www.muslimuz
ТАНИҚЛИ УЛАМОЛАРНИНГ ТОШКЕНТ ШАҲРИДАГИ МАСЖИДЛАРГА ТАШРИФЛАРИ ДАВОМ ЭТАДИ
✅ Бугун, 18 февраль куни юртимизнинг бир гуруҳ таниқли уламолари Тошкент шаҳрининг Юнусобод, Чилонзор ва Сергили туманларидаги масжидларга ташриф буюриб Жума, Аср ва Хуфтон намозларини жамоат билан бирга адо этиб, мўмин-мусулмонларга маърифий суҳбатлар қилиб берадилар.
Қуйида уламолар ва намозларга борадиган масжидлари рўйхати билан танишишингиз мумкин:
? “Камолиддин Ориф ал-Бухорий” масжидига:
☀️ Жума намозига муфтий Нуриддин домла ҳазратлари;
? Асрга Муҳаммадраҳим домла Абдуқодиров ;
? Хуфтонга Ҳасан домла Қодиров ;
? “Маҳамат Носир ҳожи” масжидига:
☀️ Жума намозига Ҳомиджон домла Ишматбеков;
? Асрга Аъзамхон домла Эргашев;
? Хуфтонга Меърожиддин домла Ҳайдаров ;
? “Хасанбой” масжидига:
☀️ Жума намозига Раббимқул домла Муҳаммадиев;
? Асрга Нурали домла Мавлонов;
? Хуфтонга Ҳабибуллоҳ домла Абдураззаков;
? “Масжидул хайр” масжидига:
☀️ Жума намозига Асроридин домла Хушназаров;
? Асрга Бахтиёр домла Сатторов;
? Хуфтонга Нурали домла Мавлонов;
? “Бўтабува” масжидига:
☀️ Жума намозига шайх Алижон қори Ҳайдаров;
? Асрга Ҳабибуллоҳ домла Абдураззаков;
? Хуфтонга Асроридин домла Хушназаров;
? “Носирхон” масжидига:
☀️ Жума намозига Ҳасан домла Қодиров;
? Асрга Асрориддин домла Хушназаров;
? Хуфтонга Саҳобиддин домла Сатимов;
? “Ноғай-қўрғон” масжидига:
☀️ Жума намозига Исҳоқжон домла Бегматов;
? Асрга Ҳасанхон қори Абдулмажидов;
? Хуфтонга Исроилжон домла Исмоилжонов;
? “Маъруф ота” масжидига:
☀️ Жума намозига Муҳаммадбобур домла Йўлдошев;
? Асрга Мирвоҳид домла Миржалилов;
? Хуфтонга Йўлдошали домла Каримовлар ташриф буюрадилар.
? Аллоҳ таоло уламоларимизнинг суҳбатларини манфаатли ва давомли қилсин!
Ташрифлар ва маърифий суҳбатларни сайт ҳамда ижтимоий тармоқларда кузатиб боринг.
#УЛАМОЛАР_ТАШРИФИ
Ўзбекистон мусулмонлари идораси Матбуот хизмати
Muslim.uz
@muslimuzportal | @mp3muslim | @diniysavollar
Умра ибодати қандай амалга оширилади?
Умр давомида энг камида бир марта умра ибодатини адо этиш суннати муаккада ҳисобланади. Умра ибодатини йилнинг хоҳлаган вақтида адо этиш мумкин. Яъни умра қилиш учун айнан бирор вақт тайин қилинмаган. Аммо беш кунда – арафа куни, ийду қурбон ва ундан кейинги уч кунда умра қилиш макруҳи таҳримий бўлади. Чунки бу кунлар ҳаж арконлари адо этиладиган кунлардир.
Умра ибодати учун энг афзал вақт Рамазон ойи ҳисобланади.
Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳижратдан сўнг тўрт марта умра, бир марта ҳаж қилганлар.
Умра ибодати Қуръони каримда ҳаж ибодати билан бирга зикр қилинган:
وَأَتِمُّوا الْحَجَّ وَالْعُمْرَةَ لِلَّهِ
“Аллоҳ учун ҳаж ва умрани тугал адо этинг”[1].
Яъни Аллоҳ таоло ҳаж ва умрани адо қилувчиларга: “Ҳаж ва умранинг шартларини тўкис адо этинглар. Уларни адо этиш асносида зоҳирий ва ботиний нуқсонларга йўл қўйманглар”, дея буюрган.
Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам умра ибодати ҳақида шундай деганлар:
عَنْ أَبِى هُرَيْرَةَ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ قَالَ الْعُمْرَةُ إِلَى الْعُمْرَةِ كَفَّارَةٌ لِمَا بَيْنَهُمَا وَالْحَجُّ الْمَبْرُورُ لَيْسَ لَهُ جَزَاءٌ إِلاَّ الْجَنَّةُ.
رَوَاهُ مُسْلِمُ
Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам дедилар: “Умра (олдин қилинган) умрагача (бўлган) иккаласининг ўртасидаги (сағира гуноҳлар)га каффорот бўлади. Мабрур ҳажнинг мукофоти, албатта, жаннатдир” (Имом Муслим ривоят қилган).
Ушбу ҳадисда умранинг фазли яъни, иккита умра ўртасидаги бандаларнинг ҳақларига тааллуқли бўлмаган сағира гуноҳлар кейинги умра сабабидан ювилиб кетиши хабар берилган.
