muslim.uz

muslim.uz

Aннотация. Ушбу мақолада ёшларнинг тарбиясида муҳим аҳамиятга эга бўлган Али ал-Қорининг “Анворул қуръон ва асрорул фурқон” асари ҳақида мулоҳаза юритилади.

Али ибн Султон ал-Қорий қадимги Хуросоннинг кўҳна Ҳирот шаҳрида таваллуд топиб, умрининг бир қисмини ўша ерда ўтказган. Алломанинг илм чўққиларини забт этишда унга таълим берган уламоларнинг хизматлари таҳсинга сазовордир. Маълумки, Марказий Осиёда аҳолиcи асосан ҳанафия мазҳабига амал қилиб келган. Ал-Қорий таълим олган устозлар ҳақида тўхталиб ўтсак. Аллома ҳам шу диёрда вояга етган ва шу анъанани ўзига сингдирган. У Мовароуннаҳр уламоларининг илмий мактабини ўтади. Сўнг илмий сафар уюштириб, кўплаб араб юртларида бўлди ва охири Макка шаҳрида бутунлай истиқомат қилиш учун қолди. Араб диёрларида эса бошқа уч мазҳабнинг вакиллари билан учрашиб, улар билан илмий мунозаралар қилди, уларга ўргатди ва улардан ўрганди.

Али ал-Қорий дастлабки билимини она юрти Ҳиротда ўз даврининг етук олимларидан олади. Қуръони карим ва тажвид илмини Ҳирот шахри жомеъси шайхларидан бири бўлган Қори Муъиниддин ибн Хофиз ал- Харавийдан ўрганади. Алломанинг қаламига мансуб «Рисалат самм ал-кавариз фи замм ар-равофиз» номли 52 мактубни ўзида мужассамлаштирган мажмуада юқоридаги фикрни таъкидлаб шундай дейилади:» Қироат илмидаги марҳум устозим Муъиниддин ибн Хофиз Зайниддин гўзал қироат  соҳибидан эдилар»[1].

У диний илмлар мажмуаси - ҳадис, тафсир, фиқҳ ва қироат илми бўйича катта шухратга эга бўлганига юқорида гувоҳ бўлдик. Мазкур илмларни мукаммал эгаллашида ва ўз даврининг етук олими даражасига етишида шубҳасиз, устозларининг хизмати бениҳоя катта бўлган. У ўз юрти Ҳиротда бўлганида ҳам, илм йўлида ўзга юртларда бўлганида ҳам ўз даврининг машҳур уламоларидан таълим олган, ҳамма жойда олим ва фозиллар даврасидаги илмий учрашувларда қатнашган ва муттасил равишда ўз илмини оширишга харакат қилган.

Қуръони карим илмини мукаммал тарзда ўрганишни Макка шаҳридаги буюк қорилар хомийлигида ҳам давом эттирди, шунингдек, уни қисмларга ажратиб ёдлаш ва етти қироатда ўқишни аъло даражада давом эттириб «ал-Қорий» номи билан машҳур бўлди.

Олим Қуръони каримни барча туруқлари, етти қироат ўқиш бўйича таълим олган устозлари ҳақида ўзининг «ал-Минах ал-фикрия ало матн ал-жазария» асари охирида шундай дейди: «Қуръони каримни етти қироатларни ўрганиш ва тадқиқ қилишдаги устозларим  бу  сохадаги машҳур қорилар ва буюк шайхлардир, қолаверса, ушбу йўналишдаги билимимни (ижозани) Мадинаи Мунавваранинг имом хатиби Маккадаги ўз асрининг тенги йўқ олими ва қироат илмининг машҳур шайхи, устозим Сирожиддин Амр ал-Яманий аш-Шофийдан олганман»[2].

Сирожиддин Амр ал-Яманий (ижозани) эса аллома Муҳаммад ибн ал-Қаттондан олган. У зот, Шайҳ Зайниддин Абду-л-Ғани ал-Ҳайсамий ал-Мисрийдан олган.

Абду-л-Ғаний ал-Ҳайсамий, (ижозани)  қориларнинг тожи ва буюк муҳаддис Шайх Шамсиддин Муҳаммад ибн Муҳаммад ал- Жазарийдан олганлар[3].

Биз тадқиқ қилётган манба «Мирқот» асарининг асли «Мишкот ал-масобиҳ» ҳадисларининг Аллома ўз устозларидан қай йўл билан олган ижозаларини қуйдагича келтиради;

  • Аллома, Муҳаммад Али ибн Аҳмад ибн Солим ал-Жаноний ал-Азҳарий ҳомийлигида Шайх Жалолиддин Суйютийнинг Имом Бухорий, Муслимлар ва қолган олти саҳиҳ (сиҳоҳи ситта) машҳур муҳаддислар ёзган китобларини ўқигани, Шайх Қасталонийнинг Бухорий ривоятига ёзган шарҳлари билан танишиб  чиққанлиги ва «Мишкот ал-масобиҳ»  шу мавзудаги  кўплаб  сухбатларда  иштирок  этиб  ижозалар  олганини 

таъкидлаб ўтади[4].

