www.muslimuz

www.muslimuz

Болалигимдан онгимга яхшилик ҳам, ёмонлик ҳам Аллоҳ таолонинг хоҳиш-истаги билан амалга ошиши сингиб кетган. Албатта, бугун барчамизни хавотирга солиб турган вазиятни ҳам биримизнинг айбимизга яраша, бошқамизнинг сабримизга яраша синов, деб тушунаман. Аммо...

Шундоққина йўлакнинг чеккасига ташлаб кетилган “целлофан” пакетда ярмидан кўпи нон бўлакларидан иборат чиқинди (аслида унда нон борлиги учун шундай дегим келмаяпти)га кўзим тушдию тонгдаги яхши кайфиятим ҳам чиқиндига қоришиб кетгандек бўлди.

Тўғри, бу атрофимиздаги баъзи одамлар томонидан бугун қилинаётган ягона ҳолат эмас. Бироқ нега ҳамон ўша беодобликларимиз ҳақида айнан ҳозир ўйлаб кўриб, ўзимизни тўғирламаяпмиз?!

Нега ҳар биримиз ўзимизни тафтиш қилиб, хатоларимиз ҳақида ўйлаб, балки бу балоларнинг даф бўлиши инсонийликка қайтишимизга боғлиқ, дея яхши хулқларни касб қилишга интилмаяпмиз? Ахир мана шундай йўл тутиш ҳар қандай вирусга қарши ишлаб чиқилаётган вакцинадан кўра афзалроқ, самаралироқ эмасми?!

Айтмоқчиманки, энг аввало, ҳар биримиз ўзимиздаги ақалли битта ёмон одат, иллатни бартараф этишга ҳаракат қилайлик. Аллоҳ ҳалол қилиб берган ризқимизни хор қилмайлик. Барчасини тушунишга ақлимиз ноқислик қиладиган даражадаги неъматларни қадрлайлик!

Абдуҳошим ЗИЁДОВ

وَمِنۡهُمۡ أُمِّيُّونَ لَا يَعۡلَمُونَ ٱلۡكِتَٰبَ إِلَّآ أَمَانِيَّ وَإِنۡ هُمۡ إِلَّا يَظُنُّونَ٧٨

  1. Улар орасида саводсиз, Китобдан бехабар, фақат ёлғон орзуларга берилиб, гумон қиладиганлари бор.

Бани Исроил қавми ичида ўқиш ва ёзишни билмайдиган ғирт омилар ҳам бор эди. Улар ҳаёлий орзулар ва шубҳа-гумонларга ғарқ ҳолда ҳаёт кечиришарди. Инсонлар жамиятида жоҳилликдан ҳам хатарлироқ иллат бўлиши мумкинми? Жоҳил кимса бошқалар нима деса, ҳақиқат ўрнида қабул қилаверади, ҳар кимга ҳам эргашиб кетаверади, ўйлаб топилган сохта таълимотларни чин эътиқод сифатида қабул қилаверади. Бундай жоҳил кимсалар яҳудийлар орасида ҳам, насронийлар ичида ҳам, мусулмонлар орасида ҳам бўлган ва ҳозирда ҳам омилиги, диндан бехабарлиги, жоҳиллиги туфайли дин душманларининг қўғирчоқларига, ноғорасига ўйновчиларига айланган кимсаларнинг борлиги ҳам ҳеч кимга сир эмас.

فَوَيۡلٞ لِّلَّذِينَ يَكۡتُبُونَ ٱلۡكِتَٰبَ بِأَيۡدِيهِمۡ ثُمَّ يَقُولُونَ هَٰذَا مِنۡ عِندِ ٱللَّهِ لِيَشۡتَرُواْ بِهِۦ ثَمَنٗا قَلِيلٗاۖ فَوَيۡلٞ لَّهُم مِّمَّا كَتَبَتۡ أَيۡدِيهِمۡ وَوَيۡلٞ لَّهُم مِّمَّا يَكۡسِبُونَ٧٩

  1. Ўз қўллари билан китоб ёзиб, сўнг бир оз қийматини ошириш учун уни "Бу Аллоҳ ҳузуридандир" дейдиганларга ҳалокат бўлсин! Уларга ёзганлари сабабидан ҳалокат бўлсин, топган фойдалари сабабидан ҳалокат бўлсин!