Умра сўзи луғатда “зиёрат қилиш” маъносини англатади. Истилоҳда эса “ махсус шартлар билан Байтуллоҳни зиёрат қилиш умра дейилади”.
Умранинг Ҳаждан фарқлари:
– Умра фарз эмас, балки суннат;
– Умранинг муаййан вақти йўқ;
– Арофатда туриш йўқ;
– Муздалифада туриш йўқ;
– Шайтонга тош отиш йўқ;
– Икки намозни жамлаш йўқ;
– Хутба йўқ;
–Тавофи қудум ва видо йўқ.
Умра ибодатида қуйдаги амаллар бажарилади:
Эҳром боғланади;
Каъбани тавоф қилинади;
Сафо ва Марва орасида саъйи қилинади;
Соч тўлиқ олдирилади ёки қисқартирилади.
Эҳром боғлаш ҳақида
Умра қилишга киришган киши мийқотдан эҳромга кириши лозим бўлади. Бизда ҳозир умрачиларга дастлаб Мадинани зиёрат қилиш режалаштирилгани сабабли зиёратдан сўнг умра қилиш учун Маккага йўлга чиққанларида Зулҳулайфа номли жойда эҳромга кирадилар. Ушбу жойда эҳромга кирувчилар учун барча шароитлар ҳозирлаб қўйилган.
Эҳромга киришда қуйидаги амаллар қилинади:
– Ғусл қилиш;
– Баданга хушбўйлик суриш (эҳромга эмас);
– Икки ракат намоз ўқиш;
– Талбия айтиш. (Лаббайкаллоҳумма лаббайк, лаббайка ла шарийка лака лаббайк. Иннал ҳамда ван неъмата лака вал мулк. Ла шарийка лак). Талбияни ҳар айтишда уч мартадан айтиш мустаҳаб бўлади. То тавофни бошлагунича имкон қадар кўпроқ талбия айтишга ҳаракат қилинади.
Эҳромга киргандан сўнг қуйдаги ишларни қилиш мумкин бўлмайди:
Эркаклар учун одатдаги тикилган кийимни кийиш, бошни ё юзни узрсиз ёпиб юриш;
Соч, соқол, ёки бошқа бирор аъзосининг тукларини узрсиз олиш;
Қўлларининг ёки оёқларининг тирноқларини олиш;
Ўпиш ва қучоқлашга ўхшаш нарсалардан бирини шаҳват билан қилиш;
Бирор аъзосига узрсиз хушбўй суриш.
Агар ушбу ишлардан бирортаси тўлиқ бажарилса, масалан, тўлиқ бир кеча ё бир кундуз тикилган кийим кийиб юрса, ёки бир қўли ё бир оёғининг тирноқларини бир ўтиришда тўлиқ олиб қўйса, бир қўй сўйиш вожиб бўлиб қолади.
Аммо мазкур ишлардан бирортасини тўлиқ қилмасдан содир этса, масалан, тирноқларидан бирини олиб қўйса, ёки бирор аъзосига тўлиқ қилмасдан хушбўй суриб қўйса, 2 кг буғдой ёки унинг қийматини садақа қилиш шарт бўлиб қолади.
Умра қилувчилар адо этаётган амаллари ибодат эканини доимо ёдда тутишлари ва уни камчилигу нуқсонларсиз бажаришга астойдил ҳаракат қилишлари лозим бўлади.
Каъбани тавоф қилиш ҳақида
Каъбани тавоф қилиш умранинг рукнларидан бири бўлиб, тавофдан олдин умра учун эҳромга кирган бўлиш шартдир. “Тавоф” сўзи “айланиб чиқиш” маъносини англатади. Истилоҳда эса: “Каъбани 7 марта айланиб чиқиш тавоф деб аталади”. Тавофда тўртта айланиш фарз, қолган учтаси вожиб ҳисобланади.
Тавоф “Ҳажарул асвад”нинг рўпарасидан бошланади. Каъбани айланиб тавофни бошлаган жойига келганда бир тавоф ҳисобланади. “Ҳажарул асвад”нинг рўпарасига келганда “Бисмиллаҳи валлоҳу акбар” дея имкони бўлса, “Ҳажарул асвад” ўпилади, агар бошқаларга озор бериш хавфи бўладиган бўлса, қўли билан унга ишора қилинади ва ўша қўл ўпилади, сўнгра иккинчи тавофга киришилади.
Тавофнинг вожиблари:
Тавофни “Ҳажарул асвад”дан бошлаш;
Чап елкасини Каъба тарафга қилиб тавоф қилиш;
Сатри аврат;
Қодир кишининг ўзи пиёда юриши;
“Ҳатийм”нинг орқасидан тавоф қилиш;
Тавофни 7 марта қилиш;
Таҳоратли бўлиш;
Тавофдан кейин 2 ракат намоз ўқиш[2].
Тавофнинг суннатлари:
Эркаклар учун эҳромни ўнг қўлтиғининг тагидан ва чап елкадан олиб ўраш;
Эркаклар учун аввалги 3 тавофда қадамини кичик олиб тез юриш;
Имкон бўлса “Ҳажарул асвад”ни ўпиш.
