www.muslimuz

www.muslimuz

إِنَّ ٱلَّذِينَ كَفَرُواْ سَوَآءٌ عَلَيۡهِمۡ ءَأَنذَرۡتَهُمۡ أَمۡ لَمۡ تُنذِرۡهُمۡ لَا يُؤۡمِنُونَ٦

  1. Куфр йўлини тутганларни қўрқитинг ё қўрқитманг, улар барибир имон келтиришмайди.

Ҳақиқатан куфр йўлидаги кимсалар Аллоҳга ҳам, Унинг элчисига ҳам ишонишмагани учун уларга ҳеч қандай даъват ҳам, қўрқитиш ва огоҳлантириш ҳам таъсир қилмайди. Уларнинг қалби муҳрлангани, кўзи атрофидаги далилларни кўрмагани, қулоғи огоҳлантирувчилар чақириғини эшитмагани учун ҳам асло имон келтирмайди. Яъни, улар китобларидаги Пайғамбаримиз Муҳаммад алайҳиссалом зикри келган нарсага кофир бўлишди. Аллоҳ айтяптики, эй севимли Пайғамбарим, куфр йўлини тутганлар сиз учун олинган мийсоқни (ваъдани) инкор қилишди, улар сиздан олдингилар келтирган нарсага куфр келтиришгану, қандай қилиб сизнинг огоҳлантиришларингизга қулоқ солишсин, ҳолбуки улар сизни таниб туриб ҳам кофир бўлишди. Заҳҳок айтади: "Бу оят Абу Жаҳл ва унинг яқинларидан бўлган беш киши ҳақида нозил бўлган". Калбий эса: "Оят яҳудийлар ҳақидадир", дейди.

خَتَمَ ٱللَّهُ عَلَىٰ قُلُوبِهِمۡ وَعَلَىٰ سَمۡعِهِمۡۖ وَعَلَىٰٓ أَبۡصَٰرِهِمۡ غِشَٰوَةٞۖ وَلَهُمۡ عَذَابٌ عَظِيمٞ٧

  1. Аллоҳ уларнинг диллари ва қулоқларига муҳр урган, кўзларини эса парда қоплаган, уларга қаттиқ азоб бордир.

Бу оятда баён этилган Абу Жаҳл ва Абу Лаҳаб каби кофир кимсалар имондан ҳамиша маҳрум бўлишган. Сиз, эй Муҳаммад (алайҳиссалом), уларга келтирган ҳақни ёлғонга чиқарганлари сабабли то сизга имон келтиришмагунича Аллоҳ таоло уларни ҳидоятдан тўсиб қўйган. Шунинг учун бундайларга сўз ҳам таъсир қилмайди, уларнинг қалблари қорайганидан Ҳақни танимайди, қулоқлари эшитмайди, кўзлари кўрмайди. Уларга жаҳаннамда аламли азоб-қийноқлар тайёрлаб қўйилган. Инсоният яратилганидан буён Аллоҳ Ўз пайғамбарлари орқали нозил қилаётган муқаддас ваҳийи билан кишилик жамиятини тартибга солиб бошқариб келяпти. Инсонлардан айримлари ана шу даъватга қўшилишди. Баъзилари эса уни инкор қилишди. Мушрикларнинг бутун бир жамияти ичидан фақат озгина киши элчиларга эргашган. Даъват етиб борган халқларнинг асосий кўпчилиги ваҳийлардан юз ўгирди. Бунинг устига бу халқлар Аллоҳ таолога осийлик билангина кифояланиб қолмай, ўзларига юборилган пайғамбарларни, уларга имон келтирган сафдошларини қаттиқ хўрлашди, улар устидан кулишди. Аллоҳнинг элчиларини ҳар гал ёлғончиликда, жоҳилликда, фолбинликда, ақлсизликда, манфаатпарастлик ва худбинликда, қўйингки барча гуноҳ-хатоларда айблашди. Бундан ташқари, бундай осийлар пайғамбарларнинг ҳар бири ўз халқига фақат даъват қилгани ва Аллоҳга бўйсунишга чорлагани, улар пул ҳам, амал ҳам, бошқа дунёвий лаззатлар талаб қилмагани ва улар ўз халқини мажбурловчи бўлмаганига қарамай, халқнинг пешволари кўп ҳолларда пайғамбарлар ҳаётига дахл қилишди. Ваҳоланки, элчилар, яъни набийлар ва расулларнинг бутун фаолияти қавмини ҳақиқий имонга қайтишга ва бошқача ҳаётни бошлашга даъват қилишдан иборат эди.

Айрим муфассир олимлар юқоридаги икки оятни "Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламни танишса ҳам, кибр ва куфрлари туфайли ҳақни ёлғонга чиқарган яҳудий олимлари ҳақида тушган оятлардир", дейишади.

 

Айни кунимиздаги воқеликка назар

2020 йилда бутун дунё коронавирус пандемиясига қарши кураш билан банд бўлган, давлатлар ўз фуқароларининг саломатлиги борасида қайғураётган, одамлар эса қийинчиликларга дуч келаётган бир паллада экстремистик кучлар ўз қинғирликларини фаоллаштириш пайида бўлмоқда.

Бу ҳолатни охирги пайтларда Сурия ва Ироқ ҳудудларидаги жангарилар уруш ҳаракатларини олиб бораётгани ва мана шундай жанг майдонларига жоҳил ёшларни жалб этаётганларидан яққол кўриш мумкин.

Сўнгги вақтларда мамлакатимизда ҳам мана шундай жангари тўдалар етакчиларининг пуч ваъдаларига алданиб, уларга бориб қўшилишга уринаётганлар кузатилаётгани билан фикримизни янада очиқ баён этамиз. Яқинда Тошкент шаҳри ва Тошкент вилояти ҳудудларида ҳуқуқни муҳофаза қилувчи идоралар томонидан ўтказилган тезкор тадбирлар натижасида жами аъзолари 25 нафар бўлган иккита яширин «Жиҳодчилар» гуруҳлари фаолиятига чек қўйилди.

Гуруҳларнинг бири 2019 йилнинг май ойида ташкил этилиб, унга етакчилик қилган шахс ўтган йил ноябрь ойида Сурия давлатидаги “Тавҳид ва жиҳод катибаси” халқаро террорчи ташкилоти сафига бориб қўшилган. Иккинчи гуруҳ эса муқаддам экстремизм ва терроризм билан боғлиқ жиноятларни содир этгани учун жазо муддатини ўтаб чиққан фуқаро томонидан тузилгани аниқланди.

Маълум бўлишича, биринчи гуруҳ аъзоларининг аксарияти ҳозирда Суриядаги жангарилар сафида бўлган ўз етакчиси билан интернет орқали мунтазам равишда алоқа қилиб турган. Ўзаро йиғинларда гуруҳлар аъзолари экстремистик ва террористик ташкилотлар ғоявий раҳнамоларининг “ҳижрат” ва “жиҳод” қилиш тўғрисидаги аудио-видео маърузалари ҳамда даъватларини тинглаб, “Жиҳодчилар” оқими ғояларини ўз атрофидагиларга тарғиб қилиб келишган.

Мавжуд маълумотларга кўра, мазкур шахслар ҳозирда Сурияда террорчилик фаолияти олиб бораётган “Тавҳид ва жиҳод катибаси” жангариларининг ғоявий таъсирига тушган ҳолда Тошкент шаҳрида яширин гуруҳ тузиб, йиғилишлар давомида интернет тармоғи орқали кўчириб олинган экстремистик мазмундаги материалларни муҳокама қилиб келишган ҳамда гўёки “ҳижрат” ва “жиҳод” амалларини бажариш мақсадида Сурия давлатига чиқиб кетишни режалаштиришгани аён бўлди.

Таъкидлаш лозимки, мазкур гуруҳлар аъзолари орасида хусусий нашриёт раҳбари, тиббиёт ходими, араб тили курси ўқитувчиси, умумий овқатланиш муассасалари ишчилари ва тижорат ишлари билан шуғулланувчи шахслар ҳам борлиги ҳар бир оқил инсонни чуқур ўйга толдиради.

Маълумот ўрнида “Тавҳид ва жиҳод катибаси” террорчи ташкилоти ҳақида мухтасар. Ушбу ташкилот 2014 йилда Сурия ҳудудида “Жаннат ошиқлари” ва “Ислом жиҳоди иттиҳоди” гуруҳларининг бир қисм жангариларининг иттифоқи асосида шаклланган халқаро террорчи ташкилотдир. Уларнинг асосий мақсади минтақаларда “жиҳод” орқали амалдаги давлат тузумини ағдариш, сўнгра эса гўёки барча мусулмонларни бирлаштирувчи ягона “ислом халифалиги”ни ўрнатишдир. Ташкилот аъзолари асосан Марказий Осиё давлатлари фуқароларидан иборат бўлиб, унга қирғизистонлик шахс етакчилик қилади.

Ўзбекистон Республикаси Олий судининг 2016 йил 26 сентябрдаги қарорига мувофиқ “Тавҳид ва жиҳод катибаси” террорчи ташкилоти деб эълон қилинган ва фаолияти тақиқланган.

