Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм.
Аллоҳ таолога битмас-туганмас ҳамду санолар бўлсин.
Пайғамбаримизга мукаммал ва батамом салавоту дурудлар бўлсин.

Бу мақолани ёзилишига яқин бир дўстимнинг мулоҳазали саволи сабаб бўлди. Бир куни суҳбат чоғида гап назар ҳақида борар экан, у қатъий тарзда шундай деди: «Кўзни олиб қочиш, ерга қараб юриш ҳақида гапирасиз. Тўғри, лекин бугун ҳаёт ўзгариб кетди, кўча-кўйда аввалгидек эркаклар алоҳида, аёллар алоҳида томонда юрмайди, интернет кириб бормаган жой қолмади, телевизор ҳам аллақачон чегарасидан чиқиб кетди. Ҳаё пардаси кўтарилди, сиз айтаётган гапларга қулоқ соладиган инсонлар ҳам саноқлидир. Ким билади унга амал қиладиганлари аслида қанча?! Аҳвол шундай бўлганидан кейин айрим қоидалар ҳали ҳам иш беради, деб ўйлайсизми? Бошқа йўли бордир, балки ...»

Унинг бу гапларини маъқуллаган ҳолда қўшимча қилдим: «Сизнинг гапларингизда жон бор. Фақат замонни ва маконни яратган Аллоҳ шу замон ва маконда қандай қилиб Уни рози қиладиган тарзда яшаш қоидаларини ҳам ўргатиб қўйган. Физика-математика қонун-қоидалари вақт ўтиши билан ўзгармай турганидек, бу қоидалар ҳам ўзгармайди».

Хуллас, дўстимнинг биргина эътирози сабаб инсоннинг нигоҳи хусусидаги айрим мулоҳазаларни қоғозга туширишга жазм қилдим.

Ислом – ҳусни хулқ дини

Энг гўзал ахлоқни, энг мукаммал одобни фақат Исломдан топиш мумкин. Бутун оламларга раҳмат қилиб юборилган, қиёматгача келадиган барча умматларнинг энг сўнгги пайғамбари Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васаллам ўзларининг рисолатлари охиригача инсоният ҳаёт тарзининг Аллоҳ наздидаги энг мақбул шаклу шамойилини кўрсатиб, ўргатиб кетдилар. Ана шу одоб-ахлоқ мажмуасининг муҳим бир кичкина жиҳати борки, аксарият ҳолларда бизнинг назаримиздан четда қолиб кетади.

Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламнинг шамойилларини ўқиганимизда у зоти муборакнинг юрганларида виқор билан, худди юқоридан пастга тушаётгандек оҳиста қадам босганлари айтиб ўтилган. Яна шу изоҳлар орасида заруратсиз атрофга назар ташламай, нигоҳларини оёқларининг учига қаратиб қадам босишлари ҳам эслатиб ўтилади. Шу ердаги кишининг диққатини қарийб ўзига жалб этмайдиган «нигоҳ» масаласи аслида ахлоқ деб аталмиш норманинг энг марказида туради. Нега дейсизми? Бу саволга мақолани ўқиб чиққанингиздан кейин қисман бўлса ҳам жавоб топасиз, иншааллоҳ.

Аслида Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг бошқалар билан бирга ўтирганларида, дўстлари билан учрашганларида, нутқ сўзлаганларида, сафаргачиққанларида ва бошқа ҳолатларидаги нигоҳлари бир-биридан ўзининг мазмунига қараб ажралиб туради.

Аллоҳ таоло бу дунёда ҳамма нарсани сабабларга боғлаб қўйди. Бошқа илмларПайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламга қай йўсинда ўргатилган бўлса, нигоҳни номақбул жойларга қаратишдан сақлаш одобини ҳам Аллоҳ таолонинг Ўзи ўргатди. Қуръони каримда бундай марҳамат қилинади:

«(Эй, Муҳаммад!) Мўминларга айтинг, кўзларини тийсинлар ва фаржларини сақласинлар. Ана шу улар учун пок (йўл)дир. Албатта, Аллоҳ нима ҳунар қилаётганларидан ўта хабардордир» (Нур, 30).

Шайх Муҳаммад Содиқ Муҳаммад Юсуф роҳимаҳуллоҳ мазкур оятни бундай тафсирқилганлар:

«Ушбу ояти каримада зинога сабаб бўлувчи энг бош омил – номаҳрам аёлларга эркакларнинг шаҳват назари билан қарашлари ман қилинмоқда. Аллоҳ таоло Пайғамбаримиз Муҳаммад Мустафо соллаллоҳу алайҳи васалламга хитоб қилиб, мўмин эркакларни номаҳрам аёлларга назар солишдан тийилишга ва фаржларни зинодан сақлашга буюришни амр этмоқда. Бу эркак киши аёлнинг қорасини ҳам кўрмасин, дегани эмас. Балки ҳожатдан ташқари қарамасин, деганидир. Мисол учун, бир номаҳрам аёлга назари тушиши билан бошқа томонга кўзини бурсин, унга қараб туравермасин, қараши шаҳват назарига айланиб кетмасин. Чунки аёл кишига бир муддат давомий қараш эркак кишида шаҳвоний туйғуни қўзғатади. Шаҳват билан қараш зинога олиб бориши ҳам мумкин. Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам бундай қарашларни «кўз зиноси» деб атаганлар».

Қалб эшиклари ҳамма нарса учун очиқ

Инсон учун ниманинг зарарли, ниманинг фойдали эканини Аллоҳдан бошқа ким ҳам билади? Аллоҳ таоло суюкли Пайғамабари соллаллоҳу алайҳи васлламга хитоб қилиб, кўзнинг хатти-ҳаракатини бошқариш, уни назорат қилиш зарурлигини таълим беряптими, демак, бу амалнинг натижаси Аллоҳ наздида катта аҳамиятга эга. Шариатдаги энг катта гуноҳлардан саналмиш зинонинг илк чегараси, айнан шу қарашдан бошланиши ояти карима билан маълум қилинмоқда.