Ушбу оят ҳам Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг сифат ва хусусиятларини ўзгартирганлар ҳақида тушган. Калбий айтади: "Яҳудийлар ўз китобларидаги Пайғамбар алайҳиссаломнинг сифатларини ўзгартириб юборишди: у зотни қорароқ, узун бўйли, сочлари силлиқ, дея таърифлашди. Аслида эса, Пайғамбар алайҳиссалом буғдойранг, ўрта бўйли бўлганлар. Улар ўз эргашувчиларига: "Охирзамонда чиқадиган пайғамбарнинг сифатини кўринглар, булар манави кишининг (яъни, Муҳаммад алайҳиссалом) сифатларига ўхшамайди-ку!" дейишарди. Яҳудийларнинг олим ва роҳиблари қавмдошлари ҳисобига тирикчилик қилишарди (яъни, ҳар хил маросим ва урф-одатлар баҳонасида садақа, эҳсон ва бошқа моддий ва маънавий нарсалар олишарди). Агар Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг сифатларини аниқ баён қилишса, ҳамманинг у зотга эргашиб кетишидан ва ўзлари оладиган садақа-эҳсонларидан қуруқ қолишларидан қўрқишарди".

Понедельник, 17 Август 2020 00:00

АСР НАМОЗИ

Аср намозига азон айтилса, саҳобалар масжидда жамланишини кутиб турарди ва асрдан олдин тўрт ракъат нафл намоз ўқишга тарғиб қилиб:

« رَحِمَ اللَّهُ امْرَأً صَلَّى قَبْلَ الْعَصْرِ أَرْبَعًا »

«Асрдан олдин тўрт ракъат намоз ўқиган кишини Аллоҳ раҳм қилсин (яъни раҳматига олсин)», – дер эдилар[1].

Одамлар йиғилгач, масжидга чиқар ва уларга намозни ўқиб берардилар. Асрни аввалги вақтида ўқир эдилар. Қироатни пешиндаги қироатнинг ярмича қилардилар. Намоздан фориғ бўлгач, айтадиган сўзлари бўлса айтар, бўлмаса саҳобалар тарқалиб кетишарди.

Бир куни асрни ўқиб бўлгач, саҳобаларга қараб: «Билмадим, бир нарсани сизларга айтсаммикин ёки айтмасаммикин? Ўйланиб турибман», – дедилар. Саҳобалар: «Эй Аллоҳнинг расули, агар яхши нарса бўлса айтинг. Агар ундай бўлмаса, Аллоҳ ва Расули билувчидир», – дейишди. Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам:

«مَا مِنْ مُسْلِمٍ يَتَطَهَّرُ فَيُتِمُّ الطُّهُورَ الَّذِى كَتَبَ اللَّهُ عَلَيْهِ فَيُصَلِّى هَذِهِ الصَّلَوَاتِ الْخَمْسَ إِلاَّ كَانَتْ كَفَّارَاتٍ لِمَا بَيْنَهَا»

«Бир мусулмон киши таҳорат олиб, Аллоҳ фарз қилган таҳоратни мукаммал қилса ва мана шу беш вақт намозни адо этса, бу иши ўша намозлар орасидаги хато ва гуноҳларини ўчиради», – дедилар»[2].

Яна бир куни асрни ўқиб бўлгач, саҳобаларга юзланиб:

«Қай бирингиз таҳорат олса ва уни мукаммал қилса, сўнг: «Ашҳаду ан лаа илаҳа иллаллоҳ ва анна Муҳаммадан абдуллоҳи ва русувлуҳу», – деса унга жаннатнинг саккиз эшиги очилади ва у хоҳлаган эшигидан киради», – дедилар[3].

Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламнинг асрдан кейинги маърузалари Пешиндан кейин қилинадиган маърузага қараганда анчагина қисқа бўларди. Чунки саҳобалар асрда ишларини тугатиш ва бошқа ҳожатларини ниҳоясига етказиш учун кетишга шошилишарди.

Ҳеч қачон қавмни малоллантирадиган даражада узундан узоқ маъруза қилмасдилар. Тингловчиларнинг ҳолати ва шавқига қараб маъруза қилардилар. Асрни ўқиб бўлгач, маърузалари доимий эмасди.