Сўнгги вақтларда мана шундай ташкилотларнинг сафига қўшилиб қолаётган фуқаролар республикамизнинг Андижон, Фарғона, Жиззах, Сурхондарё каби вилоятларида учраётгани барчамиздан янада ҳушёрлик ва огоҳликни талаб этмоқда, шунингдек, бундай бузғунчи оқимларнинг ботил даъволарига қарши тинимсиз саъй-ҳаракатлар олиб боришни даврнинг ўзи тақозо этмоқда.

Шу нуқтаи назардан, бузғунчи оқимлар “жиҳод”, “ҳижрат” каби тушунчаларни бузиб талқин қилиб, бу йўлга ҳали Исломни яхши тушунмайдиган кишиларни, айниқса, ёшларни жалб этаётганлари сабабли бу каби тушунчалар аслида қандай изоҳланиши ва уларни ғаразли талқин этишнинг оғир гуноҳ экани ҳақида қуйида баён этамиз.

Ислом динини ниқоб қилиб олган бузғунчилар ўта нозик ва ҳассослик билан ёндашиш талаб этиладиган “жиҳод”, “ҳижрат”, “шаҳид”, “такфир” каби тушунчаларни турли шахсларнинг фатволарига таянган ҳолда интернет сайтларида ғаразли талқин этилмоқда. Бундай талқин ёшлар онгида Ислом гўё, ёвузликка, жангу жадал, қон тўкиш, бошқа диндагиларга қарши муросасиз кураш олиб боришга асосланган каби ботил тасаввурларнинг шаклланишига сабаб бўлмоқда.

Ҳозирда интернет тармоғида экстремистик руҳдаги кўп сайтлар фаолият юритмоқда, уларнинг ҳомийлари инсонларни “жиҳод” қилишга, сабабсиз ўз юртидан “ҳижрат” қилиб, чиқиб кетишга чақириб, Ислом дини ниқоби остида ўзларининг манфур ниятларини амалга ошириш пайида бўлмоқда. Уларнинг мақсади дин йўлида хизмат қилиш эмас, балки дунёвий манфаат, мол-дунёга эришишдир. Ҳали тафаккури шаклланмаган, илми ва тажрибаси етарли бўлмаган ёшлар бундай сайтларга кириб қолса ёки “раҳнамолар” суҳбатида иштирок этиб қолса, оқибати қандай аянчли якунланиши кундай равшан. Шунинг учун қуйида ушбу диний тушунчалар аслида қандай изоҳланишини батафсил баён қиламиз.

 

“Жиҳод” тушунчасидан ботил мақсадларда фойдаланманг!

“Жиҳод” сўзи луғатда ғайрат қилмоқ, ҳаракат қилмоқ, интилмоқ, зўр бермоқ, бор кучини сарфламоқ, ўз юртига ёв бостириб келганда қарши курашмоқ каби маъноларни ифодалайди. Шунингдек, бор имкониятини ишга солиб, бирор ишни бажаришга жидду жаҳд қилиш маъносини ҳам англатади. Мисол, шаръий масалаларни ечишда бор имконини ишга солиб, ҳаракат қилган йирик олим “мужтаҳид” деб аталади.

Шуни алоҳида таъкидлаш лозимки, “жиҳод” сўзи айрим кимсалар иддао қилаётганидек “уруш” маъносини англатмайди. Араб тилида уруш бошқа сўзлар билан ифода этилади. Уруш маъносини англатиш учун, асосан, “қитол” сўзи ишлатилади. “Жиҳод” сўзининг луғавий хусусиятларидан келиб чиққан ҳолда, маълум даврларда халқларнинг босқинчиларга қарши жон-жаҳди билан жанг қилиши ҳам жиҳод дейилган. Кейинчалик ушбу охирги маъно бошқаларидан устун келиб, “жиҳод” кўпроқ қўлланиладиган бўлди.

Бир ҳадиси шарифда Пайғамбар алайҳиссалом: “Жиҳоднинг энг афзали кишининг ўз нафсу ҳавосига қарши курашмоғидир”, – деганлар (Ибн Можа ривояти). Макка даврида Набий алайҳиссалом Аллоҳ таолонинг: (Эй Муҳаммад), Раббингизнинг йўли (дини)га, ҳикмат ва чиройли насиҳат билан даъват этинг! Улар билан энг гўзал услубда мунозара қилинг!” (Наҳл, 125), – деган кўрсатмаси асосида фаолият олиб борганлар.

Ҳозир эса бузғунчи тоифалар ўзлари илгари сураётган манфур мақсадга эришиш учун янги “жиҳод” турларини ўйлаб топишяпти. Улар “жиҳод – муқаддас уруш” деган тушунчани тарғиб қилиб, айбсиз одамларнинг қони ноҳақ тўкилишига сабабчи бўлмоқда. Бунга дунёнинг турли нуқталарида “жиҳод” ёки “шаҳидлик” ниқоби остида амалга оширилаётган қўпорувчиликлар мисол бўлади. Айниқса, яқин ўтган кунларда Афғонистон, Сурия ва Ироқ ҳудудларида бўлаётган худкушликлар ёки террорчи ҳужумлар оқибатида бегуноҳ қариялар, аёллар ва ёш болаларнинг ўлими кўпайгани жуда ачинарли ҳолдир. Бундай минтақаларда ҳатто Аллоҳнинг уйи – масжидларда ҳам қўпорувчилик содир этилаётгани ё минглаб бегуноҳ гўдаклар ҳаётдан кўз юмгани каби жуда оғир мусибатлар террорчи кучларнинг динга ва инсониятга қарши нақадар шафқатсиз эканини намоён этмоқда.

Бундай нобакор кимсалар интернет ва ижтимоий тармоқлардан жуда усталик билан фойдаланишмоқда. Биргина “Facebook” ижтимоий тармоғида ва “Youtube” каналларида бир қанча гуруҳлар очиб, сохта ғояларини мунтазам равишда тарқатиб, кўпайтириб боришяпти. Террорчилар ўзларига тегишли  саҳифа ва каналларда “жиҳод” ва “ҳижрат” каби тушунчаларни бузиб талқин қилиш натижасида айрим ёшларни ўзларининг тузоқларига илинтиришга эришаётгани ачинарли ҳол, албатта.

Шу ўринда машҳур олим, марҳум Муҳаммад Саид Рамазон Бутийнинг террорчилар хусусида айтган қуйидаги сўзларини келтириш лозим: “Улар бир вақтнинг ўзида бирор айби йўқ мусулмонларни кечаси бўғизлаб кетишни “шариат рухсат берган иш” дейдилар. Улар оддий йўловчилар тўла самолётни ичидаги айбсиз инсонлар билан қўшиб портлатиб юборишни ҳам “шариатда бор иш” дейдилар. Ҳар ким кўзларини юмиб, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам бугун орамизда юрибдилар, деб хаёл қилсин. Ул зот шундай разил ишларга рози бўлармидилар?”

Ислом динида бегуноҳ инсон қонини тўкиш бузғунчиликнинг энг улкан кўриниши ҳисобланади. Ислом дини ҳатто чумолига ҳам озор беришдан қайтаради. Бундай ваҳшийликни қилаётганлар динга эътиқод қўйгани ҳақида қанча лоф урмасин, қилган ёвузликлари бу даъволари сохта эканини фош этмоқда.

“Ҳижрат” сўзини ғаразли йўлда ишлатманг!

Бу сўз луғатда “кўчиш, тарк этиш” демакдир. У икки хил бўлади. Биринчиси, фарз ибодатларини бажаришга умуман имкон бўлмаганида, зулмлар кўпайганида дин ва ҳаёт муҳофазаси йўлидаги маконий ҳижратдир. Иккинчиси, гуноҳ-маъсиятларни тарк этиш маъносидадир. Шу маънодаги ҳадисларда Ҳазрати Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг қатор кўрсатмалари баён қилинган. Жумладан, Абдуллоҳ ибн Умар розияллоҳу анҳудан ривоят қилинган ҳадисда: “Ҳижратнинг энг афзали Аллоҳ таоло қайтарган нарсани тарк этмоқдир”, дейилади (Имом Аҳмад ривояти).

Айрим нобакорлар ўз юртларида кечириб бўлмас жиноятларни содир қилганлари учун ўзга юртга қочиб, мусулмонларни, масжидларда азонлар янграётган, намозлар ўқилаётган, рўза тутиб, закотлар улашилаётган, хуллас, Исломнинг барча арконлари эмин-эркин адо этилаётган осуда Ватанни тарк этишга тарғиб қилмоқдалар. Ҳолбуки, ўз юртига қарши қурол кўтариш ёки исён қилиш Ислом таълимотига бутунлай зид экани барчага маълум.