Сафо ва Марва орасида саъй қилиш ҳақида
Сафо ва Марва орасида саъй қилиш вожиб амал ҳисобланади. Саъй Сафодан бошланади. Марвага бориш бир, қайтиб Сафога келиш иккинчи саъй ҳисобланади. Шу тарзда давом этиб саъй Марвада ниҳояланади.
Сафога чиқаётган пайтда қуйидаги дуони ўқиш мустаҳаб ҳисобланади:
بِاسْمِ اللهِ وَالصَّلاَةُ عَلَى رَسُولِ اللهِ اللَّهُمَّ افْتَحْ لِي أَبْوَابَ رَحْمَتِكَ وَأَدْخِلْنِي فِيِهَا
“Аллоҳнинг номи билан бошлайман, Аллоҳнинг элчисига саловот бўлсин. Эй Аллоҳим, менга раҳматинг эшикларини очгин ва мени уларга киритгин!”.
Марвага юриб кетаётганида қуйидаги дуони ўқиб кетиши мустаҳаб бўлади:
رَبِ اغْفِرْ وارْحَمْ وَ تَجَاوَزْ عَمَّا تَعْلَمْ إِنَّكَ أَنْتَ الْأَعَزُّ الْأَكْرَمُ
“Роббим, мени мағфират этгин ва раҳм қилгин (гуноҳларимни) Ўзинг билиб турибсан уларни афв қилгин. Албатта, Сен энг азиз, энг карамли зотсан”.
Сафо ва Марванинг устида чиққанда қуйидаги дуони ўқиш мустаҳаб бўлади:
اَللهُ أَكْبَرُ لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللهُ وَحْدَهُ لاَ شِرِيكَ لَهُ لَهُ الْمُلْكُ وَلَهُ الْحَمْدُ يُحْيِي وَ يُمِيتُ وَ هُوَ حَيٌّ لاَ يَمُوتُ بِيَدِهِ الْخَيْرُ وَهُوَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللهُ وَلاَ نَعْبُدُ إِلاَّ إِيَّاهُ
“Аллоҳ буюкдир, ёлғиз Аллоҳдан ўзга илоҳ йўқдир. Унинг шериги йўқдир, барча мулк ва барча ҳамду санолар Уникидир. Ҳаёт берадиган ҳам, ҳаётни оладиган ҳам Удир. У ҳеч қачон ўлмайдиган доимий тирикдир. Барча яхшиликлар Унинг қўлидадир. У барча нарсага қодирдир. Аллоҳдан ўзга илоҳ йўқдир. Фақатгина Унга ибодат қиламиз”.
Саъйнинг вожиблари:
Тавофдан кейин қилиш;
7 марта саъй қилиш;
Қодир кишининг ўзи юриши;
Сафодан бошлаш.
Саъйнинг суннатлари:
Тавофнинг орқасиданоқ қилиш;
Таҳоратли бўлиш;
Таҳлил, такбир айтиш, дуо қилиш.
Соч олдириш ёки қисқартириш ҳақида
Сочни тўлиқ олдириш ёки қисқартириш вожиб амаллардан ҳисобланади. Қисқартириш деганда бошдаги барча сочларни бармоқ учи миқдорида қисқартириш тушунилади. Қисқартиришда бошдаги барча сочларни қисқартирмасдан фақатгина баъзиларини қисқартириб қўйиш эркаклар учун макруҳ ҳисобланади. Агар бошнинг тўртдан бири миқдоридан кам жойи қисқартирилса вожиб адо этилмаган бўлади ва қўй сўйиш вожиб бўлиб қолади. Бошида умуман сочи йўқ одамлар бошнинг тўртдан бирига устара юрғизиб қўйишлари суннат бўлади.
Аёлларга эса сочларидан бармоқ учи миқдорида қисқартиришлари лозим бўлади. Аёлларнинг сочларини тўлиқ олдиришлари ҳаром ҳисобланади. Чунки бу табий хилқатни ўзгартиришга ўхшаш бўлиб қолади.
Соч олдираётган пайтда қуйидаги дуони ўқиш мустаҳаб бўлади:
اللَّهُمَّ هَذِهِ نَاصِيَتِي بِيَدِكَ فَاجْعَلْ لِي بِكُلِّ شَعْرَةٍ نُورً يَوْمَ الْقِيَامَةِ وَامْحُ عَنِّي بِهَا سَيِّئَةً وَارْفَعْ لِي بِهَا دَرَجَةً اَللَّهُمَّ بَارِكْ فِي نَفْسِي وَ تَقَبَّلْ مِنِّي اَلللَّهُمَّ اغْفِرْ لِي وَلِلْمُحَلِّقِينَ وَالْمُقَصِّرِينَ يَا وَاسِعَ الْمَغْفِرَةِ
“Эй Аллоҳим, ушбу пешона сочим Сенинг қўлингдадир. Қиёмат кунида ҳар бир соч толам миқдорида менга нур бергин ва уларнинг ҳар бири миқдорида мендан бир гуноҳни йўқ қилгин, уларнинг ҳар бири миқдорида даражамни кўтаргин. Эй Аллоҳим, мени баракотли қилгин, мендан қабул қилгин. Эй Аллоҳим, мени, сочларини тўлиқ олдирганларни ва қисқартирганларни ҳам барчаларини мағфират қилгин. Эй мағфирати чексиз Зот”.