Ислом тасаввуфига оид мўътабар манбаларда инсон танасидаги барча аъзо: кўз, қулоқ, қўл, оёқ, сезиш аъзоларидан олинган таъсиротлар назаргоҳи илоҳий бўлмиш қалбда жамланиши айтилган. Кўз билан нимани кўрсак, унинг акси ҳам қалбимизда ўз нақшини пайдо қилади. Нақшбандия тариқатининг етук шайхларидан Хожа Аҳрори Валий қуддиса сирраҳунинг «Рисолаи валадия» китобида худди шу нуқтага эътибор қаратилиб: «Инсон бу оламда нимага назар солса, унинг нақши қалбда намоён бўлаверади. Соликнинг асосий вазифаси мана шу нақшларни йўқ этиш», дейилган.

Демак, инсон кўзи худди камерага ўхшаб нимага назари тушса ўшани қалбда сақлаб бораверади. Уй, кўча, иш жойими қаерда бўлмайлик, назаримиз тушган барча нарсанинг акси, керакли-кераксиз, фарқи йўқ, қалбимиз хотирасига жойлашиб бораверади. Уйда телевизор кўрамиз, ҳар хил каналларга бирма-бир кириб чиқамиз, агар инсон тарбиясига салбий таъсир этмайдиган дастур бўлса яхши, агар акси бўлса-чи, масалан, жангари фильмлар, беҳаё тасвирлар... Кўчада кетаётиб табиатга назар солиш, унинг гўзаллигидан баҳра олиб Аллоҳга ҳамд айтиш қаерда-ю, номаҳрамларга назар солиб, хаёлни бузиш қаерда... Инсоннинг кўнгли, ҳатто нохуш нарсаларга назари тушганда ҳам беҳузур бўлиб, анчагача ўзига келолмай юради...

Хуллас, эрталабдан кечгача керак ва нокерак нарсалар билан тўлиб кетган қалб қандай қилиб уларнинг ичидан биз учун муҳимини ажрата олади? Уни ажратишга вақти етадими? Фойдасидан зарари кўп бўлган бу «нақш»лар инсоннинг ақлини, хаёлини банд қилиши, фикрларини шакллантириши нафс тарбияси ҳақида ёзилган мўътабар китобларимизда жуда кўп маротаба айтиб ўтилади. Инсон табиатида пайдо бўладиган паришонхотирлик, хаёлпарастлик, ишёқмаслик, баджаҳллик, қайсарлик, бепарволик, худбинлик каби салбий характерларнинг шаклланишида айнан кўзнинг ўрни катта. Шунинг учун нимаики бўлса ўзида жам этувчи қалбимиз «эшик»ларини назорат қилишимиз керак. Икки олам сарвари, меҳрибон Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам биргина «нигоҳ»ни назорат қилиш билан сизу биз умматларини қанчадан-қанча маънавий, қалбни булғайдиган зулматлардан, кулфатлардан сақлаб қолишни ўргатмоқдалар.

Ҳар ҳоллари ўрнак

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳар бир ҳоллари, хулқ-атворлари саҳоблар учун дарс эди. Саҳобалар бутун ҳаёт тарзларини ҳам зоҳиран, ҳам ботинан Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга ўхшатишга ҳаракат қилишарди. Ва бу интилишни ўзлари учун шараф деб билишган. Ҳазрати Усмон розияллоҳу анҳунинг «Кўзни ҳаромдан сақлаш, қандай чиройли шаҳват пардасидир», деган биргина гапидан муаллим Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламнинг тарбиялари бу саҳобийда қанчалик таъсир қилганини тушуниш қийин эмас. Ҳазрати Усмон розияллоҳу анҳудаги бу фаросат қаердан пайдо бўлди? Саҳобийда қайд этилган бу нозик қараш шубҳасиз, ахлоқнинг энг мукаммали билан хулқланган муборак зот – Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг тарбияларининг самараси эди.

Гарчанд биз «назар қилиш» одобининг умумий қоидалари ҳақида сўз юритаётган бўлсак-да, номаҳрамларга боқишдан кўзни сақлаш бу қоидаларнинг энг бошида туради. Айнан шу сабабдан ҳам бунинг нақдар хавфли эканини билган Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам бизни огоҳлантириб, нигоҳни номаҳрамлардан сақлаш борасида жуда ҳам кўп тавсияларини айтиб ўтганлар.

Жарир розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

«Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламдан тўсатдан назар тушиб қолиши ҳақида сўрадим. Бас, У зот, кўзингни бошқа томонга бур, дедилар» (Имом Муслим, Абу Довуд, Термизий, Насоий ривоят қилишган).

Имом Термизий Бурайда розияллоҳу анҳудан ривоят қилган ҳадисда Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Эй Али, назарга назарни эргаштирма! Биринчиси фойда бўлса, иккинчиси сенга зарардир», деганлар (Имом Абу Довуд ва Термизий ривоят қилишган).

Имом Бухорий ривоят қилган ҳадисда Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам қуйидагиларни айтадилар:

«Одам боласига зинодан бўлган насибаси ёзилгандир. Икки кўзнинг зиноси назар солишдир. Тилнинг зиноси гапиришдир. Икки қулоқнинг зиноси эшитишдир. Икки қўлнинг зиноси ушлашдир. Икки оёқнинг зиноси юриб боришдир. Нафс орзу ва иштаҳа қилади, фарж эса уни ё тасдиқлайди, ё ёлғонга чиқаради».

Абу Саъид Худрий (розияллоҳу анҳу)дан ривоят қилинади:

«Набий солаллоҳу алайҳи ва саллам: «Йўлларда ўтиришдан эҳтиёт бўлинглар», дедилар. «Эй Аллоҳнинг Расули, биз гаплашиб ўтиришга мажбур бўламиз», дейишди. «Агар ўтирсангиз йўлнинг ҳақини адо қилинг», дедилар. «Йўлнинг ҳақи нима, эй Аллоҳнинг Расули?» дейишди. «Кўзни тийиш, озор бермаслик, амри маъруфва наҳйи мункар», дедилар» (Имом Бухорий, Имом Муслим ва Абу Довуд ривояти).

Имом Муслим ривоят қилган ҳадисда Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Эр киши эр кишининг авратига назар солмайди, аёл киши аёл кишининг авратига назар солмайди», деганлар.

