашлари зарур. Ота-онасининг руҳига нисбатан яхшилик қилишса, Аллоҳ таолонинг ўзи уларни кечиради.

Жаннатга йўл фақат ота-она орқалидир

Кимнинг ота-онаси ҳаёт бўлса, қадрига етиб, яхшилик қилсин. Ота-она дуосини олган киши ҳеч қачон хор бўлмайди, ҳеч қанақа ёмонлик уларга хавф солмайди.

Аллоҳ таоло бу дунёдаги амални ҳам, ота-онага у дунёда юбориладиган солиҳ амални ҳам, албатта, қабул қилади. Ва дуо олган фарзандларнинг ҳамиша қадри баланд бўлади. Жаннатга йўл ҳам ота-она олдидан ўтади. Шунинг учун ота-оналарни ғанимат билиб, уларга яхшилик қилайлик!

Толиб Раҳматов суҳбатлашди.

Kun.uz

 

ЎМИ матбуот хизмати

Имом Бухорий раҳматуллоҳи алайҳ ва бир қанча муҳаддислар ривоят қилган ҳадиси қудусийда Аллоҳ таоло: “Одам боласининг рўзадан бошқа ҳамма амали ўзи учун, фақат рўза Мен учун ва унинг мукофотини Мен – Ўзим берурман” -дейди.

“Саҳиҳул Бухорий”нинг шарҳи “Фатҳул Борий”да  Ибн Ҳажар Асқалоний раҳматуллоҳи алайҳ ушбу ҳадиси қудусийнинг маъносини ёритиб, ундаги муҳим ўнта асл моҳиятни баён қилади.

  1. Бандаларнинг амаллари ҳаммаси ёлғиз Аллоҳ таоло учун бўлишлиги таъкидланган бўлсада, амалларнинг ичида “...фақат рўза Мен учундир...” -деб хосланишининг сабаби, рўза ибодатига риё (хўжакўрсинлик) аралашмайди. Рўза ўзини тийишдан иборат ботиний амал бўлгани учун риё аралаштиришни имкони ҳам бўлмайди. Рўзадан бошқа ибодатлар зоҳирий амал бўлгани учун риё аралашиш хавф-хатари доим бўлади. Ибодатларга риё аралашса, фақат Аллоҳ таоло учун эканлиги қолмайди.

Қуйдаги ҳадис бу маънони қўллаб-қувватлайди.

عَنِ ابْنِ شِهَابٍ، أَنَّ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ: "لَيْسَ فِي الصِّيَامِ رِيَاءٌ" رواه البيهقي

 Ибн Шиҳобдан ривоят қилинади: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: “Рўзада риё бўлмайди” – дедилар. Имом Байҳақий ривоят қилган.

Рўза банда билан Роббиси орасидаги сиррий амал бўлиб, ўзига хос ибодатдир. Рўзадан бошқа ҳамма амалларда бирон бир амални бажараётган шахс, ўзгаларнинг ҳаваси, мақтови, эътиборини жалб қилишни истаб қолади. Шунинг учун Аллоҳ таоло амалларнинг ичида “...фақат рўза Мен учундир...” -деб хосламоқда.

  1. Бандаларнинг ҳамма амалларига мукофотни ёлғиз Аллоҳ таолонинг ўзи бериши ва ундан бошқа мукофот берувчи йўқ эканлиги аниқ бўлсада, “...унинг мукофотини Мен – Ўзим берурман...” –деб хосланишининг сабаби рўзанинг мукофотини ёлғиз Аллоҳ таолонинг ўзи билади. Рўзанинг мукофоти, ажри ва савоби ҳеч кимга ошкор қилинмаган, рўзадан бошқа амалларнинг мукофоти миқдори баъзи инсонларга ошкор қилинган ва ҳадисларда зикр қилинган.

Қуйидаги ҳадис бу маънони қўллаб-қувватлайди.

عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ عَنْ رَسُولِ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ"مَا مِنْ حَسَنَةٍ عَمِلَهَا ابْنُ آدَمَ إِلَّا كُتِبَ لَهُ عَشْرُ حَسَنَاتٍ إِلَى سَبْعِ مِائَةِ ضِعْفٍ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَجَلَّ إِلَّا الصِّيَامَ فَإِنَّهُ لِي وَأَنَا أَجْزِي بِهِ يَدَعُ شَهْوَتَهُ وَطَعَامَهُ مِنْ أَجْلِي "

Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: “Одам боласи қилган яхши амалларининг савоби ўн баробардан етти юз баробаригача кўпайтириб ёзилади. Аллоҳ таоло: “Фақат рўза ундан мустасно. (яъни, рўзанинг савоби беҳисоб берилади) Чунки, рўза Мен учундир ва унинг мукофотини Мен – Ўзим берурман. У (одам боласи) рўзада шаҳвати ва таомини мен учун тарк қилур” – дедилар. Имом Насоий ривоят қилган.