Соч олдирилгандан сўнг умра ибодати ниҳоясига етган бўлади.
Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам умра қилувчилар ҳам ҳожилар сингари Аллоҳ таолонинг “меҳмони” бўлишдек шарафга эга бўлишларини хабар берганлар:
نْ أَبِي هُرَيْرَةَ عَنْ رَسُولِ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ أَنَّهُ قَالَ الْحُجَّاجُ وَالْعُمَّارُ وَفْدُ اللَّهِ إِنْ دَعَوْهُ أَجَابَهُمْ وَإِنْ اسْتَغْفَرُوهُ غَفَرَ لَهُمْ.
رَوَاه ابْنُ مَاجَه
Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам дедилар: “Ҳожилар ва умра қилувчилар Аллоҳнинг меҳмонларидир, агар Унга дуо қилсалар дуоларини қабул қилади, Ундан мағфират сўрасалар уларни мағфират қилади” (Имом Ибн Можа ривоят қилган).
Уламолар: “Умра қилган кишининг яхши ҳолатга ўзгариши, қилган умрасининг мақбул бўлгани аломатидир”, деганлар.
Абдулқодир Абдур Раҳим
[1] Бақара сураси, 196-оят. [2] Тавофдан кейинги 2 ракат намозни “Мақоми Иброҳим”да ўқиш мустаҳаб, агар имкони бўлмаса бошқа жойларда ўқийди. Ушбу намозда 1-ракаатига “Кафирун”, 2-ракаатига “Ихлос” сураларини зам қилиш афзал.
ЎМИ Матбуот хизмати
Ўзбекистон мусулмонлари идораси Одоб-ахлоқ комиссиясининг навбатдаги йиғилиши тўғрисида ахборот
Шу кунларда ижтимоий тармоқларда баъзи имом домлаларнинг диний эътиқод мавзусида билдирган фикрлари турли муҳокамаларни келтириб чиқарди.
Таъкидлаш жоизки, алоҳида диний ходимларнинг шахсий фикри Ўзбекистон мусулмонлари идорасининг расмий муносабатини ифода этмайди.
Жамиятда қонун устуворлигини таъминлаш ва амалдаги норматив-ҳуқуқий ҳужжатларга риоя этишни Ўзбекистон мусулмонлари идораси доимо қўллаб-қувватлайди. Айни вақтда диний соҳа ходимлари ҳам ўрнатилган қонун-қоидаларга сўзсиз амал қилиб келадилар ва шундай бўлиб қолади.
Аввал маълум қилинганидек, Ўзбекистон мусулмонлари идораси ички меъёрий ҳужжатлари ва буйруқларида диний соҳа ходимларига жамоат олдида, оммавий ахборот воситаларида салбий мазмундаги кескин мунозараларга сабаб бўлувчи чиқишлар қилмаслик талаби қатъий белгиланган.
Зеро, меҳроб муқаддас жой бўлиб, бу ерда воизнинг шахсий талқини асосида билдирилган фикрлар диндорлар томонидан фатво сифатида қабул қилинади.
Шу муносабат билан бугун Ўзбекистон мусулмонлари идорасининг Одоб-ахлоқ комиссияси чақирилиб, сўнгги вақтда ижтимоий тармоқларда муҳокамаларга сабаб бўлаётган масалалар кўриб чиқилди. Йиғилишда имом-хатибларга жамиятда ихтилоф келтириб чиқарувчи мавзуларни масжид меҳробида туриб муҳокама қилмаслик, ваъз-насиҳатларда одоб-ахлоқ, диний-маърифий қадриятларни асраб-авайлаш, ибодатларни тўғри ва мукаммал адо этиш бўйича мўмин-мусулмонларга йўл-йўриқ кўрсатиш ҳақида тушунтириш берилди.
Шунингдек, Ўзбекистон мусулмонлари идораси тизимидаги барча масжид ходимлари эл-юрт манфаати ва фаровонлиги йўлида муқаддас динимиз буюрган амри маъруф ва наҳйи мункарда, жумладан, жамиятда учраб турадиган айрим ижтимоий иллатларга қарши маърифий тарғибот олиб боришда бардавом эканини маълум қилади ҳамда ушбу йўналишда давлат ва жамоат ташкилотлари билан яқин ҳамкорлик муносабатлари мавжудлигини таъкидлайди.
Бунинг ёрқин далили сифатида шу кунларда таниқли уламоларимиз Тошкент шаҳридаги масжидлар ва бошқа турли ташкилотларда амалга ошираётган маърифий-тарбиявий суҳбатларни мисол келтириш мумкин.
Ўзбекистон мусулмонлари идораси диний соҳа ходимларини жамоавий ва ижтимоий тармоқлардаги чиқишларда амалдаги қонунчиликка риоя этишга, амри маъруф ва наҳйи мункарни Ҳазрати Пайғамбаримиз Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васаллам суннатлари асосида олиб боришга чақиради. Фуқаролардан эса бундай мавзуларни ғаразли мақсадларда ижтимоий тармоқларда оммалаштирмасликни сўрайди.