Имом Абу Довуд Али розияллоҳу анҳудан ривоят қилган ҳадисда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам у кишига: «Тирикнинг ҳам, ўликнинг ҳам сонига назар солма», деганлар.

Иймон ҳаловати

Мўминни энг кўп ўйлантирадиган, энг кўп ташвишга соладиган нарса бажараётган ибодатларидан ҳаловат неъматини топиш, унга эришиш масаласи, десак муболаға бўлмайди. Ҳар бир ибодат қилаётган мўмин ўзининг ҳолини яхши билади. Гоҳида шунчалик кўп ибодатлар билан машғул бўлсак-да, кўнгил бажарган ибодатларимиздан таскин топмайди, хотиржамлик туймайди. Аксинча, шайтон васвасасидан қутилиш қийин кечади. Мана шундай таҳликали ҳолатлар баъзан мўмин устидан шайтон ва тарбия топмаган нафснинг ғалабаси билан якун топади. Яъни мўмин бажараётган ибодатларидан ҳаловат ололмаганидан кейин бора-бора ибодатларни тарк этишгача ҳам бориб қолади. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам иймон ҳаловатини топиш борасида, унинг йўллари, қоидалари ҳақида жуда ҳам кўп тавсиялар берганлар. Масалан, ота-онага хизмат қилиш, уларни розилигини топишда ҳам қалб ҳузур топиши, хотиржам бўлиши ҳақида айтиб ўтилади. Қарангки, мўмин учун энг зарур бўлган иймон ҳаловатини топиш йўлларидан бири ҳам нигоҳни сақлаш одобининг ичига яшринган экан.

Имом Табарий Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳудан ривоят қилган ҳадиси қудсийда: «Албатта, (номаҳрамга) назар қилиш иблиснинг заҳарланган ўқларидан биридир. Ким Мендан қўрқиб, у (назар)ни тарк қилса, бадалига бир иймон бераманки, унинг ҳаловатини ўз қалбида топади», дейилган.

Имом Аҳмад Абу Умома розияллоҳу анҳудан ривоят қилган ҳадисда эса Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Қайси бир мусулмон бир аёлнинг гўзалликларига назари тушсаю, сўнгра кўзини олиб қочса, албатта, Аллоҳ уни шундай ибодатга алмаштирадики, унинг ҳаловатини топади», деганлар.

Аллоҳнинг меҳрибонлигини қарангки, бизнинг наздимизда оддий амал бўлиб туюлган кўзни номаҳрамлардан олиб қочишлик Аллоҳ томонидан жуда катта мукофот – «иймон ҳаловати» билан қарши олинмоқда. Демак, “нигоҳни сақлаш” қоидасининг қадр-қиммати ҳам жуда баланд экан. Бу масалада иккиланиш мўмин кишига ярашмайди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам “кўзингизни номаҳрамдан сақланг, шунда иймон ҳаловатига эришасиз!” дедиларми, демак бу ҳақиқат. Мўмин учун бу дунёда иймон ҳаловатини топишдан ҳам лаззатлироқ нима бўлиши мумкин? Бундай иймон ҳаловатига эга инсонларнинг ботиний ҳоллари ҳам нақадр гўзал ва шаффоф бўлишини Ислом тарихидаги машҳур сиймолар мисолида кўришимиз мумкин. Имом Қушайрий роҳимаҳуллоҳнинг «Рисолаи Қушайрия»сида Анас ибн Молик розияллоҳу анҳу билан бўлиб ўтган воқеъа ривоят қилинади.

Бир куни Анас ибн Молик розияллоҳу анҳу ҳазрати Усмон розияллоҳу анҳунинг ёнига кетиб туриб, кўзи кўчадаги бир номаҳрамга тушиб қолади. Унинг чиройи хаёлини банд қилади. Шу хаёл билан ҳазрати Усмон розияллоҳу анҳунинг ёнига киради. Ҳазрати Усмон розияллоҳу анҳу унинг бу ҳолатини кўриб:

– Эй Анас! Кўзларингда зино изларини кўряпман, – дейди.

Гап нимада эканини дарҳол тушунган Анас розияллоҳу анҳу ҳайрат ва хижолат оҳангда:

– Аллоҳнинг Расулидан кейин ҳам ваҳий келяптими? – деб сўрайди. Шунда ҳазрати Усмон розияллоҳу анҳу:

– Йўқ, бу басират ва фаросатдир, – дейди.

Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ён-атрофларида юриб, у зоти муборакнинг файзу барокотларидан қониб-қониб баҳра олган, одобу ахлоқларини камолотга етказган азиз саҳобийларнинг (Аллоҳ ҳаммаларидан рози бўлсин) ҳаёт тарзлари, одобу ахлоқлари кейин келадиган барча уммат учун энг намунали, энг ёрқин ўрнак бўлиб қолаверади.

Итоатда илоҳий ёрдам бор

Аллоҳ таолонинг «иффат» деб аталмиш нодир неъматни бандаларига инъом этиши қанчалик катта фазилат бўлса, унинг поймол этилиши билан банданинг тубанлашиб кетиши ҳам айни ҳақиқат. Нақшбандия тариқати шайхларидан Усмон Нурийнинг «Инсон қачон бу сифатни тарк этса, унинг даражаси бошқа махлуқотнинг даражасидан ҳам тушиб кетади. Аллоҳ Қуръони каримнинг 34 жойида Марям онамиз номларини зикр қилади. У зотни «Иффатини сақлаган Марям» (Анбиёсураси, 91-оят) деб бандаларига таърифлайди. Демак, аёл зотининг энг буюк иззати ва шарафи Марям онамиздек энг чиройли иффат соҳиби бўлишликдир».

Динимизда назарни номаҳрамлардан олиб қочишни эркагу аёлга бир хил буюрган. Бу борадаги буйруқ ва тавсияларга ҳар икки жинс вакиллари бап-баравар риоя қилишга мажбурлар. Ҳа, оддий деб билганимиз бир нигоҳ, бир боқиш аслида жуда ҳам катта кулфатларнинг дебочаси эканига шубҳа йўқ.

