“Экстремистик ғояларни  инкор қилишда шаръий далиллар”

3.  Далилларни тушунишдаги тўғри ёндашув.      

Мазкур масала қуйида айтиб ўтиладиган асосларга таянади: 

А). Саҳобаларнинг йўлига эргашиш. Уларнинг “шаръий далилларни тўғри тушунишда саҳобаларннг маслагига эргашамиз” деган гапи айёрликдан кейинги яна бир айёрликдир. Улар саҳобаларнинг назаридаги ёндашув ва ривоятларни қаёқдан ҳам чуқур англасинлар! Чунки саҳобалар ҳақидаги нақл ва хабарлар турли китобларнинг турли бобларида битилган сатрлардир. Ахир улар саҳобаи киромларнинг асарларидан таркиб топган ушбу илмий манбаларни ўзаро мувофиқлаштириб тадқиқ  қила олармиди? Бунинг жавоби  эса шубҳасиз эплай олмайдилар қабилида бўлади.

Аммо улар саҳобаи киромларнинг ёндашув маслакларига тобеъ бўлишни чиндан ҳам истасалар, тўрт мўтабар мазҳабдан бирини танлашга мажбур бўладилар. Чунки мазкур мазҳаб алломалари саҳобаларга биздан кўра яқинроқ ва уларнинг маслагида биздан кўра етукроқ инсонлар эдилар. Турган гапки  шаръий асосларни тушиниш борасида мазҳаб алломаларининг маслаги ҳам ўзларига Расулуллоҳ соллоллоҳу алайҳи васалламдан мерос бўлиб қолмаган. Балки бу жараён саҳобаи киромларга мерос бўлиб қолди. Саҳобалардан тобеийнларга,  тобейинлардан кейин эса фиқҳий мазҳаб мужтаҳидларига уланди.

Шубҳасиз, имом Абу Ҳанифанинг мазҳаблари ибни Масъуднинг йўлига боғланади. Имоми Моликнинг мазҳаблари ибни Умар ва у кишининг ўғиллари ҳамда ҳодимларининг йўлига боғланади. Тобеинлардан иборат тўрт мазҳаб мужтаҳидларининг машойихлари Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг саҳобаларидан таълим олганлари ҳеч кимга сир эмас. Энг камида ушбу силсила саҳобалардан таълим олган тобеинларнинг шогирдлари. Шунинг учун ҳам шаръий далилларни идрок этиш борасида тўрт мазҳаб мужтаҳидларининг маслаги расулуллоҳ соллоллоҳу алайҳи васалламнинг кўрсатмалари бўлиб, айни пайтда саҳобалардан ўтиб келаётган омонатдир. Ҳаммага маълум ҳақиқат шуки, саҳобалар гарчи турли ўлкаларда яшаган бўлсалар-да, уларнинг шаръий асослар устидаги турли ҳил қарашлари ортидан фиқҳий мадрасалар вужудга келди. Ироқда имом Абу Ҳанифа раҳимаҳуллоҳ қўллари остида ҳозирги замон таъбири билан айтганимизда фиқҳ куллиялари ташкил топди. Мадинаи мунавварада имом Моликнинг мадрасалари ташкил топди. Кейинчалик бу мактабни икки буюк имомлар – имом Шофиъий ва имом Аҳмадлар ривожлантириб турли ўлкаларга тарқатдилар. Улардан кейингилар зиммасида эса мазкур мужтаҳид алломаларга шогирд бўлиб, кўрсатган йўлига тобеъ бўлиш, уларнинг аслий (ақидавий) қоидаларини маҳкам тутиб айрим фаръий (фиқҳий) масалалардагина ижтиҳод қилиш қолди, холос. Чунки мазкур фиқҳий мазҳабларнинг маслаги Аллоҳ ва расулининг ҳукмларини  англаб етиш ва тўғри тушунишда асос бўладиган саҳобаи киромларнинг маслаги ҳисобланади. Зеро, мазҳаб уламолари далилларни тадқиқ қилишда саҳоба ва тобеинларнинг танловларига эргашиш қоидасини илгари сурдилар. Улар аслий қоидалар ва куллий аҳкомларни жамлаш (мувофиқлаштириш)да бор имкониятларини ишга солдилар. Айнан саҳобалар маслаги асосига ўз мазҳабларини барпо қилиб Китоб ва фатволарида уларни қарор топтирдилар.