  • Шайх Қасталоний шундай ривоят қиладилар:»Мишкот ал-масобиҳ» китобини энг ишончли санад ила, Мавлоно Аш-шаҳир  Бимийр Калондан  ижоза олганман» [7]
  • Шайхул Ислом Жалолиддин Суарйютий, (ижозани)   ибн Ҳажар Асқалонининг[5] бюк шогиртларидан Шайх Қасталонийдан  олганлар[6].
  • Муҳаммад Али ибн Аҳмад ибн Солим ал-Жаноний ал-Азҳарий, (ижозани)  Шайх Жалолиддин Суйютийдан олган.
  • Аш-шаҳир Бимийр Калон эса (ижозани) муҳаққиқларнинг пешвоси Шайх Мирк Шоҳдан олганлар.
  • Шайх Мирк Шоҳ, (ижозани) ўз оталари, муҳаддисларнинг саййиди Мавлоно Жамолиддиндан ижозани олганлар.
  • Мавлоно Жамолиддин(ижозани)ўз амакиси ас-Саййид Аслиддин аш-Шерозийдан олганлар. аш-Шерозий, қориларнинг тожи ва буюк муҳаддис Шайх Шамсиддин Муҳаммад ибн Муҳаммад ал-Жазарий ва соҳиби Қомус Шайх Мажиддин Феруз Ободийдан таълим олганлар[8].
  • Аслиддин аш-Шерозий, (ижозани) Мавлоно Шарофиддин ал-Жироҳийдан олганлар.
  • Шарофиддин ал-Жироҳий, (ижозани) Миллатнинг имоми Али ибн Муборак Шоҳ ас-Сидқийдан олганлар[9].
  • Али ибн Муборак Шоҳ ас-Сидқий, (ижозани) муаллиф «Хатиб ал-Умарий ат-Табризий (ваф.741/1340) томонидан ёзилган «Мишкот ал-масобиҳ» асарини энг ишончли санад билан олган. Ўз навбатида ат-Табризийнинг «Мишкот ал-масобиҳ» асари ҳам Имом ал-Бағавийнинг (тав.436/1044 ваф.516/1122 й.) қаламига мансуб бўлган «Масобиҳ ас-сунна» тўплами асосида ёзилган асардир[10].

Али  ал-Қорий  Макка шаҳрида ҳадис илмидан ҳам сабоқ олди. Унга ҳадис илми сирларидан таълим берган шайхлардан Макка шаҳри муфассири ва фақихи Шайх Зайниддин Атиййа ибн Али ибн Хасан ас-Суламий ал-Маккийни ( ваф. 983/1575 й.) келтиришимиз мумкин. Али ал-Қорий «Мирқот ал-мафотиҳ» китобининг муқаддимасида ас-Суламий хақида гапириб, шундай дейди: «Ушбу асарнинг асоси ҳисобланмиш «Мишкот ал-масобиҳ» китобини Макка шайхларидан бўлган, ўз илми билан замонасининг кўзга кўринган олими ва Шайхул ислом Мавлоно Абул Ҳасан ал-Бакрийнинг шогирди Мавлоно Аллома Шайх Атиййа ас-Суламийда ўқидим ва тафсир бўйича силсилани шу зотдан олганман»[11].

Дарҳақиқат, Саййид Муҳаммад Абул-Хасан ибн Жалолиддин Муҳаммад Абул-Бақо ибн Абдурраҳмон ибн Аҳмад ал-Бакрий ас-Сидқий аш-Шофеъий даврининг машҳур шайхларидан бўлиб, тафсир, ҳадис, фиқҳ ва тасаввуф илми бўйича йирик олим бўлган ва бу йўналишларда кўплаб асарлар ёзган. Ўз навбатида Али ал-Қорий Абул Хасан ал-Бакрийдан ҳам ҳадис ва тафсир илми бўйича сабоқ олган ва унинг шогирди бўлган [12].

Булардан ташкари, буюк устозларидан Саййид Закариё ал-Ҳусайнийдир. Ал-Ҳусайний, аллома Мавлоно Исмоил аш-Шарвонийнинг шогирди. Исмоил аш-Шарвоний эса Хожа Абайдуллоҳ Аҳрор Валий ас-Самарқандий ан-Нақшбандийнинг[13](1404-1490) шогирди бўлган. Буюк муҳаққиқлардан Абул Аббос Шаҳобиддин Аҳмад ибн Хижр ал-Хайсамий   ал-Ансорий ал-Маккий[14], Ҳижознинг Шайхи Абдуллоҳ ас-Санадий  (ваф.996/1588й.)[15], Шайх Али ибн Хисомиддин ал-Муттақий (ваф.975/1567), Шайх Миркилон, шунингдек, Макка шаҳрининг муфтийларидан Шайх Қутбиддин ал- Маккий[16] ва Бадриддин аш-Шаҳовий ал-Ҳанафий, Шайх Муҳаммад ибн Абу-л-Хасан ал-Бакрий ал-Мисрий (ваф.994/1586 й.) [17] Юсуф ибн Абдуллоҳ ар-Румийлар каби араб ва ажамлар орасида катта хурмат-эътиборга эга бўлган уламолардан фиқҳ, тафсир, қироат илми ва бошқа бир қанча диний билимлардан таҳсил олишга муяссар бўлди[18].

Али ал-Қорий ноёб заковат, ўткир зеҳн, нозик фаҳму фаросат ва комил ақл соҳиби бўлган. Илм олиш йўлида унга дуч келган барча машаққатларни сабр ва матонат билан енгиб ўтган. Алломанинг юқорида номлари зикр қилинган барча устозлари ишончли силсила орқали келаётган илм соҳиблари бўлишган. Алломага мана шундай етук устозлардан илм олиш насиб этган.

Хулоса ўрнида:

Олим аш-Шавконий, «Али-ал-Қорий  ҳижратнинг биринчи минг йиллиги бошларида мужаддидлик рутбасига кўтарилган»,- деб таъриф берилган.