Бугун бузғунчи кучлар Қуръони каримдаги “Тавба” сурасининг 24-ояти мазмунини ўзларининг ғаразли мақсадларига буришга интилмоқда. Ваҳоланки, бу оятнинг ҳукмига кўра, Пайғамбар алайҳиссалом даврларида маккалик мўминлар динларини ҳимоя қилиш учун Мадина шаҳрига ҳижрат қилишлари буюрилган эди. Муфассирларнинг таъкидлашига кўра, бу оятнинг ҳукми ўша пайтда Макка фатҳ бўлгунга (эгаллангунга) қадар давом этган. Ушбу оят ўша вақтда Макка шаҳридан Мадина шаҳрига ҳижрат қилишдан бош тортган мусулмонларга таҳдид сифатида нозил бўлган. Зеро, ўша пайтда Мадинага ҳижрат қилиш Аллоҳ таоло томонидан фарз қилинган бўлиб, Маккада қолиш гўё Исломдан қайтиш, мусулмонлар сафини камайтириш ва мушриклар сонини кўпайтириш, деб ҳисобланган.

Набий алайҳиссалом бир ҳадисда: “Макка фатҳидан кейин ҳижрат қилиш йўқ”, – деганлар. Шу ўринда кўр-кўрона кимларнингдир ёлғон гапларига ишониб, “ҳижрат” қилаётган, Аллоҳ таоло учун эмас, балки кимнингдир манфаати учун уруш қилмоқчи бўлган кимсалар залолатга кетаётганини, ҳақ йўлдан оғиб, ҳидоятни залолатга алмаштирмоқдалар. Ахир улар уйларида фарзандлари, хотинлари, кексайиб қолган ота-оналарини ташлаб кетмоқдалар. Уларнинг кўз ёшларига, илтижою нолаларига парво қилмаяптилар. Энг ачинарлиси, ўзга юртларда хору зорликда пуч ваъдалар қурбонига айланмоқдалар. Юқоридагилардан маълумки, ҳижрат қилиш ўрнига Ислом диёри бўлган ўз юртида Аллоҳ таоло томонидан юкланган мажбуриятларни адо этиш лозим.

Шунингдек, “ҳижрат” қилмаганлар мўмин-мусулмонликдан чиқиши ҳақидаги даъволарига раддия сифатида марҳум Шайх Муҳамад Содиқ Муҳаммад Юсуф ҳазратлари томонидан Қуръони каримнинг “Анфол” сураси, 72-оятига берилган шарҳини келтирамиз. Мазкур оятда:

“Албатта, имон келтирган, ҳижрат қилган, моллари ва жонлари билан жиҳод қилганлар ва жой бериб ёрдам кўрсатганлар, айнан ўшалар бир-бирларига валийдирлар. Имон келтирган, аммо ҳижрат қилмаганларга эса, то ҳижрат қилмагунларича, сиз ҳеч валий бўла олмассиз. Агар улар сиздан динда ёрдам сўрасалар, ёрдам бермоғингиз вожиб. Фақат сиз билан ўрталарида аҳднома бор, қавм зиддига эмас. Аллоҳ нималар қилаётганингизни кўрувчи зотдир” дейилган.

Ушбу оятда Аллоҳ таоло мўминларнинг бир неча даражаларини зикр қилмоқда: ҳижрат қилганлар, ёрдам берганлар, иймон келтирганлар, лекин ҳижрат қилмаганлар. Буларнинг барчаси мўминлар, деб аталмоқда.

Юқоридаги далиллардан мусулмонлар учун барча шароитлар яратилган, исломнинг бешта аркони эмин-эркин бажариб келинаётган Ўзбекистон каби мамлакатдан ҳижрат қилинмаслиги ҳақидаги қатъий хулоса чиқади.

Шу билан бирга, хорижий давлатларга чиқиб кетиш ва экстремистик гуруҳлар ва террорчилик ташкилотлари таркибида фаолият юритиш Ўзбекистондаги амал қилинаётган қонунларга кўра жиноят ҳисобланиб, бундай ҳаракатларни содир этган шахсга нисбатан чора кўрилади.

Шу нуқтаи назардан, дунёдаги энг таниқли уламолар ва фатво марказлари бугунги кунда мусулмон оламига таҳдид солаётган, ўзларига “жиҳод”, “тавҳид” каби исломдаги улуғвор сўзларни қўшиб ном қўйиб олган турли оқим ва гуруҳлар, “Тавҳид ва жиҳод катибаси” каби ташкилотлар аслида замонавий хаворижлар (илк адашган тоифа) экани ҳақида фатво берадилар.

Ҳанафий уламоларининг фатволарига кўра, “жума намози, ийд намозлари каби ислом ҳукмлари жорий этилиши билан дорул куфр дорул исломга айланади”. Шу нуқтаи назардан, ташқи истилога учрамаган барча мусулмон мамлакатлари ислом диёри саналиб, ушбу ҳудудлардан ҳижрат қилинмайди ва мазкур давлатларга нисбатан қуролли жиҳод олиб бориш жоиз эмас.

Ушбу мақолада сўнгги вақтлардаги айрим воқеликларни мухтасар баён эттик, холос. Бундай хуружларга қарши курашиш диний соҳа ходимларининг бирламчи вазифаси бўлиши баробарида барча зиё аҳли, маърифат эгалари ҳам бу ишда етакчи бўлишлари зарур бўлмоқда.

Ўз навбатида таъкидлаймизки, имом-хатибларимиз бу йўлдаги  курашчанликни ҳар қачонгидан ҳам оширишлари керак. Агар бирор ҳудуддан адашган тоифалар тузоғига илинган кимса чиқса, демак ўша қавмнинг имоми етарлича тушунтириш ишлари олиб бормаганини англатади. Шундай экан, жамият пешвоси бўлган имом-домлаларимиз халқимиз эътиқоди мустаҳкамлиги йўлида тинимсиз меҳнат қилишларини даврнинг ўзи қатъий талаб этаётганини доимо ҳис этишлари керак.

Ў.Ҳасанбаев

 

  1. БАҚАРА (сигир) СУРАСИ

Мадинада нозил бўлган, 286 оятдан иборат.

 

"Бақара" сўзининг луғатда "сигир" деган маъноси бор. Қуръони каримнинг иккинчи, энг узун ушбу сураси Мадинада нозил бўлган, 286 оятдан иборат. Бу сура Муҳаммад алайҳиссалом Маккаи мукаррамадан Мадинаи мунавварага ҳижрат қилганларидан кейин нозил бўлган биринчи сурадир.

Сурада имон-эътиқод, ибодат, муомала, ахлоқ, никоҳ, талоқ, идда ва бошқа шариат ҳукмлари, куфр ва нифоқнинг моҳияти баён қилинади. Бани Исроилда ўлдирилган кишининг қотилини топиш учун Аллоҳ таоло Мусо алайҳиссалом қавмига бир сигир сўйиб, гўшти билан ўликни ургач қотил маълум бўлишини билдиргани учун сура шу номни олган. Суранинг қарийб учдан бир қисмини Аҳли китоблар (Таврот ва Инжилга имон келтирганлар) ҳақидаги мавзулар ташкил этади. Чунки улар Мадинаи мунавварада мусулмонлар билан бирга яшашар эди. Шунинг учун ҳам Қуръони карим мусулмонларни яҳудийларнинг макр-ҳийлалари, хиёнатлари, алдамчиликлари ва бузуқ табиатларидан хабардор қилади. Мусулмонлар ўз жамиятларини эндигина қура бошлаганлари учун сура уларга Аллоҳ жорий этган ҳаёт тарзини қадам-бақадам ўргатиб боради. Ибодат ва муомала масалалари, жумладан, рўза, ҳаж ва умра, Аллоҳнинг йўлида жиҳод қилиш, оила, талоқ, бола эмизиш, идда, мусулмонларга мушрика аёлларга уйланиш ҳаромлиги ва бошқа масалалар баён қилинган. Сураи каримада яна рибохўрликка – судхўрликка катта эътибор берилган бўлиб, унинг ҳаромлиги ва оқибати ёмонлиги алоҳида таъкидланган. Сўнгра қиёмат кунининг даҳшатлари зикр қилинади. Ва, ниҳоят, сура охирида мўминлар тавба қилишга, доимо Аллоҳга тазарруда бўлишга чақирилади.

 

بِسۡمِ ٱللَّهِ ٱلرَّحۡمَٰنِ ٱلرَّحِيمِ

Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм

(Меҳрибон ва раҳмли Аллоҳ номи билан бошлайман)

الٓمٓ١

  1. Алиф, лаам, миим.

 Ҳуруфи муқаттаъа, яъни узуқ ҳарфлар Қуръони каримнинг 29 та сураси бошланишида келган. Олтита сурада эса айнан "алиф, лам, мим" кўринишида тушган. Уламоларнинг аксарияти буларга маъно бермайди, балки "Аллоҳ таоло билувчидир" дейиш билан кифояланади. Чунки бу ҳарфлар Қуръони каримнинг сирларидандир ва Аллоҳ таоло сир-асрорини Ўзи яхши билади. Баъзи уламоларнинг айтишларича, Ислом келган пайтдаги араблар ниҳоятда гапга уста, балоғат ва фасоҳат билан сўзловчи, табъи назм кишилар бўлган, Аллоҳ таоло уларни лол қолдириш учун ана шундай узуқ ҳарфларни ҳам Ўз Китобида келтирган.