Нақшбандия тариқати таълимотидаги «Назар бар қадам» қоидаси айнан Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг мана шу «нигоҳ» шамойиллари асосида ривожлантирилади. Ушбу тариқат таълимотида солик (тариқат йўлидаги киши) нигоҳини ҳар доим назоратда ўшлаб туриши талаб этилади. Чунки солик мунтазам равишда қалбини мосиваллоҳдан поклаб туришга интилар экан, назарга бепарволик қалбга келиб турган илоҳий файзларнинг йўлини тўсиб, қалбнинг қорайиб кетишига олиб келади, дейилган. Шу сабабдан ҳам солик учун ҳар доим тавозу аҳлига ярашадиган одоб-ахлоққа мувофиқ иложи борича нигоҳларини ерга қадаб, зарур бўлмаган ҳолларда атрофига ҳуда-беҳуда назар ташлашдан тийилиш тавсия этилган. Бу қоидаларга амал қилиш асри саодатда ва Ислом дини ривожланган кейинги даврларда қанчалик аҳамият касб этган бўлса, «ҳаё пардалари» кўратилган шу кунларда уларга риоя қилиш ҳар қачонгидан ҳам зарурроқ бўлиб кўринмоқда. Агар биз динимиз буюрган ана шундай нодир кўрсатмаларга, Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам тавсияларига итоатда қойим бўлсак, юқорида таъкидланганидек, Аллоҳ таолонинг илоҳий нусратларига ноил бўламиз. Риоя қилмасак-чи? У ҳолда катта фазилатлардан бенасиб қоламиз.

Бир куни Расулуллоҳ соллаллоҳу алайи васаллам бир гуруҳ саҳобаларини эрта тонгда сафарга боришга буюрдилар. Уларнинг орасидан биттаси айтилган вақтда сафарга чиқмади ва оиласига:

– Аллоҳ Расули соллаллоҳу алайҳи васаллам билан пешин намозини бирга ўқиб, кейин салом бериб видолашамоқчиман, шунинг учун кеч қоламан. Ҳам дуоларини олмоқчиманки, бу дуо қиёмат куни менга шафоатчи бўлсин, – дейди.

Бу киши Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам билан бирга намоз ўқиб бўлгач, У зотга юзланди ва салом беради. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам унга:

– Биродарларинг сендан қанча узоқлашганини биласанми? – дедилар. Саҳобий:

– Ҳа, улар эрта тонгда кетганларидан бери узоқлашдилар, – деди.

Бунга жавобан Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам:

– Нафсим қўлида бўлган Зотга қасамки, улар фазилат бобида сендан шарқ ва ғарб орасидаги энг узоқ масофачалик узоқлашдилар, – деб буюрдилар (Имом Аҳмад ривояти).

Бошқа бир ривоятда эса:

– Ер юзидаги ҳамма нарсани инфоқ қилсанг ҳам уларнинг эрта тонгда чиққанларидаги фазилатни қўлга кирита олмайсан, – деб буюрганлар (Имом Термизий, имом Аҳмад, Байҳақий ривояти).

Хулоса

Агар мақсадимиз одобу ахлоқимизни яхшилаш, ибодатларимиздан ҳаловат топиш, бир сўз билан айтганда, Аллоҳнинг севган қули бўлишдан иборат бўлса, ҳар қандай замонда, қаерда бўлмайлик, ҳар кору ҳолимизда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг барча тавсияларига мажбуран эмас, чин ихлос билан амал қилишимиз лозим бўлади. Зеро, шариатдаги ҳар бир буйруқ, ҳар бир тавсиянинг замирида инсонни икки дунё саодатига эриштирувчи йўллар яшириндир. Бу нарсаларга бепарво бўлмаслигимиз керак. Биргина “Нигоҳни сақлаш” қоидаси шунчалик қадру қимматга эга экан, унинг ўрнини бошқа нима ҳам боса олиши мумкин?

Ўқиган ояту ҳадисларимиз, муборак зотларнинг ҳолларидан ўзимиз учун керакли хулоса чиқариб олиш виждонимизга ҳавола. Динимиз пешволари, азиз устозларимиз сирлар макони бўлмиш қалб инсонни Аллоҳга яқинлаштиради, Унинг розилигига эриштиради деганлар. Худди шу тарзда Аллоҳдан узоқлаштирувчи нарса ҳам қалбдир.

Назаргоҳи илоҳий бўлмиш қалбимизни пок ҳолда сақлаш қўлимизда. Инсон хатолардан холи эмас. Лекин бу нарса ҳеч қачон хотиржамликка олиб бормаслиги керак. Аксинча, ҳар бир билиб-билмай қилинган хато ва гуноҳлар учун дарҳол ўзимизни қўлга олиб, уларни бартараф этиш чораларини кўришимиз энг тўғри йўл ҳисобланади. Бу борада ҳадиси шарифларда етарли тавсия ва кўрсатмалар берилган. Масалан, тавбаи насуҳ қилиш (қайтариб бажармаслик шарти билан қилинган тавба), гуноҳларнинг кечирилишини сўраб Аллоҳга ёлвориш, дарҳол бирорта савобли амални бажариш, рўза тутиш, нафила намозлар ўқиш шулар жумласидандир. Уламоларимиз қачон, қаерда бўлмасин ҳар бир суннатга амал қилишда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга маънавий боғланиш бор дейишган. Бу гап сизу биз яшаб турган шу тезкор ахборот асрига ҳам тааллуқлидир. Бу имкониятни қўлдан бой бермаслигимиз керак. Шундай экан, кўча-куйда юрганимизда ҳаддимизни билиб, нигоҳимизни ҳар хил бўлмағур нарсалардан сақлаб, тавозуъ билан юришга ҳаракат қилсак, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ваъда берганларидек, Аллоҳ таолонинг ажру мукофотларига ноил бўлаверамиз, иншааллоҳ. Хато-ю саҳвларимизни Аллоҳ кечирсин. Валлоҳу аълам.