Асрни ўқигач, ҳар бир онамизнинг уйларига кириб, улар билан бироз суҳбатлашар, бағрларига босиб кўнгилларини сўрардилар. Ҳар бир онамизни уйларига кириб чиққач, охирида навбати келган онамизнинг уйларида қолардилар.

Кўпинча оналаримизнинг ҳаммалари навбати келган онамизнинг уйларида йиғилишиб ўтиришар, Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам улар билан суҳбатлашардилар.

Бир куни оналаримиз Оиша онамизнинг уйларида йиғилишди. Зайнаб онамиз ҳам Оиша розияллоҳу анҳонинг уйларига келдилар. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам уйга киргач, қўлларини Зайнаб онамизга узатдилар. Оиша онамизнинг жаҳллари чиқиб: «Бу Зайнабку!» – дедилар. Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам қўлларини тортиб олдилар. Зайнаб онамиз билан Оиша онамиз тортишиб қолдилар ҳатто овозлари кўтарилиб кетди. Намозга қомат айтилди. Абу Бакр розияллоҳу анҳу ўтиб кета туриб, оналаримизнинг овозлари кўтарилганини эшитдилар ва Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламга: «Эй Аллоҳнинг расули, намозга чиқасизми? Буларнинг оғзига тупроқ сепинг», – дедилар. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам масжидга чиқдилар. Оиша онамиз: «Ҳозир Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам намозни ўқиб бўладилар ва отам келиб менинг додимни беради», – дедилар. Намоз тугагач, Абу Бакр розияллоҳу анҳу келиб, Оиша онамизни қаттиқ урушдилар ва: «Шундай ҳам қиласанми?!» – деб койидилар[4].

Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламнинг хонадонларида оилавий суҳбатдан ташқари илмий суҳбатлар ҳам бўларди. Оналаримиз томонларидан бериладиган саволларга Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам жавоб бериб дин ишларини ўргатардилар.

Бир куни Оиша онамиз Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам даъват йўлида чеккан азиятларининг энг шиддатлисини билмоқчи бўлиб: «Бошингизга Уҳуд кунидан ҳам оғирроқ кун келганми?» – деб сўрадилар. Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «Менга қавмингдан етадигани етди. Улардан менга етган нарсаларнинг энг қаттиғи Ақоба куни бўлган. Ўшанда Ибн Абдуялил ибн Абдукулолга мени (ҳимоясига) олишни таклиф этган эдим. Бироқ у мен истаган нарсани қабул қилмади. Ташвишли ҳолда бошим оққан томонга қараб юриб кетдим. Қарнус-саъолибга[5] келгандагина ўзимга келиб, бошимни кўтардим. Қарасам, бир булут менга соя солиб турибди. Назар солсам, унда Жаброил бор экан. У менга нидо қилиб: «Аллоҳ қавмингнинг сенга айтган гапини, сенга нима жавоб қайтарганини эшитди. У Зот улар ҳақида истаган нарсангни буюришинг учун ҳузурингга тоғ фариштасини юборди», – деди. Шунда тоғ фариштаси менга нидо қилиб, салом берди. Сўнгра: «Эй Муҳаммад! Нимани истасанг, шу. Агар уларнинг устига «икки Ахшаб»ни[6] тўнтариб ташлашимни истасанг (шундай қиламан)», – деди.

Шунда мен: «Йўқ! Аллоҳ уларнинг пуштикамаридан ёлғиз Аллоҳга ибодат қиладиган, У Зотга ҳеч нарсани шерик қилмайдиган кишиларни чиқаришини умид қиламан», – деганман»[7].

Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам оналаримизнинг дунёвий ҳожатларини қондириш билан бирга уларни охиратга ҳам тайёргарлик кўришга тарғиб қилардилар.