ذَٰلِكَ ٱلۡكِتَٰبُ لَا رَيۡبَۛ فِيهِۛ هُدٗى لِّلۡمُتَّقِينَ٢

  1. Бу Китоб шубҳадан холидир, Аллоҳдан қўрқувчилар учун тўғри йўлдир.

Қуръони карим Аллоҳ таолонинг Ҳақ китоби, ҳукми қиёматгача давом этадиган, Ер юзидаги бутун инсон наслига юборилган илоҳий Китобдир. Унинг оятларида ҳеч қандай шак-шубҳага ўрин йўқ, қиёматгача унинг бирор ҳарфи ҳам ўзгармайди. Уламолар таърифига кўра, у Аллоҳ таолонинг мўъжиз (лол қолдирувчи) каломи бўлиб, Пайғамбаримиз Муҳаммад алайҳиссаломга ваҳий орқали тушган, тиловати ибодат ҳисобланувчи илоҳий Китобдир. Қуръони карим кўрсатмалари Аллоҳдан қўрқувчилар учун энг тўғри йўлдир ва тақводорлар ҳидоят топишгани учун икки дунё саодатига мушарраф бўладилар. Мужоҳид айтади: "Сура бошидаги тўрт оят (яъни, 2-5-оятлар) мўминлар ҳақида, ундан кейинги икки оят кофирлар тўғрисида, кейинги ўн уч оят эса мунофиқлар хусусида нозил бўлган".

Ояти каримадаги “Аллоҳдан қўрқувчилар” тақводорлардир, "тақво" сўзи эса луғатда "сақланиш, эҳтиёт бўлиш, қўрқиш, зарарли, қабоҳат ва кароҳиятли нарсалардан четланиш" маъноларини билдиради. Истилоҳда Аллоҳнинг уқубати ва азобларидан сақланиш учун Унинг буйруқларини бажариш, қайтариқларидан четланиш "тақво" дейилади. Тақво Аллоҳ таолодан қўрқиш, ҳаром ва шубҳали нарсалардан тийилишдир. Бундай хислат соҳиби тақводор (муттақий) саналади. Тақводор киши ишончли саналади, ундан ҳеч ким зиён кўрмайди. Исломда барча инсонлар бири-бири билан тенгдир, улар фақат тақволари билан ажралиб туришади. Қуръони каримда: "Аллоҳнинг наздида энг ҳурматлигингиз тақводорингиздир". (Ҳужурот, 13), дейилган. Тақвонинг акси фисқ-фужур ва исёндир, Аллоҳга осий бўлиш, ҳаром ва шубҳали нарсалардан сақланмасликдир. Қуръони карим ана шу Аллоҳдан қўрқувчи тақводорлар учун ҳидоят йўлини кўрсатувчи дастурдир, тўғри йўлга йўллаб турувчи маёқдир.

ٱلَّذِينَ يُؤۡمِنُونَ بِٱلۡغَيۡبِ وَيُقِيمُونَ ٱلصَّلَوٰةَ وَمِمَّا رَزَقۡنَٰهُمۡ يُنفِقُونَ٣

  1. Улар ғойибона имон келтирадиган, намозларини тўкис адо этадиган ва Биз ризқ қилиб берганларимиздан эҳсон қиладиганлардир.

 Аллоҳдан қўрқувчи тақводор зотлар ғайбий (кўзлардан яширин) нарсаларни кўришмаса ҳам уларга имон келтиришади, Аллоҳ таоло буюрган намозларини барча рукнларига амал қилиб, ўз вақтида мукаммал адо этишади ва Парвардигорлари ўзларига ато этган моллардан Аллоҳ буюрган тоифадаги кишиларга эҳсон қилишади. Абу Ҳанифа, Абу Мансур Мотуридий ва ҳанафий мазҳабининг бошқа уламолари наздида имоннинг рукни (шарти) иккита –Пайғамбаримиз алайҳиссалом Аллоҳ таоло тарафидан келтирган барча хабарларни дил билан тасдиқ этиб, тил билан иқрор қилишдир. Ибодатлар ва бошқа хайрли, савобли амаллар имон таркибига кирмайди. Лекин айрим мужтаҳид олимлар ибодат ва савобли ишлар ҳам имон таркибига киради ва учинчи рукн сифатида белгиланади, деб ҳисоблашади. Савобли амалларнинг ўзи банданинг жаннатга кириши учун восита ҳисобланмайди, балки бунга Аллоҳнинг фазли ва банданинг имони сабаб бўлади. Амаллар эса, жаннатга киргандан кейин бериладиган мақом, даража ва мартабаларни белгилаш учун васила бўлади. Айрим гуноҳкор мўминлар жазога маҳкум бўлсалар-да, лекин имонлари шарофатидан Аллоҳ белгилаган муддатдан кейин азобдан озод этилиб, жаннатга киритилади. Оятда зикр этилган тақводорларнинг сифатларидан бири шуки, улар охират, ўлгандан кейин тирилиш, фаришталар, жинлар каби ғайбий нарсаларни кўришмаса ҳам буларга имон келтиришади, намозларини барча арконларига риоя қилиб адо этишади, Аллоҳ таоло уларга ризқ қилиб берган нарсалардан инфоқ-эҳсон қилишади. Ибн Исҳоқнинг айтишича, Бақара сурасининг олдинги юз ояти Авс ва Хазраж қабиласи ҳақида нозил бўлган. Яъни, ҳидоятни тарк этиш оқибатини ўйлаб Аллоҳдан қўрқадиган, Парвардигор ҳузуридан келган нарсани тасдиқлаш билан Унинг раҳматини умид қиладиган тақводор мўминлар жаннат ва дўзахни, фаришталарни ва шу каби ғайбий (махфий) нарсаларни кўришмаса ҳам Аллоҳ ва Унинг Расули баён қилганига кўра ишонишади. "Намозни адо этиш" деганда унинг барча ҳақлари ва рукнларига тўкис риоя қилиб, вақтида ўқиш тушунилади. Тоат аслида уч қисмга бўлинади: биринчиси қалб (руҳ) тоати, иккинчиси бадан тоати, учинчиси мол тоатидир. Юқоридаги оятларда шу уч қисм тоат тартиби билан баён қилинган.

وَٱلَّذِينَ يُؤۡمِنُونَ بِمَآ أُنزِلَ إِلَيۡكَ وَمَآ أُنزِلَ مِن قَبۡلِكَ وَبِٱلۡأٓخِرَةِ هُمۡ يُوقِنُونَ٤

  1. (Эй Муҳаммад), улар сизга ва сиздан олдингиларга туширилган нарсаларга имон келтиришади ҳамда охиратга аниқ ишонишади.

Тақводорлар Пайғамбаримиз Муҳаммад алайҳиссаломга нозил этилган (туширилган) Қуръони каримга ҳам, у зотдан олдинги пайғамбарларнинг ҳеч бирини ажратмаган ҳолда, Аллоҳнинг ваҳийларини инкор қилмаган ҳолда инсониятга туширилган барча самовий китоблар (Забур, Таврот ва Инжил)га ҳам имон келтиришади, чунки бу илоҳий китобларнинг бари Аллоҳ таоло томонидан туширилгандир. Забурга эргашувчилар ҳозирда қолмаган, Таврот ва Инжилнинг асли инсонлар томонидан йўқотилган, ҳозирги нусхаларига шунчалик кўп қўшимча, ўзгартириш ва қисқартиришлар киритиб юборилганки, у асл моҳиятини йўқотган.

أُوْلَٰٓئِكَ عَلَىٰ هُدٗى مِّن رَّبِّهِمۡۖ وَأُوْلَٰٓئِكَ هُمُ ٱلۡمُفۡلِحُونَ٥

  1. Ана шулар Парвардигорлари йўлидадирлар ва ана шулар нажот топувчилардир.

Барча самовий китоблар Аллоҳ таоло ҳузуридан эканига ишонган мўмин кишилар Парвардигорларининг Ҳақ йўлида, ҳидоят йўлидадирлар. Улар имонлари туфайли охиратда нажотга эришадилар ва улуғ мукофотларга сазовор бўладилар. Ана шулар талаб қилган нарсаларига эришувчи ва қочган нарсаларининг ёмонлигидан нажот топувчилардир. Имон келтириб, солиҳ амалда бардавом бўлган зотлар икки дунё саодатини қўлга киритишади. Бу оятлардан маълум бўладики, имондан ва солиҳ амаллардан маҳрум кимсаларнинг дунё ва охиратлари тамоман барбоддир, улар охиратда асло нажот топишмайди. Ҳақиқатда Аллоҳ таолонинг итоатида бўлган, Унинг амр-фармонларини бажарган, қайтарганларидан чекинган кишиларгина том маънодаги мусулмон саналади. Аллоҳ таолога соф ихлос ва муҳаббат билан сиғинган, ибодат қилган кишиларгина чин мусулмон саналади. Аллоҳ таолога убудият-бандаликни бажо келтириб, Унга бўйсунган кишиларгина ҳақиқий мусулмон саналади. Ер юзида бузғунчилик қилмай, инсонлар орасини ислоҳ қилиб юрган кишиларгина соф мусулмон саналади. Мусулмон имони билангина бошқалардан ажраб туради. Имонгина уни олий мақомга чиқаради, саодатга элтади, дунё ҳаётидаги вазифасини белгилайди, охирати учун захира ҳозирлашга чорлайди. Инсон имони билангина барча махлуқларнинг гултожига айланади.