Биз бугун мазкур асарларни усули фиқҳ деб номлаймиз. Имом Шофеийнинг “Рисола” номли китоблари ҳам шулар жумласидандир. Имом Молик “Муватто ”

китобларида уни янада кенгроқ ёритганлар. Имом Абу Ҳанифа роҳимаҳуллоҳнинг шогирдлари Шайбонийнинг  “Асил” китобида у ҳақида нақл қилинади.

Имом Аҳмаддек забардаст аллома ҳам ўз “Муснад”ларида ундан далиллар келтириб ўтади.

Ҳеч кимга сир эмаски, ўзида саҳобалар танлови ва талқинларини  жамлаган мазкур тизимли усуллар  фиқҳий мазҳабларнинг асосини ташкил қилган.   

Шу ерда ҳақли савол туғилади: саҳобаи киромларнинг шаръий далилларни идрок этиш борасидаги маслагига ҳозирги бидъат аҳли жамоалари яқинроқми ёки саҳобалар замонига яқин бўлган  мазҳаб уламолари яқинроқ бўлганми?

Бугунги воқеъликдан келиб чиқсак уларнинг “шаръий далилларни саҳобаи киромларнинг  талқинида идрок қилиш” деган сўзлари фақат ҳавои гаплардир. Воқеъликда амалиётга татбиқ қилинмаган, бирор илмий қийматга эга бўлмаган даъволардир холос.

Иккинчи: араб луғатини чуқур билиш.

Бу масала борасида ҳам улар араб тилида ҳар қанча чуқур билимларга эга бўлмасин, мазҳаб уламолари жамоасининг билим-маърифати олдида уларнинг ўндан бирини ҳам билмайдилар. Биз қандай қилиб араб тилида ҳам етук даражада гапира олган мазҳаб алломаларни четга суриб қўйиб  уларнинг ўрнига мутаассиб жамоаларнинг маслагини қабул қиламиз?! 

Бу қандай ҳам жаҳолат ва бедодликки, улар ўзларини, шаръий ҳукмлар истинботи учун зарур бўлган араб тили ва қоидаларида чуқур билм ва етарли даражада маҳоратга эга деб биладилар! Мазкур жамоалар фикрича,  араб тили ичида яшаб уни ўзига сингдирган, керак бўлса уни нутқ маданияти даражасида  қўллаб юрган мазҳаб уламолари уларнинг даражасига етолмас эканлар. Ҳатто мақомлари ҳақида “гапирган гапи араб тилидаги ҳужжатдир” дейилган имом Шофеийдек  алломалар ҳам мазкур мутаассиб жамоаларга тенг келмас эмиш. 

Фиқҳий мазҳаб алломалари чизиб берган, ўз шайхлари ва улар орқали саҳобаи киромлардан мерос ўлароқ ўтиб келган ушбу маслак нафс таскин топадиган ва суянишга лойиқ бўлган маслакдир. Биздан бирор киши тўрт мўътабар мазҳабнинг бирортасига эргашар экан, аниқ биладики эргашаётган ушбу йўли замонлар оша минглаб алломалар хизмат қилган асл илмий маслакдир. Китоб ва Суннат ҳидояти (йўллаган йўл)да юриш осон бўлган услубдир. Мазҳаб алломаларининг бошқаларни кофирга чиқариш, экстремизм, ноҳақ қон тўкиш каби вайронкор фикрлар билан ёндашганларини кўрмайсиз. Чунки уларнинг фиқҳий ҳукм ва фатволари бидъат аҳлидан иборат мутаассиб жамоаларнинг тутган йўлидан бутунлай айродир. Аммо мутаассиб жамоа вакиллари илмда ҳам жуда ночор, идрок ва тушунишда юзаки ёндашадиган жамоалардир. Улар  шунинг учун ҳам фатволарида ўйин, шаръий аҳкомларида тартибсиз иш тутадилар.