Рўзанинг савоби беҳисоб эканига қуйидаги ояти карима ҳам далил бўлади.

قال الله تعالى: إِنَّمَا يُوَفَّى الصَّابِرُونَ أَجْرَهُمْ بِغَيْرِ حِسَابٍ الزمر: 10

Албатта, сабр қилувчиларга (охиратда) мукофотлари беҳисоб берилур.

Рўза сабр билан сайқал топадиган ибодат. Рўзадор киши нафсининг ҳоҳиш-истакларини сабр билан тўхтатади. Сабр қилувчининг мукофоти ояти каримада айтилганидек беҳисоб берилади.

  1. Ҳадиси қудусийда “...фақат рўза Мен учундир...” - деб хосланиши: “Рўза мен учун ибодатларнинг энг яхшиси. Менинг ҳузуримда у бошқа ибодатлардан устун ва муқаддам ибодат” – деган маънони ҳам ифодалайди.

Ибн Абду Бирр раҳматуллоҳи алайҳ ҳадиси қудусийда “...фақат рўза Мен учундир...” дейилиши рўза ибодатининг фазилатига кифоя қилади –дейдилар. Гўёки, бу ибодатнинг фазилати борасида ортиқча таърифга зарурат йўқ.

Қуйидаги ҳадис бу маънони қўллаб-қувватлайди.

عَنْ أَبِي أُمَامَةَ قَالَ قُلْتُ يَا رَسُولَ اللَّهِ أَخْبِرْنِي بِعَمَلٍ ينفعني الله به قَالَ عَلَيْكَ بِالصَّوْمِ فَإِنَّهُ لَا مِثْلَ لَهُ رواه النسائي

Абу Умома розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

У зот: “Эй, Аллоҳнинг расули (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) Аллоҳ таоло у туфайли менга манфаъат берадиган амалнинг хабарини беринг” –дедим.

Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)  “Рўзани ўзинга лозим тутгин! Чунки, рўзага баробар келадиган амал йўқ” – дедилар. Имом Насоий ривоят қилган.

  1. 4. “...фақат рўза Мен учундир...” – деб Аллоҳ таоло рўзани ўзига нисбат беришида уни улуғлаш, қадрини юксалтириш бор. Бу эса ҳамма мулк Аллоҳники бўлсада, каъбани “Байтуллоҳ” деб Аллоҳ таолога нисбат беришга ўхшашдир.

Зайн ибн Мунир раҳматуллоҳи алайҳ: “Умумий ўринда бир нарсанинг хосланиши фақатгина ўша нарсани улуғлаш учун бўлади” –дейдилар.

  1. Аллоҳ таолонинг инсон табиатидан фарқли ўлароқ сув, таом ва бошқа нарсалардан беҳожат экани унинг ўзига хос сифатидир. Рўза тутган инсон Аллоҳ таолонинг сифатига мувофиқ, ўзини емоқ, ичмоқ ва бошқа нарсалардан беҳожат билиб Аллоҳ таолога ибодат қилади. Шунинг учун Аллоҳ таоло: “...фақат рўза Мен учундир...” дейди.

Имом Қуртубий раҳматуллоҳи алайҳ: “...фақат рўза Мен учундир...” ҳадисининг маъноси: “Бандаларнинг амаллари ўзларининг ҳолларига муносибдир. Фақат рўза, Ҳақ таолонинг сифатларидан бир сифатга муносибдир.   Аллоҳ таоло  “...фақат рўза Мен учундир...” дейиш билан гўёки, “Рўзадор менинг сифатларимдан бирга эга бўлиб, менга яқинлашмоқда” -демоқчи.

  1. Нафс истаклари емоқ, ичмоқ ва роҳатланмоқ каби хусусиятлардан беҳожат бўлиши нафақат Аллоҳ таолонинг сифатларидан бири балки, у фаришталарнинг ҳам сифатларидан ҳисобланади. Шу маънода инсон рўзани гўёки фаришталар сифати билан адо этади.
  2. Рўза холис Аллоҳ таоло учундир, унда инсон нафси учун улуш, насиба йўқ. Рўзадан бошқа иодатларда эса нафсга улуш, насиба  бўлади.
  3. “...фақат рўза Мен учундир...” – деб хосланишининг яна бир маъноси рўза ибодати Аллоҳ таолодан ўзга илоҳлар учун бажарилмади. Намоз, садақа, тавоф ва бошқа ибодатлар турли бут санамлар учун қилинди. Рўза эса фақат Аллоҳ таоло учун бажарилди.
  4. “...фақат рўза Мен учундир...” – деб хосланишининг яна бир маъноси тўғрисида Ибн Уяйна раҳматуллоҳи алайҳ: “Қиёмат кунида бандалар орасидаги ҳақ-ҳуқуқлар ўзаро ҳукм қилинади. Рўзадан бошқа ибодатлар бандаларнинг ўзаро турли зулмлари сабаб бир-бирлардан олиб берилади. Фақат рўзанинг ажру савоби сақланиб қолинади. Охир оқибат рўзанинг мукофати жаннат бўлади” -дейди.