 

Фотиҳа сураси, 5–7 оятлар.

ٱهۡدِنَا ٱلصِّرَٰطَ ٱلۡمُسۡتَقِيمَ

  1. Бизларни тўғри йўлга бошла;

"Тўғри йўл" – Аллоҳнинг ҳидоят йўли, Унинг ризосига эришиш йўлидир. Мазкур суранинг хулосаси шуки, Ислом дини учун асос бўлган ақида учтадир: биринчиси – тавҳид, яъни Аллоҳни зот ва сифатда яккаю ягона билиш; иккинчиси – рисолат, яъни Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламни ҳақ пайғамбар деб билиш; учинчиси – Қиёматга имон келтириш. Аксари маккий сураларда ушбу уч ақида борасида сўз боради. Аллоҳнинг ҳидоят йўли фақат Унинг Ўзига имон келтириш, Унга қуллик қилиш, Унинг тоат-ибодатида қоим бўлишдир. Фақат Парвардигорнинг Ўзига юкуниш, барча ишларни Унга ҳавола этиш, Унинг Ўзидангина умидвор бўлиш, Ундан қўрқиш, мағфирати ва раҳматини умид қилиш энг тўғри йўлдир. Аллоҳ таоло инсонни Ўзига ибодат қилиши, амр-фармонларини бажариши учунгина халқ қилган. Бунга даъват қилиш учун расулларини юборган, китоблар нозил қилган. Унинг ҳақ йўлини тутганлар, Унга ибодат қилганлар, амр-фармонларини бажариб, қайтарган ишларидан чекинганлар ҳидоят топишган. Охиратда ажр-мукофотларга (жаннатга) эришиш хушхабари билан муждаланишган. Аллоҳнинг буйруқларини инкор этган, расулларига итоатда бўлмаган, залолатга кетиб, куфр ва ширк йўлини танлаган кимсаларга эса охиратда аламли азоблар, дўзах қийноқлари борлиги хабари берилган.

صِرَٰطَ ٱلَّذِينَ أَنۡعَمۡتَ عَلَيۡهِمۡ

  1. Сен инъом этган зотларнинг йўлига;

Аллоҳнинг инъомига (ҳидоятига) сазовор бўлган, Аллоҳ севган зотлар пайғамбарлар, сиддиқлар, шаҳидлар ва солиҳ-яхши кишилардир. Масалан, пайғамбарлар Аллоҳ таоло инсонлар орасидан саралаб олган зотлар бўлиб, улар мўминларга дунё ва охират хушхабарларини етказишади, кофир ва мушрик кимсаларни дунё ва охиратда шиддатли азоблар борлигидан огоҳлантиришади. Сиддиқлар эса Аллоҳнинг мавжудлиги ва ягоналигига, Унинг пайғамбарлари, фаришталари, китобларига ҳеч қандай тараддудсиз, шубҳа-гумонсиз ишонган ростгўй ва имонли кишилардир. Шаҳидлар эса Аллоҳ динини ғолиб қилиш, Унинг шариати Ер юзида жорий бўлиши йўлида жон фидо қилган саодатманд мўминлардир. Аллоҳ бандаларини Ўзига ибодат қилишлари учун азиз ва мукаррам, Ердаги Ўзининг халифаси қилиб яратиш билан бирга уларни имтиҳон ҳам қилиш учун уларга икки йўлни – имон ва ҳидоят йўли билан куфр ва залолат йўлини рўпара қилиб қўйган. Биринчи йўлни танлаганлар Аллоҳга бўйсунишади, Ундан қўрқишади, Аллоҳ кўрсатганидай фақат солиҳ, эзгу амаллар қилиб ўтишади. Буларнинг эвазига абадий роҳат-фароғат маскани бўлмиш жаннат билан мукофотланишади. Иккинчи йўлни танлаганлар эса Аллоҳга ширк келтирган, шайтон васвасасига, нафс алдовига учиб, умрини гуноҳ ва қабиҳ ишлар билан ўтказган, елга совурганлардир. Улар чексиз азоб-уқубат ўчоғи бўлмиш жаҳаннамда абадий азоб чекиш билан жазоланадилар. Шунинг учун мусулмонлар ҳар намозларида Аллоҳ таолога ёлбориб, Парвардигор инъомига сазовор бўлган солиҳ инсонлар сафида этиб қўйишини сўрашади.

غَيۡرِ ٱلۡمَغۡضُوبِ عَلَيۡهِمۡ وَلَا ٱلضَّآلِّينَ

  1. ғазабга учраган ва адашганларнинг эмас".

Унинг ғазабига учраганлар яҳудийлар, йўлдан озган-адашганлар эса насронийлардир. Дарҳақиқат, инсоният тарихига назар ташлайдиган бўлсангиз, Қуръони каримнинг бу ҳақиқати ва ҳикматига тўла ишонч ҳосил қиласиз. Яҳудийлар энг қадимий, Аллоҳ азиз қилган, улкан салоҳият, илму ҳикмат ато этган улуғ қавм, халқ бўлган. Деярли барча пайғамбарлар ҳам шу миллатдан танлаб олинган. Аллоҳ таоло бу халққа жуда кўп марҳаматлар қилган, неъматлар ато этган, уларнинг мартабасини кўтарган. Аммо айнан яҳудийларгина ҳамиша Аллоҳнинг ваҳийларига осийлик қилишган, у юборган пайғамбарларни хўрлашган, ҳатто жисмонан йўқотишгача боришган. Ана шундай осийликлари учун улар Аллоҳ таолонинг ғазабига гирифтор бўлишган, неча марта улар бошига турли офат-балолар, ҳалокатлар келган. Қуръони каримда бундай марҳамат қилинади: "Уларга хорлик-муҳтожлик туширилди ва Аллоҳ таолонинг ғазабига гирифтор бўлишди. Бу, Аллоҳ таолонинг ҳукмларига куфр келтиришгани, пайғамбарларни ноҳақ ўлдиришгани учундир. Бу, итоатсизлик қилиб, ҳаддан ошишгани учундир!" (Бақара, 61).

Насронийлар эса, дин ва шариатларидан чалғиб-адашиб кетишган, Исо Масиҳни Аллоҳнинг ўғли, ҳатто Худо дейишгача боришган, "Муқаддас Учлик" (Худо, Унинг аёли Марям ва Худонинг "ўғли" Исо ёки Худо, Унинг "ўғли" Исо ва Жаброил) деган бемаъни эътиқодни ўйлаб топишган, ўзларига нозил қилинган Инжилга беҳисоб тузатиш-ўзгартиришлар киритиб, унинг илоҳий моҳиятига нуқсон етказишган. Шунинг учун Аллоҳ таоло уларни Ўз Каломида "йўлдан адашганлар" деб зикр этяпти. Гоҳо айримларнинг мана бундай "доно"ликларига дуч келамиз: "Яҳудий ва насронийлар ҳам ягона Аллоҳга ибодат қилишади, мусулмонлар  уларнинг пайғамбарлари Мусо ва Исо алайҳимассаломни Аллоҳнинг пайғамбарлари, деб ишонишади. Шундай бўлгач, учала илоҳий дин ўртасидаги ихтилофларга чек қўйиш учун уларни бирлаштириб, ягона бир динга эътиқод қилса бўлмайдими?" Динлар тарихидан мутлақо бехабар кимсаларнинг бу "кашфиёт"лари мисрлик дин ислоҳотчиси Муҳаммад Абдуънинг "Ислом ва насронийлик" китобидаги мана бу жумлаларга ниҳоятда ҳамоҳанг ва ўхшаш бўлиб кўринади: "Барча динлар ягонадир. Улар ташқи кўринишлари билан фарқланади, холос. Мен хоҳлардимки, яҳудийлар, насронийлар ва мусулмонлар бир-бирларини қўллаб-қувватласалар (Олимнинг фикри шу ергача мантиқан тўғри – муаллиф). Мен айтаманки, дунёнинг икки улуғ дини бўлган Ислом ва насронийлик бир-бирига қўлини чўзиб қучоқлашади. Ўшанда Таврот, Инжил ва Қуръон бир-бирини қувватлайдиган китоблар бўлади, ҳамма ерда ўқилади ва ҳар бир миллат томонидан эъзозланади". Муҳаммад Абдуъ мусулмонлар Таврот ва Инжил ўқийдиган бўлишларини кутаётганини ёзган. 