Улуғбек  Султон

Манба: https://islom.uz

Икки қўшни бор эди. Улардан бири фарзандларига қуён олиб берди. Нариги қўшнининг болалари ҳам ўзларига бирор уй ҳайвони олиб беришларини сўрашди. Уларнинг отаси кучук олиб берди.

Шунда биринчи қўшни иккинчисига деди:

– У қуёнимни еб қўяди-ку!

– Йўқ, бу ҳали кучук, қуёнинг ҳам кичкина. Улар бирга катта бўлишади, дўст бўлиб улғайишади. Муаммо бўлмайди.

Кучук эгаси ҳақ бўлиб чиққандек эди. Жониворлар бирга катта бўлди. Улар доимо бирга эди.

Бир куни қуённинг эгаси оиласи билан дам олишга кетди. Жума куни эди. Якшанба куни кечки пайт кучукнинг эгаси оиласи билан айвонда чой ичиб ўтирганди. Катта итга айланган кучук уйга кириб келди. У ғижимланиб кетган, қон ва тупроқ аралашмасидан қорайиб кетган қуённи тишлаб турарди. Бутун оила ит томон ташланди.

– Қўшним тўғри айтган экан. Ит итлигини қилибди. Энди нима қиламиз? Шу етмай турувди. Бирпасдан кейин улар уйига қайтиб келишади.

Ҳамма бир-бирига қарарди. Бечора итнинг эса ғингшиганича кўзидан ёш оқарди.

Шунда болалардан бири деди:

– Қуённи яхшилаб ювиб, фен билан қуритиб, ҳовлисига қўйиб қўямиз.

Қуённинг ҳеч бир жойи йиртилмагани боис улар шундай қилишди. Қуённи инига қўйишиб, худди ухлаётгандек ҳолатга келтириб яна ўз уйларига қайтиб кириб олишди. Бир оздан кейин қўшниларнинг овози эшитилди. Кейин эса болаларнинг чинқириғи янгради. Кўришди! Икки дақиқадан кейин эшик тақиллади. Остонада ранглари оқариб кетган қўшни турарди. У худди арвоҳни кўрган одамдек алпозда эди.

– Нима бўлди? Тинчликми? – сўради итнинг эгаси.

– Қуён... қуён...

– Ўлиб қолибдими? Боя кундузи чопқиллаб юрганди-ку!

– У жума куни ўлганди!

– Нима?

– Дам олишга кетишимиздан олдин болалар уни боғ орқасига кўмиб келишганди! Ҳозир эса у яна ўз уйида ётибди!

Жумадан бери қадрдон дўстини қидирган ит уни ниҳоят топган ва ер бағридан чиқариб олганди. Ва эгаларига уни қутқариш учун олиб келганди.

Хулоса: Аслида нима бўлганини билмасдан туриб ҳаракат қилишнинг оқибати хунук бўлади.

Саид Аброр тайёрлади

ЎМИ Матбуот хизмати

بسم الله الرحمن الرحيم

الحَمْدُ للهِ الذِي هَدَانا لِلإسْلاَمِ، وَأنْعَمَ عَلَيْنَا بِالإِيْمَانِ، وكَرَّهَ إِلَيْنَا الكُفْرَ والفُسُوقَ وَالعِصْيَان، والصَّلاةُ والسَّلاَمُ عَلَى سَيِّدِنَا وَحَبِيبِنَا مُحَمَّدٍ الذِي دَعَانَا إلَى التَّوحِيدِ وَالإيْمَانِ، وَعَلَى آلِهِ وَأَصْحَابِهِ الطَّاهِرِينَ وَمَنْ تَبِعَهُمْ بِإِحْسَان.

Имон асослари

Муҳтарам жамоат! Албатта, Исломнинг асоси ақида. Ақиданинг асоси эса Аллоҳ таолонинг биру борлигига имон келтиришдир. Энг аввало, қалбда ақида асослари ўрнашмас экан, шариат аҳкомларини бажаришдан фойда бўлмайди. Зеро, улуғ машойихларимиздан Сўфи Оллоёр айтганларидек:

“Ақида билмаган шайтона элдир,

Агар минг йил амал деб қилса елдир”.

Имом Абу Мансур Мотуридий раҳматуллоҳи алайҳга кўра имон бу – тил билан иқрор бўлиш ва қалб ила тасдиқлашдир. Имон келтириш вожиб бўлган нарсалар қуйидагилар: 1. Аллоҳга 2. Унинг фаришталарига 3. Китобларига 4. Набийларига 5. Охират кунига. 6. Қадарнинг яхшиси ҳам, ёмони ҳам Аллоҳ таолодан эканилигига. 7. Ўлгандан кейин қайта тирилиш бор эканига ва ҳоказо ақоид китобларида келган нарсаларга имон келтириш.

1) Аллоҳ таолога имон келтириш деганда Зотида, сифатларида, исмларида, феълларида, ҳукмларида Унинг ёлғизлигига, шериги йўқлигига имон келтириш тушунилади. Бунга доир Қуръони каримда бир неча далиллар мавжуд. Жумладан Аллоҳ таоло шундай деган:  

ذَلِكُمُ اللَّهُ رَبُّكُمْ لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ خَالِقُ كُلِّ شَيْءٍ فَاعْبُدُوهُ وَهُوَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ وَكِيلٌ 

яъни: “Ана ўша Раббингиз – Аллоҳдир. Ундан ўзга илоҳ йўқдир. У ҳамма нарсанинг яратувчисидир. Бас, Унга ибодат қилингиз! У ҳар нарса устидан вакил (кузатувчи)дир” (Анъом сураси, 102-оят).

2) Фаришталарга ишониш ақидамиз арконларидан биридир. Уларга имон келтириш Аллоҳ ва унинг расули тавсифлаганидек бўлиши керак. Яъни, уларнинг сифатлари ҳақида ҳадисда шундай дейилади: Оиша онамиз разияллоҳу анҳодан ривоят қилинган ҳадисда Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи васаллам: “Фаришталар нурдан яратилгандирлар. Жинлар оловнинг тутунидан яратилгандир. Одам сизга васф қилинган нарсадан яратилгандир”, деганлар (Имом Муслим ривояти).