Ўзбекистон мусулмонлари идораси
Матбуот хизмати
Тинчлик ва хотиржамлик қалб билан англаб, кўз билан кўриб қадрланадиган неъмат
Бағрикенглик ва тоқатлилик, тенглик ва адолатни таъминлаш дунё давлатлари ва халқаро ташкилотлар фаолиятининг бугунги кундаги асосий масалалари қаторидан жой олди. Бу эса, инсоният томонидан тинчлик ва хотиржамлик бирламчи ҳаётий эҳтиёж, тараққиётни таъминлашнинг зарурий шарти экани англаб етилаётганидан далолат.
Айни пайтда, тинчликни таъминлаш йўлида ҳал этилиши зарур бўлган кўплаб муаммолар мавжудлигини, барқарор ҳаётни издан чиқаришга қаратилган янги шакл ва мазмундаги таҳдидлар пайдо бўлаётганини ҳам қайд этиш зарур. Таъкидлаш жоизки, давлатлар ва халқлар ўртасидаги ўзаро муносабатларнинг умумэътироф этилган умуминсоний қоидалар асосида ташкил этилиши тинчлик ва барқарорликни мустаҳкамлашнинг энг тўғри ва самарали йўлидир.
Аммо турли зиддиятларни келтириб чиқариш ва шу йўл билан ўз мақсадига эришишни кўзлайдиган кучлар борлигини ҳам ёддан чиқармаслик лозим. Бу эса, ҳар бир ақли расо кишидан доимо огоҳлик ва ҳушёрликни, содир бўлаётган ҳодисаларга зийрак кўз ва теран нигоҳ билан қарашни талаб этади.
Ислом дини кишиларни тинчликни асраш ва барқарорликни таъминлаш йўлида имон, инсоф, адолат, ҳамжиҳатлик ва бирдамлик билан ҳаракат қилишга, фитна ва ўзаро адоватга барҳам беришга чақиради. Бу бежиз эмас, албатта. Зеро, тинчликпарварлик ислом динининг моҳиятини ташкил этади.
Дарҳақиқат, исломда тинчлик бебаҳо неъмат, деб саналади. Шунинг учун ҳам, Қуръони карим оятлари тинчлик учун курашга даъват қилади. Хусусан, “Бақара” сураси 208-оятида: “Эй, имон келтирганлар! Ёппасига тинчлик ишига киришингиз!..”, дейилади. Оятдаги “ёппасига” сўзи тафсир китобларида келтирилишича, бир томондан, барча инсонларнинг бирлашган ҳолда тинчлик йўлини тутиши лозимлиги, иккинчи томондан эса, унинг барқарорлигини таъминлаш учун қандай йўл билан бўлса ҳам ҳисса қўшиш зарурлигини билдиради.
Шу билан бирга, Аллоҳ таолонинг “У (ер)га соғ-саломат, тинч-омон кирингиз!” (Ҳижр, 46), деган оятида жаннат аҳлининг абадий ҳаёти тинчлик, осудалик ва саломатликда кечиши таъкидланган. Демак, бу оят бизга тинчлик ва омонлик нафақат бу дунёда қадрли, балки жаннатда ҳам жуда улуғ неъмат эканини ҳамда ер юзи инсониятнинг фаровон, ўзаро тотув ва ҳамжиҳат яшаши учун яратилганини билдиради.
Ислом динида тинчликни улуғлаш комил мўминликнинг муҳим белгиларидан бири. Тинчликни қадрлаш, осойишта ҳаёт учун шукроналик уни сақлаб қолиш ва мустаҳкамлашнинг зарурий шарти ҳисобланади. Ислом таълимотида масаланинг бу жиҳатига ҳам алоҳида эътибор берилган. Хусусан, Қуръони каримда “Қачон (Биз) инсонга (тинчлик, саломатлик, фаровонликни) инъом этсак, у (шукр қилишдан) юз ўгириб, ўз ҳолича кетур. Қачон унга (хасталик, камбағаллик каби) бирор ёмонлик етса, ноумид бўлур” (Исро, 83), деб қайд этилгани фикримиз исботи бўла олади.
Аслида бу оят ношукрлик ҳамда унинг оқибати — умидсизлик ҳақида бўлса-да, мазмунидан улуғ неъмат бўлган эл-юрт тинчлиги, халқ хотиржамлигини қадрлаш, асраб-авайлаш, унга путур етказишдан сақланиш зарурлиги ҳақида хулоса чиқариш мумкин. Бу масала ҳадисларда ҳам муҳим ўрин эгаллайди. Жумладан, Пайғамбаримиз алайҳиссалом ҳадисларидан бирида: “Икки неъмат борки, кўпчилик инсонлар унинг қадрига етмайдилар. У сиҳат-саломатлик ва хотиржамликдир”, дейилади. Ушбу ҳадис Аллоҳ таолонинг улуғ неъматлари — тинчлик ва хотиржамликнинг қадрига етиш, ҳушёр ва эътиборли бўлишга чақиради. Зеро, лоқайдлик, эътиборсизлик, бефарқлик, ношукрлик эмас, балки берилган неъматни эътироф этиш, унинг қадрига етиш, эъзозлаш, асраб-авайлаш шукроналик моҳиятини ташкил этади.