Бу масалада ҳақиқат ким томонида? Агар юқоридаги фикрларда асос бўлса, унда Аллоҳ таоло нега бутун инсониятга охирги ҳақ дин деб Исломни танлаган? Унда нега Аллоҳ бутун кишилик жамиятига охирги пайғамбар қилиб Муҳаммад алайҳиссаломни юборган? Ана шу саволларга аниқ жавобни эса Қуръони карим оятларидан топамиз: "Аллоҳ наздидаги мақбул дин Исломдир. Аҳли китоблар билиб туришса ҳам ўзаро ҳасад туфайли тортишувга боришди". (Оли Имрон, 19); "Бугун динингизни мукаммал қилдим, неъматларимни бенуқсон, тўлиқ қилиб бердим ва сизларга Исломни дин деб рози бўлдим". (Моида, 3); "У Ўз Пайғамбарини ҳидоят ва ҳақ дин билан, уни барча динлардан устун қилиш учун юборган Зотдир". (Фатҳ, 28).

Фотиҳа сурасининг аввалги қисмида Аллоҳ таолога ҳамду сано ва иккинчи қисмида дуо таълими бор. Сурани ўқиб тугатгач, "Омин!" ("Аллоҳим, ижобат қил" маъносида) дейиш суннатдир. Чунки Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинган ҳадисда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: "Агар имом "...ғойрил мағзуби ъалайҳим валаддолийн" деса, "Омин!" денглар, кимнинг "омин!" дегани фаришталарнинг "омин"ига тўғри келиб қолса, олдинги гуноҳлари мағфират қилинади", деганлар (Бухорий ривояти). Мазҳабимизда "Омин!" лафзи махфий (овоз чиқармай) айтилади.

 

СУРАНИНГ ФАЗИЛАТЛАРИ

Аллоҳ таоло айтади: "(Эй Муҳаммад), дарҳақиқат, Биз сизга “етти такрорланувчи”ни ва улуғ Қуръонни бердик" (Ҳижр сураси, 87-оят). Мазкур оятдаги "етти такрорланувчи" Фотиҳа сурасидир.

Мазкур суранинг фазилатлари ҳақида жаноби Пайғамбаримиздан кўплаб ҳадислар ворид бўлган. Абу Саъид ибн Муалло айтади: "Мен намоз ўқиётган эдим, Пайғамбар алайҳиссалом чақириб қолдилар... Борсам: "Масжиддан чиқиб кетмасингдан олдин сенга Қуръоннинг энг улуғ сурасини ўргатайми?" дедилар-да қўлимдан тутдилар. Сўнг масжиддан чиқмоқчи бўлганимизда: "Эй Аллоҳнинг Расули, сиз менга Қуръоннинг энг улуғ сурасини ўргатайми?" деган эдингиз, дея эслатдим. Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: "Етти оятдан иборат Фотиҳа сураси бўлиб, менга берилган улуғ Қуръон шудир!" дедилар (Бухорий ривояти).

Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинган қудсий ҳадисда Аллоҳ таоло айтади: "Фотиҳа сурасини Ўзим билан бандам орасида иккига тақсимлаганман, бандам нимани сўраса бераман".

Агар банда: "Алҳамду лиллаҳи Роббил оламин" деса, Аллоҳ: "Бандам менга мақтов ва шукр айтди", дейди.

Банда: "ар-Роҳманир Роҳийм" деса, Аллоҳ: "Бандам менга сано айтди", дейди.

Банда: "Малики явмиддин" деса, Аллоҳ: "Бандам мени улуғлади", дейди.

Банда: "Иййака наъбуду ва иййака настаъин" деса, Аллоҳ: "Бу Мен ва бандам орасидаги нарса, у нимани сўраса бераман", дейди.

Банда: "Иҳдинас сиротол мустақийм, сиротоллазина анъамта алайҳим ғойрил мағзуби ъалайҳим валаз-золлин" деса, Аллоҳ: "Бу бандамга хос, сўраганини бердим", дейди (Насоий ривояти).

 

"Фотиҳа" сўзи луғатда "очувчи" деган маънони билдиради. Қуръони каримнинг биринчи сураси номи Фотиҳадир. Кўпгина уламолар уни Маккада нозил бўлган, дейишади, етти оятдан иборат. Мазкур сура Қуръоннинг аввалида келгани, ўзи етти оятли бўлса-да бутун Қуръони мажиднинг мазмун-моҳиятини ўзида мужассам этгани учун ҳам "Қуръон мазмунини очувчи" номини олган. Пайғамбар алайҳиссалом Фотиҳага "Қуръондаги энг улуғ сура" деб ном берганлар. Аллоҳ таоло уни "Сабъул-масоний" (такрорланувчи етти оят) деб атаган. Шунинг учун Фотиҳа сураси ҳар куни беш вақт намозда кўп марта такрор ўқилади. Бу сура номларидан бири "Ал-ҳамд"дир, чунки бандаларга ушбу сура орқали мақтов-ҳамд айтиш йўллари кўрсатилган; яна бир номи "Уммул-Қуръон"дир (Қуръон онасидир),  яна бир номи "Аш-шифо"дир, чунки у ўлимдан бошқа ҳамма дардга шифодир. Бундан бошқа яна бир қанча номлари ҳам бор.

Шу ўринда "Бисмиллаҳ" ва Фотиҳа сурасининг нозил бўлиши ҳақидаги ҳадисларни келтириб ўтиш мақсадга мувофиқдир. Ислом динида ҳар бир амални, у намоз ўқиш ё Қуръон тиловат қилиш бўладими, овқатланиш ё касб-корни бошлаш бўладими, бир жойга кириш ё уйқуга ётиш бўладими, мактуб ёзиш ёки нутқ сўзлаш бўладими, барини "Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм" (Меҳрибон ва раҳмли Аллоҳ номи билан бошлайман) калимаси билан бошлаш буюрилган. Ҳадисда айтилишича, "Бисмиллаҳ"сиз бошланган ишнинг орти кесикдир, яъни муваффақиятли тугамайди ё баракоти бўлмайди. Абдуллоҳ ибн Аббос розияллоҳу анҳумо айтади: "Жаброил алайҳиссалом Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга бундай деган: "Эй Муҳаммад, шайтоннинг ёмонлигидан Аллоҳдан паноҳ сўранг, сўнг "Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм" денг". Яна шу киши айтади: "Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам "Бисмиллаҳ" нозил бўлмагунча сураларнинг ниҳоясини билмасдилар". Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳу: "Токи "Бисмиллаҳ" нозил бўлмагунича икки суранинг орасини ажратишни билмасдик", деган. Абдуллоҳ ибн Нофеъ отасидан, у эса Абдуллоҳ ибн Умардан ривоят қилиб айтади: "Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм" ҳар бир сура аввалида нозил бўлган".

Фотиҳа сурасининг нозил бўлиши ҳақида эса, уламолар ихтилоф қилишади. Абу Майсара розияллоҳу анҳу айтади: "Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ташқарига чиқсалар, "Эй Муҳаммад" деган нидо эшитардилар. Бундан қўрқиб, орқаларига қайтардилар. Шунда Варақа ибн Навфал у кишига: "Агар нидо эшитсангиз, жойингизда туриб нима дейилмоқчилигини кутинг", деди. Кейин у зот яна "Эй Муҳаммад" деган нидони эшитганларида "лаббайка!" дедилар. Нидо қилувчи бундай деди: "Ашҳаду алла илаҳа иллаллоҳу ва ашҳаду анна Муҳаммадар-Расулуллоҳ" дегин ва "Алҳамду лиллаҳи Роббил аламийн", деб айт!". Булар Алий ибн Абу Толибнинг сўзидир. Кўпчилик уламолар фикрича, Фотиҳа сураси Маккада нозил бўлган. Бунга далиллар: Ибн Аббос розияллоҳу анҳумо айтади: "Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Маккада турганларида "Бисмиллаҳ"ни айтиб Фотиҳа сурасини ўқирдилар. Шунда Қурайш аҳли: "Аллоҳ оғзингни юмсин" деди ёки шунга ўхшаш гапни айтди". Буни Ҳасан ва Қатодалар ҳам ривоят қилишган. Мужоҳиднинг фикрича, Фотиҳа сураси Мадинада нозил бўлган. Ҳусайн ибн Фазл: "Ҳар бир олим ҳам янглишади, бу Мужоҳиднинг хатосидир, чунки бу сўзни якка унинг ўзи айтган. Уламолар эса бунинг аксини айтишади. Суранинг маккий эканига ушбу ояти карима далилдир: "Дарҳақиқат, Биз сизга етти такрорланувчини (яъни Фотиҳа сурасини) ва улуғ Қуръонни бердик" (Ҳижр, 87). Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу ривоят қилади: "Убай ибн Каъб Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга "Уммул Қуръон"ни (яъни, Фотиҳа сурасини) ўқиб берди. Шунда у зот: "Жоним измида бўлган Зотга қасамки, Аллоҳ на Тавротда, на Инжилда, на Забурда ва на Қуръонда бу кабини нозил қилган. Албатта, у етти такрорланувчи ва менга берилган улуғ Қуръондир", дедилар" (Алий ибн Аҳмад Найсобурий. "Асбабун-нузул").