Ҳанафия мазҳабига мансуб бўлган Али ал-Қорий илм бобида шундай юксак мартабага кўтарилдики, бу салоҳият унга айрим мазҳаб имомлари, Абу Ҳанифа тўғрисида нотўғри фикрда юрганлар қарашларига эътироз билдиришга, кескин раддиялар ёзишга ва Абу Ҳанифа шаънини ҳимоя қилишга ва ҳатто, инкор этилиш даражасига етган ҳанафия мазҳабини ҳимоя қилишга сабаб бўлди ва у бунинг уддасидан чиқган.

Алломаннинг ижоди ва фаолиятига назар соладиган бўлсак, у кўпрок матнларга шарҳ ёзишга бағишланганлигини кўришимиз мумкин. Аллома ўз илмий ва ижодий фаолиятида араб тили ва адабиётига чуқур хурмат билан қараган ва ўз асарларини араб тилида ёзган. Унинг асарлари илм-фаннинг кўпгина соҳаларини ўз ичига қамраб олган бўлиб, уларнинг сони 125 тадан ҳам ортиқ эканлигини алоҳида таъкидлаш мумкин. Олим фиқҳ, ҳадис, тафсир, қироат, усул ал-фиқҳ, калом илми, тасаввуф, тарих, табақот, адабиёт, тилшунослик ва шу каби кўплаб соҳаларда ижод қилган ва асарлар яратган.

У ўз юрти Ҳиротда бўлганида ҳам, илм йўлида ўзга юртларда бўлганида ҳам ўз даврининг машҳур уламоларидан таълим олган, ҳамма жойда олим ва фозиллар даврасидаги илмий учрашувларда қатнашган ва муттасил равишда ўз илмини оширишга харакат қилган. Али ал-Қорий Қуръони Карим илмини мукаммал тарзда ўрганишни Макка шаҳридаги буюк қорилар хомийлигида ҳам давом эттирди, шунингдек, уни қисмларга ажратиб ёдлаш ва етти қироатда ўқишни аъло даражада давом эттириб» ал-Қорий» номи билан машҳур бўлган.

Али ал-Қорий насх, насталих ва сулс хатлари бўйича моҳир хаттот бўлган ва кўплаб беллашувлар ғолиби бўлган. Алломанинг ҳуснихат илмидаги маҳоратни йил бўйи Қуръон мусҳафи ва «Жалолайн» тафирини ёзиб тугатгач, сотиб  йил давомидаги ўзининг сарф ҳаражатлари учун ишлатганлар.

Фойдаланилган адабиётлар рўйхати

  • Хатиб ал-Умарий ат-Табризий. Мишкот ал-масобиҳ. –Байрут: Дор иҳё ат-турос ал-арабий, 2001. Ж. 1,2,3. – 88 б.
  • Али ибн Султон Муҳаммад ал-Қорий. Мирқот ал-мафотиҳ шарҳ Мишкот ал-масобиҳ. – Қоҳира: Дор ал-кутуб ал исламий, 1966. Ж. 1-11. – 550 б.
  • Али ал-Қорий.  Мирқот  ал-мафотиҳ  шарҳ  Мишкот  ал-масобиҳ.              –Байрут: Дор ал-фикр, 1994. Ж. 1 - 11. – 640 б.
  • Али ал-Қорий. Ал-Минаҳ ал-фикрий шарҳи матн ал-Жазарий. – Миср: Дор ал-кутуб ал-исламий, 1908. – 44 б.
  • Али ал-Қорий. Шарҳ  ан - Ниқоя. – Қозон: 1908. – 650 б.
  • Ал-Ҳизбул  Аъзам ва ал-вирд ал-афхом. – Қоҳира: Дор ал-кутуб ал-  исламий, 1966.– 55 б.
  • Али ал-Қорий. Шарҳ ал-Фиқҳ ал-акбар.– Байрут: Дор  ан-нафос,              – 271  б.
  • Маржоний. Вофиёт ал-аслоф. ЎзФАШИ, тошбосма, инв. № 6391. – б
  • Муҳаммад ал-Муҳиббий. Хулосат ал-асар фи аъён ал-қарн ал-ҳодий ашар. ЎзФАШИ, тошбосма, инв.№ 8130. – б.
  • Аш-Шавконий. Ал-Бадр ат-толиъ. – Қаҳира: Дор ал-кутуб ал-исламий, 1909. – 178 б.

 

 

[1]Али ал-Қорий. Мирқот ал-мафотиҳ шарҳ Мишкот ал-масобиҳ. – Қоҳира: Дор ал-кутуб ал-исломий,1966. Ж.1. – Б.7. 

[2]Али  ал-Қорий. Ал-Минах ал-фикриййа ала матн ал-жазария – Миср: ал-Азҳар, 1966. – Б.5.

[3] Али ал-Қорий. Мирқот ал-мафотиҳ шарҳ Мишкот ал-масобиҳ. – Қоҳира: Дор ал-кутуб ал-исломий,1966.  Ж. 1. – Б.6.

[4] Али ал-Қорий. Мирқот ал-мафотиҳ шарҳ Мишкот ал-масобиҳ. – Қоҳира: Дор ал-кутуб ал-исломий,1966.  Ж. 1. – Б.13-14.

[5] Аҳмад ибн Али ибн Ҳажар ал-Асқалоний. Ҳадйу ас-Сарий муқаддима Фатҳ ал-Борий. Байрут-Ливан: Дор ал-кутуб ал-илмий, 2000. – Б. 648.

[6]Али ал-Қорий. Мирқот ал-мафотиҳ шарҳ Мишкот ал-масобиҳ. – Қоҳира: Дор ал-кутуб ал-исломий,1966.  Ж. 1. – Б.15.

[7] Ўша асар. – Б.16.

[8] Ўша асар. – Б.21.

[9] Ўша асар. – Б.23.

[10] Ўша асар – Б.24.

[11] Ўша асар.– Б .4.