Бир куни Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Оиша онамизга:

« لَيْسَ أَحَدٌ يُحَاسَبُ إِلَّا هَلَكَ »

«Ҳисоб‑китоб қилинадиган ҳар бир киши ҳалок бўлмай қолмайди[8]», – дедилар. Оиша онамиз аниқлик киритиш мақсадида: «Эй Аллоҳнинг Расули, Аллоҳ мени фидойингиз қилсин! Ахир Аллоҳ азза ва жалла:

فَأَمَّا مَنْ أُوتِيَ كِتَابَهُ بِيَمِينِهِ، فَسَوْفَ يُحَاسَبُ حِسَابًا يَسِيرًا [الانشقاق: 7-8 [

«Аммо кимнинг китоби ўнгидан берилса, у албатта, енгилгина ҳисоб‑китоб қилинади», – демайдими?» – деб сўрадилар. У зот соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ана ўша намоён этиш бўлиб, (амаллари) уларга намоён этилади[9]. Бироқ кимнинг ҳисоб‑китоби муноқаша қилинса, ҳалок бўлади», – дедилар»[10].

Яна бир куни Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Ҳафса онамизга: «Бадр[11] ва Ҳудайбия[12]да иштирок этган бирор киши дўзахга кирмаслигидан умид қиламан», – дедилар. Ҳафса онамиз: «Эй Аллоҳнинг расули, ахир Аллоҳ: «Сизлардан ҳар бирингиз унга (жаҳаннамга) тушувчидирсиз. (Бу) Раббингиз (иродасига биноан) вожиб бўлган ҳукмдир», – демаганми?» – деб сўрадилар. У зот: «Аллоҳ таолонинг: «Сўнгра тақводор бўлганларни (ундан) қутқарурмиз ва золим кимсаларни тиз чўккан ҳолларида (жаҳаннамда) қолдирурмиз», – деганини эшитмаганмисан», – дедилар[13].

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Мен уммат ғами билан овораман», – деб оилаларини унутмаган эдилар. Улар билан ҳам дунё, ҳам охират борасида суҳбатлашар, ҳазиллашиб кўнглини кўтарар, уй юмушларида ёрдам бериб, оилавий чиройли ҳаётни ҳам кечирардилар.

Баъзида аср намозидан кейин саҳобалар Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам ўзлари билан бирга иштирок этишларини ёқтиришадиган ишларга у зотни чақиришар ва Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам уларнинг чақириғига жавоб бериб, таклиф қилинган жойга борардилар.

Бир куни аср намозини ўқиб бўлишгач, Бани Салама қабиласидан бир киши келиб: «Эй Аллоҳнинг расули, биз жонлиқ сўйишни хоҳладик. Сиз ҳам ўша ерда биз билан бўлишингизни истардик», – деди. У зот: «Хўп», – деб саҳобалар билан йўлга тушдилар. Айтилган жойга етиб келишса, ҳали жонлиқ сўйилмаган экан. Жонлиқни сўйиб, гўшти майдаланди ва ундан овқат пиширилди. Қуёш ботмасидан олдин Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам ва саҳобалар ўша таомдан тановул қилишди[14].

Шу ўринда Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам аҳли оилаларига нафақани қаердан тўлаганлари ҳақида бироз тўхталиб кейин шом намози вақти ҳақида суҳбатлашамиз.

 

[1] Имом Термизий ривояти

[2] Имом Муслим ривояти

[3] «Саҳиҳ Ибн Хузайма», «Муснад Аҳмад», «Саҳиҳ Муслим» ва «Муснад Рувёний» китобларига қаралсин.

[4] «Муснад Аҳмад», «Саҳиҳ Муслим», «Муснад Абу Яъло» китобларига қаралсин.

[5] Қарнус-саъолиб – Макка-Тоиф йўлидаги Маккага яқин жой.

[6] Икки Ахшаб – Маккаи Мукаррамадаги икки катта тоғ. Улардан бирининг номи Абу Қубайс бўлиб, Каъбанинг шарқ томонида, иккинчиси – Қуъайқоъ тоғи эса унинг ғарбида жойлашган. Уларнинг баландлиги 420 ва 230 метрни ташкил қилади.

[7] Имом Бухорий ривояти.

[8] «Ҳалок бўлиш» деганда азобга қолиш назарда тутилган, зотан, охират азоби ҳақиқий ҳалокатдир.