 

أَعُوذُ بالله مِنَ الشَّيْطَانِ الرَّجِيمِ

بِسۡمِ ٱللَّهِ ٱلرَّحۡمَٰنِ ٱلرَّحِيمِ

Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм

(Меҳрибон ва раҳмли Аллоҳ номи билан бошлайман)

ٱلۡحَمۡدُ لِلَّهِ رَبِّ ٱلۡعَٰلَمِينَ٢

  1. Барча мақтовлар оламлар Парвардигори Аллоҳгадир.

Қуръони каримнинг, унинг биринчи сураси Фотиҳанинг ушбу ояти карима билан бошланиши, очилиши бежизга эмас. Мусулмонлар доимо "Барча мақтовларимиз ва саноларимиз Аллоҳ таолога бўлсин!" дея дуо қилишади. Чунки ҳамду санога бутун оламларнинг, барча жонли ва жонсиз мавжудотларнинг яккаю-ягона яратувчиси, бошқарувчиси ва тарбияткунандаси Аллоҳ азза ва жаллагина муносибдир, ҳақлидир. "Оламлар" деганда Аллоҳ таоло яратган барча оламлар, яъни бутун мавжудот: инсоният, фаришталар ва жинлар, ҳайвонот, наботот, жамодот, коинот ва бошқа оламлар тушунилади. Аллоҳ таоло бу оламларни яратиш билан бирга уларни асрайди, бошқаради, ризқлантиради. Аллоҳ таоло билан оламлар орасидаги алоқалар ҳеч қачон, ҳар қандай ҳолатда ҳам узилмайди. Ана шу барча оламларнинг якка яратувчиси ва бошқариб турувчиси мутлоқ ҳукмдорликка эга ягона Аллоҳ таолодир.

Аллоҳ таоло яратган оламларни тўлароқ ҳис этиш учун хаёлан бир сафар қилиб кўрайлик: масалан, сиз яшаб турган қишлоқ ёки маҳаллада бир неча минг киши яшайди. Бундай маҳаллалардан бир туманда камида эллик-олтмиштаси бор. Бу маълумотларни вилоят миқёсига солиштирсангиз, салмоқ янада катталашади: вилоятда сизникидай туманларнинг камида ўн-ўн бештаси бор. Мамлакатимизда эса бундай вилоятлар сони ўн учта. Демак, бундан Ўзбекистонимизнинг ҳам жуда катта мамлакатлардан экани маълум бўлади. Шундай катта мамлакатни жаҳонга тенгласак, иш бошқачароқ тус олади. Дунё мамлакатлари майдони юз фоиз деб олинса, Ўзбекистон эгаллаб турган ер бунинг бор-йўғи 0,33 фоизига тенг. Аҳоли сони бўйича эса жаҳон кўрсаткичининг 0,4 фоизига баравармиз. Ер юзида инсонлар макон тутган қуруқлик эса жуда бепоён эмас: куррамизнинг йигирма тўққиз фоизигина одам яшайдиган қуруқликдан, қолган етмиш бир фоизи денгиз ва уммонлардан иборат.

Инсоният яшаб турган Ер куррасини Қуёшга менгзайдиган бўлсак, Қуёш салмоғининг ўзиёқ инсон ақлини шошириб қўяди. Қуёш Ердан миллиардлаб марта катта, Ердан Қуёшгача бўлган масофани босиб ўтиш учун  энг учқур ҳаво кемаларининг йиллаб учишига тўғри келади. Энди фикр доирасини янада кенгайтириб, атрофимизни ўраб турган ҳамда Ер, Қуёш, Ой ҳамда бошқа сайёра ва юлдузлардан ташкил топган галактика (миллиардлаб осмон жисмлари тўплами) ўлчамлари билан танишайлик: биз ичида яшаб турган галактика "Сомон йўли" деб аталади. Сомон йўли таркибида Қуёш тизимига кирувчи Ер, Зуҳал, Миррих, Муштарий, Чўлпон каби тўққиз сайёра, шунингдек икки юз миллиарддан ортиқ юлдуз бор. Бу юлдузлардан айримларининг ҳар бири Қуёшга тенг: баъзиси ундан каттароқ, айримлари кичикроқ. Сомон йўлининг нақадар улканлигини тасаввур қилиш учун биргина мисол: Қуёшдан чиққан ёруғлик бизгача саккиз дақиқада етиб келади, ёруғлик Сомон йўлининг бир учидан иккинчи учигача бориши учун эса юз минг йил керак бўлади. Бу поёнсиз Коинотда қанча галактика борлиги номаълум. Франсуз олими Морис Букай улар сонини миллиардлаб дейди. Бизлар англаган битта Сомон йўли галактикаси шунчалар ақл бовар қилмас даражада улкан экан, яна бундай галактикалардан миллиардлаби мавжудлиги ҳар қандай соғлом ақлни ҳам  шошириб қўйиши аниқ. 

Аллоҳ таоло яратган биргина Коинот олами ҳақида фикр юритишнинг ўзиёқ Парвардигорнинг буюк қудрати ва яратиш ҳикматига мисол бўла олади. Ҳақ таоло яратган ҳайвонот, наботот, жамодот, инсон ва жинлар олами ҳақида тафаккур юритиш эса киши маърифатини янада оширишда улкан сабоқ бўлиши аниқ. Биргина мисол: олимлар ҳисобича, ер юзида ва сув остида тарқалган барча махлуқот-мавжудотлар тури (хили) 150 миллионтадан ошади.

Аллоҳ таоло бундай улкан Коинот тизими, инсон ақли бовар қилмайдиган бепоён оламларнигина яратиб қолмай, энг майда зарраларни ҳам халқ этган. Масалан, атомни олиб кўрсак, бунга яна бир бор имон келтирамиз. Бир атом шунақанги майда зарраки, уни ҳатто энг кучли заррабин (микроскоп) орқали ҳам кўришнинг иложи йўқ. Буни тасаввур қилиш учун бир тажриба қиламиз: бир сантиметрли ипни минг бўлакка бўлинг, сўнг ана шу бўлаклардан бирини яна минг қисмга бўлиб чиқинг. Ҳосил бўлган узунликнинг биттасини олиб, унинг юздан бирини аниқланг. Ана шу топган узунлигингиз атомнинг ярмига тенгдир. Аллоҳ таоло  шундай кичик зарра бўлган атомни ҳам иккига: нейтрон ва протонга бўлинадиган қилиб яратганига нима дея оласиз?!

Аллоҳ таоло барча мавжудотларнинг ягона Яратувчиси, танҳо бошқарувчиси, буларнинг барини ягона илоҳий низомга бўйсундириб қўйган буюк Зот экан, мақтов ва саноларимиз ҳам фақат Унинг Ўзига бўлади! Шунинг учун ҳар гал Фотиҳа сураси қироат қилинганида юқоридаги мисолларни бир хотирга келтириш, Буюк Холиқимизни таниш, тенгсиз қудратига тасаннолар айтиш ва берган беҳисоб неъматларига шукр айтиш зарур бўлади. 

ٱلرَّحۡمَٰنِ ٱلرَّحِيمِ٣

  1. У меҳрибон, раҳмлидир.

Меҳрибонликни англатувчи Раҳмон ва раҳмлилиликни англатувчи Раҳим Аллоҳ таолонинг гўзал исмларидан бўлиб, "Раҳмон" неъматларини тўкис беҳисоб қилиб берувчи маъносини, "Раҳим" эса қиёматда мўминларга раҳм қилувчи маъносини билдиради. Унинг Раҳмон сифати фақат Аллоҳ таолонинг Ўзига хос, буни инсонларга нисбат бериб бўлмайди. Раҳимлилик эса инсон ва бошқа махлуқотларга ҳам хос бўлиб, инсонларда ҳам, жонзотларда ҳам ўз фарзандларига ҳамда яқинларига раҳм-шафқат туйғулари мавжуддир. Масалан, ўғил-қизи беморлик туфайли ёки моддий жиҳатдан сал қийналиб қолса, ота-оналар раҳм-шафқатлари туфайли жону молларини ундан аямай сарфлаб юборишади. Жонзотларда ҳам ўз наслига раҳм-шафқат ниҳоятда кучли. Ҳайвонлар ҳақидаги филмларда бу нарса кўп марта кўрсатилган. Энг ваҳший жонзот саналган арслон ҳам янги туғилган боласини шунчалик ялаб-эркалайдики, беихтиёр унинг ваҳшийлиги эсдан чиқади.

Баланд қояларга ин қуриб бола очадиган бир денгиз қуши бўларкан. Боласи улғайиб, парвоз қиладиган бўлганида илоҳий табиий туйғу (инстинкт) туфайли денгиз сари учиши керак экан. Аммо кўп палапонлар қоядан денгизгача бўлган масофани учиб ўта олмай, ярим йўлда чарчаб ерга қўнишига тўғри келиб қоларди. Ана шунда ризқ излаб юрган тундра тулкилари уларни пойлаб туришарди. Палапони тулкига ем бўлмаслиги ва насли давом этиши учун қушнинг онаси тулкига ўзини қурбон қилиб, боласини қутқаради.