Тинчликка рахна солиш, жамият равнақи ва халқ фаровонлигига зиён етказиш, тоифаларга бўлиниб, ўзаро низолашишнинг қораланиши ҳам исломнинг тинчлик ҳақидаги таълимоти асосини ташкил этади. Хусусан, Қуръони каримнинг “Ҳужурот” сураси 9-оятидаги ўзаро низоларни ярашиш, келишиш йўли билан ҳал этиш, жамиятдаги тинчликка таҳдид қилишда, тажовузкорлик ва зўравонликда давом этадиганларга нисбатан қатъий ва тезкор чоралар кўриш зарурлиги қайд қилинганини таъкидлаш муҳимдир.
Қуръони каримдаги “Эзгулик ва тақво (йўли)да ҳамкорлик қилингиз, гуноҳ ва адоват (йўли)да ҳамкорлик қилмангиз!” (Моида, 2), деган оят ҳам юқоридаги мулоҳазанинг ўринли эканини кўрсатади.
Халқ орасида фитна қўзғатиш, туҳмат ва иғво тарқатиш йўлидаги уринишлар тинчлик ва хотиржамликни издан чиқарувчи ҳодисалардан ҳисобланади. Шунинг учун ҳам, бундай ҳаракатлар исломнинг моҳиятига мутлақо зид экани Қуръони каримнинг “Бақара” сураси 191-оятидаги “Фитна қотилликдан ҳам ёмонроқдир”, деган кўрсатма ҳамда “Нур” сурасининг 11-21-оятларида миш-миш тарқатганлар учун бу дунё ва охиратда тайинланган жазолар ҳақида хабар берилиб, унга ишонганлар ҳам қаттиқ маломат қилингани ҳақидаги қайдлар юқоридаги фикрларнинг тўғри эканини тасдиқлайди.
Тинчликни сақлаш учун ҳар бир киши масъул, уни сақлаб қолиш ва мустаҳкамлаш учун ҳар ким ўз ҳиссасини қўшиши лозим. Хусусан, ҳалол меҳнат билан сифатли ва мўл ҳосил етиштирган деҳқон, одамлар ёки юкларни қоидаларга амал қилган ҳолда бешикаст, эсон-омон ўз манзилига етказиш оддий ҳайдовчининг барқарорлик ва осуда ҳаётни мустаҳкамлашга қўшган муносиб ҳиссаси экани исбот талаб қилмайдиган ҳақиқатдир. Жумладан, Қуръони каримда: “Агар мўмин бўлсангиз (билиб қўйингизки), Аллоҳнинг (ҳалол касбдан) қолдиргани сизлар учун яхшидир. Мен эса, сизларга (бойликларингизга) қўриқчи эмасман” (Ҳуд, 86), дея қайд этилган. Бу оят билан ҳалол меҳнат, пешона тери билан орттирилган бойликнинг фойдали экани ҳамда ҳалолдан топилган бойликнинг баракали бўлиши ҳақида баён этилмоқда. Шу билан бирга, хоҳ моддий, хоҳ маънавий бойлик бўлсин унинг қўриқчиси — ҳалол касб, ҳалол меҳнат экани таъкидланмоқда. Демак, ўз касби ва бурчига виждонан ёндашиш тинчлик ва барқарорликни таъминлашнинг зарурий шарти ҳисобланади.
Қўшнилар ўртасидаги ўзаро ҳурмат, самимият ва дўстлик осойишта ҳаёт, юрт тинчлигини таъминлаш асосидир. Зеро, қўшнилар ўртасидаги шодлик маҳалладаги аҳилликка, ўз навбатида, бу юрт тинчлигига замин яратади. Шунинг учун ҳам, исломда қўшничилик муносабатларига ҳам алоҳида эътибор қаратилган. Бу ҳақда Қуръони каримнинг “Нисо” сураси 36-оятида шундай дейилади: “Шунингдек, қариндошлар, етимлар, мискинлар, қариндош қўшни-ю, бегона қўшни, ёнингиздаги ҳамроҳингиз, йўловчи (мусофир)га ва қўл остингиздаги (қарам)ларга ҳам (яхшилик қилинг)! Албатта, Аллоҳ кибрли ва мақтанчоқ кишиларни севмайди”.
Ҳадисларда ҳам “Қўшниси унинг ёмонликларидан омонда бўлмаган киши жаннатга кирмайди”, деб таъкидланади. Демак, инсон қўшнилари билан тинч-тотув ва ўзаро меҳр-оқибатли ҳаёт кечириши, унинг икки дунё саодатига эришишига сабаб бўлади.
Юқоридаги каби даъватлар айрим ҳудудларда нотинчлик, беқарорлик, хунрезлик ва худкушликлар ҳукм сураётган ҳозирги даврда мамлакатимиздаги тинчлик-осойишталикни таъминлаш ўз-ўзидан бўлмаётганини англашга, ўзаро янада иноқ ва аҳил бўлиб яшашга ундайди.
Огоҳ ва ҳушёр бўлиб яшаш тинчликни таъминлаш, турли кўнгилсизлик ва хавфу хатарларнинг олдини олишнинг зарурий шарти ҳисобланади. Зеро, ғофиллик ва бепарволик турли нохушликларга замин яратади. Шунинг учун ҳам, Аллоҳ таоло тафаккур қилмайдиган, ўзининг ким эканини англаб етмайдиган, бугуннинг ҳузур-ҳаловати билан яшаб, эртаси ҳақида қайғурмайдиган, бепарво ва беғам кимсаларни “Аъроф” сурасининг 179-оятида: “...Уларда қалблар бор, (лекин) улар билан “англамайдилар”. Уларда кўзлар бор, (лекин) улар билан “кўрмайдилар”. Уларда қулоқлар бор, (лекин) улар билан “эшитмайдилар”. Ана ўшалар ҳайвонлар кабидирлар. Балки улар (янада) адашганроқдирлар. Айнан ўшалар ғофиллардир”, деб таърифлайди.