(давоми бор)

“Экстремистик ғояларни  инкор қилишда шаръий далиллар” китобидан.

Таржимон: Тоҳир Воҳид

НАЗМ

Икинчи муъман биҳнинг

                 шарҳи

Яна хайли фариштадур, билингиз,

Ҳар бириси бир иштадур, билингиз.

Бири рокиъдурур бири сожид,

Бири қойимдурур, бири қоъид.

Бири Ҳақ ёди бирла мустағрақ,

Билмайин Ҳақдин ўзгани мутлақ.

Келса гар қатра ёмғуре ерга,

Бор анинг бирла бир малак бирга.

Борса гар зарра туфроғи кўкка,

Ул боришни соғинма ўзлукка.

Ҳар ёғин ёғса, ҳар еле елса,

Ҳар нима борса, ҳар нима келса,

Ҳар бир ишга муаккал ўлди малак,

Гар ер аҳлидурур, гар аҳли фалак.

Билингизким, фаришта хайли бари

Нарлиғу модалиғдин ўлди барий.

НАСРИЙ БАЁН

Иймон келтириш шарт бўлган иккинчи

нарсанинг шарҳи

(Иймоннинг иккинчи шарти)

Яна билингизки, фаришталар тоифасига иймон келтириш шартдир, уларнинг ҳар бири (Аллоҳ амр этган) бир ишга машғулдир. Бири рукуъ қилувчидир – Аллоҳ таъолога таъзимдадир, бири сажда қилувчидир, бири (ибодатда) қоим – тик турувчидир, бири ўтирувчидир (ҳаммалари ҳам шу йўсин итоат ва ибодатдадир.) Бири, Ҳақдан ўзгани билмай, Ҳақ таълонинг ёди билан мустағрақ – файзи Илоҳийга чўмган, ғарқ бўлгандир. Осмондан ерга бир қатра ёмғир тушса, у билан бирга (у томчини олиб тушувчи) бир фаришта бордир.

Агар тупроқнинг бир зарра чанги осмонга кўтарилса, уни ўз ҳолича кўтарилиб борди, деб ўйлама (балки, Аллоҳнинг амри билан бир фаришта олиб чиққандир).

Ҳар қандай бир ёғин (қорми, ёмғирми, дўлми, шудрингми) ёғса, ҳар қандай бир ел, бир шамол эсса, ҳар нима борса, ҳар нима келса, ҳар  бирига  хоҳ  ер  аҳлидан,  хоҳ  осмон  аҳлидан  бўлган  бир  фаришта муаккал, яъни Аллоҳ тарафидан вакил қилинган бўлади.

Билингизки, фаришталар гуруҳининг барчаси эркаклик ва аёллик (каби жинсий) хусусиятларидан холи ва покдир.

ИЗОҲ. (Фаришталар ҳақида билиш, сўзлаш, фикр ва тасаввур қилиш мумкиш бўлган нарсалар:) Ҳамиша  Аллоҳга итоат ҳолида бўлмоқ, эркак ва аёл (жинсий хусусиятда) бўлмаслик, еб-ичмаслик, кичик ва катта қазои ҳожат қилмаслик, бурун қоқмоқ ва ел чиқармоқдан пок бўлиш, бемор ва кўтарам бўлмаслик, заифлик ва қариликка учрамаслик, офатлардан ва ёмон феъллардан нари бўлмоқ, аъзолардан ва бошқа бирикмалардан вужудга келган бўлмаслик фаришталар ҳақида вожибдир.

Фаришталар нуроний бир борлиқдир, ва албатта, юқорида зикр қилинган ҳоллардан узоқдир («Жомиъ ул-мутун»).