Раҳмдилликнинг бундай кўринишлари инсонлар орасида айниқса кучли. Ривоят қилинишича, Пайғамбар алайҳиссалом жангларнинг бирида асирлар орасидаги бир аёл асирларнинг болаларини эмизаётганини кўриб қоладилар. Уни саҳобаларга кўрсатиб: "Мана шу хотин ўзгаларнинг боласини эмизяпти, шу аёлга "Ўз болангни ўтга ташла!" деб буюрилса, ташлайдими?" дея сўрадилар. Саҳобалар: "Асло, ўзини ўтга ташлаши мумкин, аммо боласини ташламайди", дейишди. Шунда Пайғамбаримиз: "Аллоҳ таоло ҳам бандасини ўтга ташлашни истамайди, бу онанинг ўз боласига бўлган меҳридан кўра Аллоҳнинг сиз билан бизга бўлган меҳрибонлиги буюкроқдир", дедилар. Ҳақиқатан, Аллоҳ таоло меҳрибонларнинг энг меҳрибони, раҳмлиларнинг энг раҳмлисидир.

Яна такрорлаймиз, Унинг меҳрибон (Раҳмон) сифати фақат Унинг Ўзига хосдир. Аллоҳ таоло шунчалик меҳрибонки, хоҳлаган пайтимизда, ҳеч қандай огоҳлантиришларсиз Ўзининг ҳузурига киришга, ҳузурида истаганча туришга ижозат бериб қўйган. Илтижо ила қўлларимизни кўтариб, "Аллоҳ акбар" дейишимиз билан Аллоҳнинг олий ҳузурига кирамиз, Ўзигагина ибодат қиламиз  ва ниҳоясида хоҳлаган нарсамизни сўрай оламиз. У шунчалик меҳрибонки, инсонлар орасида Аллоҳни ва Унинг амр-фармонларини инкор қилувчилари бўлса-да, уларни ҳам эсдан чиқармай ризқ бераверади, неъматларини дариғ тутмайди. У шунчалар меҳрибонки, банда қанча гуноҳ ишлар, ёмонликлар қилса ҳам, улар учун жазолашни охиратга қолдирмайди: "Бандам тавба қилса, барча гуноҳларини кечираман", "Менинг раҳматимдан ноумид бўлманглар", дейди. У шунчалар меҳрибонки, бирор махлуқни ризқсиз, оч қолдирмайди, Ер юзида қимирлаган жон борки, уларнинг ризқини ҳамиша бериб туришга ваъдаси бор. Осмондаги қушлар ҳам Раҳмоннинг меҳрибонлиги туфайли бемалол қанот қоқиб парвоз қилиб юрибди. Қуръони каримда бундай дейилган: "Тепаларида учаётган қушларнинг қанотларини қандай очиб-ёпаётганини кўришмайдими? Уларни Раҳмондан бошқа ушлаб турадиган зот йўқ, У ҳамма нарсани кўриб туради". (Мулк, 19). Яъни, Аллоҳ таоло Раҳмон сифати билан қушларнинг самода парвоз қилишлари учун уларга қанот қоқиш имконини берди, тана аъзоларини шунга мослади, уларни учишга ўргатди, ҳатто ризқларини ҳам ўша ерда таъминлади. Худди шу каби У инсониятга учоқлар ясаб, уларда парвоз қилишни ўргатди. Парвоз қилаётган қушларни ҳам, инсон кашф этган учоқларни ҳам осмонда ёлғиз Аллоҳнинг Ўзи меҳрибонлиги билан тутиб, асраб туради. У Раҳмон сифати билан нафақат қушларни, балки бутун мавжудотларни ҳам Ўз паноҳида асрайди. У ҳамма нарсани кўриб-билиб туради.

مَٰلِكِ يَوۡمِ ٱلدِّينِ٤

  1. Жазо кунининг Эгасидир.

"Жазо куни" қиёматдир, яъни, Аллоҳ таоло жазо кунининг, бандаларнинг амаллари ҳисоб-китоб қилинадиган, солиҳ амаллар қилганлар жаннат ила мукофотланадиган, кофир ва мушрик кимсалар дўзахга ташланадиган Қиёмат кунининг Подшоҳидир. Чунки ўша куни ҳамма-ҳаммага - фаришталару жин ва инсонларга, ҳайвонлару қуш-ҳашаротларга амр қиладиган, ҳисоб-китобга тортадиган, жазо ёки мукофот белгилайдиган, адолат ўрнатадиган ёлғиз Аллоҳ таолонинг Ўзидир. Бу ишда Унга ҳеч бир жонзот шериклик қилолмайди, ҳеч бир жонзот Унинг қарорини ўзгартиролмайди. Ўша куни мутлоқ ҳукмдор фақат Аллоҳ азза ва жалланинг Ўзи бўлади.

إِيَّاكَ نَعۡبُدُ وَإِيَّاكَ نَسۡتَعِينُ٥

  1. "Сенгагина ибодат қиламиз ва Сендангина ёрдам сўраймиз;

Бу оятни, умуман сурани Аллоҳ таоло бандалар шундай дейишлари учун улар тилидан баён қилади. Инсонлар фақат Аллоҳгагина ибодат қиладилар, сиғинадилар ва Унинг Ўзидангина ёрдам кутадилар. Бундан бошқача бўлиши ҳам мумкин эмас. "Ибодат" сўзи "тоат", "итоат қилиш" ва "Парвардигорни улуғлаш" маъноларини ўзида жамлаган. Шариатда бажарилгани учун савоб бериладиган ва ниятга боғлиқ бўлган амал "ибодат" дейилади. Аллоҳ таоло амр-фармонлари ва Унинг Пайғамбари кўрсатмаларини бажариш, Парвардигор розилигини топиш ва Унга бандаликни адо этиш учун буюрилган намоз ўқиш, рўза тутиш, закот бериш, ҳаж қилиш, дуо ва зикрлар айтиш, яхшилик ва эҳсонлар қилиш каби тоат ва амаллар ибодатдир. Ибодатларнинг энг асосийси, энг улуғи, энг аҳамиятлиси намоздир.

Инсоннинг Ўзини Аллоҳ азза ва жалла яратган, унга Ер юзида ҳаёт кечириш, кўриш, эшитиш, ҳис этиш, кўпайиш, ризқ излаш, ухлаш, хурсандчилик қилиш неъматларини бериб қўйган. Инсоннинг яхши ҳаёт кечириши учун Парвардигори ато этиб қўйган неъматларини санаб адоғига етиб бўлмайди. Қорни очса турфа таомлар, мева ва бошқа маҳсулотларни муҳайё этади. Касал бўлса, шифони ҳам Аллоҳ беради. Бошига ғам тушса, Унинг Ўзи ғамини аритади. Қийналса, Парвардигорнинг ўзи ёрдамга келади. Шундай бўлгач, меҳрибон ва раҳмли Аллоҳдан ўзгага сиғиниб, Ундан бошқадан нажот кутиб бўлармиди! Банданинг ҳар ишда, ҳар қадамда Аллоҳга юкуниши, ҳожатларини Унинг Ўзига ҳавола қилиши, Аллоҳдангина қўрқиши, Унинг раҳмат ва мағфиратидан умидвор бўлиши унинг  имон, илм ва салоҳиятда пешқадам эканига далолатдир.  

Мутахассислар сўнгги йилларда ажойиб бир кашфиёт қилишди: бир одам инсонларнинг ёмонлигидан, мусибат ва фалокатлардан, бало-офатлардан қаттиқ қўрқса, асаб тизими ишдан чиқиб, бунинг оқибатида юрак, қон томири, жигар ва бошқа аъзоларининг фаолияти бузилар экан. Доимий қўрқув эса ҳатто тузалмас хасталикларга сабаб бўлиши ҳам мумкин. Аллоҳдан қўрқилганида эса бунинг тамоман аксини кузатишган. Бунда инсон руҳи чексиз лаззат ва хотиржамликка ғарқ бўлар, бу эса тана аъзоларининг ишлашига фақат ижобий таъсир кўрсатар экан. Олимлар яна инсоннинг дунёвий ташвишлардан ғам чекиб ёки яқинларининг ўлимига қайғуриб узоқ вақт йиғлаганида кўз ёши қуриб, ҳатто кўзи кўрмай қолиши мумкинлигини аниқлашди. Лекин Аллоҳдан қўрқиб, ё Унга тавба-тазарру ва илтижолар билан кўз ёши тўкканларнинг, Аллоҳ Каломини доимий тиловат қилганларнинг кўриш қобилиятлари яхшилангани тажрибаларда исботини топган. Ана шу мисолларнинг ўзиёқ банда учун Аллоҳдан ўзга сиғиниладиган Зот йўқлигини исботловчи энг яхши далиллардир.

Мақолалар

Top