Фаришталар инсон кўзига кўринмайдиган, хизматдан чарчамайдиган, ғафлатда қолмайдиган, гуноҳ қилмайдиган, ўзларига буюрилган амрни сўзсиз бажарадиган ва яна бир қанча олий сифатларга эга бўлган зотлардир.

3) Илоҳий китобларга имон келтириш ўша китобларнинг барчаси Аллоҳнинг каломи эканига ишонмоқликдир. Аллоҳ таоло Қуръони каримда шундай деган:

آمَنَ الرَّسُولُ بِمَا أُنْزِلَ إِلَيْهِ مِنْ رَبِّهِ وَالْمُؤْمِنُونَ كُلٌّ آمَنَ بِاللَّهِ وَمَلَائِكَتِهِ وَكُتُبِهِ وَرُسُلِهِ

яъни: “Пайғамбар (Муҳаммад) ўзига Парвардигоридан нозил қилинган нарсага (оятларга) имон келтирди ва мўминлар ҳам. (Уларнинг) ҳар бири Аллоҳга, фаришталарига, китобларига ва пайғамбарларига бирортасини ажратмасдан (ҳаммасига) имон келтирди...” (Бақара сураси, 285-оят).

Пайғамбарларга нозил қилинган илоҳий китоблар тўртта бўлиб, улар Забур Довуд алайҳиссаломга, Таврот Мусо алайҳиссаломга, Инжил Исо алайҳиссаломга, Қуръон Муҳаммад саллаллоҳу алайҳи васалламга нозил қилинган. Булардан ташқари баъзи пайғамбарларга “Саҳифалар” нозил қилинган бўлиб, уламоларимизнинг айтишларича, улар маълум варақлар бўлиб, китоб даражасига етмаган.

Илоҳий китобларга имон келтириш Қуръони каримга имон келтиришнинг бир бўлагидир. У доимо башариятни Аллоҳнинг Ўзи ҳидоятга солиб турганини билдиради ва мусулмонларни ушбу китобларга аҳил бўлган халқлар билан яқинлаштиради. Шунинг учун Аллоҳ таоло Қуръони каримда:

وَاعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِيعًا وَلَا تَفَرَّقُوا

яъни: “Ҳаммангиз Аллоҳнинг “арқони”ни (Қуръонини) маҳкам тутинг ва турли фирқаларга бўлиниб кетманг …”, (Оли Имрон сураси, 103-оят) деб марҳамат қилган.

4) Аллоҳ таоло Ўз китобида номларини зикр қилган пайғамбарларга ва уларнинг исмларини ва ададларини фақат Ўзи биладиган набий ва расулларни юборганига ҳам имон келтирмоғимиз вожибдир. Пайғамбарлар омонатли, гуноҳдан маъсум зотлардир.

5) Ислом ақидаси бўйича бу дунё инсон учун синов майдони холос. Асосий ҳаёт эса Охират диёридир. Аллоҳ таоло айтади:

وَمَا هَذِهِ الْحَيَاةُ الدُّنْيَا إِلَّا لَهْوٌ وَلَعِبٌ وَإِنَّ الدَّارَ الْآَخِرَةَ لَهِيَ الْحَيَوَانُ لَوْ كَانُوا يَعْلَمُونَ 

яъни: “Бу дунё ҳаёти фақат (озгина) ўйин-кулгидир. Агар улар билсалар, охират диёригина (ҳақиқий) ҳаёт (жойи)дир” (Анкабут сураси, 64-оят).

Охиратга, яъни қиёмат кунига ишониш имоннинг яна бир шартидир. Бу ҳақиқатни тасдиқ қилмаган инсон мўмин бўла олмайди. Қуръони каримнинг жуда кўп оятларида мўмин ва тақводорларнинг сифатлари зикр этилганида “ва улар охиратга ишонадилар” деб васфланади.

Охиратга ишониш Қуръони карим ва ҳадиси шарифларда охират ҳақида келган барча нарсаларга: ҳамманинг тўпланишига (ҳашрга), номаи аъмолларнинг берилишига, кишининг савоб ва гуноҳлари ҳисоб қилинишига, мезонга (тарозуга), ҳавзга, сирот кўпригига, шафоатга, жаннат ва дўзахга, уларнинг аҳлларига ҳозирланган неъмат ва азобларга ишониш, демакдир.

6) Аллоҳ таоло Қуръони каримда:

إنَّا كُلَّ شَيْءٍ خَلَقْنَاهُ بِقَدَرٍ

яъни: “Албатта, Биз ҳар бир нарсани ўлчов ила яратдик”, деган (Қамар сураси, 49-оят).

Ўзбек тилида “ўлчов” деб таржима қилинган сўз оятда “қадар” лафзи бўлиб келди. Уламоларимиз “қазо” ва “қадар”ни қуйидагича таърифлайдилар:

“Қазо Аллоҳ таолонинг ҳамма нарсаларнинг келажакда қандай бўлишини азалдан билишидир”.

“Қадар ўша нарсаларнинг Аллоҳнинг азалий илмига мувофиқ равишда вужудга келишидир”.

Тақдир азалда битилган эканлигига имон келтириш вожиб, дейилганда “ҳамма нарса Аллоҳ иродаси билан бўлса, у ҳолда бандага нима қолади?”, - деган савол пайдо бўлиши табиий.

Бу саволнинг жавоби икки қисмга бўлинади.

Биринчи қисм — дунёдаги инсоннинг дахли йўқ нарсалар. Фақат Аллоҳ таолонинг қудрати билан бўлади. Мисол учун, инсон ақлининг ўткир ёки ўтмаслиги, гавдасининг турлича, ҳуснининг чиройли ёки ҳунуклиги, туғилиш вақти ва жойи, эркак ёки аёллиги ва шунга ўхшаш бир қанча ишлар борки, уларга инсоннинг ҳеч қандай дахли йўқ. Инсон бу нарсалардан “Нега қоматинг узун, ёки пакана”? ёки “Нима учун фалон куни туғилдинг, фалон куни ўлдинг”? деб сўроқ қилинмайди. Буларнинг ҳаммаси Аллоҳдан. Бу турдаги қадарга имон келтириш ҳар бир мўмин мусулмонга вожибдир.