[12] Ўша асар.– Б. 5.

[13] Ўша асар.– Б.6.

[14] Ўша асар.– Б. 8.

[15] Ўша асар.– Б .9.

[16] Ўша асар.– Б .11

[17] Али ал-Қорий. Мирқот ал-мафотиҳ шарҳ Мишкот ал-масобиҳ. – Қоҳира: Дор ал-кутуб ал-исломий,1966.  Ж. 1. – Б.13.

[18] Маржоний. Вофиёт ал-аслоф. ЎзФАШИ, тошбосма, инв. № 6391. – Б. 67.

Аллоҳ таоло Ўз Каломи Қуръони каримда шундай марҳамат қилади:

“Тақво эгалари учун ваъда қилинган жаннатнинг мисоли-сифати (бу): Унда айнимаган сувдан бўлган дарёлар ҳам, таъми ўзгармаган сутдан бўлган дарёлар ҳам, ичувчилар учун лаззатли, мусаффо асалдан бўлган дарёлар ҳам бордир” (Муҳаммад, 15).

Ривоят қилинишича, у дарёлар ўзансиз оқади. Бу иш ҳам Аллоҳ таолонинг қудратидандир.

Набий соллаллоҳу алайҳи ва салам айтадилар: “Жаннатдаги анҳорлар мушкдан бўлган тепаликлар (ёки тоғлар) остидан оқиб чиқади” (Уқайлий ривояти).

Ҳаким ибн Муовия отасидан ривоят қилади: Набий соллаллоҳу алайҳи ва саллам айтдилар: “Жаннатда сув денгизи, сут денгизи, асал денгизи ва шароб денгизи бор. Сўнг ундан кейин дарёлар оқади” (Термизий ривояти).

Абу Ҳурайра розийаллоҳу анҳудан ривоят қилинади: Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам дедилар: “Сайҳон, Жайҳон, Нил, Фурот, барчаси жаннат дарёларидандир” (Муслим ривояти).

Каъб айтади: “Дажла — жаннат боғ дарёси, Фурот — сут дарёси, Миср (яъни, Нил) — шароб дарёси, Сайҳон — асал дарёси. Бу тўртала дарё Кавсардан оқиб чиқади”.

Имом Бухорий Исро ва Меърож ҳақидаги Анас розийаллоҳу анҳудан ривоят қилган ҳадисда шундай зикр этади: “У зот дунё осмонига етганиларида, оқиб турган икки дарёни кўрдилар ва: “Эй Жаброил, бу иккиси нима?” деб сўрадилар. Жаброил алайҳиссалом: “Нил билан Фуротнинг унсури”, деди. Сўнгра кейинги осмонга чиқдилар. Унда бошқа бир дарёни кўрдилар. Унда дур ва забаржаддан бўлган қаср бор эди. Қўллари билан урган эдилар, у хушбўй мушк экан. “Бу нима, Жаброил?” деб сўрадилар. “Аллоҳ сизга беркитиб қўйган Кавсар”, деди Жаброил”.

Юқоридаги ривоятларда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам зикр қилган Сайҳон ва Жайҳон дарёлари бугунги кунда жонажон юртимиздан оқиб ўтувчи Сирдарё ва Амударё эканлигини уламолар ва тарихчилар таъкидлаб ўтишган. 

 

Имом Қуртубийнинг “Тазкира”си асосида Саййид Аброр тайёрлади

Коронавирус пандемияси нафақат Ўзбекистон балки бутунжаҳон туризм соҳасига жиддий зиён келтираётган айни дамда Президентимиз томонидан соҳани қайта тиклаш бўйича олиб борилаётган ташаббуслар хорижий оммавий ахборот воситаларда ёритилмоқда.
 
Хусусан, яқинда Покистоннинг “Islamabad Daily Post” нашрида "Ўзбекистон президенти туризм лойиҳалари ҳақида баёнот берди" мавзусида мақола эълон қилинди.
 
Мақолада мамлакатмиз раҳбарининг 27 май куни туризм ва давлат активларини хусусийлаштириш соҳаларидаги лойиҳалар тақдимоти билан танишиш жараёнига оид ҳисобот баён этилган.
 
Мақола аввалида янги ташаббуслар доирасида ҳукуматимиз томонидан меҳмонхоналарга кўрсатган хизматининг 10 фоизи миқдорида субсидия ажратилиши, уларга айланма маблағ учун кредит фоиз тўловларининг 10 фоизигача бўлган қисмига субсидия берилиши қайд этилган.
 
“Маълумки жорий йилнинг 16 мартидан Ўзбекистон ташқи ва ички саёҳат учун ёпилган эди. Бунинг оқибатида 1,5 мингдан ортиқ туроператор, 1,2 мингта меҳмонхона фаолиятини вақтинчалик тўхтатилган, бу эса гидлар, миллий ҳунармандчилик, зиёратгоҳ ва сиҳатгоҳлар, умумий овқатланиш, транспорт ва бошқалар билан қўшиб ҳисоблаганда 250 мингдан ортиқ аҳоли даромадига жиддий таъсир кўрсатаётганди... Пандемия даврида “Uzbekistan. Safe travel guaranteed” ("Ўзбекистон. Хавфсиз саёҳат кафолатланган") бренди остида туристлар учун санитария-эпидемиологик хавфсизлик лойиҳасини татбиқ этилиши Ўзбекистон учун сайёҳлик тизимини яна қайта тиклаб олиш билан бирга сайёҳлар хавфсизлигини таъминлашда анча аҳамиятлидир” дейилади мақолада.
 