(Фаришталар мавзуйининг давоми бор)

Насрий баён ва шарҳ муаллифи:

Мирзо КЕНЖАБЕК

Бизда бир жуда ёмон одат бор: бир киши бир салбий хислат ҳақида гапирса (баъзан ундан узоқлашишга чақирса), хаёлимизга аввал бошқа биров келади. Айримларимиз ҳатто айтиб ҳам юборамиз (бунга тез-тез дуч келяпмиз афсуски). Нега "ўзимда йўқмикан", деб хавотирга тушмаймиз ҳар биримиз? Шунчалик фариштасифат бўлиб кетганмизми? Даражамиз ўзларидан хавотир олувчи салафларимиздан ҳам юқори бўлиб кетганми?

Афсуски, бундай ҳолат кейинги йилларда кўпайиб кетмоқда. Ҳолбуки, илм тарқалиши, кенгайиши бу иллатнинг озайишига сабаб бўлиши лозим эди, агар чиндан ҳақиқий илм олинаётган бўлганида. Зотан, бир неча йил олдингига қараганда ҳозир интернетда анча маълумот тўпланган. Деярли ҳамма саволга жавоб топасиз. Маълумотлар ғиж-ғиж. Шаръий масалаларга кўпчиликнинг тили бийрон. Тақдим этилаётган, улашилаётган масалалар кўплигидан бошлар айланади. Аммо аҳвол ўнгланиш ўрнига ортга қараб кетаётгандекмиз.

Демак, бу дегани - олаётган билимларимиз фақат маълумот тўплашдан нарига ўтмаётганидан далолат. Амалимизга, сулукимизга таъсир қилмаяпти дегани бу. Айни пайғамбаримиз алайҳиссалом паноҳ тилаган илмга эга бўлиб бораяпмиз дегани.

Аллоҳ ҳолимизга раҳм қилсин, Ўзи ўнгласин.

Сайфуллоҳ Носир

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳеч қачон овқатни ёмонламаганлар, ёқтирсалар еганлар, ёқтирмасалар емаганлар (Имом Бухорий, Имом Муслим ривояти).

Ҳалол таом банда учун Аллоҳ таолонинг неъмати ҳисобланади. Ҳар бир неъмат учун банда Аллоҳ таолога шукр қилиши лозим. Фақат нонкўр инсонгина шукр ўрнига таомни айблашга ўтади.

Қаранг, бу жуда ҳам осон, аммо савоби улкан, гуноҳларни кетказувчи, жаннатга етказувчи бўлган амалдир. Лекин дангасалигимиз, бепарволигимиз оқибатида бунга эътибор бермаймиз, амал қилмаймиз. Кўпчилигимиз ҳатто билмаймиз ҳам. Аввал билмасак, энди билиб олдик. Энди билганимизга амал қилайлик ва бошқаларга ҳам етказайлик.

Зеро, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг суннатларини ёйилишига хизмат қилиш у зотга бўлган муҳаббат ва эҳтиромнинг юксак намунаси ҳисобланади. У зот соллаллоҳу алайҳи васаллам суннатларини аниқлик билан етказганларнинг ҳаққига: “Менинг гапимни эшитиб, ёдлаб, сингдириб, сўнгра етказган одамни Аллоҳ неъматлантирсин”, деб дуо қилганлар (Имом Термизий ривояти).

Аллоҳ таоло барчамизга ҳар бир ишда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг суннатларига амал қилишимизга тавфиқ ато этсин, омийн!

Аллоҳумма солли ва саллим ъала Муҳаммадин ва ъала оли Муҳаммад

Даврон НУРМУҲАММАД

Дубайда Қуръон ҳофизлари учун танлов бошланди. Тадбир ҳар йили Дубай ислом ишлари ва хайрия фаолияти бўйича бошқармаси (IACAD) томонидан ташкил этилади. Ташкилотнинг расмий вакили Ҳамда Аҳмад аль-Муҳайрининг айтишича, иштирокчилар Қуръонни ёдлашнинг олти тоифаси бўйича беллашадилар. Islam.ru хабарига кўра, танлов натижалари 25 ноябрь куни эълон қилинади. Тадбир COVID-19 пандемияси сабабли онлайн тарзда ўтказилади.

Ўзбекистон мусулмонлари идораси матбуот хизмати