[9] Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам оятдаги «енгилгина ҳисоб‑китоб қилинади», деган жумлани «Ана ўша намоён этиш бўлиб, уларга намоён этилади», деб тафсир қилмоқдалар, яъни солиҳларга қилган амаллари – яхшиликларию ёмонликлари бир кўрсатилади-ю, аммо уларнинг устида савол‑жавоб, ҳисоб‑китоб қилинмайди. Бу уларнинг нажот топишларининг башорати бўлади.

[10] Имом Бухорий ривояти.

[11] Бадр – Ислом динининг ҳимояси учун кофирларга қарши жанг қилинган илк уруш

[12] Ҳудайбия – бу Макка яқинидаги жойнинг номи бўлиб, унда саҳобалар Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламга динни ҳимоя қилиш, Аллоҳ ва Унниг расулига итоат қилишган аҳднома беришган.

[13] «Муснад Аҳмад», «Саҳиҳ Муслим», «Сунан Ибн Можа» ва «Саҳиҳ Ибн Ҳиббон» китобларига қаралсин.

[14] «Саҳиҳ ибн Ҳиббон», «Саҳиҳ Муслим» «Муснад Абу Авона», «Сунан Дорақутний» ва «Мустахраж Абу Нуъайм» китобларига қаралсин.

 

Абдулазиз Усмон

manba: siyrat.uz

Понедельник, 17 Август 2020 00:00

Нега ҳанафия эмас, мотуридия дейилади?

Имом Мотуридий фиқҳда Имом Абу Ҳанифа мазҳабида бўлганидек, эътиқодий қарашлари ҳам у зотнинг ақидага оид асарлари асосида шаклланган. Шунинг учун ҳам баъзи асарларда мотуридийларни ҳанафийлар деб ҳам аталган. Масалан, Ҳасан ибн Абдул Муҳсин Абу Азба “Равзатул баҳия фийма байнал Ашаироти вал Мотуридия” (Ашъарийлар ва Мотуридийлар ўртасидаги гўзал чаманзор” асарида мотуридийларни ҳанафийлар деб атаган.

Шу ўринда модомики Абу Мансур Мотуридий ақидада Имом Абу Ҳанифага эргашган бўлса, нега ақидада ҳам ҳанафия мазҳабидамиз дейилмасдан, мотуридия мазҳабидамиз дейилади? деган ҳақли савол пайдо бўлади. Бу саволга Доктор Али Абдулфаттоҳ Мағрибий “Имому Аҳлис сунна вал жамоа Абу Мансур Мотуридий ва арооуҳул каламия” (Аҳли сунна вал жамоа имоми Абу Мансур Мотуридий ва унинг калом илмидаги қарашлари) асарида батафсил жавоб берган бўлиб, жавобнинг хулосаси қуйидагилардир: “Абу Ҳанифадан кейин у зотнинг даврларида бўлмаган карромия ва ботиния сингари янги фирқалар пайдо бўлган. Бундан ташқари Абу Мансур Мотуридийдан илгари маърифатуллоҳ сингари айрим масалалар эҳтиёж бўлмагани сабабли ҳали таҳқиқ қилинмаган эди.

Шунингдек, Абу Ҳанифа даврида Аллоҳ таолонинг сифатлари тўғрисидаги ҳамда тавҳидни исбот қилиш ва унда ақлнинг тутган ўрни қай даражада экани ҳақидаги масалалар батафсил баён қилинмаган эди. Бир сўз билан айтганда калом илми тўлиқ шаклланиб улгурмаган эди. Қолаверса калом илми Абу Мансур Мотуридийдан илгари Аҳли сунна вал жамоа уламолари наздларида мақбул илм саналмас, балки ман қилинган илм ҳисобланар эди. Абу Мансур Мотуридийнинг таҳқиқлари туфайли бу илм мақбул илмга айланди. Демак, Абу Мансур Мотуридий ақидада Имом Абу Ҳанифанинг тутган йўлларини фақатгина шарҳлаб бериш билан кифояланган эмас, балки алоҳида ўзига хос янги йўлга асос солган олимдир. Шунга кўра ҳанафия мазҳабида фиқҳда Абу Ҳанифага, ақидада Мотуридийга мурожаат қилинади”.

Абдулқодир Абдур Раҳим
Имом Бухорий номидаги Тошкент ислом институти ўқитувчиси

Мақолалар

Top