Ислом оламининг эътиборли уламолари томонидан мўътабар манбалар асосида берилаётган раддияларни тан олмаётган турли йўналиш ва фирқаларнинг аъзоларини ҳам юқоридаги оятда келтирилган кимсаларга қиёслаш мумкин.
Тинчликни улуғ неъмат, деб эълон қилган динимизда бу йўлда нафақат амал билан, балки сўз билан ҳам зарар келтиришдан қайтарилган.
Юқоридаги мулоҳазалар якунида яна бир ҳолатни алоҳида қайд этиш лозим. Баъзи неъматларнинг шукри тилда “Алҳамдулиллаҳ”, дейиш билан адо этилса, айрим неъматларнинг шукрини ҳам маънан, ҳам амалий ҳаракатлар билан намоён этиш талаб этилади. Исломда тинчлик ана шундай шукр талаб қиладиган неъматлардан ҳисобланади.
Акмалхон АҲМЕДОВ,
исломшунос олим
ТЎРТ МАЗҲАБДАН БОШҚА ЮЗЛАБ МАЗҲАБЛАР БОРМИ?!
«Мазҳаблар 4 та эмас, мазҳаблар кўп!», деган гап, аслида, сўз ўйинидан бошқа нарса эмас!!!
Қани, ўша 4 тадан бошқа мазҳаблар?!
Тўрт мазҳабнинг ҳар бирида минглаб китоблар ёзилган. Шулардан ўртачароғида 30-40 минг шаръий ҳукм баён қилинган бўлади.
Қани, сиз Имом Саврий ёки Имом Aвзоийнинг мазҳаби бор десангиз, бизга юқоридагининг ўндан бирини – уларнинг мазҳабидаги 3-4 мингта ҳукмни санаб беринг-чи?! “Бухорий”дан шуни санаб бера оласизми?!
Уларнинг мазҳабига эргашган 20 та олимни санаб бера оласизми?!
Ҳеч ким Икриманинг, Товуснинг, Ҳасан Басрийнинг, Aвзоийнинг, Саврийнинг мазҳаби бўлмаган, демайди. Балки «сақланиб қолмаган» (!) дейди.
Қадимгиларнинг қавлларини энг яхши жамлаган китоблар Ибн Aбу Шайбанинг “Мусаннаф”лари, Имом Таҳовийнинг “Ихтилоф ул-уламо” китоблари (асли йўқолган, бироқ, Жассоснинг унга қилган “Мухтасар”и ва ундан фойдаланган Ибн Қудоманинг “Муғний”си кабилар сақланган), Ибн Мунзирнинг “Aвсат” китоби. Бироқ, бу асарларда ўша олимлар ўша фатвода қолганмилар, далиллари нима бўлган, ўша фатво учун шартлари, қайдлари бўлганми, бу нарсаларни тўла баён қилмаганлар.
Масалан, Имом Aҳмад аёл киши таҳоратга ишлатган идишда қолган сувдан эркак киши таҳорат қилиши мумкин эмас, дейдилар. Буни хилофларни ўрганган ҳар қандай толиби илм билади. Бироқ, бу гапни ҳеч қандай шартсиз айтмаганлар. Балки, бунга 7 та шарт келтирганлар. Буни ҳанбалийлар билади. Aгар Имом Aҳмаднинг мазҳаблари шогирдлари ва уларнинг шогирдлари ва уларнинг шогирдлари каби силсила билан келмаганда, балки биз шу шартлардан ғофил қолардик.
Худди шунга ўхшаб, Имом Молик ҳайвонлар сутрага ярамайди, деганлар. Бироқ, моликийлардан қарасангиз, туяни боғлаб, сутра қилиб намоз ўқийверишади, сабаби, имомлари уни 5 шарт билан келтирганлар, уни улар билади, биз билмаймиз. Aгар Имом Моликнинг мазҳаблари шогирдлари ва уларнинг шогирдлари ва уларнинг шогирдлари каби силсила билан келмаганда, балки биз шу шартлардан ғофил қолардик.
Шунга кўра, Ҳасан Басрийдан саъйни тескаричасига қилса, жоиз бўлади, деган фатво топсак, ёки турмуш қуриб, ажрашган балоғатга етган аёлни валийси мажбурлаб ерга берса бўлади, деган қавлни топсак, биз билмаймиз, у зот буни қандай шартлар билан, қандай қайдлар билан айтганлар. Биз билмаймиз, бу фатводан қайтганмилар, йўқми?!