Иккинчи қисм — инсон томонидан содир этилган иш ва амалларга боғлиқ. Буларда инсоннинг дахли бор, у бу ишларда ўзининг хоҳиши, ихтиёри ва ҳаракати билан иштирок этади. Масаланинг нозик жойи ҳам шу ерда.

Мусулмончиликнинг соф ақидаси эса Аҳли сунна вал-жамоа мазҳабида ўз аксини топган. Бу ақидага биноан, инсоннинг ихтиёрий амаллари Аллоҳ яратган нарсалар жумласидандир. Чунки дунёда Аллоҳ яратган нарсалардан бошқа нарса бўлиши мумкин эмас. Лекин бу инсон ўз ишини мажбур бўлиб қилади, яъни ҳар қандай ишни бажариб туриб: “Аллоҳ шуни хоҳлабдида шунинг учун қилдим, менда айб йўқ” дегани эмас. Чунки инсоннинг масъул бўлиб сўраладиган ишлари ҳам мана шу каби ўзининг амалига боғлиқ бўлган масалалардадир. Чунки инсон бир ишни амалга оширадиган бўлса, ўша ишни амалга ошириш учун икки нарсага боғлиқ бўлади. Биринчиси, уни амалга ошириш учун зарур бўлган омиллар. Иккинчиси, инсоннинг ўша ишни амалга ошириш учун йўналганлиги туфайли хоҳиш эгаси ҳисобланади. Ҳамда ана шу ихтиёри туфайли амалга оширган ишидан жавобгар бўлиб сўралади. Сўфи Оллоёр бобомиз бу ҳақда “Саботул ожизин”да қуйидагиларни айтганлар:

“Ҳаромидин вале манъ этди бизни,

Берибдур ихтиёри жузъимизни”.

Яъни, Аллоҳ таоло бизларга ҳаромга қўл урмасликни буюрди, шунинг билан бирга жузъий ихтиёримизни ҳам ўзимизга берди.

7) Қиёматда инсонларнинг қайта тирилиши бор эканига имон келтириш динимиздаги энг катта асослардан бири бўлиб, уни инкор қилган киши мўмин ҳисобланмайди. Қуръони каримнинг йигирмадан ортиқ ўринда қайта тирилиш кунига ишониш Аллоҳ таолога ишониш билан ёнма-ён зикр қилинган ва мантиқий жиҳатдан унинг ҳақ экани исботланган. Аллоҳ таоло шундай дейди:  

وَضَرَبَ لَنَا مَثَلًا وَنَسِيَ خَلْقَهُ قَالَ مَنْ يُحْيِي الْعِظَامَ وَهِيَ رَمِيمٌ  قُلْ يُحْيِيهَا الَّذِي أَنْشَأَهَا أَوَّلَ مَرَّةٍ وَهُوَ بِكُلِّ خَلْقٍ عَلِيمٌ

яъни: “У Бизга: “Чириб кетган суякларни ким ҳам тирилтира олур?”– деб, нақл келтирди-ю, (аммо) ўзининг (қандай) яралганини унутиб қўйди. (Эй, Муҳаммад!) Айтинг: “У (чириган суяк)ларни дастлаб пайдо қилган зотнинг Ўзи қайта тирилтирур. У турли хил яратиш(лар)ни билувчидир” (Ясин сураси, 78-79 оятлар).

Муҳтрам жамоат! Тарихдан маълумки, илк пайдо бўлган фирқа ва оқимлар биринчи бўлиб ақида масалаларини бузиб талқин этганлар. Шунинг билан улар ўз томонларида бўлмаган мусулмонларнинг барчасини кофирга чиқариб, ўлдириш ҳалол деган қарашга асосланганлар. Баъзан гуноҳ ишларни қилган кишини ҳам мушрик ва кофирга чиқарган фирқалар ҳам бўлган.

Аҳли сунна вал-жамоанинг мотуридий йўналишига кўра имон зиёда ва ноқис бўлмайди. Балки, ҳар бир кишининг имони комил саналиши, тоат ва ибодат ёки гуноҳ-маъсият билан имоннинг айнан ўзи кўпаймаслиги ва камаймаслиги таъкидланади. Мисол учун, Аллоҳ таоло марҳамат қилиб шундай дейди:

 إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ الَّذِينَ إِذَا ذُكِرَ اللَّهُ وَجِلَتْ قُلُوبُهُمْ وَإِذَا تُلِيَتْ عَلَيْهِمْ آَيَاتُهُ زَادَتْهُمْ إِيمَانًا

яъни: “Мўминлар – Аллоҳ (номи) зикр этилганида – дилларида қўрқув бўладиган, оятлари уларга тиловат қилинганида – имонлари зиёда бўладиган кишилардир...” (Анфол сураси, 2-оят).

имом Мотуридий мазкур оят ҳақида шундай дейдилар: “Қуръон оятидаги “имонлари зиёда бўлади” жумласи адад ёки айни имоннинг ўзида зиёдаликни билдирмайди, балки унинг нури, шарафи, фазилати зиёда бўлганини билдиради. Масалан “жамоат билан ўқилган намоз ёлғиз ўқилган намоздан йигирма беш баробар даражаси афзалдур” ҳадисида ҳам айнан намознинг адади зиёда бўлиши назарда тутилмаган, балки шарафи ва фазилати зиёдалиги назарда тутилгандир. Худди шу каби имоннинг амаллар жиҳатидан зиёда бўлиши ҳам унинг шарафи, фазилати, камоли зиёдалашишига далолат қилади. Амаллар имон жинсидан эмасдир, у иқрор ва тасдиқлашдан иборатдир” (Таъвилоту аҳлис-сунна).

Аллоҳ таоло барчамизни имон-эътиқодда мустаҳкам қилсин.