“EADaily” ахборот агентлигида эса "Ўзбекистон сайёҳлар учун чегараларини очмоқда" сарлавҳасида берилган хабарда мамлакатимиз раҳбарининг "Коронавирус пандемиясининг салбий таъсирини камайтириш учун туризм соҳасини қўллаб-қувватлашга доир кечиктириб бўлмайдиган чора-тадбирлар тўғрисида" фармонига мувофиқ 1 июндан Ўзбекистоннинг эпидемиологик барқарор ҳудудларда туроператорлар, сайёҳлик фирмалари, меҳмонхоналар, маданий объектлар фаолиятига рухсат берилгани, шунингдек, ҳукумат томонидан гид ва туроператорларнинг янги туристик хизматларни ривожлантириши учун грантлар тақдим этилаётгани қайд этилган.
 
Бундан ташқари, мавзуга доир хабар ва мақолалар "CANews", "РИА Новости", "Казинформ", "Инфо ШОС", "Regnum", "SNG Today" каби қатор хорижий ахборот манбаларида эълон қилинди.
 
 
Зуҳра МИРЗАБОЕВА, ЎзА
 
Манба: uza.uz
 
 
Понедельник, 01 Июнь 2020 00:00

Нажот ёхуд фалокат масаласи...

Ҳар йили 1 июнь жаҳон миқёсида болаларни ҳимоя қилиш куни сифатида кенг нишонланади. Байрам арафасида фарзанд тарбиясига оид турли мақолалар, телекўрсатувлар, радиоэшиттиришлар эълон қилинади. Интернет сайтларида мавзуга доир қизиқарли фактлар пайдо бўлади. Бу яхши, албатта.
 
Лекин фарзанд тарбияси билан бир кун эмас, бутун йил давомида шуғулланиш керак. Фақат тилда эмас, амалда жажжи қалб эгаларига намуна бўлишимиз зарур. Бола тарбияси – ўта мураккаб, серқирра ва турли босқичларда давом этадиган жараён. Бу жараённинг илк босқичи ҳали туғилмаган фарзандга муносиб она танлаш орқали ҳосил бўлади. Бу «Пушти камарингиз учун муносиб она танлангиз», деган муборак ҳадисда ўз аксини топган.
 
Оила қурилар экан, ота-онанинг ахлоқи, одобига, инсонийлигига алоҳида эътибор қаратилади. Сабаби, улардаги хислат, фазилатлар ҳам, ёмон одатлар ҳам болага кўчиши исбот талаб этмайдиган ҳақиқатдир.
 
Бола етти ёшга киргунча бировнинг ҳимоясига муҳтож бўлади. Яъни овқатланиш, кийиниш, ювиниш ва бошқа ҳолатларда катталарнинг ёрдамига таянади. Бу ишларни унинг ота-онаси, улар бўлмаса яқин қариндошлари амалга ошириши вожибдир. Етти ёшдан балоғат ёшига етгунча бўлган болалар валийга, ўзидан катта раҳбарга эҳтиёж сезадилар. Бу ҳам ота-она бўлмаса, яқин қариндошларига юклатилади.
Пайғамбаримиз алайҳиссалом ўта болажон зот эдилар. Набираларини кўпинча елкаларига опичиб олардилар. Уларни суйиб ўпардилар. Улар билан ҳазил-мутойиба тариқасида ўйнардилар. Ривоятларда келадики, Набий алайҳиссалом оғизларини сувга тўлдириб олиб, набираларининг юзига пуркаб у билан ўйин қилардилар.
 
Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам ҳазрат Алининг ўғли Ҳасанни ўпдилар. Шунда ўша ерда ўтирган Ақраʼ ибн Ҳобис Таймий: «Менинг ўн нафар болам бор, уларнинг бирортасини ўпмаганман», – деди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам унга бир нигоҳ ташлаб қўйдилар ва: «Ким меҳрибонлик қилмас экан, меҳрибонлик кўрмайди!» – дедилар».
 
Мурғак болаларни қилган арзимас хатолари туфайли қаттиқ жеркиб, камситиб уришиш Аллоҳ берган омонатга хиёнатдир. Айрим кимсалар фарзандлари коса ёки пиёлани синдириб қўйса, шундай уришадиларки, бор аламларини фарзандларидан оладилар. Аламзада фарзанддан келажакда элу юртга, жамиятга, Ватанга катта манфаатлар етадиган, халқимизни дунёга танитадиган машҳур ва комил инсонлар чиқиши даргумон. Негаки, ёшлигида меҳрга тўймаган, ота-онасидан фақат камситувчи гаплар эшитган боланинг руҳияти, замонавий ибора билан айтганда, психикаси бузилади. Ундай болада ўзига нисбатан ишончсизлик ҳисси пайдо бўлади. Ҳар доим бирон нарса қилмоқчи бўлса, кўз ўнгида ота-онам уришади деган тўсиқ пайдо бўлаверади. Расм чизиш, ижод қилиш, китоб ўқиш, спорт билан шуғулланиш каби нарсаларга қизиқмайди.
 
Фарзандларимиз ҳар томонлама етук ва баркамол бўлиб вояга етишлари учун уларнинг қобилият ва иқтидорларини Томас Эдисоннинг онаси каби кашф қила билишимиз керак. Биласиз, ўта нўноқ, қобилиятсиз болакай Томаснинг онасининг бир оғиз ширин сўзи уни юксак иқтидор соҳиби сифатида бутун дунёга танитди. Бугун биз фойдаланадиган лампочкани ҳам Томас Эдисон ихтиро қилган.
 
Қобилият ва туғма талант кўп инсонларга Аллоҳ томонидан бериладиган туҳфа ҳамда инсон вужудининг ич-ичига, туб-тубига экилган яширин бир уруғдир. Бу уруғ парваришланса, униб-ўсиб мева беради. Ташлаб қўйилса, сўлиб, нобуд бўлади.
 