 

عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ يَقُولُ: سَمِعْتُ أَبَا الْقَاسِمِ  صلى الله عليه وسلم  يَقُولُ: "قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَجَلَّ: كُلُّ الْعَمَلِ كَفَّارَةٌ، إِلاَّ الصَّوْمَ، وَالصَّوْمُ لِى وَأَنَا أَجْزِى بِهِ. رواه احمد

Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: “Аллоҳ таоло айтади:  ҳамма амал каффоротдир. Фақат рўза мустаснодир. Чунки, рўза Мен учундир ва унинг мукофотини Мен – Ўзим берурман.” – дедилар. Имом Аҳмад ривоят қилган.

Рўзадан бошқа солиҳ амаллар қиёмат кунида инсоннинг дунёда қилган хато ва камчиликларни каффарот бўлиши учун хизмат қилиш эҳтимоли бўлади. Фақат рўза ибодати сақланиб қоладиди. Рўзанинг ажру савоби хато ва камчиликларни каффароти учун беҳуда кетмайди.

  1. Рўза ботиний амал бўлгани учун ошкор бўлмайди, фаришталар уни қайд қилмайди. Агар ошкор бўлганда фаришталар бошқа амалларни ёзганидек рўзани ҳам ёзар эди. Шунинг учун Аллоҳ таоло “фақат рўза Мен учундир” – дейди.

Бу фикрни айтувчи Ибн Арабий ривоят қилган бошқа бир ҳадиси қудусийни далил қилиб келтиради. Ҳадиси қудусийда Аллоҳ таоло айтади: “Ихлос сирларимдан бир сирдир. Уни яхши кўрган бандаларимнинг қалбига соламан. Ундан фаришта ҳам хабардор бўлмайди, хабардор бўлса, уни ёзар эди. Шайтон ҳам хабардор бўлмайди, хабардор бўлса, у фасод қилар эди” – дейди.

Рўза ҳам ихлос каби сиррий ибодат. Ибодатлардаги ихлосни Аллоҳ таолодан ўзга ҳеч ким билмагани каби, рўзани ҳам  ҳеч ким билмайди.

Ибн Ҳажар Асқалоний раҳматуллоҳи алайҳ мазкурларни зикр қилиб, буларнинг ичида биринчи, иккинчи, саккизинчи ва тўққизинчиси бошқаларга нисбат эътиборли ва ёрқинроқ эканлигини қайд қиладилар.

 

Жалолиддин Холмўминов

“Кўкалдош” ўрта махсус билим юрти мударриси

 

Илк бор Катта Лангар Қуръонини 1997 йил йили Қашқадарё вилояти Қамаши тумани Катта Лангар қишлоғида кўрган эдик. Ўша пайтда у Катта Лангар қишлоғида Лангар ота зиёратгоҳида сақланарди. 

1997 йили ёзда Халқаро Амир Темур жамғармасининг ўша вақтдаги раиси академик Бўрибой Аҳмедов (1924–2002) олдига биз – қўлёзмалар бўйича мутахассислар бориб, Қашқадарё воҳасига палеографик (қўлёзма манбаларни излаш ва ўрганиш) экспедициясига чиқиш истагимизни бунинг учун фонд бизларга ёрдам бериши имкониятини билмоқчи бўлдик. Шунда домла Б. Аҳмедов илмий сафармиз қўллаб-қувватладилар ва бунга Амир Темур жамғармаси ёрдам кўрсатажигини маълум қилдилар. 
 
photo_2020-05-11_20-54-23.jpg

Август ойида Қашқадарёга қараб йўлга чиқдик. Гуруҳимизда мендан ташқари ҳозирда тарих фанлари доктори Шодмон Воҳидов, филология фанлари докторлари Қосимжон Содиқов ва Қудрат Омоновлар бор эди. Бизнинг айнан Қашқадарё воҳасини илмий сафар учун танлаганимиз бежиз эмасди. Шодмон Воҳидовнинг волидаси айтган маълумот шу йўналишни танлашимизда сабаблардан бири эди. Унга кўра Қашқадарёда бир ғор бор экан, унда бир тўн кийган инсон қўлидан Қуръонни қўймай, қучоқлаб турар экан, деган афсонавий гап бор экан.