ИЛОВА: Оилавий ажрим ва унинг салбий оқибатлари ҳақида

Оила жамиятнинг бошланғич бўғини ҳисобланади. Оила тинч, мустаҳкам, ҳалол-пок бўлса, жамият ҳам осойишта ва фаровон бўлади. Минг афсуслар бўлсинки, сўнгги йилларда оилавий ажримлар кўпайиб кетди. Қуйида оилавий ажримнинг салбий оқибатларидан баъзиларини баён қиламиз:

1. Ажрашган эр ва хотиннинг ҳеч бўлмаганда обрўси тўкилиши. Эрга нисбатан “битта хотинни эплай олмади, яхши одам бўлганда аёли билан чиройли муомала қилиб яшар эди”, деган гап-сўзлар, аёлга нисбатан эса “эрининг хизматини қилолмади, яхши аёл бўлганида эрининг измидан чиқмасдан, муроса қилиб, тинчгина яшар эди”, деган қарашлар келиб чиқади. Ажрим оқибатида “боши очиқ” аёл ва “бўйдоқ” эркаклар пайдо бўлади. Бу ҳолат одатда жамиятда зино ва ҳаёсизликларнинг келиб чиқишига сабаб бўлиб, маънавий муҳитни бузилишига олиб келмоқда. Оқибатда баъзи “боши очиқ” ёшгина аёллар ноқонуний иккинчи, учинчи ва ҳатто тўртинчи хотинликка ҳам рози бўлмоқдалар.
2. Ўртадаги фарзандларни тирик етим бўлиб, сарсон бўлиши. Бечора фарзандлар ўртада сарсон ва саргардон бўлиб, нима қилишни билмайди. Отасига борай деса она норози, онасига борай деса ота рухсат бермайди. Отаси билан суҳбатлашса, “онанг ундай, онанг мундай” деганга ўхшаган гапларни гапириб болага онасини ёмонлайди ва ёмон кўрсатишга ҳаракат қилади. Онаси билан гаплашса, “отанг бундай, отанг ундай” деган гапларни гапириб болага отасини ёмонлайди. Натижада бола икки ўтни орасида қолиб, бир қанча машаққатларга дуч келади. Тарбияси бузилади. Ота-она ажрими аксар ҳолларда фарзандни ноқобил бўлиб вояга етишига сабаб бўлади. Афсуски, қаровсиз қолаётган, ота-онаси бор баъзи болаларни меҳрибонлик уйларига топшириш ҳолатлари ҳам учрамоқда.
3. Ажрашувчи икки ёшнинг ота-оналарининг машаққат чекиши. Ота-она орзу ҳавас қилиб, қанча меҳнат-машаққат ва қийинчиликлар билан фарзандини тўй қилиб: “Зиммамдаги вазифани бажардим, боламни оилали қилдим” деб энди эркин нафас олиб турган пайтда фарзандини оиласи бузилса, ота-онага моддий ва маънавий жиҳатдан қаттиқ зарба бўлади. Ота-она ва бошқа барча қариндошлар руҳий изтиробга тушади.

Оилавий ажримни мазкурлардан бошқа бир қанча зарар ва зиёнлари мавжуд. Бир оила бузилиши сабабли кўплаб мусулмонларнинг ўрталарида душманчилик пайдо бўлади. Шунинг учун ҳам Шайтонни энг хурсанд қиладиган иш - оила бузилишидир. Бу ҳақда ҳадисда шундай келади:

Жобир розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: “Набий саллаллоҳу алайҳи васаллам: “Иблис ўз тахтини сув устига қуради ва ўз лашкаридан гуруҳларни юборади. Уларнинг энг кўп фитначиси, унга энг яқинидир. Бириси келиб “ундоқ қилдим, бундоқ қилдим” дейди. У бўлса “ҳеч нарса қилмабсан!” дейди. Кейин бошқа бири келиб “уни қўярда қўймай хотини билан орасини буздим” дейди. У эса ўшани ўзига яқинлаштириб “Ҳа! Балли! Қандай ҳам яхшисан!” дейди”, дедилар” (Имом Муслим ривояти).

Шундай экан, ҳар бир янги қурилаётган оилаларни тинч, бахтли-саодатли яшаб кетишига ҳар биримиз ўз ҳиссамизни қўшишимиз керак. 

ИЛОВА: “Вақф” хайрия жамоат фондининг охирги ҳафтада амалга оширган ишлари ҳақида  

“Вақф” хайрия жамоат фонди томонидан 2019 йил 26-27 январь кунлари Андижон вилоятида “Меҳр-мурувват карвони” ҳамда “Сиз бизга кераксиз” хайрия тадбирлари ўтказилди. Ушбу тадбирларда 80 нафар ижтимоий ҳимояга муҳтож, имконияти чекланган ва боқувчисини йўқотган шахсларга озиқ-овқат маҳсулотлари, 18 нафар ногиронлиги бор шахсларга ногиронлик аравачалари, 580 нафар гапиришида ва эшитишида нуқсони бор имконияти чекланган шахсларга хайриялар қилинди. Мазкур тадбирларда жами 100 848 450 (юз миллион саккиз юз қирқ саккиз минг тўрт юз эллик) сўмлик товар ва моддий бойликлар хайрия сифатида тақдим қилинди.

Аллоҳ таоло Қуръони каримда шундай марҳамат қилган:

قُلْ إِنَّ رَبِّي يَبْسُطُ الرِّزْقَ لِمَنْ يَشَاءُ مِنْ عِبَادِهِ وَيَقْدِرُ لَهُ وَمَا أَنْفَقْتُمْ مِنْ شَيْءٍ فَهُوَ يُخْلِفُهُ وَهُوَ خَيْرُ الرَّازِقِينَ

яъни: Айтинг: “Албатта, Раббим бандаларидан Ўзи хоҳлаганига ризқни кенг қилур ва (Ўзи хоҳлаганига ризқни) танг қилур. Бирор нарсани (муҳтожларга холис) эҳсон қилсангиз, бас, (Аллоҳ) унинг ўрнини тўлдирур. У ризқлантирувчиларнинг яхшисидир” (Сабаъ сураси, 39-оят). 

Муҳтарам имом-домла! Бундан кейин ҳар доим келгуси жумада бўладиган мавзуни жамоатга эълон қилиб борасиз. Келгуси жума маърузаси мавзуси “ИЖТИМОИЙ ТАРМОҚЛАРДАН ФОЙДАЛАНИШ ОДОБИ” ҳақида бўлади.