Тадқиқотларга кўра, гўдаклар орасида беш ёшгача бўлганларининг 90 фоизи қобилият ва иқтидорли бўлар эканлар. Шу боис болангиз бирон нарсани чизиб кўрсатса ёки шеър айтиб берса, сиз уни бир оғиз ширин сўз билан мақтаб, кўнглини кўтариб қўйсангиз, шунинг ўзи боланинг ҳис-туйғуларини жунбишга келтириши, унинг аълочилардан бўлишига туртки бўлиши мумкин.
 
Вақти-соати билан кундалик дафтарларини текшириб, ўқитувчилари билан ҳам фарзандингизнинг ўқишдаги аҳволи ҳақида сўраб-суриштириб туринг. Фарзандингизга ўзингиз ҳам у бу нарсаларни ўргатиб туринг. Уй вазифаларини тайёрлашда кўмак беринг.
 
Тарбияли, одоб-ахлоқли, ватанпарвар – маънавиятли бўлиш учун бир кун эмас, йиллар керак. Фақат мактаб эмас, бу борада, оила, маҳалла ҳам тенги йўқ куч эканини эсдан чиқармаслик зарур. Дарсдан кейин болалар тарбияси асосан улар қарамоғида бўлади. Ёшлар ўртасидаги ўзаро муносабат, ҳуқуқбузарлик, кийиниш маданиятига эътиборсизлик, оилалардаги салбий ҳолатларнинг олдини олишга мазкур тарбия ўчоқлари ҳам бефарқ бўлмасликлари лозим.
 
Улуғ аждодларнинг муносиб баркамол авлоди деганда, кўз олдимизга юксак маънавиятли, ўзлигини яхши англаган, қадимий тарихимиз ва бой маданиятимиз, улуғ аждодларимизнинг меросини чуқур ўзлаштирган, бугунги тез ўзгараётган ҳаёт воқелигига онгли қараб, мустақил фикр юритадиган ва диёримиздаги барча ўзгаришларга дахлдорлик туйғуси билан яшайдиган, ноёб инсоний фазилатларга эга, жисмонан ва ақлан етук, иродаси бақувват, имон- эътиқоди бутун, руҳан пок, қалби улуғ ишларга чорлайдиган, элим, Ватаним деб яшайдиган, миллий ғоя ва миллий қадриятларимизнинг маъно-моҳиятини чуқур англаган, етук дунёқарашга эга бўлган чин инсон гавдаланади. Албатта, бундай баркамол авлод Ватан, халқ манфаатлари йўлида эзгу ишларни амалга оширишда барчага намунадир.
 
Маълумки, ёш авлодни баркамол вояга етказиш ва турли зарарли одат ва таъсирлардан, мафкуравий хуружлар, мутаассиблик балоларидан эҳтиётлаб сақлаш, шу жумладан, гиёҳвандлик, ичкиликбозлик офатларидан асраш ҳозирги замоннинг энг долзарб масаласи экани ҳаммамизга. яхши маълум. Зеро, ақл ва танани муҳофаза қилиб, уни эҳтиётлаб сақлаш ҳар бир инсон учун ҳам фарз, ҳам қарздир. Шундагина инсон Аллоҳ ва Унинг расули ҳамда иш раҳбарлари амрига итоат қиладиган, иродали, ақлли, соғлом, одоб-ахлоқли, жисмонан баркамол, динига ҳимматли, ўз халқига фидокор, жамият манфаатини кўзловчи, она-Ватанни севувчи ва ардоқловчи, ҳаммага баробар яхшиликни раво кўрувчи, масъулиятни тўла ҳис қилувчи комил инсон бўлиши мумкин.
 
Дилбандларимизга шундай тарбия берайликки, улар ўз ота-боболарига ўз тарихи, Ватанига, она тилига, ўз миллий сиймоларига, муборак ислом дини анъаналарига содиқ қолишсин. Чунки илмли, одобли, фаросатли инсон ҳаёда ўз ўрнини топиб олади. Китоблардан, устозлардан ўрганилган маърифий илм қаторида оилада олинган ҳаёт илми ҳам уларга сув ва ҳаводек зарур.
 
Мухтасар айтганда, ёшлар ўртасида маънавий тарбияни янада мустаҳкамлашимиз, тарғибот-ташвиқот ишларида йигит-қизларнинг бугунги дунёқараши, билими, хабардорлик даражаси ва албатта, қизиқишлари, талаб-эҳтиёжларини тўла ҳисобга олишимиз муҳим. Чунки улар – миллатнинг келажаги, бугунги бунёдкорлик ишларимизни эртага ишонч ва эътиқод билан давом эттирадиган, янги юксак марраларни эгаллайдиган ворисларимиздир.
 
Нуриддин ХОЛИҚНАЗАРОВ,
 
Тошкент шаҳар бош имом-хатиби
 
Манба: uza.uz
 
Понедельник, 01 Июнь 2020 00:00

Кир ювиш машиналари покловчими? 

Бугунги кунда замонавий кир ювиш машиналарида ювилган нажас кийимларнинг ҳукми борасида саволлар кўпайиб бораётганлиги ва уларга берилаётган жавоблар турли хил бўлаётгани учун бу борада ҳанафий мазҳабига кўра олиб борилган тадқиқотлардан бирини мухтасар тарзда келтириб ўтишни лозим топдик.