Шаҳрисабзга бориб, ўша пайтдаги шаҳар ҳокими Азим Зайниддинов билан учрашдик. Ўз ўлкаси тарихини ўта қадрловчи бу инсон бизларни ҳокимият дачасига жойлаштирди. Ўзига ажратилган машинани бизларнинг илмий изланишларимиз давомида Қашқадарё бўйлаб олиб юриши учун бериб қўйди. Қалби гўзал инсон бўлмиш Азим ака ёрдами билан Қашқадарёнинг турли тарихий жойларига бориш имкониятига пайдо бўлди. Зиёратгоҳлар, турли муқаддаси жойлар, жумладан, Темурийлар даври ёзувлар бор қабртошлар билан танишдик.
 
photo_2020-05-11_20-54-19.jpg

Аммо маҳаллий аҳоли қўлидаги қўлёзмалар билан танишиш осон бўлмади. Сабаби яхши маълум: совет тузуми даврида халқ қўлидаги қўлёзмалар атеистик кураш доирасида йўқотилган. Уйидан қўлёзма чиққан одамлар таъқиб остига олинган. Орадан вақт ўтган бўлса-да, ўша давр қўрқуви ҳали инсонлар хотирасида сақланиб қолганди. 

Биз аҳоли ишончини қозониш йўлидан бордик: Шаҳрисабз маҳаллий телевидениесидан чиқиб, олим эканлигимиз, аҳоли қўлида мавжуд қўлёзма манбаларни ўрганиш ниятимиз борлигини билдирдик. Эртасигаёқ биз билан Жўрахон ака Асомов исмли инженер учрашиб, қайнотаси – Файзуллохўжа Равнақий (1892–1978)нинг қўлёзмалардан иборат кутубхонаси мавжудлиги ва у билан бизни таништиришини маълум қилди. 
 
photo_2020-05-11_20-54-27.jpg
 
Биз Шаҳрисабздаги Равнақий яшаган уйга бордик ва унинг кутубхонасидаги қўлёзмалар ҳамда невараси Лутфиллахон билан танишдик. Илмий аҳамиятга эга маълумотлар тўпладик. Лекин Жўрахон Асомов билан бўлган танишувимизнинг энг катта натижа – Катта Лангар қишлоғидагиXV асрда барпо этилган Лангар ота зиёратгоҳида сақланувчи қадимий Қуръон ҳақидаги маълумотлар эди. 

Жўрахон Асомов бизни мана шу Қуръон нусхасини ўша қишлоққа олиб бориб кўрсатадиган бўлди. 1997 йил 10 август куни йўлга чиқиб, ниҳоят Катта Лангарга етиб бордик. Қишлоқдаги Катта Лангар зиёратгоҳ кираверишида ёзувларга эга қадимий қабртошлар мавжуд. Биз учун энг муҳими Қуръоннинг қадимий нусхасини кўриш эди. Катта Лангар Қуръони Зиёратгоҳ ичидаги ёғоч сандиқда сақланар экан. Катта Лангар масжиди имоми у билан бизни таништирди. Қуръоннинг жуда қадимийлиги яққол кўриниб турарди. Сабаби у терига ёзилганди. Шахсан мен фақат илмий китоблардаги маълумотлар орқалигина кийик терисига ёзилган қўлёзмалар борлигини билардим. Ҳозир эса умримизда биринчи марта қўлимизда терига ёзилган қўлёзма, яна энг муқаддас китоб – Қуръоннинг дунёдаги энг қадимги нусхаларидан бирини ушлаб турардик. Қўлёзмашунос олим учун бу бахтли онлар эди.
 
photo_2020-05-11_20-54-35.jpg

Илмий сафар муносабати билан 1997 йили ўша вақтда Катта Лангар зиёратгоҳида сақланган Катта Лангар Қуръони билан унинг асрлар давомидаги сақланиш жойида танишган эдик. Тошкентга қайтгач бу қўлёзма ҳақида қуръоншунос олимлар профессорлар франциялик Франсуа Дерош ва россиялик Ефим Резванларга маълум қилдик. Улар Катта Лангар Қуръони бўйича илмий изланишларни бошлаб юбордилар. Ефим Резван айни Қуръон ҳақида 2004 йили китоб нашр қилди. 

Таъкидлаш ўринлики, “Ўзбекистон маданий мероси дунё тўпламларида” лойиҳаси доирасида мазкур манба янада кенг тадқиқ этилди. Юртимизда ва хорижда лойиҳа доирасида ўтказилган йирик анжуманларда бу қутлуғ қўлёзма ҳақида қатор қимматли маълумотлар тўпланди. “Катта Лангар Қуръони”нинг факсимил нусхалари чоп қилиниб, илмий муассасаларга етказилди. 

Афтондил Эркинов, 
Филология фанлари доктори,
Вазирлар Маҳкамаси ҳузуридаги Ўзбекистонга 
оид маданий бойликларни тадқиқ этиш маркази етакчи илмий ходими
 
ЎзА

Мақолалар

Top