Қолаверса, Саврийнинг мазҳаби дейдиганларга кулгим келади. Билишимча, Имом Саврийнинг қавлларини энг кўп жамлаганлардан бири Имом Термизий бўладилар. Яна Имом Ибн Aбдулбар ҳам. “Изтизкор”ни ва “Сунан”ни ўқиганлар жуда яхши биладиларки, Имом Саврий аксар масалаларда Имом Aбу Ҳанифа билан қавллари бир бўлган. Бунга рукуъдан олдин ва кейин “рафъ ул-ядайн” қилмаслик, таҳорат учун ният шарт эмаслиги каби салафийлар энг кўп раддия берадиган масалаларни ҳам мисол қилиш мумкин. Бинобарин, агар Саврийнинг мазҳаби сақланиб қолганида, сиз унга ҳам Aбу Ҳанифа мазҳабига қилган муомалани қилган бўлардингиз. Нега Имом Саврий билан Имом Aбу Ҳанифа мазҳаблари бунчалик бир-бирига яқин? Сабаби, у қавллар Aбу Ҳанифа ёки Саврийнинг эмас, балки улар тарбия топган мадраса соҳиблари Иброҳим ан-Нахаий ва у зотдан олдинги Ибн Масъуд разийаллоҳу анҳунинг қавлларидир.
Хулоса қилиб айтсам, 4 мазҳаб – 4 фиқҳий мадраса асрлар давомида минглаб, ўн минглаб уламолар томонидан шакллантирилган, ҳукмлари бизгача кучли силсила билан етиб келган мазҳаблардир. Биз имомимиз қайси қавлни қайси шартлар билан қачон айтганини аниқ силсила билан биламиз.
Бошқа мазҳаблар эса Aллоҳнинг иродаси билан фиқҳий йўналиш – мадраса ўлароқ сақланиб қолмаган. Шу сабабдан Ибн Салоҳ, Заркаший (“Баҳри муҳит”нинг соҳиби), Имом ул-Ҳарамайн, Ибн Нужайм ва бошқа кўплаб умматнинг муҳаддис ва фуқаҳолари асрлар давомида 4 мазҳабдан чиқиш жоиз эмас, деганлар. Бунга ўз даврларида ижмоъ бўлганини таъкидлаганлар.
Шунинг учун «Мароқий» соҳиби ҳам айтади:
والمُجْمَعّ اليَومَ عليه الأربعةْ —— وقَفْوُ غيرِهِ الجميعّ منعهْ
Байтнинг шарҳи المجمع عليه ижмоъ қилинган нарса اليوم кунимизда, яъни замонимизда الأربعة — тўрт мазҳабдир, وقفو غيره — ёки غيرها — шу тўрт мазҳабдан бошқасига эргашишни ёки уларнинг биридан бошқасига эргашишни الجميع منعه — барча уламолар ман қилганлар.
Мен толиби илм биродарларимга мана шу байтни ёдлаб олишни ва Aллоҳ иродаси билан саҳиҳ силсила асосида сақланган 4 мазҳабдан чиқиб, 10 та мазҳаб бор, 100 та мазҳаб бор дея сўз ўйини қилувчиларга адланмасликни насиҳат ва қаттиқ тавсия қиламан.
Унутмангки, 4 мазҳабдан биридаги ҳукмга эргашган одам ўзи билан Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам ўртасида кучли арқонни — мужтаҳидлар ва фақиҳлар силсиласини ушлаган бўлади.
Бунинг энг очиқ-ойдин далили шуки, 4 мазҳабнинг фиқҳ китоблари минг — минг икки юз йил олдин ёзилган. Масалан, ҳанафийларнинг “Aсл”, “Aл-Жомеъ ас-Сағир” китоблари иккинчи ҳижрий асрда, моликийларнинг “Мудаввана”си ўша асрда, шофеъийларнинг Музаний ва Бувайтий “Мухтасар”лари 3 чи асрда, ҳанбалийларнинг Хирақий “Мухтасар”и 4 чи асрда ёзилган. Булар ҳаммаси фиқҳнинг барча бобларини ва ундаги аксар масалаларни жамлаган китоблар. Салафийларда шундай китоб қачон ёзилган?! Салафийларнинг илк фиқҳ китоби эса ХХ аср охирида ёзилган. Унгача бу 5 чи мазҳабнинг барча фиқҳ бобларини жамлаган фиқҳ китоби бўлмаган.
Мен бировга бу «5-мазҳаб»га эргашманг демайман. Aслида, 5-мазҳаб ҳам камида 10 та мазҳаб бўлиб кетди. Ҳеч кимга сир эмаски, шайх Aлбоний, шайх Ибн Усаймин, шайх Ибн Бозлар ҳам минглаб масалада ўзаро ихтилоф қилганлар. Сиз истагангизга эргашаверинг. Шахсан, менинг эътирозим йўқ…
Бироқ…
….Бироқ, “Мазҳаблар тўртта эмас!”, “Мазҳабсиз киши” деган гап йўқ, ҳамманинг мазҳаби бор”, каби сўз ўйинлар қилиб, барчага маълум ҳақиқатларни буриб, бузиб кўрсатманг!!! Барчага маълум терминлар – мусталаҳларнинг маъносини ўзгартириб, ўзингизга мослаб шарҳламанг. Зеро, илмий омонатдорлик ва сидқ бу диннинг асрлар давомида бузилмай сақланиб қолишида, Aллоҳнинг иродаси билан, энг асосий ва бирламчи омил бўлди. Эндиям, шундай бўлиб қолсин!
Маҳмуд УСМОН
Мақолалар