Уламоларимиздан имом Ғунаймий “Лубоб” китобида “Ҳидоя”дан нақл қилиб қуйидагиларни айтади: 

“Ювиш вожиб бўлган нажосат (ўрнини) поклаш икки тариқада бўлади. (Чунки нажосат ўзи кўринадиган ёки ўзи кўринмайдиган бўлади). (Қон каби) ўзи кўринадиган (нажосат)ларнинг пок бўлиши унинг ўзини кетказиш биландир... Агар (ранг ёки ҳид каби) унинг асоратларидан кетказиш машаққатли бўлганлари қолса (бунинг зарари йўқдир ва кучли гапга кўра сув тиниқ бўлгунча ювади. Машаққат бу уни кетказишда тоза сувдан ташқари ишқор, совун ёки қайноқ сув каби нарсаларга эҳтиёж тушиши билан вужудга келади).[1]

Ўзи кўринмайдиган (бавл каби) нажосатларнинг пок бўлиши (нажосат теккан жойни) юваётган шахснинг гумонига ўша жойнинг пок бўлгани ғолиб келгунча ювиш билан бўлади. (Чунки нажосатни чиқариб олиш учун такроран ювиш лозимдир. Нажосатнинг кетганига қатъиян ишонч йўқ. Шу боис қибла масаласидаги каби гумоннинг ғолиб келиши эътиборга олинади.

Албатта машойихлар бу ўринда уч марта ювишни таъйин қилдилар. Чунки шунда гумоннинг ғолиб келиши ҳосил бўлади. Зоҳир сабаб осонлик яратиш учун гумоннинг ғолиб келиши мақомига қўйилди. Бу ҳукм “уйқудан турувчи” ҳақидаги ҳадис билан ҳам қувват топади. Сўнгра “Зоҳирур ривоя”да “Ҳар ювганда сиқиш (ҳам) керак”, дейилган. Чунки у нажосатни чиқариб ташловчидир.[2]

Ғунаймий келтирган ушбу дақиқ иборалар биз кўриб чиқмоқчи бўлган масалага асос  бўлиб хизмат қилади. У нажосатларни иккига бўлади: Ўзи кўринадиган ва ўзи кўринмайдиган.

  1. (Қон каби) ўзи кўринадиган (нажосат)ларнинг пок бўлиши унинг ўзини кетказиш биландир... Агар (ранг ёки ҳид каби) унинг асоратларидан кетказиш машаққатли бўлганлари қолса (бунинг зарари йўқдир ва кучлироқ гапга кўра сув тиниқ бўлгунча ювади. Машаққат бу уни кетказишда тоза сувдан ташқари ишқор, совун ёки қайноқ сув каби нарсаларга эҳтиёж тушиши билан вужудга келади).
  2. Ўзи кўринмайдиган (бавл каби) нажосатларнинг пок бўлиши (нажосат теккан жойни) юваётган шахснинг гумонига ўша жойнинг пок бўлгани ғолиб келгунча ювиш билан бўлади.

Бу тафсилотларда кир ювиш машиналарининг дастури билан қиёслаш мумкин бўладиган учта асосни кузатишимиз мумкин.

  1. Ўзи кўринадиган нажосатларни ўзини ва асоратини кетказиш.
  2. Машаққат ва унинг чегараси.
  3. Юваётган шахснинг гумони ғолиб бўлгунга қадар такроран ювиш. (Бу ўзи кўринмайдиган нажосатларга тегишли шарт).

Кир ювиш машиналарининг нарсаларни тозалаш борасидаги ўзига хос дастурида биринчи асосга риоя қилинишини кузатиш мумкин. Уларнинг дастурида кўрсатилган нарсаларни уч марта ювиш амалиёти имкон қадар нажосатнинг ўзини йўқотиш учун белгилангандир. У нажосатнинг ўзини ва асоратини тубдан йўқ қилишга қаратилган. Лекин гоҳида нажосатнинг ўзи кетса ҳам унинг асорати қолиши мумкин. Бундай ҳолатда биз,  Ғунаймий айтиб ўтган иккинчи асосга дуч келамиз.

Кир ювиш машинасининг дастурида белгиланган нарсаларни тозалаш технологиясида бу асосга ҳам риоя қилинганини кузатишимиз мумкин. Кир ювиш машинаси сувга нажосат ва унинг асоратини тубдан йўқотиб ташлайдиган даражадаги ҳароратни тақдим қилади. Шу билан у бу мақсад йўлида кир ювиш порошокларини ишлатади. Бу икки нарса кир ювиш машинаси дастурининг асосий нарсаларидан ҳисобланади.

Нарсаларни поклашдаги учинчи асос яъни юваётган шахснинг гумонига нарса пок бўлгани ғолиб келгунга қадар ювишни такрорлаш кир ювиш машинасида ҳам топилишини кузатишимиз мумкин. Чунки у нарсаларни ювишда уч марта сув қуйиб, уч марта ювади. Бу ҳолатда унинг пок бўлгани гумонга ғолиб келади.

Фуқаҳоларимиздан яна бири Ибн Нужайм роҳимаҳуллоҳнинг “Баҳрур роиқ” китобидаги иборалар ҳам “Лубоб” муаллифининг сўзларига яқин келади. Лекин Ибн Нужайм кўринмайдиган нажосатлардан кийимларни поклашда юқорида айтилган нарсалардан бошқа яна икки тариқа борлигини айтади.

Биринчи тариқа сиқиладиган кийимларни ювиш баробарича сиқиш. Иккинчи тариқа кийимга нажосатни чиқариб юборадиган даражада сув қуйиш.

Биринчи тариқа кир ювиш машинасида белгиланган кийим ювиш технологиясида ҳам топилади. Чунки кир ювиш машинаси кийимлар ювилган уч босқичда ишлатилган сувларни қайтариб олади ва сўриб олгач ташқарига тўкиб ташлайди. Шу тарзда уч марта ювгандан сўнг кийимлар жойлашган ҳовузчани ўта юқори тезликда айлантириш орқали қуритиш яъни сиқиш амалиётини бошлайди.

Бунинг оқибатида кийимдаги намлик деярли қолмайдиган даражага келади. Эҳтимол Ибн Нужайм (ва бошқа фуқаҳоларимиз) сиқиладиган кийимларни сиқишни шарт қилганларида улардаги нажосат ва унинг асоратини кетказишни мақсад қилган бўлсалар керак.

Бу нарса кир ювиш машинасининг кир ювишдаги охирги босқичи яъни сиқиш босқичида тамоман топилади. Иккинчи тариқа ҳам кир ювиш машиналарида кузатиладиган амалиётдир. Чунки кир ювиш машинаси ташқаридан керакли сувни тортиб олиб кийимлар турган ҳовузчага қуяди ва ҳовузча ундаги кийимлар ҳажмига мувофиқ тарзда тўлдирилади. Бу амалиёт юқорида айтилганидек уч марта такрорланади.

Лекин бу ўринда бир нарсани айтиб ўтиш лозим. Кир машинаси ташқаридан сувни олиб қуяётганда фуқаҳолар васф қилган яъни нажосатни йўқотиб ташлайдиган даражада қуйиш ҳосил бўлмайди. Бироқ бу нарса кирни ювиш жараёнида ўз жойига тушиб кетади. Чунки кир машинаси сув ва кийимни қўшиб узоқ вақт давомида айлантиради. Бу сув ва кийим жойлашган ҳовузчанинг ҳаракатини турли томонларга буриш билан содир этилади. Бу нарса сувга биз хоҳлаган даражадаги қуйиш қувватини беради ёки бир неча марта такроран сув оқизиб ювиш ҳолатини юзага чиқаради.

Фуқаҳолар шарт қилган нажас кийим устига сувни қуйиш ва оқизиш амалиётидан асосий мақсад ундаги нажосат ва унинг асоратини тубдан йўқотиш эканлиги ва бу такроран ювиш мақомида бўлиши барчамизга маълум. Кир ювиш машинасининг бу борадаги технологияси яъни кийимларга сув қуйиш жараёни айни шу мақсадни ҳосил қилади.

Юқоридаги сўзлардан шуни хулоса қилиш мумкинки кийимларни нажосатнинг икки тури яъни кўринадиган ва кўринмайдиган нажосатлардан поклаш борасида қўйган шартлари кир ювиш машиналарида у ёки бу шаклда мавжуддир.

Унинг дастурида белгиланган автоматик услублар фуқаҳолар қўйган шартларга мувофиқ келади. Шундан келиб чиқиб, замонавий кир ювиш машиналарида ювилган кийимларни нажосатдан пок бўлади деб ҳукм қилиш жоиз бўлади.

Лекин баъзи уламолар эҳтиёт юзасидан нажосат кийимни кир машинага солишдан олдин уч марта ювиб пок қилиб олиш тақво юзасидан яхши бир иш эканлигини таъкидлайдилар.

Кир ювиш Автомат машиналарида шахсий тарзда 2 хил машина устида тажриба ўтказдик. Икки тажриба натижасига кўра қуйдаги хулосалар келиб чиқди:

  • Машинанинг ишлачи учун йўриқ номада белгиланган электр токи билан таминланиши.
  • Сув етиб келишини таминлаш, яъни йўриқномада берилган кўрсатмага мувофиқ келадиган босм етарли бўлиши.
  • Муносиб кир ювиш воситасини танлаш.
  • Кейин ювилаётган кийимнинг кирланиш даражасини ҳисобга олис кераклиги алоҳида такидланади.

Яна шуни қўшимча қилиб айтамизки, кир машиналар: “Манй[3], мазй[4], вадй[5]” каби ажралмаларини яхши кетказа олмаслигини ўргандик. Муаммо шундаки, барча жараёнда кирлар ажралиб кийим тоза ҳолга келсада лекин мазкур нарсалар кийим қаватига сингиб қолгани учун чиқиб кетмас экан. Бу асосан қалин, юнгсимон кийимларда кузатилади. Шортвий – яъни силлиқ матриалларда бу ҳолат кузатилмади.

Муаммонинг ечими қийин эмас, мазкур ажралмалар теккан жойни кир ювиш машинасига солишдан олдин яхшилаб сув билан ишқалаб қўйилса бўлди. Уёғини машина ҳал қилади. Шунингдек, бу нарсаларни ишқалаб ювишда шаръий поклаш[6] шарт эмас, чунки машинага солинганда юқорида айтганимиздек машина уч марта ювиб тозалаб беради.

 

Интернет манбаларига асосида Тошкент ислом институти

 4-босқич талабаси Қурбонов Салоҳиддин

 

[1] Шиҳобуддин ибн Ҳажар Асқалоний. “Ад-дироя фий тахрижи аҳадийсил Ҳидая”, Дорул маʼрифа, Байрут. 159-бет.

[2] Камолуддин ибн Ҳумом. “Фатҳул Қадийр”, Дорул фикр, Байрут. 68-бет.

[3] Эркак кишидан ажраб чиқадиган қўйиқ оқиш суюқлик (яъни фан тилида сперматазоит)

[4]Шаҳват қўзғаганида ажралиб чиқадиган тиниқ рангда, ёпишқоқ суюқлик.

[5] Бавлдан кейин ажраб чиқадиган дағал хира суюқлик.

[6] Мазкур нажосатлар кўзга кўринадиган бўлгани учун асли ва асарини кетказиш кифоя.

Мақолалар

Top